Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 322/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 marca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Marta Romańska (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
w sprawie z powództwa Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych w Warszawie Oddziału Podlaskiego w Białymstoku
przeciwko Powiatowi Kolneńskiemu
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 marca 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 marca 2011 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego 1800 (tysiąc
osiemset) złotych tytułem kosztów postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych Oddział
Podlaski wniósł o zasądzenie od Powiatu Kolneńskiego kwoty 97 905 zł.
Wyrokiem z dnia 22 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego
na rzecz powoda kwotę 97 905 zł i kwotę 8 512 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Ustalił, że na podstawie umowy z dnia 22 lipca 2005 r. o dofinansowanie projektów
w ramach „programu wyrównywania różnic między regionami” powód dofinansował
do kwoty 97 905 zł zakup przez pozwanego 14-osobowego pojazdu Ford Transit
3,5 OL przeznaczonego do przewożenia osób niepełnosprawnych na wózkach
inwalidzkich. Zgodnie z § 9 ust. 1 pkt 3 umowy, pozwany zobowiązał się do
nieprzekazywania pojazdu osobom trzecim, niewchodzącym w skład struktur
organizacyjnych Powiatu. W dniu 14 grudnia 2005 r. pojazd ten został przekazany
Powiatowemu Centrum Pomocy Rodzinie. W dniu 6 stycznia 2006 r. Powiatowe
Centrum Pomocy Rodzinie na podstawie umowy użyczenia oddało na okres 3 lat
pojazd do bezpłatnego użytkowania Zrzeszeniu Ludowemu Zespoły Sportowe,
które zostało zobowiązane do używania samochodu zgodnie z przeznaczeniem
do celów związanych z prowadzeniem warsztatów terapii zajęciowej w Kolnie.
W 2006 r. powód przeprowadził pierwszą kontrolę sposobu wykorzystania
przekazanych pozwanemu środków. W wyniku przeprowadzonej w 2009 r. drugiej
kontroli powód ustalił, że dofinansowany pojazd został przekazany podmiotowi
niewchodzącemu w skład jednostki organizacyjnej Powiatu. W związku z tym
wezwał pozwanego do zwrotu kwoty 97 905 zł z odsetkami. Pozwany odmówił
zapłaty żądanej kwoty.
Sąd Okręgowy podkreślił, że celem umowy była likwidacja barier
transportowych na terenie Powiatu, a zakupiony pojazd miał służyć wszystkim
osobom niepełnosprawnym mieszkającym w Powiecie. Tymczasem przekazanie
samochodu warsztatom terapii zajęciowej ograniczyło liczbę osób
niepełnosprawnych mogących korzystać z samochodu, co było sprzeczne
z łączącą strony umową. Sąd Okręgowy wskazał też, że art. 35a ustawy z dnia
27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych (jedn. tekst: Dz. U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.; dalej
3
„ustawa o rehabilitacji”) oraz art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r.
o samorządzie powiatowym (jedn. tekst: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 ze zm.)
nakładają na powiat obowiązek działań zmierzających do ograniczania skutków
niepełnosprawności i wspierania osób niepełnosprawnych m.in. przez likwidowanie
barier transportowych. Obowiązek ten obejmuje wszystkie osoby mieszkające
na terenie jednostki samorządu terytorialnego i nie odnosi się do ograniczonej
liczby osób uczestniczących w warsztatach terapii zajęciowej. Sąd Okręgowy
podkreślił, że „przekazanie” wiąże się z przeniesieniem posiadania i tak też należy
je rozumieć na tle postanowień umowy łączącej strony. Pozwany naruszył
zatem § 9 ust. 1 pkt 3 umowy, co uzasadnia jego odpowiedzialność na podstawie
art. 471 k.c.
Pozwany wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 30 marca 2011 r. sprostował oczywistą
niedokładność w oznaczeniu strony pozwanej, zmienił zaskarżony wyrok i oddalił
powództwo oraz orzekł o kosztach postępowania za pierwszą i drugą instancję.
Podkreślił, że umowa między stronami została zawarta na podstawie art. 48 ust. 1
pkt 2 ustawy o rehabilitacji. Podzielił pogląd Sądu Okręgowego, że określenie
„nieprzekazywanie pojazdu” zamieszczone w § 9 ust. 1 pkt 3 umowy należało
rozumieć jako nieprzenoszenie nie tylko własności, ale również posiadania pojazdu
na osobę trzecią. Oddanie na okres 3 lat do bezpłatnego użytkowania pojazdu
podmiotowi, który nie wchodzi w skład struktury organizacyjnej pozwanego,
oznacza naruszenie przez Powiat postanowień umownych. Nie świadczy to jednak
o tym, że roszczenie o zwrot dofinansowania powinno być uwzględnione. Według §
13 ust. 1 umowy, w przypadku całkowitego lub częściowego niewykonania umowy
przekazane kwoty dofinansowania podlegają zwrotowi w całości lub części
ustalonej przez PFRON. Obowiązek zwrotu kwoty dofinansowania występuje
niezależnie od poniesienia przez PFRON szkody. Według Sądu Apelacyjnego,
żądanie zwrotu kwoty dofinansowania na zakup autobusu w okolicznościach
faktycznych sprawy stanowi nadużycie prawa podmiotowego i nie powinno
korzystać z ochrony. W chwili zawierania umowy była realizowana przez
pozwanego umowa, której przedmiotem było dofinansowanie programu
wyrównania różnic między regionami obszar F - utworzenie warsztatów terapii
4
zajęciowej dla 25 osób niepełnosprawnych. Zakupiony przez pozwanego pojazd
służył osobom niepełnosprawnym z Powiatu w celu dowożenia ich na
warsztaty terapii zajęciowej. Pojazd od chwili jego nabycia był wykorzystywany na
cele związane z rehabilitacją zawodową, leczniczą lub społeczną osób
niepełnosprawnych, a od 6 stycznia 2006 r. na cele związane z prowadzeniem
warsztatów terapii zajęciowej. Wykorzystywanie pojazdu na ten cel
było akceptowane przez powoda, który, przeprowadzając kontrolę w 2006 r.,
nie stwierdził, że umowa nie jest wykonywana całkowicie lub częściowo.
Utwierdził więc pozwanego w przekonaniu, że warunki przewidziane w umowie
zostały spełnione.
Powód wniósł skargę kasacyjną, w której zaskarżył wyrok Sądu
Apelacyjnego w pkt II i III, zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego,
mianowicie art. 5 k.c., art. 51 ust. 3d ustawy o rehabilitacji w związku z art. 126
ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz.
1240 ze zm.) i art. 9 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za
naruszenie dyscypliny finansów publicznych (Dz. U. z 2005 r. Nr 14, poz. 114
ze zm.) oraz art. 65 k.c., a także naruszenie przepisów postępowania, mianowicie
art. 233 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 5 k.c. sprowadza się do tego, że konstrukcja
nadużycia prawa podmiotowego odsyłająca do reguł moralnych nie ma
zastosowania do zachowań podmiotu publicznego (pozwanego powiatu), który,
wykonując w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność - w ramach zawartej
z powodem umowy - zadania publiczne określone przez art. 35a ust. 1 pkt 7 lit. d)
ustawy o rehabilitacji, art. 4 ust. 1 pkt 5 ustawy o samorządzie powiatowym oraz
przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157,
poz. 1240 ze zm.), rażąco naruszył obowiązki wynikające z tych ustaw i z zawartej
z powodem umowy. Zdaniem skarżącego, rygoryzm przepisów tych oraz ustawy
z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów
publicznych (Dz. U. z 2005 r., Nr 14, poz. 114 ze zm.), w zakresie zobowiązującym
pozwany powiat do staranności szczególnej, niedopuszczającej uznaniowości
5
w gospodarowaniu i wykorzystaniu publicznych środków pieniężnych, w tym
środków o cechach dotacji, nie może zostać uchylony przy użyciu konstrukcji
nadużycia prawa podmiotowego. Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych, podejmując decyzję o konieczności zwrotu środków
niewłaściwie wykorzystanych, nie korzysta ze swoich praw podmiotowych,
regulowanych przez prawo prywatne (kodeks cywilny), lecz realizuje ustawowe
kompetencje zawarte w art. 51 ust. 3c ustawy o rehabilitacji. Tak ujęty zarzut
naruszenia art. 5 k.c. nie jest trafny. Sąd Apelacyjny, według skarżącego, zamiast
art. 5 k.c. powinien zastosować art. 51 ust. 3d ustawy o rehabilitacji zawodowej
w związku z art. 126 ustawy o finansach publicznych i art. 9 pkt 1 ustawy
o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Po pierwsze,
wiążący strony stosunek prawny jest stosunkiem z zakresu prawa cywilnego
(stosunkiem cywilnoprawnym). Wynika to expressis verbis z § 16 ust. 3 wiążącej
strony umowy z dnia 22 lipca 2005 r. przewidującego w sprawach
nieuregulowanych w umowie stosowanie przepisów kodeksu cywilnego, w tym lege
non distinguente także art. 5. Po drugie, zasady współżycia społecznego powinny
być traktowane jako immanentny czynnik wszelkiego zachowania się (uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 czerwca 1971 r.,
III CZP 87/70, OSNCP 1972, nr 3, poz. 42). Treść art. 5 k.c. nie daje podstaw
do czynienia jakichkolwiek wyłączeń w zakresie stosowania zawartej w nim normy,
która powinna być wzięta pod uwagę przy rozstrzyganiu każdej sprawy
(uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 1962 r., 4 CO 9/62,
OSNCP 1963, nr 1, poz. 7). Rozważany przepis może zatem być zastosowany
w odniesieniu do oceny wykonywania prawa podmiotowego przez publiczną osobę
prawną (tu: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych), i to
również wtedy, gdy drugą stroną stosunku prawnego, z którego wynika prawo
podmiotowe, jest inna publiczna osoba prawna (tu: powiat). Po trzecie, powołany
w skardze kasacyjnej art. 51 ust. 3d ustawy o rehabilitacji zawodowej odsyła do
stosowania przepisów o finansach publicznych w zakresie oceny prawidłowości
wykorzystania środków Funduszu. Skarżący powołuje się w związku z tym na art.
126 ustawy o finansach publicznych i na art. 9 pkt 1 ustawy o odpowiedzialności za
naruszenie dyscypliny finansów publicznych. Pierwszy z tych przepisów definiuje
6
pojęcie dotacji publicznej, drugi stanowi, że naruszeniem dyscypliny finansów
publicznych jest m.in. wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem
określonym przez udzielającego dotację. Należy w związku z tym podkreślić,
że ewentualna odpowiedzialność określonych osób za naruszenie dyscypliny
finansów publicznych nie pozostaje w związku ze stosunkiem prawnym łączącym
dwie publiczne osoby prawne i z oceną dopuszczalności zastosowania art. 5 k.c.
do takiego stosunku prawnego.
Nie jest też trafny zarzut naruszenia art. 65 k.c. przez niewłaściwe
zastosowanie i przyjęcie, że oświadczenie woli pozwanego podmiotu publicznego,
wnioskującego o dofinansowanie realizacji zadania publicznego może podlegać
„modyfikacji interpretacyjnej” na zasadach wynikających z tego przepisu
prowadzącej do ustalenia w okolicznościach sprawy, iż wprowadzenie powoda
przez pozwanego w błąd odnośnie sposobu przeznaczenia przedmiotu dotacji
może korzystać z ochrony prawnej wynikającej z wykładni oświadczenia woli.
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku nie dokonał „modyfikacji interpretacyjnej”
oświadczenia woli, ale, przeciwnie, uznał, że oddanie na okres 3 lat do bezpłatnego
użytkowania pojazdu podmiotowi, który nie wchodzi w skład struktury
organizacyjnej pozwanego, oznacza naruszenie przez Powiat postanowień
umownych. Jednocześnie trafnie przyjął, że nie świadczy to jednak o tym, iż
roszczenie o zwrot dofinansowania powinno być uwzględnione.
Podniesienie w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. jest
w zasadzie niedopuszczalne, gdyż dotyczy ustalenia faktów lub oceny dowodów
(art. 3983
§ 3 k.p.c.).
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
jw