Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 1/12
UCHWAŁA
Dnia 16 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
SSN Iwona Koper
SSN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa E. L.
przeciwko C. L.
o uchylenie obowiązku alimentacyjnego,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 16 lutego 2012 r.,
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy
postanowieniem z dnia 15 listopada 2011 r.,
„1. Czy wniosek o zasądzenie na rzecz przeciwnika strony
apelującej kosztów postępowania apelacyjnego został skutecznie
zgłoszony, jeżeli zawarto go w odpowiedzi na apelację wniesionej po
upływie terminu przewidzianego w art. 372 k.p.c.?
2. w razie udzielenia odpowiedzi negatywnej na pierwsze pytanie -
Czy w tych okolicznościach wniosek o zasądzenie na rzecz
przeciwnika strony apelującej kosztów postępowania apelacyjnego
można skutecznie zgłosić na rozprawie apelacyjnej?"
podjął uchwałę:
Wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego
zgłoszony w odpowiedzi na apelację wniesioną po upływie
terminu określonego w art. 372 k.p.c. jest skuteczny.
Uzasadnienie
2
Sąd Okręgowy, przy rozpoznawaniu apelacji od wyroku Sądu Rejonowego z
dnia 17 maja 2011 r., powziął wątpliwość czy jest skuteczny wniosek o zasądzenie
kosztów postępowania apelacyjnego zawarty w odpowiedzi na apelację złożonej
po upływie terminu określonego w art. 372 k.p.c., a w przypadku jego
bezskuteczności możliwe jest jego późniejsze skuteczne zgłoszenie na rozprawie.
Sąd Okręgowy podkreślił, że w ustawie nie uregulowano w sposób wyraźny
skutków niedochowania terminu do wniesienia odpowiedzi na apelację a w
doktrynie brak jest jednolitości poglądów w tym zakresie, z kolei w judykaturze brak
jest wprost wypowiedzi na ten temat. Wskazał, że art. 167 k.p.c. wprowadza jedynie
jako zasadę bezskuteczność czynności dokonanej po terminie, od której istnieją
wyjątki. Sąd Okręgowy stwierdził, że w jego ocenie instytucja odpowiedzi na
apelację ma wiele cech zbieżnych z instytucją odpowiedzi na pozew i opowiedział
się za poglądem uznającym skuteczność wniosku o zasądzenie kosztów
postępowania apelacyjnego, zawartym w odpowiedzi na apelację złożonej po
upływie terminu przewidzianego w art. 372 k.p.c. Uznał, że na wypadek
niepodzielenia tej oceny konieczne jest wyjaśnienie czy wniosek o zasądzenie
kosztów postępowania apelacyjnego może być zgłoszony ponownie na rozprawie
apelacyjnej. Z tych względów, na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., przedstawił do
rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawne sformułowane w
wydanym postanowieniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stwierdzenie Sądu Okręgowego o braku wypowiedzi judykatury na temat
zagadnień przedstawionych do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu nie
odpowiada stanowi rzeczywistemu. Natomiast istniejące wypowiedzi ze strony
judykatury w tym zakresie wskazują na zróżnicowaną ocenę tych zagadnień.
Najczęściej Sąd Najwyższy wypowiadał się na temat skutków niedochowania
terminu do wniesienia odpowiedzi na skargę kasacyjną i skargę o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego zdecydowanie przeważa pogląd, że wniesienie w tym przypadku
odpowiedzi na skargę po terminie określonym w art. 3987
§ 1 k.p.c. nie uzasadnia
3
przyznania kosztów postępowania stronie składającej skargę. Judykatura
dopuszcza jednak złożenie wniosku o zasądzenie kosztów postępowania na
rozprawie, o ile skarga podlega rozpoznaniu w ten sposób. Stanowiska
wskazującego na bezskuteczność wniosku o zasądzenie kosztów postępowania
kasacyjnego zawartego w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniesioną po upływie
terminu przewidzianego w art. 3987
§ 1 k.p.c. (odpowiednio wniosku o zasądzenie
kosztów w postępowaniu ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia) nie można jednak odnosić wprost do oceny
skuteczności takiego wniosku zawartego w spóźnionej odpowiedzi na apelację.
Postępowanie apelacyjne jest bowiem dalszym etapem postępowania w sprawie,
co istotnie różni je od charakteru postępowania kasacyjnego. Strony
w postępowaniu apelacyjnym mogą co do zasady prezentować swoje stanowiska,
oceny i składać w nim wnioski do chwili zakończenia postępowania. Z tego względu
znaczenie odpowiedzi na skargę kasacyjną i odpowiedzi na apelację istotnie się
różni. Wskazuje na to także regulacja dotycząca sposobu przedstawiania tych
środków zaskarżenia sądowi właściwemu do ich rozpoznania. Zgodnie z art. 3987
§ 2 k.p.c. skarga kasacyjna jest przedstawiana Sądowi Najwyższemu dopiero po
upływie terminu do wniesienia odpowiedzi na skargę. W przypadku apelacji akta
sprawy przedstawiane są sądowi drugiej instancji niezwłocznie po doręczeniu
apelacji stronie przeciwnej (art. 371 k.p.c.). Oceniając przedstawione wyżej
zagadnienie należy także uwzględnić, że przepisy regulujące zasady przyznawania
kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu kasacyjnym (zob. § 13 rozp.
w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa
kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu) przewidują odrębne
stawki wynagrodzenia za wniesienie skargi kasacyjnej i udział w rozprawie.
W konsekwencji złożenie wniosku o przyznanie kosztów postępowania
kasacyjnego na rozprawie, po złożeniu odpowiedzi na skargę kasacyjną
z uchybieniem terminu wskazanego w art. 3987
§ 1 k.p.c. - powoduje, że
wynagrodzenie pełnomocnika jest niższe i obejmuje stawkę wyłącznie za udział
w rozprawie. Taka regulacja nie obowiązuje w postępowaniu apelacyjnym.
Pełnomocnikowi strony nie przysługuje odrębne wynagrodzenie za sporządzenie
apelacji (odpowiednio odpowiedzi na apelację), lecz wynagrodzenie „za
4
prowadzenie sprawy w postępowaniu apelacyjnym”. W przypadku skargi kasacyjnej
rozpoznawanej poza rozprawą, strona przeciwna może zająć stanowisko co do
zasadności skargi w odpowiedzi na skargę. Można zatem przyjąć, że art. 3987
§ 1 –
w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego – modyfikuje tym samym
możliwość odpowiedniego stosowania art. 109 § 1 k.p.c. w przypadku skarg
kasacyjnych rozpoznawanych na posiedzeniu niejawnym.
Ograniczenia, które dla stron stwarzają ramy postępowania apelacyjnego nie
stanowią natomiast przeszkody dla zgłoszenia wniosku o przyznanie kosztów
postępowania apelacyjnego dopiero przed samym zamknięciem tego
postępowania, gdyż w postępowaniu tym stosuje się odpowiednio art. 109 § 1
k.p.c. Brak jest bowiem argumentów by przyjąć, że art. 372 k.p.c. stanowi regulację
szczególną, wyłączającą stosowanie art. 109 § 1 k.p.c. w postępowaniu
apelacyjnym i modyfikującą termin, w którym dopuszczalne jest złożenie wniosku
o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego. Należy zatem przyjąć, że
wniosek o przyznanie kosztów postępowania apelacyjnego niewątpliwie może być
zgłoszony na rozprawie przez stronę, która wcześniej złożyła odpowiedź na
apelację po upływie terminu określonego w art. 372 k.p.c. Pozostaje zatem do
rozważenia, czy w takim przypadku konieczne jest ponowienie przez stronę
wniosku o przyznanie od przeciwnika kosztów postępowania apelacyjnego,
zawartego już w odpowiedzi na apelację złożonej z uchybieniem przewidzianego
dla tej czynności terminu. Należy w związku z tym zauważyć, że art. 372 k.p.c. nie
przewiduje skutku w postaci zwrotu odpowiedzi na apelację z powodu
niedochowania przez stronę terminu dla jej wniesienia. Z uwagi na brzmienie
art. 109 § 1 k.p.c. należy przyjąć także, że wniosek o zasądzenie kosztów
postępowania apelacyjnego nie jest koniecznym elementem odpowiedzi na
apelację. Celem odpowiedzi na apelację jest bowiem zaprezentowanie przez stronę
przeciwną jest stanowiska co do zasadności tego środka zaskarżenia, a więc
odniesienie się głównie do zarzutów skarżącego. Nie jest zatem uzasadnione aby
skutki wniesienia odpowiedzi na apelację z uchybieniem terminu określonego w art.
372 k.p.c., oceniać jednakowo w odniesieniu do właściwego przedmiotu odpowiedzi
na apelację, jak i samego wniosku o zasądzenie kosztów postępowania
5
apelacyjnego lub też innych wniosków nie związanych bezpośrednio z istotą
odpowiedzi na apelację.
Należy również zgodzić się argumentacją Sądu Okręgowego, w której
wskazano, że treść art. 167 k.p.c. nie uzasadnia stanowiska, iż każdy przypadek
uchybienia terminu do dokonania czynności procesowej powoduje jej
bezskuteczność. W przypadku odpowiedzi na apelację należy zaś stwierdzić, że
stanowisko strony przeciwnej zawarte w odpowiedzi na apelację mogłoby zostać
przez nią zaprezentowane ponownie na rozprawie i w tym kontekście
niedochowanie terminu do wniesienia odpowiedzi na apelację nie pociąga
ujemnych skutków procesowych w rozumieniu art. 168 § 2 k.p.c.
Przy ocenie skutków niedochowania przez stronę terminu oznaczonego
w art. 372 k.p.c. nie można także pominąć, że celem stosowania terminów dla
dokonywania czynności procesowych nie jest wyłącznie spowodowanie skutku
w postaci bezskuteczności takich czynności w wyniku niezachowania terminu.
Istotną funkcją terminów procesowych jest także ich funkcja gwarancyjna. Art. 372
k.p.c. z tego punktu widzenia gwarantuje możliwość przedstawienia przez stronę
przeciwną swojego stanowiska w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia jej
apelacji, co przy uwzględnieniu treści art. 371 k.p.c. oznacza między innymi, że
apelacja nie powinna być rozpozna przed upływem terminu wskazanego w art. 372
k.p.c. Dotyczy to odpowiednio terminu rozpoznania zażalenia, gdyż
w postępowaniu zażaleniowym art. 372 k.p.c. stosuje się odpowiednio (art. 397 § 2
k.p.c.).
Z przytoczonych wyżej względów należy przyjąć, że zawarty w odpowiedzi
na apelację wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego jest
skuteczny i na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., podjęto uchwałę jak w sentencji.