Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 40/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 stycznia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Dariusz Zawistowski
w sprawie z powództwa Jerzego K.
przeciwko „K. Bank” Spółce Akcyjnej w W. i Andrzejowi S. - Syndykowi Masy
Upadłości „I.-K.” Spółki z o.o. w B.
o ustalenie nieważności czynności prawnych ewentualnie o uznanie czynności
prawnych za bezskuteczne,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 25 stycznia 2012 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 lipca 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
W pozwie wniesionym przeciwko K. Bankowi S.A. w W. i Syndykowi masy
upadłości „I.-K.” – spółce z o.o. w B. powód Jerzy K. wniósł o ustalenie nieważności
umowy kredytowej zawartej przez pozwanych w dniu 30 października 2001 r., a
także o ustalenie nieważności oświadczenia Spółki „I.-K.” z dnia 8 listopada 2001 r.
o ustanowieniu dwóch hipotek kaucyjnych:
a) do kwoty 3.800.000 zł na nieruchomości powoda położonej w B. przy ul. K. [...]
(Kw nr „x”);
b) do kwoty 600.000 zł na nieruchomości położonej w W. (Kw nr „y”);
ewentualnie – o uznanie bezskuteczności tego oświadczenia wobec niego.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 22 grudnia 2009 r. oddalił powództwo.
Rozstrzygnięcie te zaaprobował Sąd Apelacyjny, oddalając apelację powoda
wyrokiem z dnia 9 lipca 2010 r.
Z bezspornych okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy wynikało,
że powód w dniu 5 lutego 2001 r. sprzedał Spółce z o.o. „I.-K.” nieruchomość
położoną w B. przy ul. K. [...]. Umową z dnia 30 października 2001 r. Spółka ta
uzyskała w pozwanym K. Banku kredyt w wysokości 1.372.758 € (równowartość 5
mln zł), zabezpieczony wieloma hipotekami, m.in. hipoteką kaucyjną do kwoty 3,8
mln zł na kupionej od powoda nieruchomości.
Po ogłoszeniu upadłości Spółki w dniu 30 czerwca 2003 r. reprezentuje ją
Syndyk.
Wyrokiem z dnia 31 maja 2005 r. (sygn. akt V GC 370/03) Sąd Okręgowy
stwierdził – na żądanie Jerzego K. – nieważność umowy sprzedaży nieruchomości
z dnia 5 lutego 2001 r. Syndyk w związku z tym wystąpił o zwrot uiszczonej ceny
sprzedaży; jego powództwo zostało uwzględnione prawomocnym wyrokiem Sądu
Okręgowego z dnia 27 marca 2008 r. (sygn. akt V GC 103/07). Przeciwko Jerzemu
K., jako dłużnikowi hipotecznemu, wniósł w dniu 6 listopada 2008 r. pozew również
K. Bank o zapłatę sumy zabezpieczonej hipotecznie (3,8 mln zł). Postępowanie w
tej sprawie zostało zawieszone.
3
Jerzy K. domagał się wcześniej wykreślenia hipoteki kaucyjnej w kwocie 3,8
mln zł, ale jego powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej nr „x”
z rzeczywistym stanem prawnym zostało prawomocnie oddalone (wyrok Sądu
Okręgowego z dnia 22 listopada 2007 r., II Ca 480/07 oraz wyrok Sądu
Rejonowego z dnia 25 czerwca 2007 r., I C 710/06).
W rozpoznawanej sprawie nie badano podnoszonych przez powoda
przesłanek nieważności umowy sprzedaży i oświadczenia o ustanowieniu hipotek,
a oddalenie powództwa (i apelacji) nastąpiło w wyniku stwierdzenia braku interesu
prawnego powoda w wytoczeniu powództwa (art. 189 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny wskazał, że interes prawny powoda w żądaniu ustalenia
nieważności oświadczenia Spółki „I.-K.” o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej na jej
nieruchomości położonej w W., objętej księgą wieczystą nr „y” prowadzoną przez
Sąd Rejonowy nie został w ogóle wykazany. Powód nie twierdził nawet, że
przysługują mu jakiekolwiek uprawnienia do tej nieruchomości. Inna jest natomiast
sytuacja w odniesieniu do nieruchomości powoda położonej w B. przy ul. K.[...],
jednakże nie istniała potrzeba wytoczenia odrębnego powództwa, skoro powód
uprawniony jest do powołania się na nieważność czynności prawnych w sprawie
o świadczenie, a mianowicie w toczącej się sprawie o zapłatę wytoczonej
przeciwko niemu przez K. Bank S.A. w W. (IC 48/09 Sądu Okręgowego).
Sąd Apelacyjny stwierdził ponadto, że alternatywne żądanie ustalenia
„bezskuteczności” oświadczenia woli nie znajduje podstawy prawnej.
Powód w skardze kasacyjnej wniósł o uchylenie obu wyroków i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Skarżący powołał się na „rażące” naruszenie art. 189 k.c. oraz na swój
interes prawny, który może być skuteczniej realizowany w odrębnym procesie, tym
bardziej że powództwo o ustalenie zostało wytoczone wcześniej niż powództwo
Banku o zapłatę kwoty 3,8 mln zł.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z treści skargi kasacyjnej wynika, że zakresem zaskarżenia zostało objęte
oddalenie powództwa o ustalenie nieważności umowy kredytowej z dnia
4
30 października 2001 r. oraz oświadczenie z dnia 8 listopada 2001 r.
o ustanowieniu hipoteki kaucyjnej na nieruchomości położonej w B. przy ul. K.[...].
Sąd Apelacyjny nie zakwestionował interesu prawnego powoda w takim ujęciu,
wskazał tylko, iż interes ten może być realizowany w sprawie o świadczenie.
Stanowisko powyższe jest trafne. Jerzy K. występuje wprawdzie w sprawie I C
48/09 w charakterze pozwanego, ale służą mu, jako dłużnikowi hipotecznemu
niebędącemu dłużnikiem osobistym, rozległe zarzuty przeciwko wierzycielowi (K.
Bankowi); nie tylko własne, lecz również służące dłużnikowi (art. 73 u.k.w.h.). Nie
jest w związku z tym uzasadnione przekonanie skarżącego, że w rozpoznawanej
sprawie jego sytuacja byłaby korzystniejsza. Można nawet przyjąć, że zakres
zarzutów pozwanego w sprawie o zapłatę może być szerszy. W tej to bowiem
sprawie dłużnika hipotecznego dotykają w sposób definitywny skutki „przejęcia”
nieruchomości obciążonej hipoteką. Nie istnieją zatem racjonalne argumenty, które
by przemawiały za umożliwieniem obrony dłużnika rzeczowego w odrębnych
sprawach, byłoby to niezgodne z wykładnią art. 189 k.p.c.
W skardze kasacyjnej wyeksponowano zarzut, że proces o ustalenie
został wszczęty wcześniej niż proces wierzyciela hipotecznego o zapłatę kwoty 3,8
mln zł. Gdyby tak istotnie było, to argumenty powoda na tle art. 189 k.p.c. byłyby
zasadne. Skarżący pominął wszakże istotne zdarzenie procesowe w postaci
prawomocnego zwrotu pozwu w rozpoznawanej sprawie zarządzeniem z dnia
22 stycznia 2009 r. (k. 52), co oznacza, że zwrócony pozew nie wywołał żadnych
skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem go do sądu (art. 130 § 2 k.p.c.).
W konsekwencji sprawa ta wpłynęła do sądu w dniu 18 lutego 2009 r., w dacie
wpisania jej pod nowy numer (k. 59).
Z przedstawionych przyczyn należało oddalić skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).
Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13