Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 398/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Marian Kocon
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Rejonowego o odszkodowanie i
zadośćuczynienie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 13 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 3 marca 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w pkt III w części co do
rozstrzygnięcia o oddaleniu apelacji pozwanego od wyroku
Sądu pierwszej instancji oraz w pkt IV i w tym zakresie
przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód J. W. wniósł o zasądzenie od Skarbu Państwa - Prezesa Sądu
Rejonowego tytułem odszkodowania kwoty 132.165,73 zł z odsetkami ustawowymi
od 21 lipca 2009 r. oraz tytułem zadośćuczynienia kwoty 567.834,27 zł. W
uzasadnieniu podał, że pozwany ponosi odpowiedzialność za jego osadzenie w
zakładzie karnym w związku z bezpodstawnym zarządzeniem przez Sąd Rejonowy
wykonania kary pozbawienia wolności, w wyniku czego powód stracił pracę,
zaprzestał regulowania swoich zobowiązań, a nadto doznał rozstroju zdrowia.
Pozwany Skarb Państwa - Prezes Sądu Rejonowego wniósł o oddalenie
powództwa.
Wyrokiem z 18 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy zasądził od pozwanego na
rzecz powoda tytułem odszkodowania kwotę 74.881,98 zł i tytułem
zadośćuczynienia kwotę 50.000 zł, obie z odsetkami ustawowymi od 21 lipca
2009 r.; w pozostałej części powództwo oddalił, zniósł między stronami koszty
procesu, obciążając Skarb Państwa nieuiszczonymi kosztami sądowymi.
Sąd Okręgowy ustalił, że prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego z 16
czerwca 2004 r. powód został uznany za winnego występku z art. 209 § 1 k.k. i
skazany na karę 8 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania na okres próby wynoszący 5 lat. Zobowiązany też został do bieżącego
łożenia alimentów na rzecz dzieci, wykonywania pracy zarobkowej oraz
naprawienia szkody poprzez uiszczenie kwoty 5.250 zł na rzecz Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w terminie 10 miesięcy od uprawomocnienia się
orzeczenia. W dacie skazania powód mieszkał w K., a w 2005 r. w poszukiwaniu
pracy wyprowadził się do R. i od 4 października 2005 r. znalazł tam zatrudnienie.
Powód nie informował Sądu Rejonowego o zmianie miejsca zamieszkania. Od
listopada 2006 r. do sierpnia 2008 r. komornik regularnie potrącał z wynagrodzenia
powoda bieżące alimenty na rzecz dzieci. 3. grudnia 2007 r. kurator zawodowy
złożył do Sądu Rejonowego wniosek o zarządzenie wykonania kary pozbawienia
wolności wobec powoda. W toku postępowania wykonawczego Sąd Rejonowy
otrzymał informację z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, że powód nie naprawił
szkody oraz że odbiera korespondencję kierowaną na skrytkę nr 571 w urzędzie
3
pocztowym w R. Postanowieniem z 2 czerwca 2008 r. Sąd Rejonowy zarządził
wykonanie wobec powoda kary pozbawienia wolności. Powód wezwany na
posiedzenie sądu na dotychczasowy adres w K. nie stawił się, a sąd uznał, że
zawiadomienie o terminie posiedzenia było prawidłowe (doręczenie zastępcze).
Odpis orzeczenia został powodowi doręczony na adres w K. również poprzez
doręczenie zastępcze. Sąd Rejonowy stwierdził, że orzeczenie o zarządzeniu
wykonania kary uprawomocniło się 1 lipca 2008 r.
Powód został zatrzymany 20 sierpnia 2008 r., a następnie
przetransportowany do Zakładu Karnego w R. celem odbycia kary. Ustanowił
obrońcę w postępowaniu wykonawczym, który zaskarżył postanowienie sądu o
zarządzeniu wykonania kary, a po odmowie przyjęcia zażalenia do rozpoznania z
uwagi na przekroczenie terminu do jego wniesienia, złożył wniosek o przywrócenie
terminu do złożenia zażalenia. 23. września 2008 r. zakład pracy rozwiązał z
powodem umowę o pracę bez wypowiedzenia z uwagi na jego nieobecność w
pracy trwającą dłużej niż 30 dni. Ostatecznie Sąd Okręgowy postanowieniem z 19
grudnia 2008 r. uchylił postanowienie Sądu Rejonowego i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania temu Sądowi. Postanowieniem z 17 lutego 2009 r. Sąd
Rejonowy, na podstawie art. 24 § 1 k.k.w., uchylił swoje postanowienie z 2 czerwca
2008 r. o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności wobec powoda,
stwierdzając, że ujawniły się nieznane wcześniej okoliczności, a mianowicie, że
powód wykonywał stałą pracę zarobkową i na bieżąco realizował swój obowiązek
alimentacyjny, a w związku z tym brak było przesłanek do zarządzenia wykonania
kary. Powód został zwolniony z zakładu karnego 4 marca 2009 r. Z powodu utraty
dochodów zaprzestał regulowania zobowiązań. Pobyt w zakładzie karnym
negatywnie wpłynął na jego stan psychiczny. Wymagał terapii.
W ocenie Sądu Okręgowego mimo braku orzeczenia stwierdzającego
wadliwość postanowienia o zarządzeniu wykonania kary pozbawienia wolności
wobec powoda, istniały podstawy do przyjęcia, że Skarb Państwa odpowiada
wobec niego odszkodowawczo na podstawie art. 4171
§ 2 k.c., a to z uwagi na
nietypowe elementy stanu faktycznego, wiążące się ze stwierdzeniem przez Sąd,
który zarządził wykonanie kary w uzasadnieniu postanowienia z 17 lutego 2009 r.,
że brak było podstaw do wydania takiego orzeczenia. Sąd Okręgowy powołał się
4
przy tym na pogląd Sądu Najwyższego co do odpowiedzialności Skarbu Państwa
za decyzje nieostateczne wyrażony w wyroku z 19 kwietnia 2006 r., V CSK 176/05.
Uznał nadto, że Skarb Państwa mógłby odpowiadać wobec powoda na podstawie
art. 4172
k.c. Zasądzając na rzecz powoda zadośćuczynienie wziął pod uwagę to,
że powód w gwałtowny sposób pozbawiony został środków utrzymania. Odbył karę
w wymiarze 197 dni. Na skutek osadzenia zostały zerwane jego więzi rodzinne
i społeczne. Skutki tego zdarzenia trwają nadal. Okoliczności te uzasadniały
przyznanie powodowi zadośćuczynienia w wysokości 50.000 zł za wyrządzoną mu
krzywdę. Na odszkodowanie za szkodę majątkową zasądzone na podstawie
art. 4171
§ 2 k.c. składały się: - zarobki utracone przez powoda w wysokości netto
wraz z dodatkami do wynagrodzenia, pomniejszone o koszty utrzymania, które
powód poniósłby, gdyby przebywał na wolności; - kwota 1.694,47 zł, jako
równowartość kosztów windykacji i odsetek karnych naliczonych z powodu
zaniechania płacenia zobowiązań.
Wyrokiem z 3 marca 2011 r. Sąd Apelacyjny, w częściowym uwzględnieniu
apelacji pozwanego od wyroku Sądu Okręgowego, zmienił ten wyrok w punkcie I.1
w ten sposób, że oddalił powództwo o zasądzenie kwoty 74.881,98 zł z odsetkami
od 21 lipca 2009 r.; w punkcie 1.2 w ten sposób, że uchylił rozstrzygnięcie o
odsetkach ustawowych od kwoty 50.000 zł; oddalił apelację pozwanego w
pozostałym zakresie i apelację powoda w całości; odstąpił od obciążenia powoda
kosztami postępowania apelacyjnego; przyznał adwokatowi reprezentującemu
powoda z urzędu stosowne wynagrodzenie.
Sąd Apelacyjny zaakceptował ustalenie, że na skutek osadzenia w zakładzie
karnym powód utracił pracę i źródła dochodów, a zatem poniósł uszczerbek
majątkowy pozostający w związku przyczynowym z zarządzeniem wykonania kary
pozbawienia wolności przez sąd. Wskazał, że stosownie do art. 4171
§ 2 k.c.
warunkiem odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną na skutek
wydania prawomocnego orzeczenia jest uzyskanie przez powoda orzeczenia
prejudycjalnego stwierdzającego bezprawność orzeczenia będącego źródłem
szkody. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa za
orzeczenia zapadłe w postępowaniu karnym w szczególny sposób uregulowane
zostały w art. 552 - 559 k.p.k., a zgodnie z art. 421 k.c. w sytuacjach tych
5
stosowanie art. 4171
§ 2 k.c. jest wyłączone. Brak podstaw do zasądzenia na rzecz
powoda odszkodowania na podstawie przepisów kodeksu postępowania karnego
został w mniejszej sprawie przesądzony orzeczeniami Sądu Okręgowego z 16
grudnia 2009 r., II Ko 108/09 i Sądu Apelacyjnego z 30 marca 2010 r., 11 AKa
26/20. Powód nie uzyskał w postępowaniu karnym orzeczenia, które wskazywałoby
na bezprawność orzeczenia Sądu Rejonowego zarządzającego wykonanie
warunkowo zawieszonej mu kary pozbawienia wolności, w związku
z niewykonaniem obowiązków określonych w prawomocnym wyroku skazującym.
Sąd Okręgowy błędnie ocenił, że orzeczeniem stwierdzającym niezgodność z
prawem postanowienia Sądu Rejonowego z 2 czerwca 2008 r. jest rozstrzygnięcie
zawarte w postanowieniu tego Sądu z 17 lutego 2009 r., wydane w trybie art. 24 § 1
k.k.w. Zapadło ono bowiem w związku z ustaleniem istotnych dla rozstrzygnięcia
faktów, które powstały już po wydaniu postanowienia o zarządzeniu wykonania kary
bądź istniały w chwili orzekania, lecz nie były znane sądowi orzekającemu.
Postanowienie o zarządzeniu wykonania kary nie może podlegać reformacji z
innych przyczyn. Przewidziany w art. 24 k.k.w. środek prowadzący do zmiany
orzeczenia wydanego w postępowaniu wykonawczym nie jest środkiem
zaskarżenia, natomiast przypomina skargę o wznowienie postępowania. Powód nie
legitymuje się zatem orzeczeniem, które – stosownie do art. 4171
§ 2 k.c. -
stwierdzałoby niezgodność z prawem orzeczenia o zarządzeniu wykonania
orzeczonej w stosunku do niego kary, co oznacza, że pozwanemu nie można
przypisać odpowiedzialności stosownie do art. 4171
§ 2 k.c. za orzeczenie wydane
co do powoda w postępowaniu wykonawczym
Sąd Apelacyjny uznał, że szeroko określona przez powoda podstawa
faktyczna żądania usprawiedliwia rozważenie zastosowania w sprawie art. 417 § 1
k.c. Źródła szkody powód upatrywał bowiem nie tylko w wadliwości orzeczenia
zarządzającego wykonanie orzeczonej w stosunku do niego kary, ale
i w działaniach kuratora sądowego oraz sądu prowadzącego postępowanie
wykonawcze. Postępowanie to dotknięte było pewnymi brakami wytkniętymi przez
Sąd Okręgowy w uzasadnieniu postanowienia z 19 grudnia 2008 r., ale i one nie
uzasadniają przypisania pozwanemu odpowiedzialności za szkodę, której
naprawienia powód żąda. Nierozstrzygnięta pozostaje kwestia, czy powód został
6
pouczony o konieczności zawiadamiania sądu lub kuratora o zmianie miejsca
zamieszkania. Postępowanie zażaleniowe, które miało wyjaśnić te okoliczności
zostało przez sąd prawomocnie umorzone. Nieprawdziwe jest natomiast
twierdzenie powoda, że do zarządzenia wykonania kary doszło w oparciu o
nieistniejące przesłanki faktyczne. Kurator sądowy wnioskując zarządzenie przez
sąd wykonania kary wobec powoda źle zinterpretował informacje Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych o zaległościach powoda i we wniosku rzeczywiście
wspomniał, że skazany nie łoży na utrzymanie córek. Nie ta okoliczność
zdecydowała o zarządzeniu wykonania kary. Z uzasadnienie postanowienia Sądu
Rejonowego wynika bowiem, że do zarządzenia wykonania kary doszło wskutek
niewykonania przez skazanego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Powód obowiązku tego nie wykonał, bo
pozostawał w przekonaniu, że zostanie on zrealizowany w postępowaniu
egzekucyjnym. Zarządzając wykonanie orzeczenia, tak sąd, jak i kurator działali w
granicach swoich kompetencji i działań tych nie można ocenić jako bezprawnych w
rozumieniu art. 417 § 1 k.c.
W konsekwencji takiej oceny Sąd Apelacyjny w uwzględnieniu apelacji
pozwanego zmienił wyrok Sądu Okręgowego w części uwzględniającej powództwo
o odszkodowanie i oddalił to żądanie jako bezzasadne.
Oceniając, że podjęte w stosunku do powoda działania Skarbu Państwa nie
były bezprawne, Sąd Apelacyjny jako podstawę odpowiedzialności pozwanego
rozważył art. 4172
k.c. Potrzebę takiej oceny uzasadnił ustaleniami i wnioskami
zawartymi w opinii biegłej psycholog o skutkach osadzenia powoda w zakładzie
karnym. Za szeroko rozumianą szkodę na osobie uznał naruszenie dóbr
osobistych, w tym polegające na uszkodzeniu ciała lub wywołaniu rozstroju
zdrowia. Za normalne następstwo egzekwowania wyroku uznał zatrzymanie
powoda i pozbawienie go wolności poprzez osadzenie w zakładzie karnym. Powód
nie został jednak zapoznany z decyzją sądu i dowiedział się o niej dopiero po
zatrzymaniu; był zaskoczony, nie rozumiał przyczyn zatrzymania, gdy prowadził już
spokojne życie i regulował zobowiązania alimentacyjne. Na skutek pozbawienia
wolności utracił kontakt ze światem zewnętrznym. Te ograniczenia, przy braku
wiedzy o treści decyzji sądu wywołały u powoda traumatyczne przeżycia.
7
Osadzenie w zakładzie karnym powód oceniał jako niesprawiedliwe i rażąco
krzywdzące, a jego skutki były dla powoda szczególnie poważne i dotyczyły sfery
psychologicznej. U powoda doszło do zaburzeń osobowości wymagających
zastosowania specjalnej terapii. Kolejnym traumatycznym następstwem
pozbawienia powoda wolności była utrata pracy i materialnych podstaw egzystencji.
Skutki zarządzenia wykonania wobec powoda kary – zdaniem Sądu Apelacyjnego
– nie mogą znaleźć społecznej aprobaty, gdyż pozostają w sprzeczności z celem
wymierzenia mu kary. Do zarządzenia wykonania kary nie doszłoby, gdyby powód
nie został potraktowany w postępowaniu wykonawczym w sposób przedmiotowy.
W zasadzie tylko brak kontaktu z powodem skłonił sąd do podjęcia decyzji
o zarządzeniu wykonania kary, a przed podjęciem tej decyzji sąd nie podjął
właściwych działań, które by spowodowały stawienie się powoda na posiedzenie.
Poczucie sprawiedliwości uzasadnia naprawienie krzywdy wyrządzonej powodowi
zarządzeniem wykonania kary, a wyrok Sądu Okręgowego w części dotyczącej
zadośćuczynienia odpowiada prawu. Zasądzenie odsetek od kwoty
zadośćuczynienia nastąpiło jednak z naruszeniem zakazu orzekania ponad żądanie
(art. 321 § 1 k.p.c.), bo powód nie domagał się zasądzenia odsetek od
dochodzonego zadośćuczynienia.
O kosztach Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c.
Skarga kasacyjna powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego skierowana
przeciwko rozstrzygnięciu oddalającemu jego apelację oraz częściowo
uwzględniającemu apelację pozwanego, została prawomocnie odrzucona.
Pozwany zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w części dotyczącej
rozstrzygnięcia oddalającego jego apelację (w pkt III) oraz co do kosztów
postępowania (pkt IV), i zarzucił, że orzeczenie to zapadło z naruszeniem prawa
materialnego, tj.: art. 4172
k.c. poprzez jego zastosowanie mimo braku podstaw do
dokonania takiej subsumpcji ustalonego stanu faktycznego oraz z naruszeniem
przepisów postępowania, tj.: art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 383
k.p.c. poprzez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem.
Pozwany wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w części obejmującej
rozstrzygnięcia zawarte w punkcie III sentencji oraz w punkcie IV sentencji i jego
8
zmianę w powyższym zakresie poprzez oddalenie powództwa przy zasądzeniu od
powoda na jego rzecz kosztów postępowania względnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku w części obejmującej te rozstrzygnięcia i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu z pozostawieniem temu Sądowi
rozstrzygnięcia w przedmiocie zasądzenia na rzecz pozwanego kosztów
zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Bezzasadnie pozwany zarzuca, że zaskarżony wyrok zapadł
z naruszeniem art. 321 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 383 k.p.c. poprzez
wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem. Art. 321 § 1 k.p.c.
zakazuje sądowi orzekania co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem oraz
zasądzania ponad żądanie. Na żądanie pozwu (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.) składa się
wskazanie przez powoda na oczekiwaną treść wypowiedzi sądu o obowiązkach
pozwanego wobec niego, które – wedle twierdzeń powoda – mają wynikać
z łączącego strony stosunku prawnego oraz przytoczenie okoliczności faktycznych,
które świadczą o istnieniu tego stosunku prawnego.
Powód w niniejszej sprawie dochodził odszkodowania i zadośćuczynienia za
szkodę i krzywdę wyrządzone mu zarządzeniem wykonania go kary pozbawienia
wolności bez uzasadnionych ku temu podstaw. Działanie funkcjonariuszy
pozwanego, którzy najpierw wnioskowali o wykonanie kary, a następnie orzekli o jej
wykonaniu, kwalifikował jako bezprawne, co oznacza, że odpowiedzialności
pozwanego upatrywał w skierowanym przeciwko niemu czynie niedozwolonym.
Obowiązkiem powoda dochodzącego tego rodzaju roszczenia jest oznaczenie
szkody i krzywdy, jakiej doznał, zdarzenia, które do szkody i krzywdy doprowadziło,
wykazanie, że było ono bezprawne i pozostawało w adekwatnym związku
przyczynowym ze szkodą (art. 361 § 1 k.c.). Jeśli nadto zdarzenie to nie było
działaniem lub zaniechaniem polegającym na wykonywaniu władzy publicznej,
to powód ma też obowiązek wykazać zawinienie po stronie sprawcy, chyba że ma
on odpowiadać względem niego na zasadzie ryzyka.
W niniejszej sprawie powód wskazał, jakiej treści wypowiedzi sądu
o powinnym zachowaniu pozwanego oczekuje (zapłata sprecyzowanych co do
9
wysokości kwot), określił zarówno szkodę, jak i krzywdę, które mu zostały
wyrządzone, wskazał na zdarzenie sprawcze i powiązał je przyczynowo ze szkodą
i krzywdą. Zdarzenia, które do szkody miały doprowadzić niewątpliwie wiązały się
z wykonywaniem przez pozwanego imperium państwowego, a zatem
odpowiedzialność za szkodę nimi spowodowaną uzależniona była wyłącznie od
wykazania bezprawności zachowania bezpośrednich sprawców. Jedno z tych
zdarzeń polegało na wydaniu orzeczenia, co oznacza, że dowód jego bezprawności
miał przybrać postać określoną w art. 4171
§ 2 k.p.c., natomiast drugie miało
charakter sprawozdania z nadzoru kuratorskiego nad powodem. W ocenie Sądu
Apelacyjnego dowód bezprawności obu tych zdarzeń nie powiódł się, a zatem Sąd
ten władny był rozważyć, czy prawo materialne usprawiedliwia naprawienie szkody
i krzywdy wynikłych z nich zdarzeń także jeśli okazały się one podjęte legalnie.
Sąd związany był przy tym żądaniem pozwu w opisanym wyżej znaczeniu
(brzmienie rozstrzygnięcia o prawach i obowiązkach stron oraz fakty, które to
rozstrzygnięcie usprawiedliwiają), ale nie był natomiast związany podstawą prawną,
z której żądanie miałoby wynikać.
Możliwą do zastosowania w okolicznościach sprawy podstawę prawną
roszczenia powoda Sąd Apelacyjny dostrzegł w art. 4172
k.c., bowiem przepis ten
upoważnia do żądania naprawienia określonego rodzaju szkody, jeśli okaże się,
że będące wykonywaniem władzy publicznej zdarzenie, z którego ona wynikła było
zgodne z prawem. Zastosowanie tego przepisu wchodzi zatem w grę po
wyeliminowaniu jednej z przesłanek roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej
czynem niedozwolonym polegającym na wykonywaniu władzy publicznej, pod
warunkiem wykazania takich okoliczności, które zwykle są przedmiotem twierdzeń
i ustaleń w sprawach o naprawienie szkody na osobie. Z tej zapewne przyczyny
ustawodawca zdecydował się na umieszczenie art. 4172
k.c. wśród przepisów
regulujących odpowiedzialność deliktową, a sądy rozważają jego zastosowanie
w sprawach dotyczących szkód na osobie wyrządzonych w związku
z wykonywaniem władzy publicznej, po wykluczeniu możliwości uznania działania
lub zaniechania sprawcy za bezprawne (por. wyroki Sądu Najwyższego z 24 lipca
2009 r., II CSK 39/09, Lex nr 519938 i z 4 marca 2008 r., I CSK 453/07, Lex
nr 371407).
10
2. Trafnie pozwany zarzuca, że Sąd Apelacyjny zdecydował o możliwości
zastosowania w niniejszej sprawie art. 4172
k.c. nazbyt pośpiesznie, bez ustalenia
i rozważenia wszystkich tych okoliczności, które zgodnie z jego brzmieniem
decydują o możliwości zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia
kompensujących szkodę i krzywdę wyrządzone w związku z wykonywaniem władzy
publicznej. Art. 4172
k.c. pozwala na naprawienie nie wszystkich rodzajów
uszczerbków, jakie mogą wyniknąć ze zdarzenia wyrządzającego szkodę, lecz
wyłącznie „szkody na osobie”. Szkodę tego rodzaju niewątpliwie stanowi
uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia (art. 444 k.c.). Sąd Apelacyjny
nie wypowiedział się jednak jasno na temat tego, w jakiej postaci szkodę na osobie
dostrzegł po stronie powoda, czy w następstwie legalnego działania pozwanego
doznał on rozstroju zdrowia, a jeśli tak, to na czym ten rozstrój zdrowia polegał,
jak długo trwał lub będzie jeszcze trwał. Z motywów wyroku wynika, że za formę
szkody na osobie podlegającą naprawieniu na podstawie art. 4172
k.c.
Sąd Apelacyjny uznał także naruszenie niektórych innych dóbr osobistych, ale Sąd
zarazem nie wskazał, których konkretnie dóbr osobistych powoda dotyczy
zasądzone zadośćuczynienie. Z motywów wyroku wynika jedynie
(s. 15 uzasadniania), że osadzenie powoda w zakładzie karnym spowodowało
skutki w jego „sferze psychologicznej” w związku z naruszeniem potrzeby
bezpieczeństwa. Powód odczuł osadzenie jako niesprawiedliwe i rażąco
krzywdzące. Sąd Apelacyjny nie wyjaśnił jednak, w czym wyrażała się różnica
w postrzeganiu zdarzenia, jakim jest zarządzenie wykonania kary pozbawienia
wolności przez powoda i przez inne osoby, w stosunku do których takie orzeczenia
zapadają i z czego wynikała wyjątkowość sytuacji powoda. Tego rodzaju analiza
powinna koniecznie poprzedzić zastosowanie art. 4172
k.c., bowiem z przepisu
tego nie wynika obowiązek naprawienia każdej szkody na osobie wyrządzonej
przez legalne wykonywanie władzy publicznej. W większości sytuacji zarządzenie
wykonania kary pozbawienia wolności i przystąpienie do jej wykonywania jest
źródłem dyskomfortu dla osoby, której takie orzeczenie dotyczy. Kara pozbawienia
wolności w samym założeniu musi stanowić dla skazanego dolegliwość i - co do
zasady - nie może być mowy o naprawianiu szkód wyrządzonych jej legalnym
11
wykonaniem, a zarządzenie wykonania kary w stosunku do powoda Sąd
Apelacyjny uznał za legalne.
Zasądzenie na rzecz powoda zadośćuczynienia nie zostało poparte
ustaleniami, które by wskazywały na istnienie dalszej ustawowej przesłanki
zastosowania art. 4172
k.c., a mianowicie, że „okoliczności, a zwłaszcza
niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne,
wskazują, że wymagają tego względy słuszności”. Ustaleń w tym zakresie nie
poczynił Sąd Okręgowy, który zasądził na rzecz powoda zadośćuczynienie
za szkodę spowodowaną – jak przyjął – niezgodnym z prawem wykonywaniem
władzy publicznej. Przyjmując, że zarządzenie wykonania w stosunku do powoda
kary pozbawienia wolności było zgodne z prawem, ale zarazem dostrzegając
możliwość oceny roszczenia powoda w świetle art. 4172
k.c., Sąd Apelacyjny - na
bazie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, gdyż ograniczony był
przy czynieniu ustaleń przez unormowanie z art. 381 k.p.c. - powinien wskazać na
te okoliczności, które stanowiły przesłanki uwzględnienia roszczenia
przewidzianego w art. 4172
k.c. Rozważając te okoliczności Sąd powinien
uwzględnić zarówno charakter legalnego działania, które miało stanowić źródło
szkody i właściwe mu skutki, jak i też wskazać na te szczególne okoliczności leżące
po stronie poszkodowanego, które pozwalają odwołać się do względów słuszności
wymagających naprawienia wyrządzonej mu szkody na osobie.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., Sąd
Najwyższy orzekł, jak w sentencji.