Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 14 lutego 2012 r.
III PZP 5/11
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Halina Kiryło, Jerzy Kwaśniewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 lutego 2012 r. sprawy
z powództwa Iwony K. przeciwko Mariuszowi A. o sprostowanie świadectwa pracy,
na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie z dnia 24 maja 2011 r. […]
„Czy wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas określony, w której
strony nie przewidziały dopuszczalności wcześniejszego jej rozwiązania za wypowie-
dzeniem, dokonane przez pracownika powoduje skutek w postaci rozwiązania
umowy?”
p o d j ą ł uchwałę:
Oświadczenie woli nazwane wypowiedzeniem, złożone pracodawcy przez
pracownika zatrudnionego na podstawie umowy o pracę zawartej na czas
określony, w której nie przewidziano możliwości jej wypowiedzenia (art. 33
k.p.), powoduje rozwiązanie umowy o pracę na mocy przepisów o rozwiązaniu
przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne wyłoniło się w następu-
jącym stanie faktycznym. Powódka była zatrudniona u pozwanego od 1 października
2009 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na okres dwóch lat. W umowie o pracę
nie zastrzeżono możliwości wcześniejszego jej rozwiązania za wypowiedzeniem. W
dniu 30 czerwca 2010 r. pozwany otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę sporzą-
dzone przez powódkę. W piśmie doręczonym powódce dnia 8 lipca 2010 r. pozwany
poinformował ją, że wiążąca strony umowa o pracę nie przewiduje możliwości wcze-
2
śniejszego rozwiązania stosunku pracy i nie może wywrzeć oczekiwanego przez po-
wódkę skutku. Dnia 13 lipca 2010 r. powódka po raz ostatni pojawiła się w pracy.
Dnia 20 lipca 2010 r. pozwany sporządził oświadczenie o rozwiązaniu z po-
wódką umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 k.p., a jako
przyczynę wskazał ciężkie naruszenie obowiązków pracowniczych to jest porzucenie
pracy z dniem 14 lipca 2011 r. Dnia 28 lipca 2010 r. powódka otrzymała świadectwo
pracy, w którym pozwany wpisał, że stosunek pracy rozwiązał się z dniem 13 lipca
2010 r. bez wypowiedzenia ze strony pracodawcy na podstawie art. 30 § 1 pkt 3 w
związku z art. 52 § 1 pkt 1 k.p. W piśmie z dnia 6 sierpnia 2010 r. powódka zwróciła
się do pozwanego o sprostowanie świadectwa pracy, co do miejsca wykonywania
pracy oraz co do sposobu rozwiązania stosunku pracy. Dnia 12 sierpnia 2010 r. po-
zwany sporządził nowe świadectwo pracy, w którym zmieniony został zapis co do
miejsca wykonywania pracy; natomiast zapis co do sposobu rozwiązania stosunku
pracy pozostał taki sam.
Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że żądanie powódki sprostowania świa-
dectwa pracy, poprzez wykreślenie dotychczasowego zapisu i wskazanie, że stosu-
nek pracy łączący strony rozwiązał się za wypowiedzeniem dokonanym przez pra-
cownika, zasługuje na uwzględnienie. Zgodnie z art. 33 k.p. strony przy zawieraniu
umowy o pracę na czas określony, dłuższy niż 6 miesięcy, mogą przewidzieć możli-
wość jej wcześniejszego rozwiązania za wypowiedzeniem. Strony nie przewidziały
takiej możliwości, co oznacza, że aby umowa rozwiązała się zgodnie z prawem, to
musiała trwać przez cały okres na jaki była zawarta, o ile oczywiście nie zaszłyby
okoliczności uzasadniające jej rozwiązanie bez wypowiedzenia. Sąd Rejonowy ar-
gumentował, że zgodnie z art. 61 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. pozwany zapo-
znał się z treścią wypowiedzenia dnia 30 czerwca 2010 r. i uznać należy, iż tego dnia
zostało ono skutecznie złożone. Pozwany nie miał żadnego wpływu na ważność tego
oświadczenia woli, gdyż wypowiedzenie umowy o pracę jest czynnością jednostron-
ną, która nie wymaga akceptacji drugiej strony stosunku pracy. Powódka składając
takie oświadczenie, uczyniła to niezgodnie z art. 33 k.p. Nie oznacza to jednak, że
stosunek pracy łączący strony trwa po zakończeniu okresu wypowiedzenia tylko
oznacza, że wypowiedzenie dokonane przez powódkę narusza art. 33 k.p. Sąd Re-
jonowy powołał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1998 r., I PKN 126/98
(OSNAPiUS 1999 nr 11, poz. 359) z którego wynika, że wypowiedzenie pracowni-
kowi umowy o pracę zawartej na czas określony, dokonane z naruszeniem art. 33
3
k.p., powoduje rozwiązanie umowy w terminie wskazanym przez pracodawcę, a
przepis art. 189 k.p.c. nie może stanowić podstawy do skutecznego domagania się
ustalenia istnienia stosunku pracy po dacie rozwiązania umowy. Zgodnie z art. 30 § 1
pkt 2 k.p. każda ze stron stosunku pracy może złożyć jednostronnie oświadczenie
woli o wypowiedzeniu, a więc stanowisko Sądu Najwyższego, które Sąd Rejonowy w
pełni podzielił, odnosi się też do sytuacji, gdy pracownik, a nie pracodawca, składa
oświadczenie woli, które wprawdzie jest niezgodne z treścią art. 33 k.p., ale jednak
skutecznie doprowadza do rozwiązania stosunku pracy po upływie dwutygodniowego
okresu wypowiedzenia.
Sąd Rejonowy przyjął, iż stosunek pracy łączący strony rozwiązał się w dniu
13 lipca 2010 r. na podstawie art. 30 § 1 pkt 2 k.p. Oświadczenie woli pracodawcy z
dnia 20 lipca 2010 r. o rozwiązaniu z powódką umowy o pracę bez wypowiedzenie
nie ma żadnego znaczenia prawnego, gdyż zostało złożone po rozwiązaniu umowy o
pracę przez powódkę. Świadectwo pracy potwierdza dane wynikające z zaistniałych
stosunków prawnych w ramach trwającego stosunku pracy, w tym zgodnie z art. 97 §
2 k.p. sposób rozwiązania stosunku pracy. Sąd Rejonowy wskazał, że podany przez
pozwanego w świadectwie pracy sposób rozwiązania umowy o pracę jest niezgodny
z rzeczywistym trybem jej rozwiązania i na podstawie art. 97 § 2 k.p. należało świa-
dectwo pracy sprostować w tym zakresie.
Rozpatrując apelację pozwanego od tego wyroku Sąd Okręgowy powziął wąt-
pliwość przedstawioną w pytaniu skierowanym do Sądu Najwyższego. Sąd Okręgo-
wy wskazał na dwie możliwości jego rozstrzygnięcia. Stwierdził, że można przyjąć
pogląd - tak jak to uczynił Sąd Rejonowy - iż takie wypowiedzenie powoduje skutek w
postaci rozwiązania umowy o pracę, gdyż w prawie pracy istnieje zasada braku bez-
względnej nieważności czynności rozwiązujących stosunek pracy. Sąd Okręgowy
zauważył, że ten pogląd powoduje jednak „fikcyjność” umowy o pracę zawartej na
czas określony, która co do zasady powinna trwać przez okres, na który była zawar-
ta. Jako drugą możliwość Sąd Okręgowy wskazał na zakwalifikowanie takiego wy-
powiedzenia jako nieważnego na podstawie art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p.,
gdyż jest ono czynnością prawną dokonaną bez podstawy prawnej (bez uprawnienia
do jej dokonania). Sąd ten zauważył, iż przeciwko zrównaniu skutków prawnych wy-
powiedzenia umowy zawartej na czas określony w sytuacji, w której strony zawarły
klauzulę o dopuszczalności jej wypowiedzenia, z sytuacją w której umowa nie zawie-
ra tej klauzuli, wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 listopada 1998 r., I
4
PKN 414/98 (OSNAPiUS 1999 nr 24, poz. 779). Stwierdził w nim bowiem, że prze-
pisy art. 50 § 3 i 4 k.p. (regulujące roszczenia pracownika w razie wypowiedzenia
umowy zawartej na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy z na-
ruszeniem przepisów o wypowiadaniu tych umów) nie mają zastosowania w razie
wypowiedzenia umowy terminowej, w której strony nie zastrzegły możliwości takiego
sposobu jej rozwiązywania. W takiej sytuacji pracownikowi przysługują roszczenia
określone w art. 56 w związku z art. 59 k.p. (czyli takie, które służą mu w razie roz-
wiązania przez pracodawcę bez wypowiedzenia umowy zawartej na czas określony
lub na czas wykonywania określonej pracy).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zagadnienie przedstawione przez Sąd Okręgowy w Lublinie nasuwa po-
ważne wątpliwości prawne, które nie były do tej pory wyjaśniane w orzecznictwie
Sądu Najwyższego. Kwestia wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas okre-
ślony, w której nie przewidziano możliwość jej wypowiedzenia (art. 33 k.p.), była roz-
ważana tylko w odniesieniu do takiego wypowiedzenia, które zostało złożone przez
pracodawcę. Orzecznictwo Sądu Najwyższego było niejednolite, aż zagadnienie to
rozstrzygnęła uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 17 listopada 2011 r., III PZP
6/11. Przyjęto w niej, że pracownikowi, któremu pracodawca wypowiedział umowę o
pracę zawartą na czas określony, w przypadku, gdy strony nie przewidziały możliwo-
ści jej wcześniejszego rozwiązania za wypowiedzeniem (art. 33 k.p.), przysługują
roszczenia określone w art. 59 w związku z art. 56 k.p. Stanowisko zajęte w tej
uchwale jest częściowo przydatne dla rozstrzygnięcia rozważanego zagadnienia
prawnego. Oba te zagadnienia są bowiem tożsame przedmiotowo (ten sam rodzaj
czynności prawnej), a różnią się tylko podmiotowo (kto dokonał tej czynności). Róż-
nica ta ma jednak istotne znaczenie, gdyż z uwagi na zasadę wolności pracy (art. 65
ust. 1 i 2 Konstytucji, art. 10 § 1 i art. 11 k.p.). Kodeks pracy całkowicie odmiennie
reguluje następstwa sprzecznego z prawem rozwiązania umowy o pracę przez pra-
cownika lub przez pracodawcę i stawia odmienne wymagania prawne tym czynno-
ściom.
2. Sąd Najwyższy podziela pogląd Sądu Rejonowego w tej części, w której
odrzuca on możliwość stwierdzenia nieważności bezwzględnej analizowanego wy-
powiedzenia na podstawie art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p. W tym zakresie wy-
5
powiedzenie umowy przez pracownika w razie braku umocowania do jego złożenia
(czyli gdy czynność ta nie jest przewidziana w Kodeksie pracy lub w umowie na pod-
stawie upoważnienia zawartego w tym Kodeksie) nie różni się od takiego wypowie-
dzenia złożonego przez pracodawcę. W obu przypadkach mamy do czynienia z jed-
nostronną czynnością prawną, która jest niedopuszczalna i dlatego nie może kształ-
tować sytuacji drugiej strony w taki sam sposób, co jednostronna czynność przewi-
dziana prawem lub zgodną z nim umową. Jak trafnie stwierdził Sąd Najwyższy w
uzasadnieniu powołanej uchwały III PZP 6/11, mamy tu do czynienia z inną czynno-
ścią niż wypowiedzenie umowy i dlatego nie może ona być oceniana w płaszczyźnie
nieważności wypowiedzenia. Nie jest ona wypowiedzeniem, lecz tylko jego pozorem.
Przedstawiając to zagadnienie bardziej obrazowo, można ją przyrównać do jedno-
stronnego oświadczenia pracownika, według którego rozwiązuje on umowę „na mocy
porozumienia stron”.
Podnieść także należy - nawiązując do przedmiotu postępowania w sprawie -
że przyjęcie koncepcji nieważności bezwzględnej omawianego wypowiedzenia ozna-
cza dalsze trwanie stosunku pracy, czego skutkiem jest nieprzysługiwanie pracowni-
kowi prawa do świadectwa pracy (art. 97 § 1 k.p.). Prawo to pracownik nabywa bo-
wiem tylko w razie rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy. Do nabycia tego
prawa konieczne jest zatem zajście innego zdarzenia niż to „wypowiedzenie umowy”
przez pracownika. W praktyce najczęściej tym zdarzeniem jest rozwiązanie umowy
bez wypowiedzenia przez pracodawcę z powodu ciężkiego naruszenia podstawo-
wych obowiązków przez pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 k.p.) polegającego na bez-
prawnym zaprzestaniu wykonywania pracy. Złożenie tego oświadczenia przez pra-
codawcę zależy jednak od jego uznania i wymaga podjęcia dodatkowych czynności
(zwrócenie się do zakładowych organizacji związkowych na podstawie art. 30 § 21
ustawy o związkach zawodowych o informację, czy pracownik korzysta z ich obrony,
ewentualnie zwrócenie się o opinię co do zasadności rozwiązania - art. 52 § 3 k.p. -
lub w wymaganych przypadkach o zgodę organizacji związkowej lub innego pod-
miotu oraz sporządzenie i doręczenie pisma rozwiązującego umowę). Nadto wiąże
się to z ryzykiem przegrania procesu z powództwa pracownika. Natomiast okoliczno-
ścią skłaniającą pracodawcę do rozwiązania umowy może być obawa, że po pew-
nym czasie pracownik wystąpi z powództwem o dopuszczenie do wykonywania
pracy (art. 22 § 1 k.p. w związku z art. 471 k.c. i art. 300 k.p.), jako że stosunek pracy
nie uległ rozwiązaniu. To powództwo może być oddalone z uwagi na jego sprzecz-
6
ność z zasadami współżycia społecznego (art. 8 k.p.), ale przepis ten stosuje się
zawsze z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności sprawy i dlatego nie może on
być podstawą generalnego rozstrzygnięcia co do sposobu stosowania prawa.
Wskazane wyżej niekorzystne następstwa konstrukcji bezwzględnej nieważno-
ści wypowiedzenia przez pracownika umowy o pracę zawartej na czas określony, w
której strony nie przewidziały tej możliwości, jednoznacznie przemawiają za poglą-
dem o skuteczności takiego oświadczenia pracownika.
3. Skoro to oświadczenie pracownika, nazwane wypowiedzeniem umowy, nie
jest wypowiedzeniem, o którym mowa w art. 33 k.p., jednocześnie wynika z niego
wyraźny zamiar rozwiązania stosunku pracy, to powstaje kwestia jego kwalifikacji
prawnej. W tym zakresie należy odwołać się do poglądów wyrażonych w powołanej
uchwale III PZP 6/11. Sąd Najwyższy przyjął w niej, że takie wypowiedzenie - złożo-
ne przez pracodawcę - powinno być kwalifikowane w ramach przewidzianych w Ko-
deksie pracy dozwolonych sposobów rozwiązania stosunku pracy. Wyłączenie moż-
liwości traktowania takiego oświadczenia pracownika jako wypowiedzenia umowy
prowadzi do wniosku, że - respektując jego zamiar rozwiązania stosunku pracy - na-
leży je uważać za rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia (art. 55 k.p.). Jednym ze
skutków takiej kwalifikacji oświadczenia pracownika powinno być wpisanie do świa-
dectwa pracy, że stosunek pracy ustał wskutek rozwiązania umowy o pracę bez wy-
powiedzenia przez pracownika.
4. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia przez pracownika - tak
samo, jak takie rozwiązanie umowy przez pracodawcę - wywołuje skutek w postaci
rozwiązania stosunku pracy, niezależnie od jego zgodności z przepisami określają-
cymi przesłanki dopuszczalności rozwiązania. Różnią się one wprawdzie zakresem
roszczeń przysługujących drugiej stronie, ale nie ma to znaczenia w przedmiocie
skuteczności rozwiązania. Roszczenia te określone są w Kodeksie pracy, co powo-
duje niedopuszczalność korzystania z przepisów Kodeksu cywilnego (art. 300 k.p.).
Roszczenie o przywrócenie do pracy, przysługujące pracownikowi w razie wadliwego
rozwiązania umowy bez wypowiedzenia przez pracodawcę (art. 56 k.p.) nie jest wa-
runkiem koniecznym przyjęcia względnej nieważności rozwiązania umowy. Nieważ-
ność ta występuje także wtedy, gdy jedynym roszczeniem służącym drugiej stronie
jest roszczenie o odszkodowanie (art. 50 § 3, art. 59 i art. 611
k.p.).
5. Stanowisko zajęte w uchwale powoduje uzasadnione zróżnicowanie
sytuacji prawnej pracownika wypowiadającego umowę o pracę na czas określony w
7
zależności od tego, czy umowa przewidywała dopuszczalność jej wypowiedzenia. W
przypadku „wypowiedzenia” przez pracownika umowy nieprzewidującej możliwości
jej wypowiadania, jego działanie z reguły jest sprzeczne z prawem i może go spotkać
stosowna sankcja odszkodowawcza (art. 611
k.p.). Trzeba jednak zwrócić uwagę, że
tego rodzaju „wypowiedzenie” może nie pociągać za sobą negatywnych dla pracow-
nika skutków, jeżeli zachodziły przesłanki rozwiązania przez niego umowy o pracę
bez wypowiedzenia (art. 55 k.p.).
Z tych względów podjęto uchwałę jak w sentencji.
========================================