Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 kwietnia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Słupsku IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący SSO Jolanta Deniziuk

Sędziowie SO: Andrzej Jastrzębski, Mariola Watemborska (spr.)

Protokolant: Barbara Foltyn

po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia 2013 r. w Słupsku

na rozprawie

sprawy z powództwa Gminy M. L.

przeciwko S. Z., J. K., A. K., H. Z. (1), G. K. i G. Z. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Rejonowego
w Lęborku z dnia 11 stycznia 2013r., sygn. akt I C 787/12

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Lęborku, pozostawiają temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt IV Ca 163/13

UZASADNIENIE

Powódka – Gmina M. L. wniosła o zasądzenie od pozwanych G. i S. Z. kwoty 6.333,75 zł, G. K. i J. K. kwoty 6.333,75 zł, A. K. kwoty 703,75 zł, H. Z. (1) kwoty 3.518,75 zł tytułem opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości położonej w L. przy ul. (...).

Nakazami zapłaty z dnia 6 września 2012 roku (sygn. akt I Nc 777/12, I Nc 776/12, I Nc 774/12, I Nc 778/12) po uwzględnieniu roszczenia, Sąd Rejonowy w Lęborku zasądził na rzecz powódki kwoty dochodzone pozwami. Wszyscy pozwani w ustawowym terminie wnieśli sprzeciwy domagając się oddalenia powództwa w całości, podnosząc, że opłata za użytkowanie wieczyste została uregulowana jednorazowo, na co zezwalały obowiązujące wówczas przepisy.

Decyzjami wydanymi w sprawach IC 802/12 (poprzednio I Nc 776/12), IC 801/12 (poprzednio I Nc 774/12), IC 803/12 (poprzednio I Nc 778/12) zarządzono połączenie niniejszych spraw ze sprawą o sygn. akt IC 787/12 do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Wyrokiem z dnia 11 stycznia 2013 roku Sąd Rejonowy w Lęborku oddalił powództwo w całości. Swoje rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach: w dniu 24 września 1979 roku H.i M. Z. (1)nabyli prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w L.przy ul. (...)na okres 99 lat tj. do dnia 1 października 2078 roku. Nieruchomość powyższa przeznaczona została do prowadzenia ogrodnictwa. Umowa powyższa została sporządzona w formie aktu notarialnego i jak wynika z jej treści, użytkownicy zostali zobowiązani do uiszczania rocznej opłaty w wysokości 462 zł, płatnej na konto Zarządu (...)wL.w terminie do 31 stycznia każdego roku kalendarzowego. Opłata za rok 1979 została uiszczona.

Umową darowizny sporządzoną w dniu 25 stycznia 1985 roku przed notariuszem, H. i M. Z. (1), jako użytkownicy wieczyści darowali swojej córce i zięciowi - J. i G. K. oraz synowi i synowej S. i G. Z. (2) udziały w prawie użytkowania wieczystego opisanej wyżej działki wynoszące po 1/3. W dacie sporządzenia umowy, jej strony okazały zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach.

Po sporządzeniu umowy darowizny pozwani nigdy nie byli wzywani do uiszczenia rocznej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego.

Sąd I instancji ustalił ponadto, że po śmierci M. Z. (2), postanowieniem z dnia 14 stycznia 1991 roku Sąd Rejonowy w Lęborku stwierdził, że udział w majątku wspólnym i majątek odrębny zmarłego nabyła żona H. Z. (2) w ¼ części oraz każde z dzieci zmarłego, tj. G. K., S. Z. i A. Z. – każde po ¼ części.

Powód wezwał pozwanych do opłat za użytkowanie wieczyste.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego sprawy, Sąd I instancji uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Podniósł, że okolicznością bezsporną w sprawie był fakt, iż prawo użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) ustanowione zostało pierwotnie na rzecz H. i M. małżonków Z. w dniu 24 września 1979 roku. W dacie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego obowiązywała ustawa z dnia 14 lipca 1961 roku o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (jednolity tekst Dz. U. z 1969 r. Nr 22, poz.159). Obowiązujące w dacie zawarcia umowy użytkowania gruntu przepisy kodeksu cywilnego i powołanej ustawy z dnia 14 lipca 1961 roku oraz wydane na jej podstawie przepisy wykonawcze (uchwała nr 105 Rady Ministrów z dnia 22 marca 1962 roku w sprawie wytycznych dla ustalenia opłat z tytułu korzystania z terenów w miastach i osiedlach - jedn. tekst: M.P. z 1969 r. Nr 3, poz. 33) nie przewidywały możliwości jednorazowego wnoszenia opłat rocznych za cały okres użytkowania wieczystego. Możliwość taką wprowadziły przepisy uchwały nr 101 Rady Ministrów z dnia 21 maja 1976 roku w sprawie opłat za użytkowanie wieczyste terenów w miastach (M.P. Nr 23, poz. 103). Zgodnie z § 1 uchwały nr 101 osoby fizyczne, którym został oddany teren w użytkowanie wieczyste, mogą zamiast opłat rocznych wnieść jednorazowo za cały okres użytkowania wieczystego opłaty w wysokości wskazanej w tej uchwale. Możliwością taką objęto także użytkowników wieczystych wnoszących opłaty roczne według zasad określonych w uchwale nr 105 (§ 5 ust. 1). Sąd Rejonowy przywołał w tym miejscu uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 1994 roku III CZP 188/93 (OSNC 1994/9/169) zgodnie, z którą wniesienie przez użytkownika wieczystego po dniu 31 grudnia 1985 roku opłat rocznych za cały okres użytkowania wieczystego nie powoduje wygaśnięcia obowiązku zapłaty opłat rocznych podwyższonych na podstawie art. 43 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 30, poz.127 ze zm.). Jak wskazał w uzasadnieniu uchwały Sąd Najwyższy, z dniem 1 sierpnia 1985 roku stan prawny w zakresie użytkowania wieczystego uległ zmianie. Weszła, bowiem w życie ustawa z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, przy czym zawarte w niej przepisy dotyczące opłat za istniejące w dniu wejścia w życie ustawy użytkowanie wieczyste weszły w życie z dniem 1 stycznia 1986 roku. Z tym też dniem zaczęło obowiązywać rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 16 września 1985 roku w sprawie zasad i trybu ustalania opłat z tytułu użytkowania wieczystego (jedn. tekst: Dz. U. z 1989 r. Nr 14, poz. 78). W ocenie Sądu I instancji zarówno przepisy ustawy, jak i powołanego rozporządzenia nie przewidywały możliwości jednorazowego wnoszenia opłat rocznych za cały okres użytkowania. Paragraf 9 ust. 3 rozporządzenia stanowił, że opłat rocznych wymienionych w rozporządzeniu nie pobiera się od użytkowników wieczystych, którzy na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów wnieśli jednorazowo opłatę za cały okres użytkowania. Użytkownicy, którzy wnieśli opłatę za okres krótszy niż czas trwania użytkowania wieczystego, uiszczają opłaty na podstawie rozporządzenia po upływie tego okresu. Analogiczne uregulowanie zawiera § 26 obecnie obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 16 lipca 1991 roku w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. nr 72, poz. 311). Zgodnie zaś z art. 47 ust. 1 cyt. ustawy (art. 43 ust. 1 jednolitego tekstu), opłaty roczne mogą być aktualizowane stosownie do zmiany cen gruntów. Na tej podstawie Sąd Rejonowy uznał, że stan prawny istniejący w chwili ustanowienia prawa użytkowania wieczystego umożliwiał H. i M. małżonkom Z. uiszczenie jednorazowo opłaty za cały okres, na jaki ustanowiono prawo użytkowania wieczystego.

Stwierdził przy tym Sąd meriti, że sporną pomiędzy stronami pozostawała kwestia, czy opłata w jednorazowej wysokości została uregulowana. W tym miejscu podniósł, że pozwani nie byli w stanie przedstawić dowodu w postaci kwitu kasowego lub innego dokumentu potwierdzającego, że opłata została uiszczona jednorazowo. Jego zdaniem zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazuje jednak, że taki fakt miał miejsce. Przede wszystkim zauważył, że darowizna miała miejsce 25 stycznia 1985 roku i trudno się dziwić, że po upływie 27 lat u pozwanych nie zachował się dokument potwierdzający uiszczenie opłaty. Sąd I instancji podkreślił, że jeśli pozwani faktycznie nie uregulowaliby opisanej należności, to bezczynność polegającą na zaniechaniu jej przymusowego wyegzekwowania stanowiłaby rażące zaniechanie po stronie powódki. Stwierdził, że skoro w tym samym czasie pozwani płacili podatek rolny i podatek od nieruchomości to trudno przypuszczać, by powódka nie zażądała od nich zapłaty z tytułu użytkowania wieczystego – jeśli należność ta nie byłaby już uregulowana. Na tej podstawie Sąd Rejonowy uznał za wiarygodne twierdzenia pozwanych, co do uregulowania opłaty za użytkowanie wieczyste w kwocie jednorazowej i oddalił powództwo w całości.

Powyższy wyrok powódka zaskarżyła apelacją, domagając się jego zmiany i uwzględnienia powództwa w całości ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji. Nadto apelująca wniosła o zasądzenie od pozwanych na swoją rzecz zwrotu kosztów procesu za obie instancje. Skarżonemu orzeczeniu powódka zarzuciła:

⚫

naruszenie art. 71 ust. 1 i ust. 4 ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz art. 232 i następnych k.p.c., poprzez przyjęcie, że pozwani nie są zobowiązani do uiszczenia opłaty z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości mimo, że nie dysponują dowodem uregulowania opłaty jednorazowej;

⚫

naruszenie art. 6 k.c. poprzez uznanie, że ciężar udowodnienia faktów, z których pozwani wywodzą skutki prawne uzasadniające oddalenie powództwa, w tym dostarczenie dowodu zapłaty opłaty za użytkowanie wieczyste w formie jednorazowej, nie spoczywa na pozwanych;

⚫

naruszenie art. 217 § 1 art. 227, art. 232 i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dowolną ocenę materiału dowodowego i brak poczynienia wyczerpujących ustaleń co do okoliczności mających wpływ na wynik sprawy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Zgodzić się bowiem należy z apelującym, że na skutek naruszenia prawa materialnego i procesowego przy wydawaniu wyroku na obecnym etapie postępowania zaskarżone orzeczenie nie może się ostać.

Dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy kluczowe były dwie kwestie. Po pierwsze ustalenie, czy obowiązujące w dniu 24 września 1979 roku, tj. w chwili ustanawiania użytkowania wieczystego nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) przepisy, umożliwiały uregulowanie należności z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości, za cały okres jego trwania, w drodze jednorazowej wpłaty. Po drugie zaś – w przypadku uzyskania pozytywnej odpowiedzi na postawione wyżej pytanie - ustalenie, czy pozwani lub ich poprzednik prawny taką opłatę uiścili.

Analizując pierwsze z wymienionych zagadnień Sąd I instancji słusznie odwołał się do uchwały Sądu Najwyższego z dnia z dnia 8 lutego 1994 roku (sygn. III CZP 188/93 – za pośrednictwem Systemu Informacji Prawnej Lex). Sąd Okręgowy w pełni podziela wyrażone w jej treści stanowisko, iż możliwość jednorazowego wnoszenia opłat rocznych za cały okres użytkowania wieczystego wprowadziły przepisy uchwały nr 101 Rady Ministrów z dnia 21 maja 1976 roku w sprawie opłat za użytkowanie wieczyste terenów w miastach (M.P. Nr 23, poz. 103). Zgodnie z § 1 uchwały nr 101, osoby fizyczne, którym został oddany teren w użytkowanie wieczyste, mogły zamiast opłat rocznych wnieść jednorazowo za cały okres użytkowania wieczystego opłaty w wysokości wskazanej w tej uchwale. Z dniem 1 sierpnia 1985 roku, wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 roku o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości, stan prawny w tym zakresie uległ zmianie. Nowe przepisy nie przewidywały już możliwości jednorazowego wnoszenia opłat za cały okres użytkowania.

W świetle powyższego Sąd Okręgowy nie miał wątpliwości, że obowiązujące w dniu 24 września 1979 roku przepisy umożliwiały użytkownikowi wieczystemu nieruchomości, uregulowanie opłat za cały okres użytkowania wieczystego w drodze jednorazowej wpłaty.

W oparciu jednak o analizę akt sprawy, Sąd II instancji stwierdził, że kwestia uiszczenia przez pozwanych i ich poprzednika prawnego, owej jednorazowej opłaty za użytkowanie wieczyste nieruchomości położonej w L. przy ul. (...) nie została dostatecznie wyjaśniona. Sąd I instancji ograniczył się w zasadzie do – jak sam stwierdził – dowodów pośrednich. Na podstawie zawartych w sprzeciwach od nakazu zapłaty twierdzeń pozwanych uznał, że H. i M. Z. (1) (pierwotni użytkownicy wieczyści) uregulowali opłaty za cały okres użytkowania wieczystego dokonując, w bliżej niesprecyzowany okolicznościach jednorazowej wpłaty na rzecz powódki. Sąd Rejonowy powtórzył przy tym za pozwanymi, iż fakt, że powódka przez przeszło dwadzieścia lat nie dochodziła od nich zapłaty należności z tytułu użytkowania wieczystego nieruchomości, świadczy o tym, że zostały one wcześniej uregulowane.

Zdaniem Sądu Okręgowego, w realiach rozpoznawanej sprawy powyższe jest niewystarczające dla przyjęcia, że sporna opłata została – mimo braku po stronie pozwanych stosownego potwierdzenia – uregulowana. Okoliczność ta ma decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, a żadne dostępne źródła dowodowe – także te wskazane przez same strony procesu – nie zostały wykorzystane w celu jej wyjaśnienia.

W szczególności nie doszło do przesłuchania w charakterze strony pozwanej osób wskazanych przez pozwanych w złożonych sprzeciwach od nakazu zapłaty. Pozwani zgłosili taki dowód na okoliczność uiszczenia opłaty za cały okres użytkowania wieczystego. Zawnioskowali także dowód z akt sprawy SKO 41/II- (...) na okoliczność braku podstaw do żądania przez właściciela gruntu opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego. Pozwani wnieśli ponadto o dopuszczenie dowodu z dokumentacji finansowej dotyczącej użytkowania wieczystego będącą w posiadaniu Urzędu Miejskiego w L..

Sąd Rejonowy w Lęborku prowadząc postępowanie w I instancji nie wydał natomiast żadnego postanowienia dowodowego, nie oddalił także żadnego zgłoszonego wniosku dowodowego. Zgodnie zaś z brzmieniem art. 236 kpc w postanowieniu o przeprowadzeniu dowodu sąd oznacza fakty podlegające stwierdzeniu i środek dowodowy (…) . Z uwagi na to, że wydanie wyroku wymaga w takiej sytuacji przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości Sąd II instancji na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu w Lęborku do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy winien podjąć decyzję co do zgłoszonych przez strony wniosków dowodowych, dopuszczając stosowne dowody lub oddalając wnioski dowodowe. Dopiero po przeprowadzeniu we właściwy sposób postępowania dowodowego Sąd I instancji dokona w oparciu o treść art. 233 kpc swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie i uzna czy pomimo tego, iż pozwani nie posiadają dowodu uiszczenia przez M. i H. Z. (1) jednorazowej opłaty rocznej za cały okres użytkowania wieczystego, pozostałe zebrane w sprawie dowody świadczą o uiszczeniu przez nich tej opłaty a co za tym idzie czynią powództwo powodowej gminy bezzasadnym.

Zwrócić ponadto należy uwagę na treść art. 232 kpc, z którego wynika, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, sąd może jednak dopuścić dowód nie wskazany przez stronę. Taka sytuacja może mieć miejsce w szczególności wówczas, gdy wskazany przez stronę dowód - z uwagi na np. upływ czasu archiwizacji dokumentów już nie istnieje.