Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 309/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Beata Gudowska
w sprawie z odwołania Bogdana D.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 kwietnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 14 kwietnia 2011 r., oddalił apelację ubezpieczonego Bogdana D. od wyroku
Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 lipca 2010 r.,
2
oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 4 stycznia 2010 r. odmawiającej mu prawa do emerytury
górniczej.
W sprawie tej ustalono, że ubezpieczony, urodzony 5 września 1959 r.,
wykazał 21 lat, 9 miesięcy i 26 dni okresów pracy górniczej i równorzędnej. W
trakcie zatrudnienia w Kopalni Węgla Kamiennego „Z." korzystał z urlopu
górniczego od 30 grudnia 1999 r. do 28 października 2004 r. W zaskarżonej decyzji
organ rentowy uznał, że ubezpieczony nie udowodnił na dzień złożenia wniosku
emerytalnego (7 grudnia 2009 r.) 25 lat okresów pracy górniczej i równorzędnej
wymaganych do przyznania mu emerytury górniczej na podstawie art. 50a ust. 2
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych Dz.U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm., powoływanej dalej jako
ustawa o emeryturach i rentach), a w świetle aktualnie obowiązujących przepisów
tej ustawy brak jest podstaw do zaliczenia okresu urlopu górniczego jako okresu
pracy górniczej.
Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonego od zaskarżonej decyzji,
uznając, że art. 50a ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie wymienia
okresów urlopu górniczego jako wymaganego okresu pracy górniczej lub
równorzędnej z pracą górniczą, co wskazuje na brak podstaw prawnych do
zaliczenia tego spornego okresu do okresów wymaganych do emerytury.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację ubezpieczonego, wskazując, iż istotnie
zgodnie z art. 21 ust. 4 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu
górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej
oraz szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych (Dz. U. Nr 162 poz.
1112, zwaną dalej ustawą o dostosowaniu górnictwa), urlop górniczy był traktowany
„na równi” z okresami pracy górniczej uprawniającymi do nabycia uprawnień z
zastrzeżeniem ust 2. Zgodnie z ta regulacją, urlop górniczy przysługiwał
pracownikowi w pełnym wymiarze pięciu lat pod warunkiem, że skorzystanie z tego
urlopu pozwalało nabyć górnikowi prawo do emerytury do 1 stycznia 2007 r.
Uregulowanie to w swym zasadniczym kształcie obowiązywało zatem do 31
grudnia 2002 r. Ubezpieczony, który domagał się przyznania górniczych uprawnień
emerytalnych z art. 50a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach, nie wypełnił
3
podstawowego warunku wynikającego z tego przepisu, który dopuszczał zaliczenie
mu okresu urlopu górniczego „na równi z okresami pracy górniczej”, wymaganymi
do nabycia emerytury górniczej tylko przed 1 stycznia 2007 r., pod warunkiem
osiągnięcia górniczego wieku emerytalnego. Tymczasem do tego dnia
ubezpieczony nie ukończył 50 ani 55 lat, a zatem nie spełnił koniecznych warunków
do nabycia emerytury górniczej. Dlatego też do ubezpieczonego nie mógł być
zastosowany art. 21 ust. 2 ustawy o dostosowaniu górnictwa dopuszczający
zaliczenie w świetle ówcześnie obowiązujących uregulowań prawnych okresu
urlopu górniczego do wymaganego stażu pracy górniczej dla nabycia uprawnień
emerytalnych.
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zarzucił naruszenie przepisów prawa
materialnego, w szczególności: 1/ art. 2 i art. 32 Konstytucji RP w związku z art. 21
ust. 4 ustawy o dostosowaniu górnictwa oraz w związku z art. 45 ust. 1 ustawy z
dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa węgla kamiennego w latach
2003-2006 (Dz. U. Nr 210, poz. 2037 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o
restrukturyzacji górnictwa) przez przyjęcie, iż okres urlopu górniczego nie jest
zaliczany do okresów pracy górniczej uprawniającej do nabycia praw emerytalnych,
2/ art. 50a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach przez ustalenie, że skarżący nie
ma okresu pracy górniczej równego 25 lat, wobec uznania, że okres urlopu
górniczego nie może być mu zaliczony do wymaganych okresów pracy górniczej.
Okolicznością uzasadniającą przyjęcie skargi do rozpoznania jest
występowanie w sprawie istotnego zagadnienia prawnego, „czy uprawnienie do
traktowania na równi okresu urlopu górniczego z okresami pracy górniczej
uprawniającymi do nabycia uprawnień emerytalnych, nabyte na podstawie art. 21
ust 4 ustawy z dnia 26.11.1998 r. (…) pozostaje aktualne po uchyleniu ww. ustawy i
czy przy ponownym ustalaniu prawa do emerytury, w szczególności po podleganiu
przez okres co najmniej 30 miesięcy ubezpieczeniu społecznemu i ponownym
przeliczaniu wysokości emerytury na podstawie art. 53 ust. 4 ustawy z dnia
17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
okres urlopu górniczego winien być zaliczany do okresów pracy górniczej, jako
prawo słusznie nabyte przez znaczną grupę ubezpieczonych". Do rozstrzygnięcia
pozostaje też kwestia stosowania art. 50a - 50f w związku z art. 53 ust. 4 ustawy o
4
emeryturach i rentach oraz „odpowiedź na wskazane istotne zagadnienie prawne,
czy na użytek ww. przepisów okres urlopu górniczego winien być w dalszym ciągu
traktowany jako okres równorzędny z okresami pracy górniczej zdefiniowanymi w
art. 50 c ustawy o emeryturach i rentach”.
Zdaniem skarżącego zastosowana przez Sądy obu instancji wykładnia
literalna i brak nawiązania w obecnie obowiązujących przepisach do uprawnień
związanych z urlopem górniczym, która miałaby przesądzać o utracie nabytych
uprawnień, nie jest nie, a powstałe zagadnienie wymaga rozważenia z
zastosowaniem reguł wykładni celowościowej i systemowej. Celem ustawy, na
podstawie której skarżący przebywał na urlopie górniczym, „była restrukturyzacja i
modernizacja całej branży górniczej, dla umożliwienia jej dalszego funkcjonowania”.
Skarżący zgodził się na skorzystanie z urlopu górniczego, w czasie którego jego
uposażenie było znacznie niższe niż te, które otrzymywałby pracując, a ponadto
pobiera niższą emeryturę. Zasadne jest stanowisko, że uprawnienie
przebywających na urlopach górniczych w zakresie równego traktowania okresów
urlopu górniczego i okresów pracy górniczej przy ustalaniu prawa do emerytury
górniczej należy uznać za „prawo słusznie nabyte, korzystające w dalszym ciągu z
ochrony prawnej”. Zdaniem skarżącego obecne nie obowiązywanie „specustaw"
górniczych i nie wymienienie w art. 50c ustawy o emeryturach i rentach okresu
korzystania z urlopu górniczego, jako równorzędnego z okresem pracy górniczej,
nie przesądza o utracie słusznie nabytego prawa traktowania okresu urlopu
górniczego na równi z okresem pracy górniczej przy nabyciu uprawnień
emerytalnych. Formalne uchylenie lub zmiana przepisu nie zawsze oznacza utratę
mocy obowiązującej wyrażonych w nim norm prawnych. Za przepis zachowujący
moc obowiązującą należy uznać taki, który wprawdzie został formalnie
derogowany, ale nadal ma zastosowanie do ustalenia skutków zdarzeń zaistniałych
w czasie, w którym ten przepis obowiązywał.
W konsekwencji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i
orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie jego odwołania w całości na
podstawie art. 3986
k.p.c. i przyznanie mu prawa do emerytury, ewentualnie o
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji zasądzenia od organu rentowego na rzecz
5
ubezpieczonego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa
procesowego za wszystkie instancje według norm przepisanych.
W odpowiedzi na skargę organ rentowy wniósł o jej oddalenie i
nieobciążenie kosztami zastępstwa procesowego ze względu na publiczny
charakter należności składkowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw już z przyczyn, które
uszły uwadze i których nie rozważały ani nie oceniły Sądy obu instancji, a na które
pozwany organ rentowy wskazywał w odpowiedzi na odwołanie. Wynikało z nich,
że skarżący nabył prawo do emerytury górniczej bez względu na wiek na podstawie
ówcześnie obowiązującego art. 48 ustawy o emeryturach i rentach, ustalone
decyzją z dnia 19 listopada 2004 r. Organ rentowy przyznał skarżącego emeryturę
górniczą bez względu na wiek od 29 października 2004 r., tj. od ustania
ówczesnego zatrudnienia górniczego, po uwzględnieniu skarżącemu jako
równorzędnego z okresami pracy górniczej okresu urlopu górniczego od 30 grudnia
1999 r. do 28 października 2004 r. Natomiast w kolejnych decyzjach emerytalnych
organ rentowy okresowo uwzględniał do wymiaru przyznanej skarżącemu
emerytury górniczej dalsze okresy zatrudnienia wykonywanego przez niego po
ustaniu górniczego stosunku pracy (ubezpieczenia). Okoliczności te wskazywały na
bezpodstawność i bezzasadność wniosku skarżącego z 7 grudnia 2009 r. o
ustalenie mu górniczej emerytury tym razem na podstawie art. 50 ust. 2 ustawy
emerytalnej z żądaniem „ponownego” zaliczenia mu okresu urlopu górniczego do
górniczych uprawnień emerytalnych, skoro tego samego rodzaju górniczą
emeryturę organ rentowy ustalił mu wcześniej na innej podstawie prawnej (art. 48
tej ustawy), po zaliczeniu okresu urlopu górniczego do ustalonego świadczenia.
Wysokość tej pobieranej przez skarżącego emerytury organ rentowy następnie
przeliczał na podstawie wniosków skarżącego o uwzględnienie kolejnych okresów
ubezpieczenia przebytych po owym wcześniejszym ustaleniu uprawnień
emerytalnych.
6
Skarżący nie nabył prawa do „kolejnej” emerytury górniczej tym razem na
podstawie art. 50a ustawy o emeryturach i rentach, ponieważ przed 1 stycznia
2007 r. nie osiągnął określonego w tym przepisie górniczego wieku emerytalnego.
Nie wystąpił zatem u niego zbieg uprawnień do wcześniejszej emerytury górniczej,
przyznanej mu decyzją organu rentowego z dnia 19 listopada 2004 r. na podstawie
art. 48 ustawy o emeryturach i rentach bez potrzeby osiągnięcia wieku
emerytalnego („bez względu na wiek”), którą to emeryturę pobierał od ustania
górniczego stosunku pracy w dniu 29 października 2004 r., oraz do emerytury
górniczej, która mogłaby być ustalona na innej podstawie prawnej (art. 50a tej
ustawy) z uwzględnieniem okresu urlopu górniczego, pod warunkiem osiągnięcia
górniczego wieku emerytalnego 50 lub 55 lat, którego to warunku skarżący,
urodzony 5 września 1959 r., nie spełnił do 1 stycznia 2007 r.
W dniu 7 grudnia 2009 r., w którym skarżący złożył nowy wniosek o ustalenie
emerytury górniczej na podstawie art. 50a ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach,
nie obowiązywał już uchylony z dniem 1 stycznia 2007 r. art. 48 tej ustawy, na
podstawie którego skarżący pobierał emeryturę górniczą przyznana mu „bez
względu na wiek” z zaliczeniem okresu urlopu górniczego, którą organ rentowy
wypłacał mu od 29 października 2004 r. Jak się wydaje - ze względu na
powoływanie się w skardze kasacyjnej na wykładnię zawartą w uchwale składu
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 września 2009 r., I UZP 6/09 (OSNP
2010 nr 5-6, poz. 72) - skarżący składając 7 grudnia 2009 r. nowy wniosek o
przyznanie mu emerytury „ze względu na wiek” w istocie rzeczy zmierzał do
uzyskania wyższego świadczenia emerytalnego przez uwzględnienie nowej i
wyższej kwoty bazowej, która obowiązywała w okresie złożenia tego nowego
wniosku emerytalnego (7 grudnia 2009 r.) do obliczenia części socjalnej emerytury
górniczej dochodzonej tym razem, po osiągnięciu górniczego wieku emerytalnego,
na podstawie na podstawie art. 50a ustawy o emeryturach i rentach, której
skarżący nie nabył ze względu na brak podstaw do „ponownego” zaliczenia mu
okresu urlopu górniczego do ustalenia prawa górniczej emerytury po 1 stycznia
2007 r. Słusznie nabyte przez skarżącego prawo do zaliczenia okresu urlopu
górniczego do wymaganego górniczego stażu pracy zostało uwzględnione przy
ustaleniu mu emerytury górniczej decyzją z dnia 19 listopada 2004 r. na podstawie
7
art. 48 ustawy o emeryturach i rentach. Jednakże z tego względu, że przepis ten
obowiązywał do 1 stycznia 2007 r. wykluczone było przyznanie mu na wniosek z
dnia 7 grudnia 2009 r. emerytury górniczej ze względu na osiągniecie górniczego
wieku emerytalnego, z zaliczeniem okresu urlopu górniczego, ponieważ przepisy
prawa emerytalnego nie dopuszczają (nie przewidują) już możliwości zaliczenia
okresu urlopu górniczego przy ustaleniu górniczych uprawnień emerytalnych po 1
stycznia 2007 r. Skoro jednak wcześniej organ rentowy uwzględnił skarżącemu
okres udzielonego mu urlopu górniczego, przyznając w 2004 r. emeryturę górniczą
bez względu na wiek, to oczywiście chybiony i bezzasadny okazał się kasacyjny
zarzut naruszenia słusznie nabytego prawa do uwzględnienia okresu urlopu
górniczego przy ustalaniu górniczych uprawnień emerytalnych, skoro z tego prawa
skorzystał („skonsumował je”), pobierając od 29 października 2004 r. emeryturę
górniczą z uwzględnieniem do górniczego stażu pracy okresu tego urlopu. Warto
podkreślić, że ratio legis i sama konstrukcja urlopu górniczego warunkowała
możliwość jego udzielenia od uprzedniego ustalenia przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych okresów uprawniających pracownika do emerytury oraz okresu urlopu
górniczego niezbędnego do nabycia uprawnień emerytalnych (art. 21 ust. 2-5 o
dostosowaniu górnictwa, co w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1
stycznia 2007 r. gwarantowało nabycie górniczych uprawnień emerytalnych z
zaliczeniem okresu urlopu górniczego. I przyznaną według tych zasad emeryturę
górniczą skarżący pobiera od 29 października 2004 r.
Powyższe okoliczności uzasadniały wyrażenie poglądu, że górnikowi,
któremu wcześniej na podstawie art. 48 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustalono prawo do
emerytury górniczej bez względu na wiek z zaliczeniem okresu urlopu górniczego
nie może być „po raz drugi” ustalona emerytura górnicza na innej podstawie
prawnej (art. 50a tej ustawy), tym razem ze względu osiągnięcie limitu górniczego
wieku emerytalnego, ponieważ po uchyleniu z dniem 1 stycznia 2007 r. art. 48 tej
ustawy nie ma podstaw prawnych do „ponownego” zaliczenia okresu tego samego
urlopu górniczego, który został wcześniej uwzględniony przy ustaleniu górniczych
uprawnień emerytalnych w stanie prawnym obowiązującym przed 1 stycznia
2007 r., w którym skorzystanie z równorzędnych z pracą górniczą okresów urlopu
8
górniczego pozwalało nabyć górnikowi prawo do emerytury górniczej (art. 21 ust. 1-
4 ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego
do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz szczególnych
uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych, Dz. U. Nr 162, poz. 1112 ze zm. w
związku z art. 45 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o restrukturyzacji górnictwa
węgla kamiennego w latach 2003-2006, Dz. U. Nr 210, poz. 2037 ze zm.).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił niemającą
usprawiedliwionych podstaw skargę kasacyjną w zgodzie z art. 39814
k.p.c.