Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 25/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi Bożeny C. o stwierdzenie niezgodności z prawem punktu 1.
prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 3 lutego 2009 r., wydanego w sprawie
z wniosku Bożeny C.
przy uczestnictwie Tadeusza C.
o podział majątku wspólnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 15 lutego 2012 r.,
1) stwierdza niezgodność z prawem zaskarżonego
postanowienia w części dotyczącej punktu 1 orzekającej
o wysokości dopłaty od uczestnika na rzecz
wnioskodawczyni,
2) zasądza od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni kwotę
1200,- (jeden tysiąc dwieście) złotych tytułem kosztów
postępowania wywołanego skargą.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 17 czerwca 2008 r. Sąd Rejonowy dokonał podziału
majątku wspólnego Bożeny C. i Tadeusza C. i zasądził od uczestnika na rzecz
wnioskodawczyni dopłatę w kwocie 36.331,44 złotych oraz zasądził koszty
postępowania. W wyniku apelacji od tego postanowienia wniesionej przez
wnioskodawczynię i uczestnika Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 3 lutego
2009 r. zmienił postanowienie Sądu pierwszej instancji i w miejsce poprzedniej
kwoty dopłaty zasądził od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni dopłatę w
wysokości 43.779,65 złotych, umorzył postępowanie apelacyjne w zakresie
podziału majątku wspólnego obejmującego trzy małe obrazy, mylnie określone jako
sześć obrazów, ale zgodnie z ich ogólną wartością 183 złotych (wnioskodawczyni
cofnęła zarzuty apelacji w tym zakresie), oddalił apelację wnioskodawczyni w
pozostałej części i oddalił apelację uczestnika oraz zniósł między uczestnikami
koszty postępowania apelacyjnego.
Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji, nie zgadzając się z zarzutami wnioskodawczyni co do błędów
rachunkowych przy ustalaniu majątku wspólnego i wyliczeniu dopłat. Dostrzegł
jednak naruszenie prawa materialnego w części dotyczącej wartości spornego
majątku i w tym zakresie dokonał zmiany zaskarżonego orzeczenia.
W skardze o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 3 lutego 2009 r., w części dotyczącej
wysokości dopłaty na rzecz wnioskodawczyni, skarżąca Bożena C. zarzuciła
naruszenie przez zaskarżone orzeczenie prawa materialnego, tj. art. 43 § 1, art. 45
§ 1 i art. 46 k.r.o. w związku z art. 1035 k.c. i w związku z art. 212 § 1 k.c. oraz art.
567 § 1 i 3 k.p.c. przez ich błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że małżonek
zobowiązany do zwrotu nakładów poniesionych przez drugiego małżonka z jego
majątku odrębnego na majątek wspólny jest zobowiązany do zwrotu całości takich
nakładów, nie zaś tylko tej ich części, która odpowiada jego udziałowi w majątku
wspólnym przyznanemu mu w postępowaniu o podział tego majątku. Naruszenie
przepisów postępowania dotyczy art. 382, 385, 386 § 1 i 4 k.p.c. w związku z art.
3
13 § 2 i 391 § 1 k.p.c. w związku z art. 328 § 2, 316 § 1, 233 § 1 k.p.c. w związku z
art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 567 § 1 i 3 k.p.c., polegające na błędzie rachunkowym w
obliczeniu dopłaty należnej wnioskodawczyni w sentencji zaskarżonego
postanowienia, co spowodowało poniesienie przez nią szkody w wysokości
11.494,51 złotych, a to ze względu na zasądzenie na jej rzecz dopłaty w wysokości
43.779,65 złotych, zamiast kwoty 55.274,16 złotych.
Skarżąca wniosła o stwierdzenie niezgodności z prawem zaskarżonego
postanowienia w części dotyczącej ustalenia dopłaty, a także zasądzenie od
uczestnika zwrotu kosztów postępowania wywołanego niniejszą skargą.
W odpowiedzi na skargę uczestnik wniósł o jej oddalenie w całości wraz
z zasądzeniem na jego rzecz kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest zasadna, a zaskarżone postanowienie jest niezgodne z prawem,
w części dotyczącej punktu pierwszego, to znaczy orzekającego o wysokości
dopłaty należnej od uczestnika na rzecz wnioskodawczyni. Rozstrzygnięcie takie
wynika z rozliczeń między małżonkami, do których zobowiązują powołane przez
skarżącą przepisy kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zwłaszcza art. 45 oraz
mające odpowiednie zastosowanie na podstawie art. 46 k.r.o. przepisy o zniesieniu
współwłasności i dziale majątku spadkowego (art. 212 i art. 1035 k.c.), a także
przepisy postępowania cywilnego o podziale majątku wspólnego po ustaniu
wspólności majątkowej między małżonkami (art. 567 § 1 k.p.c.).
W rozpoznawanej sprawie obojgu małżonkom przysługiwały równe udziały
w majątku wspólnym. Jednakże konieczne było rozliczenie ich nakładów z majątku
osobistego na majątek wspólny po ustaniu małżeństwa, po to, aby ochronione
zostały interesy majątkowe tego małżonka, który w trakcie trwania małżeństwa
i wspólności majątkowej małżonków przeznaczał część swojego własnego majątku
na rzecz majątku wspólnego. Według art. 45 k.r.o., każdy z małżonków powinien
zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek
osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe
przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze
swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie może żądać zwrotu
4
wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba ze
zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. Założeniem powołanego
przepisu jest doprowadzenie do przyznania małżonkowi, który poczynił nakłady na
majątek wspólny ze swojego majątku, dopłatę o wartości równej aktywom,
stanowiącym nakłady.
W przypadku równych udziałów małżonków w majątku wspólnym, w wyniku
podziału wartość aktywów przyznanych każdemu z małżonków winna się różnić
między nimi o wartość nakładów. Każdy małżonek będący uczestnikiem
postępowania powinien otrzymać aktywa odpowiadające połowie majątku
wspólnego oraz wartość nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek
wspólny. W rozpoznawanej sprawie w wyniku ustalonego stanu faktycznego
i stosownego rozliczenia, wnioskodawczyni powinna otrzymać wartość
przypadających jej składników wraz z wartością dopłaty, należnej wnioskodawczyni
od uczestnika. Uczestnik otrzymać powinien z kolei należną mu wartość składników
majątku wspólnego, pomniejszoną o wartość spłaty należnej wnioskodawczyni,
powiększoną o wartość nakładów poczynionych przez uczestnika z majątku
osobistego na majątek wspólny.
Ma rację skarżąca, że w obliczeniach konkretnych kwot nastąpił błąd
rachunkowy, przez co naruszone zostały przepisy postępowania cywilnego,
wskazane w skardze. Sąd pierwszej instancji określił wartość majątku wspólnego
na kwotę 223.136,92 złotych, ale kwota ta nie wynika ze zsumowania
poszczególnych składników majątku wspólnego, wymienionych przez ten Sąd.
Prawidłowe jest obliczenie dokonane przez Sąd Okręgowy, to znaczy ustalona
kwota na 222.953,92 złotych, mimo że Sąd ten nie wskazał wyraźnie
w uzasadnieniu, aby zmienił wyniki obliczeń Sądu Rejonowego. Na wymienioną
kwotę składają się ustalone w toku sprawy kwoty: skarżącej w wysokości 44.648,80
złotych (przy czym skarżąca nieprawidłowo oblicza tę kwotę o 30 złotych wyższą,
ze względu na wartość lustra przyznanego przez Sąd uczestnikowi) oraz
uczestnika w wysokości 178.305,12 złotych (w skardze jest to o wskazane 30
złotych mniej, dodanych błędnie do kwoty wnioskodawczyni). W takiej sytuacji
udział każdego z małżonków w majątku wspólnym wyniósł 111.476,96 złotych.
Skoro wartość składników majątku wspólnego otrzymanych przez uczestnika
5
przekracza jego udział o 66.828, 16 złotych (178.305,12 złotych minus 111.476,96
złotych), to powstaje po jego stronie obowiązek dokonania spłaty w tej kwocie na
rzecz wnioskodawczyni.
Jednakże Sąd Okręgowy ustalił, po dokonaniu waloryzacji, że uczestnik
dokonał nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny w wysokości
23.048,51 złotych, co stanowiło wniesienie wkładu, zgromadzonego na książeczce
mieszkaniowej przed zawarciem małżeństwa, na poczet spółdzielczego
własnościowego prawa do lokalu, położonego, przy ul. /…/. Wartość tych nakładów
Sądy obu instancji odjęły od wysokości spłaty należnej od uczestnika na rzecz
wnioskodawczyni.
Jak trafnie stwierdza wnioskodawczyni w skardze, dokonany w powyższy
sposób podział majątku prowadzi do podwójnego uwzględnienia wartości nakładów
poniesionych z majątku osobistego uczestnika na majątek wspólny. Dzieje się tak
dlatego, że nakłady te, zwiększające wartość majątku wspólnego wpływają na
sposób obliczenia spłaty. W rozpoznawanej sprawie nakład z majątku osobistego
uczestnika poniesiony na rzecz prawa do wskazanego lokalu spółdzielczego,
zwiększył wartość tego prawa. Ze względu na to, że prawo do tego lokalu zostało
przyznane przez Sąd pierwszej instancji uczestnikowi, to oprócz wartości
otrzymanych składników majątku otrzymał on także wartość nakładów, po czym
w wyniku obliczenia wysokości spłaty na rzecz wnioskodawczyni stan otrzymanych
przez niego składników majątku wynosił należną mu połowę w majątku wspólnym
powiększoną o nakłady i pomniejszoną o spłatę. W ostatnim etapie rozliczenia
dokonanego przez Sąd pierwszej instancji oraz powtórzonego przez Sąd Okręgowy
uczestnik otrzymał zwrot nakładów na poczet majątku wspólnego, które
rachunkowo pomniejszyły wysokość spłaty na rzecz wnioskodawczyni.
W rezultacie, ostateczny stan aktywów uczestnika po dokonaniu podziału majątku
wspólnego wyniósł połowę majątku wspólnego powiększoną o nakłady,
pomniejszoną o spłatę i znowu powiększoną o nakłady, co dało ogólnie wartość
połowy majątku wspólnego pomniejszoną o spłatę i powiększoną o podwójne
nakłady. Ze względu na to, że Sądy w toku instancji nie dostrzegły, iż wartość
nakładów zwiększyła wartość majątku wspólnego otrzymanych przez uczestnika, to
w ostatecznym rozliczeniu otrzymał on kwotę odpowiadającą dwukrotnej wysokości
6
nakładów, zamiast jednokrotnej ich wysokości, stosownie do treści art. 45 k.r.o.
To spowodowało, że aktywa otrzymane przez małżonków, mających równe udziały
w majątku wspólnym różniły się o podwójną wartość nakładów. Przekładając to na
kwoty występujące w ustaleniach faktycznych sprawy, Sąd Okręgowy dokonał
następującego obliczenia: wyjściowa wysokość spłaty na rzecz wnioskodawczyni
(przed odjęciem wartości nakładów) wynosząca 66.828,16 złotych jest
pomniejszona o wartość nakładów, do których uczestnik jest uprawniony, czyli
o kwotę 23.048,51 złotych, co daje kwotę 43.779,65 złotych (w obliczeniach Sądu
Okręgowego na s. 6 zaskarżonego wyroku są niewielkie różnice, gdyż wystąpiło
zaokrąglenie kwoty 23.048 złotych, ale z prawidłowym wynikiem odejmowania).
W konsekwencji, postępowanie przed Sądem drugiej instancji zakończyło się
przyznaniem wnioskodawczyni kwoty 88.428,45 złotych, jako wynik zsumowania
kwoty 44.648,80 złotych i 43.779,65 złotych. Po stronie uczestnika znalazła się
kwota 134.525,47 złotych, otrzymana po odjęciu od kwoty 178.305,12 złotych –
kwoty 43.779,65 złotych. Różnica pomiędzy wartością aktywów przyznanych
obojgu byłym małżonkom wynosi w wyniku tych obliczeń kwotę 46.097,02 złotych,
otrzymaną po odjęciu od kwoty 134.525,47 złotych – kwoty 88.428,45 złotych.
Uzyskana kwota 46.097, 02 złotych stanowi podwójną kwotę 23.048,51 złotych, co
odpowiada przedstawionemu uprzednio modelowi zastosowanemu przez Sąd
Okręgowy, w którym na rzecz uczestnika przypadałaby podwójna wartość
nakładów. Pozostaje to w oczywistej sprzeczności z art. 45 k.r.o., zgodnie z którym
małżonek dokonujący nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny jest
uprawniony do żądania kwoty odpowiadającej ich wartości, a nie podwójnej ich
wartości.
Tworząc zatem poprawną metodę obliczenia, która w razie równego udziału
małżonków w majątku wspólnym, jak zostało to ustalone w niniejszej sprawie
powinna uwzględniać tylko wartość nakładów można się posłużyć propozycją
skarżącej w uzasadnieniu skargi. Najpierw więc ustalić należy wartość netto
majątku wspólnego przez odjęcie od wartości tego majątku wartość nakładów.
Obliczony w ten sposób substrat majątku należy podzielić na dwie części,
odpowiadające udziałom małżonków w majątku wspólnym i obliczyć wartość
należnych dopłat przez porównanie wartości uzyskanych w rzeczywistości
7
składników majątku z wysokością udziału w wartości netto majątku wspólnego, co
sprawia, że małżonek, który otrzymał składniki majątku o większej wartości
zobowiązany jest do dokonania spłaty ich wartości, przekraczającej jego udział.
Następnie, od tak ustalonej wartości spłat należy odjąć wartość nakładów, co
zapobiegnie ich podwójnemu rozliczeniu. Przekładając tak skonstruowany schemat
obliczenia na konkretne wartości ustalone w niniejszej sprawie otrzyma się kwotę
199.905,41 złotych, jako wartość netto majątku wspólnego, otrzymaną z odjęcia
wartości nakładów w wysokości 23.048,51 złotych od wartości majątku wspólnego
w wysokości 222.953,92 złotych. Po podzieleniu kwoty stanowiącej wartość netto
majątku wspólnego na poczet udziału przypadającego po połowie każdemu
z małżonków otrzymuje się kwotę 99.952,705 złotych, a ponieważ nie ma
tysięcznych złotego kwota ta zostanie zaokrąglona do 99.952,70 złotych.
Następnie, obliczając wysokość spłaty otrzymuje się kwotę 78.352,42 złotych,
będącą wynikiem różnicy między wartością majątku przyznanego uczestnikowi
(178.305,12 złotych), a wartością udziału uczestnika w wartości netto majątku
wspólnego (99.952,70 złotych). W ostatnim obliczeniu należy uwzględnić
roszczenie uczestnika o zwrot dokonanych nakładów, czyli od kwoty 78.352,42
złotych należy odjąć kwotę 23.048,51, będącą wartością nakładów, otrzymując
kwotę 55.303,91 złotych, stanowiącą kwotę, jaka powinna zostać zasądzona od
uczestnika na rzecz wnioskodawczyni w wyniku podziału majątku wspólnego.
Po porównaniu wartości aktywów otrzymanych przez obojga małżonków uzyskuje
się kwotę 99.952,71 złotych na rzecz wnioskodawczyni (44.648,80 plus 55.303,91)
oraz 123.001,21 złotych na rzecz uczestnika (178.305,12 minus 55.303,91); różnica
między tymi kwotami na korzyść uczestnika wynosi 23.048,50 złotych, czyli jest
jednokrotną wartością poniesionych przez niego nakładów na majątek wspólny.
Ten sam rezultat obliczeniowy uzyskuje się, na co trafnie zwróciła uwagę skarżąca,
po odjęciu od spłaty zasądzonej na rzecz wnioskodawczyni połowy wartości
nakładów, przy przyjęciu za podstawę obliczeń ogólnej wartości (brutto) majątku
wspólnego.
Z tych względów na podstawie art. 42411
§ 2 k.p.c. Sad Najwyższy stwierdził,
że zaskarżone postanowienie jest niezgodne z prawem w zakresie wskazanym
w sentencji wyroku oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania wywołanego
8
skargą na podstawie art. 42412
, art. 520 § 3 w związku z art. 391 § 1, art. 13 § 2,
art. 39821
k.p.c.
md