Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 353/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Grzegorz Misiurek
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Wojciecha K.
przeciwko Wojskowej Agencji Mieszkaniowej
o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 2 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 8 lutego 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód Wojciech K. wniósł o zobowiązanie pozwanej do złożenia
oświadczenia woli, w którym Wojskowa Agencja Mieszkaniowa zobowiąże się
wypłacić mu w terminie 30 dni od uprawomocnienia się wyroku kwotę 61.637,25 zł
tytułem odprawy mieszkaniowej należnej w związku ze zwolnieniem go ze służby
wojskowej z ustawowymi odsetkami od 1 lutego 2009 r.
Pozwana Wojskowa Agencja Mieszkaniowa wniosła o oddalenie powództwa,
zarzucając, że lokal zajmowany przez powoda nie został umieszczony w wykazie
kwater, a powód zachował uprawnienia nabyte w związku z przydzieleniem mu tej
osobnej kwatery stałej, to jest prawo do zamieszkiwania w lokalu. Nie może zatem
domagać się odprawy mieszkaniowej.
Wyrokiem z 15 października 2010 r. Sąd Rejonowy w uwzględnieniu
powództwa zobowiązał pozwaną do złożenia oświadczenia woli o treści żądanej
przez powoda, z tym że daty naliczenia odsetek oznaczył na 7 marca 2009 r. co do
kwoty 30.818,63 zł i 3 marca 2009 r. co do kwoty 30.818,62 zł.
Sąd Rejonowy ustalił, że decyzją z 18 grudnia 1998 r. powodowi
przydzielono osobną kwaterę stałą znajdującą się w budynku położonym w Z. przy
ul. P. 9/3 o powierzchni 45,80 m2
. Rozkazem z 26 września 2008 r. powód został
zwolniony z zawodowej służby wojskowej i z dniem 31 stycznia 2009 r.
przeniesiono go do rezerwy. Powód nabył uprawnienia do otrzymania emerytury
wojskowej. Wobec powoda nie wydano decyzji o prawie do zamieszkiwania w
lokalu zajętym na podstawie decyzji z 18 grudnia 1998 r. Odprawa mieszkaniowa
przysługująca powodowi, a wyliczona według wzoru ustalonego w art. 47 ust. 1
ustawy z 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej (tekst jedn.: Dz.U. z 2010 r. Nr 206, poz. 1367 ze zm.; dalej – u.z.s.z.)
wynosi 61.637,25 zł. Powód spełnia warunki do uzyskania odprawy mieszkaniowej,
o których mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1b u.z.s.z. Za zbędne Sąd Rejonowy uznał
ustalenia i rozważania, czy lokal zajmowany przez powoda jest kwaterą w
rozumieniu aktualnie obowiązujących przepisów ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych, skoro powód nie wywodził żądania z art. 23 ust. 1 pkt 1a u.z.s.z.
Podstawą prawną orzeczenia był art. 64 k.c. w związku z art. 23 i 47 u.z.s.z.
3
O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. z uwzględnieniem
treści § 4 rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z 6 stycznia 2005 r.
w sprawie warunków i trybu wypłaty odprawy mieszkaniowej (Dz.U. Nr 11,
poz. 81).
Wyrokiem z 8 lutego 2011 r. Sąd Okręgowy oddalił apelację pozwanej od
wyroku z 15 października 2010 r. i zasądził od niej na rzecz powoda koszty
postępowania. Sąd Okręgowy zaakceptował ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego
i ocenę prawną sprawy przedstawioną przez ten Sąd. Dodatkowo wskazał, że do
oceny zdarzenia prawnego mającego miejsce 1 lutego 2009 r. znajdują
zastosowanie przepisy prawa materialnego obowiązujące w tej dacie. Zgodnie z
art. 23 ust. 1 pkt 1 a i b u.z.s.z. w brzmieniu wówczas obowiązującym odprawa
mieszkaniowa przysługuje żołnierzowi służby stałej, zwalnianemu ze służby, jeżeli
nabył prawo do emerytury wojskowej, zamieszkałemu w kwaterze albo który do
dnia zwolnienia z zawodowej służby wojskowej nie otrzymał decyzji o prawie
zamieszkiwania w lokalu mieszkalnym. Z porównania treści art. 23 ust. 1 i ust. 2
u.z.s.z. wynika, że żołnierzowi służby stałej zwalnianemu z zawodowej służby
wojskowej, zamieszkałemu w lokalu mieszkalnym niebędącym kwaterą, przysługuje
prawo do zamieszkiwania w tym lokalu, a nie przysługuje mu odprawa pieniężna.
Legalna definicja pojęcia „kwatera" zawarta w art. 1a pkt 3 u.z.s.z. odwołuje się do
lokalu mieszkalnego przeznaczonego wyłącznie na zakwaterowanie żołnierzy
służby stałej. Odwołanie się do wykazu kwater zostało do tej definicji dodane przez
art. 1 pkt 2 ustawy z 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 28,
poz. 143) z dniem 1 lipca 2010 r. Przed wejściem w życie nowelizacji dla
zakwalifikowania lokalu mieszkalnego jako kwatery nie było konieczne jego
umieszczenie w wykazie kwater. Wykaz kwater prowadzony na podstawie art. 23
ust. 4 u.z.s.z. ma charakter techniczny. Powód mieszkał w lokalu mieszkalnym
będącym osobną kwaterą stałą w rozumieniu przepisów obowiązujących do 30
czerwca 2004 r. Wobec powoda nie znajduje zatem zastosowania art. 23 ust. 2
u.z.s.z., a skoro mieszkał w kwaterze, to przysługuje mu odprawa mieszkaniowa na
podstawie art. 23 ust. 1 pkt a u.z.s.z. oraz na podstawie art. 23 ust. 1 pkt b u.z.s.z.,
przy niekwestionowanym ustaleniu, że nie wydano w stosunku do niego decyzji o
4
prawie zamieszkiwania w lokalu mieszkalnym oraz że nie otrzymał świadczeń
mieszkaniowych, o jakich mowa w art. 87 u.z.s.z. Z art. 23 ust. 1 ustawy z 16
kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 1203 ze zm.; dalej –
ustawa nowelizująca u.z.s.z. z 2004 r.) wynika, że osoby, którym przydzielono
osobną kwaterę stałą, zachowują nabyte do tego dnia uprawnienia, jednak nie
wynika z niego, aby w stosunku do powoda wyłączone było wydanie takiej decyzji,
więc aby decyzja o prawie do zamieszkiwania mogła być wydana jedynie w
stosunku do żołnierzy, którym zapewniono tytuł prawny do lokalu począwszy od 1
lipca 2004 r.
W stosunku do powoda nie wydano decyzji o prawie do zamieszkiwania
w lokalu mieszkalnym; decyzja o przydziale osobnej kwatery stałej nie jest decyzją,
o jakiej mowa w art. 23 ust. 1 pkt 1 lit b u.z.s.z. Przepis ten odnosi się do instytucji
istniejącej od 1 lipca 2004 r., a powodowi przyznano osobną kwaterę stałą przed tą
datą.
W skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Okręgowego z 8 lutego 2011 r.
pozwana zarzuciła, że orzeczenie to zapadło z naruszeniem prawa materialnego
(art. 398 § 1 pkt 1 k.p.c.), to jest: - art. 23 ust. 1 pkt 1 lit. a i b i ust. 2 u.z.s.z. w zw. z
art. 23 ust. 1 ustawy nowelizującej u.z.s.z. z 2004 r. przez przyjęcie, że powodowi
przysługuje prawo do odprawy mieszkaniowej, podczas gdy do powoda nie miały
zastosowania art. 23 ust. 1 lit. a i b u.z.s.z., a realizacja jego uprawnienia do
zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych została uregulowana przepisem art. 23 ust.
2 u.z.s.z.; - art. 23 ust. 2 u.z.s.z. przez jego niezastosowanie; - art. 47 ust. 2 u.z.s.z.
przez przyjęcie, że powód jest „osobą uprawnioną zwalniającą kwaterę", podczas
gdy zajmowany przez powoda lokal nie jest „kwaterą” i ma do niego zastosowanie
art. 23 ust. 2 u.z.s.z.; - art. 1a pkt 3 w zw. z art. 23 ust. 4 u.z.s.z. w brzmieniu
obowiązującym do 30 czerwca 2010 r. przez przyjęcie, że lokal zajmowany przez
powoda był kwaterą w rozumieniu art. 23 ust. 1 pkt 1 i art. 47 ust. 2 u.z.s.z. w
brzmieniu obowiązującym od 1 lipca 2004 r.; - art. 24 ust. 1 pkt 1 i pkt 4 u.z.s.z. w
brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca 2004 r. przez przyjęcie, że w stosunku do
powoda nie zostało zrealizowane prawo do kwatery w formie rzeczowej, tj. poprzez
5
jej przydział dokonany przed 1 lipca 2004 r. i że powodowi przysługuje roszczenie o
świadczenie pieniężne w postaci odprawy mieszkaniowej; - art. 481 § 1 k.c.
Pozwana zarzuciła nadto, że zaskarżony wyrok zapadł z naruszeniem
przepisów postępowania (art. 398 § 1 pkt 2 k.p.c.), to jest art. 382 k.p.c.
Pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa
ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Bezzasadnie pozwana zarzuca, że zaskarżony wyrok zapadł
z naruszeniem art. 382 k.p.c. Zarzut ten został zgłoszony bez wskazania, jakich
dowodów Sąd Okręgowy miał nie uwzględnić przy rozstrzyganiu sprawy. Z akt
sprawy wynika, że Sąd Okręgowy orzekł na podstawie materiału zgromadzonego w
sprawie przez Sąd pierwszej instancji, bowiem we własnym zakresie nie uzupełniał
postępowania dowodowego. Fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy nie były
kwestionowane przez żadną ze stron, natomiast przedmiotem sporu pozostawała
wykładnia i zastosowanie wskazanych w skardze kasacyjnej przepisów prawa
materialnego.
2. Zgodnie z art. 22 ust. 1 u.z.s.z. w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca
2004 r., żołnierzowi zawodowemu od dnia powołania go do czynnej służby
wojskowej, pełnionej jako służba stała, przysługiwało prawo do kwatery. Kwaterą
był samodzielny lokal mieszkalny w rozumieniu przepisów o ochronie praw
lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (art. 21
ust. 1 u.z.s.z.). Artykuł 24 ust. 1 u.z.s.z. w brzmieniu obowiązującym przed 1 lipca
2004 r. stanowił, że prawo do kwatery realizuje się na wniosek żołnierza
zawodowego przez przydział kwatery albo wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego
w zamian za rezygnację z kwatery. Przydział kwatery, w myśl art. 24 ust. 3 u.z.s.z.
mógł nastąpić wyłącznie w okresie pełnienia zawodowej służby wojskowej jako
służby stałej, w tym pozostawania w stanie nieczynnym. Jeżeli do czasu zwolnienia
z zawodowej służby wojskowej, pełnionej jako służba stała, żołnierzowi nie
przydzielono kwatery lub nie wypłacono ekwiwalentu pieniężnego w zamian za
rezygnację z kwatery, z dniem zwolnienia ze służby wypłacano mu ten ekwiwalent
6
(art. 24 ust. 4 u.z.s.z.). Podstawą jego wypłacenia była umowa zawarta między
dyrektorem oddziału rejonowego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, a osobą
uprawnioną (art. 24 ust. 4 w związku z art. 47 ust. 1 u.z.s.z.). Jeżeli osobie
uprawnionej lub jej małżonkowi przysługiwało spółdzielcze prawo do lokalu
mieszkalnego albo byli oni właścicielami domu mieszkalnego lub lokalu
mieszkalnego nabytego przy pomocy finansowej przewidzianej ustawą, prawo do
kwatery tej osoby było realizowane poprzez wypłacenie ekwiwalentu pieniężnego
(art. 40 ust. 2 u.z.s.z.). Do czasu realizacji prawa do kwatery żołnierz zawodowy
otrzymywał świadczenie finansowe, umożliwiające pokrycie kosztów najmu lokalu
mieszkalnego na zasadach określonych w ustawie albo zakwaterowanie
tymczasowe w budynkach lub kwaterach będących w zasobach Agencji (art. 24
ust. 2 u.z.s.z.).
Przedstawione zasady zostały zmienione ustawą nowelizującą u.z.s.z.
z 2004 r., która weszła w życie z dniem 1 lipca 2004 r. Po tej nowelizacji ustawa
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych nie przewiduje już prawa do kwatery. Artykuł 21
ust. 1 u.z.s.z. stanowi natomiast, że żołnierzowi służby stałej od dnia wyznaczenia
go na pierwsze stanowisko służbowe do dnia zwolnienia z zawodowej służby
wojskowej, przysługuje prawo zamieszkiwania w lokalu mieszkalnym, będącym
w dyspozycji Wojskowej Agencji Mieszkaniowej, zaś art. 23 u.z.s.z. reguluje prawo
do nabycia odprawy mieszkaniowej, o której mowa w art. 47 u.z.s.z. Odprawę
mieszkaniową wypłaca się na podstawie umowy zawartej między dyrektorem
oddziału regionalnego Wojskowej Agencji Mieszkaniowej a osobą uprawnioną
zwalniającą kwaterę, w przypadku jej zajmowania (art. 47 ust. 2 u.z.s.z.). Na
wniosek osoby uprawnionej odprawa mieszkaniowa może być zrealizowana
w jednej z form rzeczowych wskazanych w art. 47 ust. 4 u.z.s.z.
W uzasadnieniu wyroku z 27 czerwca 2006 r., K 16/05 (OTK-A 2006, nr 6,
poz. 69), Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że ustawa nowelizująca u.z.s.z.
z 2004 r. gruntownie zmieniła zasady realizacji, służącego żołnierzom służby stałej,
prawa do kwatery, wprowadziła bowiem regułę, że uprawnienie przysługujące
żołnierzom polega na prawie do zamieszkiwania w kwaterze w miejscu i na czas
pełnienia służby, co jest warunkiem zapewnienia siłom zbrojnym mobilności
koniecznej dla prawidłowego wykonywania ich funkcji.
7
3. Decydujące znaczenie dla określenia zakresu uprawnień byłego żołnierza
do odprawy mieszkaniowej ma zatem stan faktyczny i prawny istniejący w chwili
zwolnienia go ze służby wojskowej.
Z ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia wynika, że
decyzją z 18 grudnia 1998 r. powodowi przydzielono osobną kwaterę stałą, w której
zamieszkał z rodziną. W tym lokalu powód mieszka nadal.
Zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy nowelizującej u.z.s.z. z 2004 r., osoby,
którym do dnia wejścia w życie tej ustawy (czyli do 1 lipca 2004 r.), przydzielono
osobną kwaterę stałą, zachowywały nabyte do tego dnia uprawnienia na czas jej
zajmowania. Skoro więc, dotychczasowe decyzje o przydziale osobnej kwatery
stałej zachowały moc, a nadto nie ziściły się przesłanki z art. 24 ust. 5 u.z.s.z.
w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą u.z.s.z. z 2004 r., to wobec powoda,
dysponującego decyzją o przydziale osobnej kwatery stałej i zajmującego tę
kwaterę wraz z rodziną 1 lipca 2004 r., nie było potrzeby ani też podstawy do
wydania po 1 lipca 2004 r. decyzji o prawie do zamieszkiwania w tym lokalu
w trybie art. 24 ust. 1 u.z.s.z. w brzmieniu obowiązującymi od 1 lipca 2004 r.
Obowiązujący w dniu zwolnienia powoda ze służby (31 stycznia 2009 r.)
art. 23 ust. 1 pkt 1 lit. a u.z.s.z., przewidywał, że odprawa mieszkaniowa
przysługuje żołnierzowi służby stałej, zwalnianemu z zawodowej służby wojskowej,
zamieszkałemu w kwaterze, o ile nabył prawo do emerytury wojskowej lub
wojskowej renty inwalidzkiej lub został zwolniony z zawodowej służby wojskowej
przed upływem okresu wymaganego do nabycia uprawnień do emerytury
wojskowej, w przypadku wypowiedzenia mu stosunku służbowego zawodowej
służby wojskowej przez właściwy organ wojskowy. Z regulacją tą koresponduje
art. 47 ust. 2 u.z.s.z., przewidujący, że odprawę mieszkaniową wypłaca się na
podstawie umowy zawartej między dyrektorem oddziału regionalnego Agencji,
a osobą uprawnioną, zwalniającą kwaterę w przypadku jej zajmowania.
Powód w dacie zwolnienia go ze służby zajmował przydzieloną mu osobną
kwaterę stałą, a na mocy cytowanego art. 23 ust. 1 ustawy nowelizującej u.z.s.z.
z 2004 r., zachował prawo do dalszego z niej korzystania na dotychczasowych
zasadach.
8
Brak jest w rozpatrywanej sprawie ustaleń faktycznych, określających czy
przydzielony powodowi lokal mieszkalny stanowił w dacie zakończenia przez niego
służby wojskowej (31 stycznia 2009 r.) kwaterę w rozumieniu ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych, niezbędną do zaspokojenia potrzeb
mieszkaniowych żołnierzy służby czynnej i figurującą w wykazie, o którym mowa
w art. 23 ust. 4 u.z.s.z. Są to okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy,
jeżeli uwzględnić, że ekonomiczną funkcją odprawy mieszkaniowej, o której mowa
w art. 47 u.z.s.z., wypłacanej ze środków Skarbu Państwa, jest udzielenie pomocy
byłemu żołnierzowi w zaspokojeniu jego potrzeb mieszkaniowych po zakończeniu
służby wojskowej, jeśli nie może on pozostać w dotychczasowym mieszkaniu
z uwagi na jego niezbędność do zaspokojenia potrzeb żołnierzy, znajdujących się
aktualnie w służbie czynnej.
Brak wskazanych wyżej ustaleń faktycznych uniemożliwia rozstrzygnięcie
zasadności sformułowanych w skardze kasacyjnej zarzutów strony pozwanej,
dotyczących prawidłowości przyjętej przez Sąd Okręgowy wykładni i właściwego
zastosowania przytoczonych przez skarżącego przepisów ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych i powoduje konieczność uchylenia, na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c., zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowy
do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
md