Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 16 lutego 2012 r., III CZP 1/12
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący)
Sędzia SN Iwona Koper
Sędzia SN Dariusz Zawistowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa Edwarda L. przeciwko Celinie L. o
uchylenie obowiązku alimentacyjnego, po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na
posiedzeniu jawnym w dniu 16 lutego 2012 r. zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Gliwicach postanowieniem z dnia 15
listopada 2011 r.:
„1. Czy wniosek o zasądzenie na rzecz przeciwnika strony apelującej kosztów
postępowania apelacyjnego został skutecznie zgłoszony, jeżeli zawarto go w
odpowiedzi na apelację wniesionej po upływie terminu przewidzianego w art. 372
k.p.c.?
2. w razie udzielenia odpowiedzi negatywnej na pierwsze pytanie – czy w tych
okolicznościach wniosek o zasądzenie na rzecz przeciwnika strony apelującej
kosztów postępowania apelacyjnego można skutecznie zgłosić na rozprawie
apelacyjnej?"
podjął uchwałę:
Wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego zgłoszony w
odpowiedzi na apelację wniesioną po upływie terminu określonego w art. 372
k.p.c. jest skuteczny.
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w Gliwicach, przy rozpoznawaniu apelacji od wyroku Sądu
Rejonowego w Rybniku z dnia 17 maja 2011 r., powziął wątpliwość, czy skuteczny
jest wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego zawarty w
odpowiedzi na apelację złożonej po upływie terminu określonego w art. 372 k.p.c. i
czy w razie jego bezskuteczności możliwe jest jego późniejsze skuteczne
zgłoszenie na rozprawie. Sąd Okręgowy podkreślił, że w ustawie nie uregulowano
w sposób wyraźny skutków niedochowania terminu do wniesienia odpowiedzi na
apelację a w doktrynie nie ma jednolitości poglądów w tym zakresie. Z kolei w
judykaturze nie ma wprost wypowiedzi na ten temat. Wskazał, że art. 167 k.p.c.
wprowadza jedynie jako zasadę bezskuteczność czynności dokonanej po terminie,
od której istnieją wyjątki. (...)
Sąd Najwyższy zważył, co następuje: (...)
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zdecydowanie przeważa pogląd, że
wniesienie odpowiedzi na skargę kasacyjną po terminie określonym w art. 3987
§ 1
k.p.c. nie uzasadnia przyznania kosztów postępowania. Judykatura dopuszcza
jednak złożenie wniosku o zasądzenie kosztów postępowania na rozprawie, jeżeli
skarga podlega rozpoznaniu w ten sposób. Tego stanowiska (...) nie można jednak
odnosić wprost do oceny skuteczności takiego wniosku zawartego w spóźnionej
odpowiedzi na apelację, postępowanie apelacyjne bowiem jest dalszym etapem
postępowania w sprawie, co istotnie różni je od postępowania kasacyjnego. Strony
w postępowaniu apelacyjnym mogą co do zasady prezentować swoje stanowiska,
oceny i składać w nim wnioski do chwili zakończenia postępowania. Z tego względu
znaczenie odpowiedzi na skargę kasacyjną i odpowiedzi na apelację istotnie się
różni. Wskazuje na to także regulacja dotycząca sposobu przedstawiania tych
środków zaskarżenia sądowi właściwemu do ich rozpoznania. Zgodnie z art. 3987
§
2 k.p.c., skarga kasacyjna jest przedstawiana Sądowi Najwyższemu dopiero po
upływie terminu do wniesienia odpowiedzi na skargę, a w przypadku apelacji akta
sprawy przedstawiane są sądowi drugiej instancji niezwłocznie po doręczeniu
apelacji stronie przeciwnej (art. 371 k.p.c.).
Oceniając przedstawione zagadnienie należy także uwzględnić, że przepisy
regulujące zasady przyznawania kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu
kasacyjnym (zob. § 13 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, Dz.U. Nr 163,
poz. 1348 ze zm.) przewidują odrębne stawki wynagrodzenia za wniesienie skargi
kasacyjnej i udział w rozprawie. W konsekwencji złożenie wniosku o przyznanie
kosztów postępowania kasacyjnego na rozprawie, po złożeniu odpowiedzi na
skargę kasacyjną z uchybieniem terminowi wskazanemu w art. 3987
§ 1 k.p.c.
powoduje, że wynagrodzenie pełnomocnika jest niższe i obejmuje stawkę wyłącznie
za udział w rozprawie. Taka regulacja nie obowiązuje w postępowaniu apelacyjnym;
pełnomocnikowi strony nie przysługuje odrębne wynagrodzenie za sporządzenie
apelacji (odpowiednio – odpowiedzi na apelację), lecz wynagrodzenie „za
prowadzenie sprawy w postępowaniu apelacyjnym”. W przypadku skargi kasacyjnej
rozpoznawanej poza rozprawą, strona przeciwna może zająć stanowisko co do
zasadności skargi w odpowiedzi na skargę, można zatem przyjąć, że art. 3987
§ 1 –
w odniesieniu do kosztów postępowania kasacyjnego – modyfikuje możliwość
odpowiedniego stosowania art. 109 § 1 k.p.c. w przypadku skarg kasacyjnych
rozpoznawanych na posiedzeniu niejawnym.
Ograniczenia, które dla stron stwarzają ramy postępowania apelacyjnego nie
stanowią natomiast przeszkody dla zgłoszenia wniosku o przyznanie kosztów
postępowania apelacyjnego dopiero przed zamknięciem tego postępowania, gdyż w
postępowaniu tym stosuje się odpowiednio art. 109 § 1 k.p.c. Nie ma argumentów
uzasadniających przyjęcie, że art. 372 k.p.c. stanowi regulację szczególną,
wyłączającą stosowanie art. 109 § 1 k.p.c. w postępowaniu apelacyjnym i
modyfikującą termin, w którym dopuszczalne jest złożenie wniosku o zasądzenie
kosztów postępowania apelacyjnego. Należy zatem przyjąć, że wniosek o
przyznanie kosztów postępowania apelacyjnego niewątpliwie może być zgłoszony
na rozprawie przez stronę, która wcześniej złożyła odpowiedź na apelację po
upływie terminu określonego w art. 372 k.p.c. Pozostaje zatem do rozważenia, czy
w takim przypadku konieczne jest ponowienie przez stronę wniosku o przyznanie
od przeciwnika kosztów postępowania apelacyjnego, zawartego już w odpowiedzi
na apelację złożonej z uchybieniem przewidzianemu dla tej czynności terminowi.
Należy w związku z tym zauważyć, że art. 372 k.p.c. nie przewiduje skutku w
postaci zwrotu odpowiedzi na apelację z powodu niedochowania przez stronę
terminu dla jej wniesienia. Ze względu na brzmienie art. 109 § 1 k.p.c. należy
przyjąć także, że wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego nie
jest koniecznym elementem odpowiedzi na apelację, celem bowiem odpowiedzi na
apelację jest zaprezentowanie przez stronę przeciwną stanowiska co do zasadności
tego środka zaskarżenia, a więc odniesienie się głównie do zarzutów skarżącego.
Nie jest zatem uzasadnione, aby skutki wniesienia odpowiedzi na apelację z
uchybieniem terminowi określonemu w art. 372 k.p.c. oceniać jednakowo w
odniesieniu do właściwego przedmiotu odpowiedzi na apelację, jak i samego
wniosku o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego lub innych wniosków
niezwiązanych bezpośrednio z istotą odpowiedzi na apelację.
Należy zgodzić się argumentacją Sądu Okręgowego, który wskazał, że treść
art. 167 k.p.c. nie uzasadnia stanowiska, iż każdy przypadek uchybienia terminowi
do dokonania czynności procesowej powoduje jej bezskuteczność. W przypadku
odpowiedzi na apelację należy stwierdzić, że stanowisko strony przeciwnej zawarte
w odpowiedzi na apelację mogłoby zostać przez nią zaprezentowane ponownie na
rozprawie i w tym kontekście niedochowanie terminu do wniesienia odpowiedzi na
apelację nie pociąga ujemnych skutków procesowych w rozumieniu art. 168 § 2
k.p.c. (...)
Istotną funkcją terminów procesowych jest także ich funkcja gwarancyjna.
Artykuł 372 k.p.c. gwarantuje możliwość przedstawienia przez stronę przeciwną
swojego stanowiska w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia jej apelacji, co
przy uwzględnieniu treści art. 371 k.p.c. oznacza m.in., że apelacja nie powinna być
rozpozna przed upływem terminu wskazanego w art. 372 k.p.c. Dotyczy to
odpowiednio terminu rozpoznania zażalenia, gdyż w postępowaniu zażaleniowym
art. 372 k.p.c. stosuje się odpowiednio (art. 397 § 2 k.p.c.).
Z tych względów należy przyjąć, że zawarty w złożonej po terminie odpowiedzi
na apelację wniosek o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego jest
skuteczny, w związku z czym na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. podjęto uchwałę, jak
wyżej.