Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 22 MARCA 2012 R.
IV KK 375/11
Opis czynu przypisanego w wyroku skazującym powinien zawierać
dokładne określenie czasu, miejsca, sposobu i okoliczności popełnienia
przestępstwa oraz jego skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody.
Z punktu widzenia znamion strony przedmiotowej przestępstwa, dokładne
określenie sposobu i okoliczności jego popełnienia, wymaga wskazania w
opisie czynu tych elementów przebiegu zdarzenia, które wypełniają te
znamiona. Opis czynu powinien w związku z tym zawierać komplet
znamion, które zostały wypełnione ustalonym zachowaniem sprawcy.
Przewodniczący: sędzia SN D. Świecki (sprawozdawca).
Sędziowie: SN J. B. Rychlicki, SA (del. do SN) J. Góral.
Prokurator Prokuratury Generalnej: B. Nowińska.
Sąd Najwyższy w sprawie: Bartosza B., skazanego z art. 158 § 1 k.k.,
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie w dniu 22 marca 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Rzecznika Praw Obywatelskich od wyroku Sądu
Okręgowego w R. z dnia 10 czerwca 2010 r., utrzymującego w mocy wyrok
Sądu Rejonowego w R. z dnia 27 stycznia 2010 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w R.
do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym (...).
U Z A S A D N I E N I E
2
Wyrokiem Sądu Rejonowego w R. z dnia 27 stycznia 2010 r.
oskarżony Bartosz B. uznany został za winnego tego, że w dniu 8
października 2008 r. w R., działając wspólnie i w porozumieniu ze znanymi
z imienia i nazwiska nieletnimi oraz innymi n/n osobami dokonał pobicia
Jakuba Ł., powodując u niego podbiegnięcie krwawe oka lewego oraz
siniaki w innych miejscach głowy, które naruszyły czynności narządów ciała
na okres poniżej dni siedmiu i za to na podstawie art. 158 § 1 k.k.
wymierzono mu karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie
warunkowo zawieszono na okres 3 lat próby, oddając go pod dozór
kuratora sądowego. Powództwo cywilne pozostawiono bez rozpoznania
oraz orzeczono o kosztach sądowych.
Apelację od tego wyroku wniósł obrońca oskarżonego zaskarżając
wyrok w całości i zarzucając obrazę prawa materialnego, tj. art. 158 § 1
k.k., przez błędne przyjęcie, że oskarżony jest sprawcą przypisanego mu
czynu oraz naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 4 i art. 410
k.p.k., polegające na nienależytym przeanalizowaniu zebranego w sprawie
materiału dowodowego. W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,
ewentualnie o jego zmianę i uniewinnienie oskarżonego.
Sąd Okręgowy w R., po rozpoznaniu apelacji, wyrokiem z dnia 10
czerwca 2010 r. utrzymał w mocy zaskarżony wyrok, uznając apelację za
oczywiście bezzasadną.
Kasację od tego wyroku na korzyść skazanego wniósł Rzecznik Praw
Obywatelskich zaskarżając go w całości i zarzucił rażące i mające istotny
wpływ na jego treść naruszenie prawa karnego materialnego, to jest art.
158 § 1 k.k., polegające na przypisaniu oskarżonemu czynu opisanego w
3
tym przepisie, pomimo braku w jego działaniu znamion tego przestępstwa.
W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu pierwszej instancji i uniewinnienie
oskarżonego od popełnienia przypisanego mu czynu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja jest zasadna w zakresie zarzutu rażącego naruszenia prawa
materialnego, które miało istotny wpływ na treść wyroku. Doszło bowiem do
skazania oskarżonego za przestępstwo z art. 158 § 1 k.k. w sytuacji, gdy z
opisu przypisanego czynu wynika, że nie wypełnił on wszystkich znamion
strony przedmiotowej tego przestępstwa. Treść art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k.
wskazuje, że wyrok skazujący powinien m.in. zawierać „dokładne
określenie przypisanego oskarżonemu czynu”. Jednakże w tym przepisie
nie ma wyjaśnienia, jak należy ten zwrot rozumieć. Natomiast w art. 413 § 1
pkt 4 k.p.k. został zamieszczony wymóg, aby w części wstępnej wyroku
(zwanej komparycją) zostało zawarte „przytoczenie opisu (...) czynu,
którego popełnienie oskarżyciel zarzucił oskarżonemu”. Wymogi opisu
czynu zarzucanego w akcie oskarżenia wskazane zostały w art. 332 § 1 pkt
2 k.p.k. W tym przepisie posłużono się zwrotem „dokładne określenie
zarzucanego oskarżonemu czynu”, co odpowiada sformułowaniu
zawartemu w art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. w postaci „dokładnego określenia
przypisanego oskarżonemu czynu”. Porównanie tych dwóch przepisów
prowadzi do wniosku, że czyn zarzucany, jak i czyn przypisany powinny
zostać „dokładnie określone”. Części składowe opisu czynu wskazane
zostały w art. 332 § 1 pkt 2 k.p.k. Należy więc przyjąć, że opis czynu
przypisanego w wyroku skazującym powinien zawierać dokładne określenie
czasu, miejsca, sposobu i okoliczności popełnienia przestępstwa oraz jego
skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody. Z punktu widzenia
4
znamion strony przedmiotowej przestępstwa, dokładne określenie sposobu
i okoliczności jego popełnienia, wymaga wskazania w opisie czynu tych
elementów przebiegu zdarzenia, które wypełniają te znamiona. Opis czynu
powinien w związku z tym zawierać komplet znamion, które zostały
wypełnione ustalonymi okolicznościami faktycznymi zachowania sprawcy.
W rozpoznawanej sprawie w opisie czynu przypisanego brak jest
wszystkich znamion strony przedmiotowej przestępstwa z art. 158 § 1 k.k.
Nie zostało bowiem wskazane, że opisane zachowanie oskarżonego i
innych osób spowodowało w stosunku do pokrzywdzonego „bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienia skutku określonego w art.
156 § 1 lub w art. 157 § 1”. W tym zakresie takie ustalenia zostały
poczynione w uzasadnieniu wyroku. Jednakże wobec zaskarżenia wyroku
wyłącznie na korzyść oskarżonego rozważenia wymaga, czy sąd
odwoławczy jest uprawniony do zmiany opisu przypisanego czynu przez
dodanie brakujących znamion, gdy na podstawie uzasadnienia wyroku
sądu pierwszej instancji stwierdza, że czyn oskarżonego faktycznie te
znamiona wypełnił. W tej kwestii trzeba stwierdzić, że przypisanie
odpowiedzialności karnej następuje na podstawie rozstrzygnięć zawartych
w wyroku, a nie ustaleń poczynionych w jego uzasadnieniu (art. ex art. 413
§ 1 pkt 5 i § 2 pkt 1 i 2 k.p.k.). Także przedmiotem kontroli odwoławczej w
wypadku zaskarżenia wyroku są zawarte w nim rozstrzygnięcia, a nie treść
uzasadnienia (arg ex art. 425 § 1 i 2 zd. 2 k.p.k. i art. 427 § 1 in princ.
k.p.k.). Dlatego też w oparciu o opis czynu zamieszczony w wyroku trzeba
ocenić, czy czyn przypisany oskarżonemu wypełnia wszystkie znamiona
czynu zabronionego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zgodnie
przyjmuje się, że gdy wyrok nie został zaskarżony na niekorzyść
oskarżonego, to sąd odwoławczy na skutek związania zakazem
5
reformationis in peius, nie może ani dokonać nowych, niekorzystnych dla
oskarżonego ustaleń faktycznych, w tym także w zakresie opisu
przypisanego czynu, np. poprzez uzupełnienie („dookreślenie”) jego
znamion, ani w tym celu uchylić wyroku i przekazać sprawy do ponownego
rozpoznania (por. postanowienia SN z dnia 26 maja 2004 r., V KK 4/04,
OSNKW 2004, z. 6, poz. 66; z dnia 20 lipca 2005 r., I KZP 20/05, OSNKW
2005, z. 9, poz. 76). Dlatego też w tym zakresie zasadny jest zarzut kasacji
dotyczący rażącej obrazy prawa materialnego, tj. art. 158 § 1 k.k., co miało
istotny wpływ na treść wyroku.
W zaistniałym układzie procesowym, Sąd odwoławczy wobec
zaskarżenia wyroku co do winy przez obrońcę oskarżonego, powinien
zgodnie z art. 447 § 1 k.p.k., skontrolować wyrok w całości, a więc także co
do prawidłowego opisu czynu z punktu widzenia wypełnienia znamion
strony przedmiotowej przestępstwa z art. 158 § 1 k.k. (art. 438 pkt 1 k.p.k.).
Następnie, gdy sąd odwoławczy dochodzi do wniosku, że z uwagi na
niekompletność znamion przypisanego czynu zachowanie oskarżonego
wynikające z tego opisu nie wyczerpuje wszystkich znamion przestępstwa,
a tych ustaleń ani on, ani ewentualnie sąd pierwszej instancji w razie
uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, nie
mogą już zmienić z uwagi na zakazy wynikające z art. 434 § 1 i art. 443
k.p.k., to zachodzi konieczność uniewinnienia oskarżonego w instancji
odwoławczej na podstawie art. 414 § 1 w zw. z art. 17 § 1 pkt 2 w zw. z art.
458 k.p.k. oraz art. 437 § 2 in princ. k.p.k.
Jednakże w realiach rozpoznawanej sprawy jako zbyt daleko idący
należy ocenić wniosek kasacji o uchylenie zaskarżonego wyroku i
uniewinnienie oskarżonego od popełnienia zarzucanego mu przestępstwa.
Trzeba bowiem zauważyć, że wydanie takiego rozstrzygnięcia przez Sąd
6
Najwyższy jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy skazanie jest oczywiście
niesłuszne (art. 537 § 2 in fine k.p.k.). Jednakże z opisu przypisanego
czynu wynika wyraźnie, że oskarżony działając wspólnie i w porozumieniu z
innymi osobami spowodował u pokrzywdzonego naruszenie czynności
narządów ciała na czas poniżej 7 dni. Czyn taki stanowi przestępstwo z art.
157 § 2 k.p.k. Dlatego też w świetle ustaleń faktycznych Sądu pierwszej
instancji, zaaprobowanych przez Sąd odwoławczy, należy stwierdzić, że
skazanie nie jest oczywiście niesłuszne. Natomiast otwarta pozostaje
kwestia kwalifikacji prawnej popełnionego czynu. Z uwagi na zakaz
reformationis in peius oskarżony nie może zostać skazany za przestępstwo
z art. 158 § 1 k.k., gdyż brak znamion w opisie czynu przypisanego nie
może zostać już uzupełniony. Natomiast przyjęty opis czynu pozwala na
rozważenie przypisania oskarżonemu innego przestępstwa związanego ze
skutkiem w postaci obrażeń ciała na czas poniżej siedmiu dni, czy też
naruszenia nietykalności cielesnej. Jednakże kwalifikacja prawna czynu
zależeć będzie od oceny możliwości poniesienia przez oskarżonego
odpowiedzialności karnej za skutek przestępny spowodowany we
współdziałaniu z innymi osobami. Dodatkowo trzeba zauważyć, że ściganie
wskazanych przestępstw odbywa się co do zasady z oskarżenia
prywatnego. W takiej sytuacji w orzecznictwie Sądu Najwyższego
dopuszcza się możliwość objęcia ściganiem przez prokuratora na
podstawie art. 60 § 1 k.p.k., co może także nastąpić w instancji
odwoławczej. W wyroku z dnia 23 kwietnia 2008 r., V KK 5/08, OSNKW
2008, z. 8, poz. 64, Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie ustalenia dopiero
na rozprawie, że czyn ścigany przez prokuratora jako przestępstwo
publicznoskargowe zawiera jedynie znamiona przestępstwa ściganego
skargą prywatną, prokurator może objąć ściganie takiego czynu jedynie
7
przez stosowne działanie, wyrażające w dowolnej formie, ale w sposób
niebudzący wątpliwości, jego wolę co do takiego ścigania, a więc przez
odpowiednie oświadczenie do protokołu rozprawy.
Z tych też względów zaskarżony wyrok został uchylony do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym. Sąd drugiej
instancji powinien rozważyć, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, zmianę
kwalifikacji prawnej czynu zgodnie z jego opisem i odebrać w tym zakresie
stosowane oświadczenie od prokuratora co do objęcia ściganiem w trybie
art. 60 § 1 k.p.k.
Mając to wszystko na uwadze Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji.