Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 252/11
POSTANOWIENIE
Dnia 16 lutego 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Dariusz Dończyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z wniosku M. D.
przy uczestnictwie L. K., M. K., B. K. i A. S.
o rozgraniczenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 lutego 2012 r.,
skargi kasacyjnej uczestników postępowania: /.../
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 2 grudnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Postanowieniem z dnia 7 lipca 2010 r. Sąd Rejonowy:
- dokonał rozgraniczenia nieruchomości położonej w miejscowości H. II,
stanowiącej działkę oznaczoną numerem 175/3, której właścicielem jest M.
D. i nieruchomości położonej w miejscowości H. II, stanowiącej działkę
oznaczoną numerem 175/5, której właścicielami na zasadzie małżeńskiej
wspólności ustawowej są L. K. i M. K., zapisanej w księdze wieczystej numer
/.../, według linii przebiegającej od punktu 1102 do punktu 1103, oznaczonej
kolorem czerwonym na planie sporządzonym przez biegłego geodetę W. F.;
- dokonał rozgraniczenia nieruchomości położonej w miejscowości H II,
stanowiącej działkę oznaczoną numerem 175/4, której właścicielem jest M.
D. i nieruchomości położonej w miejscowości H. II, stanowiącej działkę
oznaczoną numerem 175/6, której właścicielkami, w równych udziałach, są
A. S. i B.K., zapisanej w księdze wieczystej numer /.../ , według linii
przebiegającej od punktu 1100 do punktu 1101, oznaczonej kolorem
czerwonym na planie sporządzonym przez biegłego geodetę W. F.
Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca M. D. jest właścicielem
nieruchomości położonych w miejscowości H. II, stanowiących działki numer 175/3 i
175/4. Nabył je od rodziców Stanisława i Anieli małżonków D. w dniu 4 kwietnia
1979 r. na podstawie umowy przekazania własności i posiadania gospodarstwa
rolnego. A.D. nabyła własność tych nieruchomości w dniu 17 sierpnia 1937 r. od
swoich rodziców – Józefa i Zofii J. Działka wnioskodawcy nr 175/3 sąsiaduje z
nieruchomością stanowiącą działkę nr 175/5, której współwłaścicielami, na
zasadzie małżeńskiej wspólności ustawowej, są L. i M. K. Nieruchomość ta
zapisana jest w księdze wieczystej nr /.../ . Natomiast działka wnioskodawcy nr
175/4 sąsiaduje z nieruchomością stanowiącą działkę nr 175/6, której
współwłaścicielkami są w równych udziałach: A. S. i B. K. Nieruchomość ta
zapisana jest w księdze wieczystej nr /.../. Uczestnicy nabyli te nieruchomości w
dniu 7 września 2001 r. na podstawie umowy sprzedaży od W. J, który z kolei nabył
je od swoich rodziców - Heleny i Mieczysława J., będących ich właścicielami
w wyniku uwłaszczenia. Działki nr 175/3 i 175/5 są w większej części
wykorzystywane jako pola uprawne. Od północy dochodzą do rzeki L. Przebiega
3
przez nie droga zwyczajowa. Na południe od tej drogi na nieruchomości
wnioskodawcy usytuowana jest część jego siedliska, natomiast na nieruchomości
należącej do uczestników – małżonków K. rośnie sosnowy las. W dniu 4 listopada
1971 r. granica użytkowania między tymi polami przebiegała w linii prostej od
punktu oznaczonego przez biegłego geodetę numerem 1102 do punktu
oznaczonego numerem 1103. Linia ta przechodziła: wzdłuż rzędu dwunastu sosen,
dalej w kierunku północnym w odległości ok. 1 metra na zachód od słupka
telefonicznego, do punktu położonego w odległości 2,5 metra od betonowego
słupka znajdującego się przy rzece. Wówczas granicę wyznaczała miedza
o szerokości ok. 20 cm. Obecnie, na północ od drogi zwyczajowej, granice tę
wyznacza wschodnia bruzda pasa nieużytku istniejącego od 2007 r. Nieruchomość
wnioskodawcy, stanowiąca działkę nr 175/4, w północnej części jest użytkowana
jako siedlisko, na którym usytuowany jest dom mieszkalny oraz budynki
gospodarcze. Na południe od budynków gospodarczych rosną wysokie sosny,
a dalej znajduje się pole uprawne i łąka dochodząca do rowu. Na nieruchomości
stanowiącej działkę nr 175/6 rośnie las sosnowy, przy czym, patrząc na południe od
drogi zwyczajowej, obejmuje on po dwa pasy wysokich i młodych sosen. Od strony
rowu na nieruchomości tej posadzone są młode olchy. Granica pomiędzy tymi
nieruchomościami w dniu 4 listopada 1971 r. przebiegała w linii prostej, od punktu
oznaczonego przez geodetę numerem 1101 do punktu oznaczonego numer 1100.
Granicę tę wyznaczał rząd dwunastu sosen rosnących w pobliżu drogi
zwyczajowej, a dalej, w kierunku południowym, przecinka przebiegająca za
budynkami gospodarczymi wnioskodawcy, miedza przebiegająca na wysokości
pola uprawnego wnioskodawcy (na której obecnie rośnie pas malin). Granica ta
dochodziła do rowu, w miejscu, gdzie obecnie znajduje się pal drewniany.
Sąd Rejonowy dokonał rozgraniczenia nieruchomości przy zastosowaniu
kryterium stanu prawnego, który wyznaczał stan samoistnego posiadania
nieruchomości w dniu 4 listopada 1971 r. w sytuacji, gdy poprzednicy prawni W. J.,
od którego prawa wywodzą uczestnicy postępowania, nabyli własność działek z
mocy prawa, z dniem 4 listopada 1971 r., na podstawie ustawy z dnia 26
października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27,
poz. 250 ze zm.). Na działki nr 175/5 i 175/6 H. i M. J. uzyskali akt własności
4
ziemi. Przebieg granicy w dniu 4 listopada 1971 r. pomiędzy nieruchomościami
należącymi obecnie do wnioskodawcy, a nieruchomościami należącymi do
uczestników postępowania, odpowiadał stanowi prawnemu, gdyż w wyniku
uwłaszczenia posiadacz nabywał własność nieruchomości w takich granicach, w
jakich posiadał nieruchomość w dniu wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej.
Rodzice W. J. nie mogli przenieść na jego rzecz własności nieruchomości w
szerszym zakresie, niż im przysługiwała. W. J. zbył z kolei uczestnikom
postępowania nieruchomość w takich granicach, w jakich nabył je od rodziców.
Przebieg granicy nie uległ zmianie pomiędzy datą 4 listopada 1971 r., a datą
nabycia nieruchomości przez uczestników postępowania. Granice miały
niezmienny przebieg od 1955 r. aż do chwili zakupu działek przez uczestników, a
ściślej, do chwili zaorania spornego pasa gruntu przez dzierżawcę pola należącego
do małżonków K. Skoro wnioskodawca od 4 listopada 1971 r. był właścicielem
przygranicznego pasa gruntu, złożony przez wnioskodawcę wniosek
o stwierdzenie jego zasiedzenia nie mógł być uwzględniony.
Apelacja od postanowienia Sądu Rejonowego wniesiona przez uczestników
postępowania została oddalona postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia
2 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy, nie dokonując odmiennych ustaleń faktycznych,
podzielił również ocenę prawną Sądu pierwszej instancji. W szczególności,
w ocenie Sądu drugiej instancji, nie było podstaw do tego, aby przyjąć za linię
graniczną odzwierciedlającą stan prawny nieruchomości jedynie granicę
ewidencyjną działek, odwzorowaną na podstawie operatu pomiarowego
pochodzącego z 1963 r. W toku postępowania uwłaszczeniowego, w którym
w odniesieniu do działek nr 175/5 i 175/6 wydano akt własności ziemi na rzecz H. i
M. małżonków J., nie były już dokonywane żadne pomiary na gruncie. Zakres
samoistnego posiadania wymienionych działek na dzień 4 listopada 1971 r. nie
został zatem w żaden sposób zweryfikowany. Dane do protokołu stanu władania i
aktu własności ziemi przeniesiono z ewidencji gruntów.
Postanowienie Sądu Okręgowego zostało zaskarżone w całości skargą
kasacyjną przez uczestników postępowania: /.../. W ramach podstawy kasacyjnej z
art. 3983
§ 1 pkt 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zarzucono:
5
- naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. polegające na braku zamieszczenia
w uzasadnieniu postanowienia wyjaśnienia, dlaczego w stosunku do
nieruchomości wnioskodawcy został ustalony wyłącznie stan posiadania, jaki
istniał w dacie wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej, nie został zaś
ustalony jej stan prawny; wobec braku takiego wyjaśnienia nie można
kategorycznie stwierdzić, czy było to wynikiem niewłaściwego stosowania
art. 153 k.c. lub art. 341 k.c., czy nierozpoznania w tym zakresie istoty
sprawy, co ma znaczenie dla dokonania kontroli kasacyjnej zaskarżonego
orzeczenia;
- naruszenie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 153 k.c., poprzez nierozpoznanie
istoty sprawy na skutek braku ustalenia stanu prawnego w odniesieniu do
nieruchomości wnioskodawcy, co skutkowało dokonaniem rozgraniczenia
w oparciu o stan prawny odnoszący się wyłącznie do nieruchomości
uczestników postępowania;
- nieważność postępowania, która w wyniku naruszenia przez Sąd Okręgowy
przepisów art. 378 § 1 k.p.c. i art. 386 § 2 k.p.c. nie została dotąd
stwierdzona i nie wywołała skutków wskazanych w art. 386 § 2 k.p.c., a
polegała na pozbawieniu uczestników postępowania możliwości obrony ich
praw, poprzez wcześniejsze naruszenie przez Sąd pierwszej instancji
przepisu art. 235 k.p.c. w zw. z art. 292 k.p.c. i art. 309 k.p.c., tj. zlecenie
biegłemu geodecie sporządzenia opinii co do przebiegu granicy na
podstawie wskazań wnioskodawcy dokonanych podczas oględzin, bez
wskazania, że chodzi o formalną czynność dowodową oględzin, która
powinna być wcześniej wykonana i udokumentowana zgodnie
z obowiązującymi przepisami k.p.c. (postanowienie Sądu Rejonowego z dnia
19 października 2009 r.), dopuszczenie do wydania przez biegłego opinii
stanowiącej podstawę rozstrzygnięcia w oparciu o wskazania wnioskodawcy
dokonane podczas nieformalnych oględzin w dniu 20 marca 2010 r., bez
udokumentowania tej czynności w odpowiednim protokole (do opinii
geodezyjnej uzupełniającej sporządzonej przez biegłego w dniu 22 marca
2010 r. nie dołączono protokołu z oględzin, o których jest mowa w tej opinii i
nie ma takiego dokumentu w aktach), co uniemożliwiło uczestnikom
6
postępowania kontrolę wskazań wnioskodawcy i ustosunkowanie się do
nich, a w konsekwencji również kontrolę i ustosunkowanie się do przebiegu
granicy wyznaczonej na ich podstawie przez biegłego na szkicu do opinii z
dnia 22 marca 2010 r. i obronę przed rozgraniczeniem według tej granicy.
W ramach podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
zarzucono naruszenie:
- art. 153 k.c., poprzez jego niewłaściwe zastosowanie skutkujące
dokonaniem rozgraniczenia według stanu prawnego, odnoszącego
się do nieruchomości położonych tylko po jednej stronie spornej granicy
(stanowiących współwłasność odpowiednich uczestników postępowania),
bez ustalenia stanu prawnego odnoszącego się do nieruchomości
znajdujących się po drugiej stronie granicy (stanowiących własność
wnioskodawcy), ewentualnie niewłaściwe zastosowanie („a contrario”)
art. 341 k.c. przy ustalaniu stanu prawnego odnoszącego się
do nieruchomości stanowiących własność wnioskodawcy (domniemanie
o zgodności ich stanu prawnego istniejącego w dniu 4 listopada 1971 r.
ze stanem ówczesnego posiadania);
- art. 155 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. i w zw. z art. 46 k.c., poprzez błędną
wykładnię, polegającą na podporządkowaniu tych przepisów wadliwie
pojmowanej zasadzie „nemo plus iuris in allium transfere potest quam ipse
habet” i przyjęcie, że zmiana granic nieruchomości dokonana po jej nabyciu
powoduje bezskuteczność dalszych rozporządzeń taką nieruchomością,
w zakresie obejmującym obszar nie objęty jej pierwotnymi granicami.
Uczestnicy postępowania wnieśli o uchylenie w całości zaskarżonego
postanowienia lub uchylenie zaskarżonego postanowienia oraz postanowienia
Sądu Rejonowego z dnia 7 lipca 2010 r., o przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania - w zależności od zakresu uchylenia - Sądowi Okręgowemu lub
Sądowi Rejonowemu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i
orzeczenie co do istoty sprawy w sposób wskazany w poprzednim (uchylonym)
postanowieniu Sądu Rejonowego wydanym w dniu 4 lipca 2008 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
7
W skardze podniesiono zarzut naruszenia art. 378 § 1 i art. 386 § 2 k.p.c.
w wyniku niedostrzeżenia przez Sąd Okręgowy nieważności postępowania przed
Sądem pierwszej instancji, który, zdaniem skarżących uczestników postępowania,
dopuścił się wcześniej naruszenia art. 235 k.p.c. w zw. z art. 292 i art. 309 k.p.c.
Odnosząc się do tego zarzutu, należy stwierdzić, że Sąd Rejonowy wydał w dniu
19 października 2009 r. postanowienie o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego
geodety na okoliczność przebiegu granicy pomiędzy nieruchomościami w dniu
4 listopada 1971 r. według wskazań wnioskodawcy. W postanowieniu tym Sąd
nakazał, aby biegły geodeta sporządził tę opinię po wcześniejszym
przeprowadzeniu oględzin. Dowód z oględzin, szczegółowo uregulowany
w przepisach kodeksu postępowania cywilnego (art. 292 – 298), jest
przeprowadzany przez sąd, przy uczestnictwie stron, bez udziału lub z udziałem
biegłych. Stosownie do okoliczności czynność ta może być połączona
z przesłuchaniem świadków. Przeprowadzenie dowodu z oględzin, bez udziału
sądu, nie może być zlecone przez sąd biegłemu. Stanowiłoby to naruszenie
przepisów postępowania dotyczących zasad przeprowadzenia tego dowodu,
co w konkretnych okolicznościach, mogłyby nawet prowadzić do nieważności
postępowania. Taka sytuacja nie miała jednak miejsca przed Sądem pierwszej
instancji. Mimo bowiem wadliwego użycia w sentencji postanowienia dowodowego
Sądu Rejonowego zwrotu o przeprowadzeniu przez biegłego „oględzin” nie
chodziło o przeprowadzenie przez biegłego dowodu, o którym mowa w art. 292 –
298 k.p.c., lecz o wydanie opinii po wcześniejszym zapoznaniu się biegłego
sądowego – ze względu na przedmiot opinii – ze stanem istniejącym w terenie, na
którym znajdowały się nieruchomości podlegające rozgraniczeniu. Dokonanie tego
rodzaju czynności przez biegłego sądowego znajduje podstawę w art. 284 k.p.c.
oraz § 76 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lutego 2007 r.
regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.).
Według pierwszego z tych przepisów, sąd może zarządzić okazanie biegłemu
przedmiotu oględzin, natomiast według drugiego z nich, jeżeli przed wydaniem
opinii zachodzi potrzeba obejrzenia przez biegłego rzeczy znajdujących się
w posiadaniu strony, należy w postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii
biegłego zobowiązać jednocześnie stronę do udostępnienia biegłemu rzeczy
8
w czasie przez niego określonym. Biegły, który sporządził opinię oraz opinię
uzupełniającą z dnia 22 marca 2010 r. na zlecenie Sądu, stwierdził w niej, że
dokonał oględzin nieruchomości w dniu 20 marca 2010 r., w obecności
wnioskodawcy, o której to czynności zostali zawiadomieni uczestnicy
postępowania. Sporządzona przez biegłego opinia nie zawierała jakiejkolwiek
treści, którą odzwierciedla się w dowodzie z oględzin i ograniczała się do
zrelacjonowania czynności podjętych przez biegłego oraz przedstawienia na mapie
przebiegu granicy, według wskazań wnioskodawcy, zgodnie z poleceniem
zawartym w postanowieniu dowodowym Sądu Rejonowego. Żaden z uczestników
postępowania nie podniósł przed Sądem pierwszej instancji ani w apelacji,
że biegły, wbrew temu co stwierdził w opinii, nie zawiadomił ich o czasie i miejscu
przeprowadzenia tej czynności, poprzedzającej wydanie przez niego pisemnej
opinii, ani że biegły na sporządzonej mapie przedstawił inny przebieg granicy niż
wskazał to wnioskodawca. Należy też podkreślić, że w sprawie nie został
wykorzystany przez Sąd Rejonowy dowód „z oględzin” przeprowadzonych przez
biegłego, lecz jedynie dowód z oględzin przeprowadzony przez Sąd Rejonowy
w dniu 18 sierpnia 2009 r., który został odzwierciedlony w prawidłowo
sporządzonym protokole. Z tych względów za nieuzasadniony należy uznać zarzut
naruszenia art. 378 § 1 i art. 386 § 2 k.p.c. w zw. z naruszeniem przez Sąd
Rejonowy art. 235 k.p.c. w zw. z art. 292 i art. 309 k.p.c., których to uchybień nie
dopuścił się Sąd pierwszej instancji.
Nie był zasadny zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. oraz, ściśle z nim
związany, zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 153 k.c. uzasadniony
brakiem zamieszczenia w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wyjaśnienia,
dlaczego w stosunku do nieruchomości wnioskodawcy ustalony został wyłącznie
stan posiadania, jaki istniał w dacie wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej,
a w konsekwencji braku ustalenia stanu prawnego w odniesieniu do
nieruchomości wnioskodawcy. Wprawdzie w uzasadnieniu zaskarżonego
postanowienia brak jest bezpośredniego odniesienia się do powyższej kwestii,
ale wynika to z tego, że nie była ona przedmiotem zarzutu apelacyjnego.
Natomiast do tego zagadnienia odniósł się Sąd Rejonowy, który ustalił, że przed
dniem 4 listopada 1971 r. nieruchomość, w skład której wchodziły działki nr 175/3
9
i 175/4, stanowiła własność poprzednika prawnego wnioskodawcy A. D., na
podstawie umowy darowizny zawartej przez nią z rodzicami – J. i Z. J.– w dniu
17 sierpnia 1937 r. Wprawdzie w tej umowie, jak podnosi się w skardze kasacyjnej,
nie są wymienione działki, które w obecnym kształcie oznaczeniem geodezyjnym,
zostały wyodrębnione w terminie późniejszym, jednakże istotne jest to, że według
wiążących Sąd Najwyższy ustaleń faktycznych Sądu drugiej instancji, zgodnych
z ustaleniami Sądu pierwszej instancji, nieruchomość stanowiąca obecnie działki
geodezyjne nr 175/3 i 175/4 wchodziła w skład nieruchomości objętej umową
darowizny z dnia 17 sierpnia 1937 r. Przyjęcie, że poprzednik prawny
wnioskodawcy był w dniu 4 listopada 1971 r. właścicielem spornego
przygranicznego pasa gruntu było przesłanką, która spowodowała
nieuwzględnienie wniosku wnioskodawcy o jego zasiedzenie. Za oczywistą omyłkę
należy bowiem uznać stwierdzenie, że od dnia 4 listopada 1971 r. wnioskodawca
był właścicielem spornego pasa gruntu, co było przesłanką oddalenia wniosku o
zasiedzenie, skoro jednocześnie ustalono, że własność tej nieruchomości
wnioskodawca nabył na podstawie umowy z dnia 2 kwietnia 1979 r. Z tych
przyczyn nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1,
art. 13 § 2 i art. 516 k.p.c. – których wskazania zaniechano w skardze kasacyjnej –
na skutek ustalenia w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia wyłącznie stanu
prawnego nieruchomości stanowiących własność uczestników postępowania
i zaniechania ustalenia stanu prawnego nieruchomości wnioskodawcy. W tym
stanie rzeczy nie był uzasadniony także zarzut naruszenia art. 386 § 4 k.p.c w zw.
z art. 153 k.c.
Przesądzenie o niezasadności wyżej ocenionych zarzutów procesowych
związanych z brakiem ustalenia stanu prawnego nieruchomości wnioskodawcy
przesądza również o bezzasadności zarzutów naruszenia prawa materialnego:
art. 153 k.c. oraz art. 341 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie. Sąd Okręgowy,
aprobując orzeczenie Sądu pierwszej instancji, nie zastosował bowiem
domniemania wynikającego z art. 341 k.c., lecz wywiódł prawo własności
poprzednika prawnego wnioskodawcy (.D.) – w odniesieniu do nieruchomości
podlegającej rozgraniczeniu - z czynności prawnej w postaci darowizny z dnia 17
sierpnia 1937 r. Stan prawny w rozumieniu art. 153 k.c., który jest podstawą
10
ustalenia spornej granicy, kształtują wszystkie zdarzenia prawne (czynności
prawne, decyzje administracyjne, orzeczenia sądowe, wynikające bezpośrednio z
przepisu prawa), które według przepisów prawa materialnego mają wpływ na
zakres – co do powierzchni – prawa własności sąsiadujących ze sobą
nieruchomości, nie wyłączając czynności dotyczących ustalenia przebiegu samej
granicy w postępowaniach rozgraniczeniowych. Skoro nieruchomość, w skład której
wchodziły działki nr 175/3 i 175/4 stanowiła w dniu 4 listopada 1971 r. własność
poprzednika prawnego wnioskodawcy, a własność nieruchomości sąsiadujących,
stanowiących działki nr 175/5 i 175/6, została nabyta przez poprzedników prawnych
uczestników postępowania na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października
1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych, to prawidłowe było
stanowisko Sądu Okręgowego, że wydanie aktu własności ziemi było ostatnim
zdarzeniem, które według przepisów prawa materialnego, miało wpływ na zakres
prawa własności sąsiadujących ze sobą nieruchomości.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowane jest stanowisko,
że wydana decyzja organu administracyjnego w postępowaniu uwłaszczeniowym,
przeprowadzanym na podstawie wymienionej wyżej ustawy, ma charakter
potwierdzający (deklaratoryjny). Organ administracyjny ustalał jedynie nabycie
prawa własności nieruchomości, nie dokonując kontroli granicy, i nie miał
kompetencji do wykonania rozgraniczenia w toku postępowania uwłaszczeniowego.
Z tego względu w przypadku określenia w akcie własności ziemi obszaru
i konfiguracji działki z naruszeniem art. 12 ust. 7 ustawy o uregulowaniu własności
gospodarstw rolnych, sąd dokonujący rozgraniczenia może samodzielnie ustalić
granicę działek zgodnie ze stanem samoistnego posiadania nieruchomości w dniu
wejścia w życie ustawy uwłaszczeniowej. Samoistny posiadacz nabywał bowiem
własność nieruchomości na podstawie art. 1 ust. 1 tej ustawy w takich granicach,
w jakich faktycznie wykonywał swe władztwo w stosunku do posiadanej
nieruchomości w dniu wejścia ustawy uwłaszczeniowej w życie, nawet jeżeli stan jej
posiadania nie był zgodny z obszarem i konfiguracją działek wynikających
z ewidencji gruntów (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 1975 r.,
III CZP 92/74, OSNCP 1976, nr 3, poz. 1979, postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 23 czerwca 1978 r., IV CR 268/78, OSNC 1979, nr 3, poz. 55 oraz z dnia
11
19 sierpnia 2009 r., III CZP 51/09). Przeszkodą do ustalenia przebiegu granic
według stanu prawnego odmiennego od wynikającego z aktów własności ziemi,
jeżeli w aktach tych nieruchomości zostały określone według danych z ewidencji
gruntów, nie stanowi także art. 63 ustawy z dnia 19 października 1991 r.
o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie
niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 107, poz. 464 ze zm.), który wyłączył możliwość
wzruszenia aktów własności ziemi (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 maja
1995 r., III CZP 45/95, OSNC 1995, nr 10, poz. 137).
Spór między wnioskodawcą i uczestnikami postępowania wiąże się
z przebiegiem linii granicznej i wtórnym, wobec tego sporu, określeniem zakresu
prawa własności nieruchomości będących przedmiotem rozgraniczenia
(por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 marca 1972 r., III CZP 13/72, OSNCP
1972, nr 7-8, poz. 130, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1963 r.,
III CR 136/63, OSNCP 1964, nr 10, poz. 203). Trafnie przyjął więc Sąd Okręgowy,
że w tych tylko granicach, w jakich poprzednicy prawni uczestników postępowania
nabyli własność nieruchomości stanowiących działki nr 175/5 i 175/6, prawo
własności nabyli także ich następcy prawni na podstawie czynności prawnych.
O zakresie (przestrzennym) prawa własności nie decydują bowiem wpisy
z ewidencji gruntów. Również wpisy w księdze wieczystej danych geodezyjnych
ustalających stan prawny nieruchomości mają znaczenie deklaratoryjne i same nie
tworzą prawa, ani nie sanują jego braku (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 18 stycznia 1958 r., III CR 258/57, RPE 1/59, s. 334 oraz z dnia 19 sierpnia
2009 r., III CZP 51/09, Lex nr 520036). Wynikające z art. 3 ustawy z dnia 6 lipca
1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 124,
poz. 1361 ze zm.) domniemanie nie dotyczy danych faktycznych stanowiących
przedmiot wpisów zawartych w dziale I-O księgi wieczystej. Także art. 5 u.k.w.h.
obejmuje niezgodność ze stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze
wieczystej, a nie danymi faktycznymi dotyczącymi oznaczenia nieruchomości
(jej powierzchni i przebiegu granic), gdyż dane te same przez się nie tworzą stanu
prawnego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1989 r., III CZP 13/89,
OSNCP 1990, nr 2, poz. 26, z dnia 4 marca 1994 r., III CZP 15/94, Wokanda 1994,
nr 4, poz. 5). Wobec powyższego zasadnie przyjął Sąd Okręgowy, że przedmiotem
12
przeniesienia własności nieruchomości przez H. i M. J. na rzecz W. J. na podstawie
umowy z dnia 23 sierpnia 1989 r. przekazania gospodarstwa rolnego, a następnie
przedmiotem umowy sprzedaży zawartej w dniu 7 września 2001 r. przez
Waldemara Jarockiego była nieruchomość (obejmująca działki nr 175/5 i 175/6) w
granicach uwzględniających stan prawny wynikający z uwłaszczenia nieruchomości
(aktu własności zmieni z dnia 29 czerwca 1979 r.). Za bezzasadny więc należy
uznać zarzut naruszenia art. 155 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 56 k.c. i w zw. z art. 46
k.c., poprzez błędną wykładnię, polegającą na podporządkowaniu tych przepisów
wadliwie pojmowanej zasadzie „nemo plus iuris in allium transfere potest quam ipse
habet”. Stan prawny, według którego, zgodnie z art. 153 k.c., należało dokonać
rozgraniczenia nieruchomości był stanem wynikającym z decyzji uwłaszczeniowej
wydanej na rzecz poprzedników prawnych uczestników postępowania, gdyż po
dniu 4 listopada 1971 r. (dacie uwłaszczenia) nie nastąpiły takie zdarzenia, z
którymi przepisy prawa materialnego wiązałyby skutek w postaci nabycia prawa
własności nieruchomości stanowiących działki nr 175/5 i 175/6 przez uczestników
postępowania w innych granicach niż nabyli je ich poprzednicy prawni.
Zaskarżone skargą kasacyjną orzeczenie zostało wydane w następstwie
przekazania sprawy przez organ administracyjny (Wójta Gminy Ł.) - w trybie
przewidzianym w art. 33 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. Prawo geodezyjne
i kartograficzne (jedn. tekst: z 2010 r. Nr 193, poz. 1287 ze zm.) - na skutek
żądania wnioskodawcy przekazania sprawy do rozpoznania przez sąd po wydaniu
przez organ administracyjny decyzji z dnia 25 lipca 2007 r. Zakończone wydaniem
tej decyzji postępowanie administracyjne dotyczyło m.in. ustalenia przebiegu
granicy pomiędzy działkami wnioskodawcy i uczestników postępowania.
Z tego względu, że rozgraniczenie nieruchomości nie obejmuje ustalenia przebiegu
całych granic sąsiadujących ze sobą nieruchomości, lecz jedynie jego spornego
odcinka, orzeczenie o rozgraniczeniu może wskazywać przebieg spornej granicy
pomiędzy określonymi działkami ewidencyjnymi wchodzącymi w skład
nieruchomości stanowiących - zgodnie z art. 46 k.c. - przedmiot odrębnej
własności. Takie orzeczenie nie narusza art. 153 w zw. z art. 46 k.c. przez to tylko,
że pomija wskazanie pozostałych działek ewidencyjnych wchodzących w skład
jednej nieruchomości, której częścią jest wyodrębniona ewidencyjnie działka
13
gruntu, odniesieniu do której wskazano w orzeczeniu o rozgraniczeniu przebieg
spornej granicy.
Z tych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na podstawie
art. 39814
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.
md