Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 15 marca 2012 r.
II UK 160/11
Wniosek o wznowienie postępowania przed sądem ubezpieczeń społecz-
nych (art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i ren-
tach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr
153, poz. 1227 ze zm.) nie może opierać się na okolicznościach istniejących
przed wydaniem decyzji i znanych organowi rentowemu przed przyznaniem
świadczenia wyrokiem sądu pierwszej instancji, od którego organ rentowy nie
wniósł apelacji.
Przewodniczący SSN Romualda Spyt, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 15 marca
2012 r. sprawy z wniosku Mariana B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w L. o wznowienie postępowania, na skutek skargi kasacyjnej or-
ganu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 16 grudnia
2010 r. […]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 16 grudnia 2010 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych we Wrocławiu oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działu w L. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z
dnia 8 lipca 2010 r. oddalającego skargę organu rentowego o wznowienie postępo-
wania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia
26 listopada 2008 r., którym Sąd ten zmienił decyzje organu rentowego z dnia 31
maja i z dnia 29 czerwca 2007 r. odmawiające wnioskodawcy Marianowi B. prawa do
emerytury w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 9
maja 2007 r. W wymienionych decyzjach organ rentowy odmówił wnioskodawcy
2
prawa do emerytury, ponieważ nie wykazał on 20 lat okresów składkowych i nie-
składkowych, ale - wedle tego organu - jedynie 12 lat, 4 miesiące i 7 dni. Prawomoc-
nym wyrokiem z dnia 26 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy zmienił te decyzje i przy-
znał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 9 maja 2008 r., po ustaleniu, że
ubezpieczony legitymuje się wymaganym ponad 20-letnim stażem podlegania ubez-
pieczeniu społecznemu.
W skardze o wznowienie postępowania zakończonego tym prawomocnym
wyrokiem organ rentowy twierdził, że Sąd przyznając wnioskodawcy prawo do eme-
rytury ustalił i zaliczył „podwójnie” ten sam okres ubezpieczenia, który był wcześniej
uwzględniony przez organ rentowy, a z ponownej analizy okresów składkowych i nie-
składkowych wynika, że wynoszą one łącznie 18 lat 11 miesięcy i 29 dni, a tym sa-
mym nie upoważniały do przyznania wnioskodawcy emerytury.
Postanowieniem z dnia 15 września 2009 r. Sąd Okręgowy odrzucił skargę o
wznowienie postępowania. Po rozpoznaniu zażalenia organu rentowego Sąd Apela-
cyjny postanowieniem z dnia 8 lutego 2010 r. uchylił to postanowienie i przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, oceniając, że wniosek
organu rentowego podlegał rozpoznaniu na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach
i „w razie braku przesłanek do jego uwzględnienia powinien ulec oddaleniu a nie od-
rzuceniu”. W konsekwencji Sąd Okręgowy oddalił skargę organu rentowego wyro-
kiem z dnia 8 lipca 2010 r., argumentując, że w sprawie nie zachodziły okoliczności
wymienione w art. 114 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353
ze zm., powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i rentach), ponieważ ustalając
staż ubezpieczeniowy wnioskodawcy organ rentowy prowadził własne postępowanie,
brał udział w postępowaniu sądowym, a zatem we wniosku o wznowienie postępo-
wania na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach organ ten nie ujawnił
żadnej nowej okoliczności mającej wpływ na wynik sprawy.
Po rozpoznaniu apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny wskazał, że zgod-
nie z art. 114 ust. 2 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach, w przypadku kiedy prawo
do świadczenia ustalono orzeczeniem organu odwoławczego, organ rentowy na
podstawie dowodów lub okoliczności istniejących przed wydaniem tej decyzji, a które
mają wpływ na prawo do świadczenia, występuje do organu odwoławczego z wnio-
skiem o wznowienie postępowania przed tym organem, gdy z przedłożonych dowo-
dów lub ujawnionych okoliczności wynika, że prawo do świadczenia nie istnieje. W
3
rozpoznawanej sprawie taką okolicznością istniejącą w chwili wydania decyzji miał
być brak stażu ubezpieczeniowego wymaganego w art. 28 ustawy o emeryturach i
rentach z FUS. Tymczasem organ rentowy nie wykazał istnienia takiej ustawowej
przesłanki wznowienia postępowania, ponieważ nie ujawnił po uprawomocnieniu się
decyzji emerytalnej żadnej okoliczności dotyczącej stażu pracy, która istniałaby w
chwili jej wydawania, a nie była znana temu organowi. Potencjalnie błędne wyliczenie
okresów składkowych i nieskładkowych powinno być korygowane zwykłym środkiem
zaskarżenia w toku instancji jakim jest apelacja, tym bardziej że na wniosek organu
rentowego doręczono mu odpis wyroku z uzasadnieniem. Sąd Apelacyjny podkreślił,
że skarga o wznowienie postępowania nie jest i nie może być kolejnym środkiem, za
pomocą którego strona domaga się oceny prawomocnego orzeczenia sądu niższej
instancji. Z tych względów Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu rentowego jako
nieuzasadnioną.
W skardze kasacyjnej organ rentowy zarzucił naruszenie prawa materialnego,
a w szczególności art. 114 ust. 2 pkt 2 w związku z ust. 1 ustawy o emeryturach i
rentach, przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że nie istnieją podstawy do wzno-
wienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okrę-
gowego z dnia 26 listopada 2008 r. W skardze zarzucono też naruszenie prawa pro-
cesowego, „przez jego błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, a w szczegól-
ności art. 233 k.p.c. mające istotny wpływ na tok postępowania w niniejszej sprawie
poprzez dowolną a nie swobodną ocenę dowodów wyrażające się uznaniem, iż
strona pozwana nie wykazała dowodów czy też nie wskazywała na istnienie ustawo-
wych przesłanek dających podstawę do wznowienia postępowania w trybie przepi-
sów ustawy o emeryturach i rentach”.
O przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania skarżący wniósł na podstawie
art. 3989
§ 1 pkt 4 k.p.c. „wobec faktu, iż zostały spełnione wszystkie warunki do
wznowienia postępowania przewidziane w art. 114 ust 2 i 1 wskazanej wyżej ustawy
emerytalnej”.
Powołując orzecznictwo Sądu Najwyższego, w szczególności uchwałę w skła-
dzie siedmiu sędziów z dnia 5 czerwca 2003 r., III UZP 5/03, skarżący twierdził, że
ujawnienie okoliczności mających wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość,
które istniały przed wydaniem decyzji przyznającej świadczenia, zawsze uprawnia do
wszczęcia postępowania o ponowne ustalenie prawa do świadczeń na podstawie art.
114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Nie muszą to być okoliczności, na
4
które osoba ubiegająca się o świadczenia lub organ rentowy nie mogły powołać się w
poprzednim postępowaniu, lecz takie, które powinny być znane przy dołożeniu mini-
mum staranności, ale na skutek błędu lub przeoczenia nie zostały uwzględnione w
poprzednim postępowaniu, a powodujące pominięcie ustalenia istnienia jednego z
warunków uprawniających do świadczeń. Przesłanki ponownego rozpoznania sprawy
zachodzą zatem w każdym wypadku ujawnienia okoliczności wskazujących na brak
prawa do świadczeń, a zatem nie chodzi o nowe, wcześniej nieznane okoliczności,
gdyż takiej przesłanki ponownego ustalenia prawa art. 114 ust. 1 ustawy o emerytu-
rach i rentach nie przewiduje. Wszczęcie postępowania w przedmiocie ponownego
ustalenia prawa do świadczeń, o którym mowa w art. 114 ust. 2 pkt 2 tej ustawy, na-
stępuje wedle przesłanek wymienionych w tym przepisie, a nie na podstawie oko-
liczności przewidzianych w art. 403 § 2 k.p.c. Dlatego wystarczające jest przedłoże-
nie nowych dowodów lub ujawnienie takich okoliczności istniejących przed wydaniem
decyzji, z których wynika, że prawo do świadczenia nie istnieje, niezależnie od tego,
czy organ rentowy mógł się na nie powołać w poprzednim postępowaniu.
W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz po-
przedzającego go wyroku Sądu Okręgowego i uwzględnienie apelacji przez wzno-
wienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okrę-
gowego w Legnicy z dnia 26 listopada 2008 r. i w efekcie oddalenie odwołania wnio-
skodawcy, względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, a także o wstrzymanie wykonania wy-
roku Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 26 listopada 2008 r. na czas trwania postę-
powania kasacyjnego, o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz skarżącego zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym jak i w postępowaniu
przed Sądem drugiej instancji według norm przepisanych oraz o „skierowanie skargi
na rozprawę”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna została sporządzona wadliwie, ponieważ została oparta na
zarzutach naruszenia wskazanych w niej podstaw, których Sąd Najwyższy nie mógł
zweryfikować bez możliwości skontrolowania twierdzenia skarżącego, że to organ
rentowy „wskazał prawidłowo wyliczony okres ubezpieczenia wnioskodawcy, który
zgodnie z aktami emerytalnymi wynosił 18 lat 11 miesięcy i 29 dni”, a nie - tak jak
5
ustalił w prawomocnym wyroku Sąd Okręgowy w Legnicy z dnia 26 listopada 2008 r.
ponad 20 lat (łącznie 21 lat, 11 miesięcy i 22 dni). Istotne było też to, że po wydaniu
tego wyroku pracownik organu rentowego - specjalista Marianna W. sporządziła no-
tatkę nazwaną „komentarzem” do wyroku z dnia 26 listopada 2008 r., w którym
wskazywała, że „złożenie apelacji jest konieczne” […]. Pomimo to organ rentowy nie
zaskarżył tego wyroku, ale po jego uprawomocnieniu się przekazał go do wykonania
„zgodnie z sentencją pkt 1” […].
Także w treści wniosku skarżącego o wznowienie postępowania zakończo-
nego wymienionym prawomocnym wyrokiem sądowym organ rentowy „zgodził się z
takim stanowiskiem”, wyrażonym w tym prawomocnym wyroku, co oznaczało, że
okoliczności przyznania wnioskodawcy emerytury wyżej wymienionym prawomoc-
nym wyrokiem Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 26 listopada 2008 r. były znane
organowi rentowemu. W takich okolicznościach sprawy skarżący organ rentowy nie
mógł zasadnie ani racjonalnie twierdzić, że do prawomocnie zakończonej sprawy
przedłożył nowe dowody lub ujawnił okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji,
które miały wpływ na prawo do świadczeń w rozumieniu art. 114 ust. 2 pkt 2 w
związku z ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach, a które mogłyby uzasadniać wzno-
wienie postępowania, skoro w skardze kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego we
Wrocławiu organ rentowy nie wskazał na istnienie przed wydaniem negatywnej decy-
zji emerytalnej tego typu ustawowo wymaganych nowości. Przeciwnie, takie dowody
lub okoliczności nie tylko istniały przed wydaniem negatywnej decyzji emerytalnej,
ale zostały zweryfikowane w prawomocnym wyroku sądowym jako uzasadniające
przyznanie wnioskodawcy uprawnień emerytalnych, a tego wyroku organ rentowy nie
zaskarżył apelacją i to pomimo ujawnionego przez Sąd Najwyższy wniosku pracow-
nicy ZUS o konieczności jego zaskarżenia (wniesienia apelacji).
W takich okolicznościach sprawy skarżący organ rentowy bezzasadnie zarzu-
cił naruszenie art. 114 ust. 2 pkt 2 w związku z ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach,
bowiem w istocie rzeczy w sposób, którego Sąd Najwyższy może jedynie domyślać
się, skarżący kontestował znany skarżącemu stan faktyczny ustalony w prawomoc-
nym wyroku Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 26 listopada 2008 r., który Sąd ten
ocenił jako uzasadniający przyznanie wnioskodawcy uprawnień emerytalnych na
podstawie art. 28 ustawy o emeryturach i rentach. Tymczasem nawet potencjalnie
błędne zastosowanie tej normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego
nie stanowi podstawy do ponownego ustalenia prawa do prawomocnie przyznanego
6
świadczenia emerytalnego w trybie wznowienia prawomocnie zakończonego postę-
powania sądowego na podstawie art. 114 ustawy o emeryturach i rentach, jeżeli Sąd
Okręgowy w Legnicy w prawomocnym wyroku uznał, że art. 28 tej ustawy pozwalał
przyznać wnioskodawcy prawo do emerytury (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
13 września 2011 r., I UK 124/11, LEX nr 1026625), natomiast autor skargi kasacyj-
nej nawet nie zarzucił potencjalnie wadliwego lub błędnego zastosowania tego mate-
rialnego przepisu prawa emerytalnego (art. 28 ustawy o emeryturach i rentach) w
podstawach wniesionej skargi kasacyjnej. W konsekwencji Sąd Najwyższy podzielił
zawarty w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku pogląd, że skierowany do sądu ubez-
pieczeń społecznych wniosek organu rentowego o ponowne ustalenie prawa do
świadczeń z ubezpieczenia społecznego na podstawie art. 114 ustawy o emerytu-
rach i rentach nie jest i nie może być nadzwyczajnym środkiem zaskarżenia prawo-
mocnego wyroku sądowego przyznającego prawo do emerytury, jeżeli organ rentowy
nie skorzystał z przysługujących „zwykłych” odwoławczych środków prawnych.
Wszystko to prowadziło do oddalenia niemającej usprawiedliwionych podstaw skargi
kasacyjnej w zgodzie z art. 39814
k.p.c.
========================================