Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 347/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. G.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i
Spraw Publicznych w dniu 12 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 maja 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zakład Ubezpieczeń Społecznych decyzją z dnia 30 marca 2010 r. odmówił M.
G. prawa do emerytury na podstawie art. 184 ust. 1, art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.
U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych
warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8 poz. 43 ze zm.), z uwagi na
nieudowodnienie przez wnioskodawcę 15 lat pracy w szczególnych warunkach.
Organ rentowy uznał za udowodniony staż pracy wnioskodawcy w szczególnych
warunkach w wymiarze 13 lat 6 miesięcy i 23 dni. Natomiast w świetle
obowiązujących przepisów nie zaliczył do pracy w szczególnych warunkach, okresu
odbywania przez wnioskodawcę zasadniczej służby wojskowej od 26 czerwca 1970 r.
do 14 czerwca 1972 r.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem dnia 21
września 2010 r. oddalił odwołanie.
Powyższy wyrok zaskarżył apelacją wnioskodawca wnosząc o jego zmianę
poprzez przyznanie mu prawa do emerytury ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Skarżący zarzucił rozstrzygnięciu Sądu obrazę prawa materialnego art. 108 ust. 1
ustawy z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony RP w związku
z art. 184 ustawy emerytalnej.
Wyrokiem z dnia 31 maja 2011 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację. W
motywach swojego rozstrzygnięcia stwierdził, że zasadnicza kwestia dotycząca
możliwości zaliczenia służby wojskowej do pracy wykonywanej w szczególnych
warunkach, a w konsekwencji do uprawnień emerytalnych wynika z oceny przepisów
prawnych, jakie obowiązywały w czasie jej odbywania tj. w latach 1970-1972. W tym
okresie obowiązywała ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku
obrony. Zgodnie z treścią przepisu art. 108 tej ustawy, okres odbytej zasadniczej
służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień
związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu tej służby podjęli
zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed odbyciem
tej służby. Sąd stwierdził, że słuszne jest stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż
wykładnia gramatyczna tego przepisu prowadzi do wniosku, iż okres służby
3
wojskowej zalicza się do uprawnień wynikających ze stosunku pracy, a nie do
uprawnień emerytalnych, które jakkolwiek są pochodną uprawnień pracowniczych, to
jednak nie każdy pracownik nabywa prawo do emerytury. Przede wszystkim aby
nabyć prawo do świadczenia emerytalnego, muszą być jeszcze spełnione przesłanki
wynikające z przepisów ubezpieczeniowych, a dotyczące wieku, stażu pracy osoby
ubiegającej się o takie świadczenie, a w świetle art. 184 jeszcze warunki dodatkowe
jak rozwiązanie stosunku pracy, nieprzystąpienie do otwartego funduszu
emerytalnego oraz czasokres wymagany do spełnienia wszystkich przesłanek z tego
przepisu. Natomiast zaliczenia do pracy w szczególnych warunkach danego okresu
pracy wymaga obecnie spełnienia definicji pracy w szczególnych warunkach, którą w
świetle art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, jest praca wykonywana w warunkach
znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub
wymagająca wysokiej sprawności psychofizycznej, ze względu na bezpieczeństwo
własne pracownika lub otoczenia. Z analizy akt rentowych oraz zeznań wnioskodawcy
wynika w niniejszej sprawie, iż przed powołaniem do odbycia zasadniczej służby
wojskowej, M. G. nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach. Przed
rozpoczęciem służby, wnioskodawca wykonywał pracę ucznia maszynisty
typograficznego, pracował dwa dni w tygodniu po 4 godziny, a w pozostałe dni
pracował w pełnym wymiarze czasu pracy na tym stanowisku jako uczeń. W tym
czasie uczęszczał do liceum wieczorowego. Po odbyciu służby wojskowej wrócił do
tego samego zakładu w którym wcześniej pracował i zdał egzamin państwowy, na
stanowisku maszynisty w Drukarni Dziełowej i potem wykonywał pracę w
szczególnych warunkach, zaliczaną obecnie do takich prac na podstawie wykazu A
działu XI poz. 4 wymienionej w załączniku do rozporządzenia. Mając powyższe na
uwadze Sąd drugiej instancji stwierdził, że przed powołaniem do służby wojskowej nie
można uznać, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał
pracę w szczególnych warunkach na stanowisku maszynisty maszyn typograficznych,
gdyż nie miał uprawnień do takiej pracy, przyuczał się do tego zawodu i nie pracował
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na tym stanowisku, która to przesłanka ma
zasadnicze znaczenie dla oceny wykonywania pracy w szczególnych warunkach.
Skargę kasacyjną od powyższego orzeczenia wniósł M. G. opierając ją na
następujących podstawach: - naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny
4
wpływ na wynik sprawy, tj. naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., przez rozpoznanie sprawy z
przekroczeniem granic apelacji a szczególnie jej zarzutów (ustalono nowy stan
faktyczny, gdy apelujący co do ustalonego stanu faktycznego nie podnosił żadnych
zarzutów); - naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, w szczególności art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku
obrony z 1967 r.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona. Trafny jest pogląd odnośnie do
wymogu stosowania regulacji prawnych obowiązujących w okresie odbywania przez
wnioskodawcę zasadniczej służby wojskowej, to jest brzmienia przepisów
uprawniających do zaliczenia czasu odbywania służby wojskowej do okresu
zatrudnienia, w tym w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. W niniejszej sprawie
zastosowanie będą miały przepisy obowiązujące w okresie od 26 czerwca 1970 r. do
14 czerwca 1972 r. W tym czasie obowiązywał art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym
obowiązku obrony (Dz.U. z 1967 r. Nr 44, poz. 440). Od dnia 29 listopada 1967 r.
przepis art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony (do jego zmiany z
dnia 6 sierpnia 1979 r.) stanowił o zaliczaniu okresu odbytej służby wojskowej do
wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem pracownikom, którzy po odbyciu
służby podjęli – w zakreślonym ustawowo terminie – zatrudnienie w tym samym
zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej
samej gałęzi pracy. Z kolei w myśl art. 108 ust. 4 powołanej ustawy zastosowanie
miało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie
szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz.U. Nr 44, poz. 318). Zgodnie z § 5
powołanego rozporządzenia żołnierzowi, który podjął zatrudnienie wlicza się czas
odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym
podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w
tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od
wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Z
powyższego wynika, że wlicza się także uprawnienia wynikające z systemu
5
zabezpieczenia społecznego w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od
wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie, a zatem
również wynikające z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w
sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach.
Według § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze pracownik, który wykonywał prace w szczególnych
warunkach, wymienione w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia,
nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki; osiągnął
wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn i posiada
wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych
warunkach. Z tych względów, mając na uwadze, że Sąd drugiej insatncji nie
przeprowadził dowodu podważającego ustalenie Sądu pierwszej instncji w postaci
przyjęcia za dowód zaświadczenia pracodawcy, że wnioskodawca od 27 stycznia
1967 r. do 20 września 1974 r. był zatrudniony w warunkach szczególnych stale i w
pełnym wymiarze czasu pracy przy wykonywaniu prac polegających na drukowaniu i
uszlachetnianiu druków, jako maszynista maszyn typograficznych i arkuszowych -
Sąd Najwyższy podziela stanowisko skarżącego, że po zaliczeniu okresu służby
wojskowej do stażu pracy w szczególnych warunkach legitymuje się on ponad 15-
letnim okresem pracy w tym charakterze i spełniał przesłanki do przyznania mu
wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych na mocy
art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) od dnia
ukończenia 60 lat.
Z obowiązku wszechstronnego rozważenia zebranego materiału oraz oceny
wyników postępowania dowodowego Sąd Apelacyjny nie mógł być zwolniony z tego
powodu, że podzielił ustalenia dokonane przez Sąd pierwszej instancji. Niezależnie
bowiem od tego, czy sąd drugiej instancji dokonuje ustaleń w wyniku
przeprowadzenia nowych dowodów bądź ponowienia dotychczasowych, czy też
wskutek podzielenia ustaleń dokonanych przez sąd pierwszej instancji, ma obowiązek
dokonać własnej oceny wyników postępowania dowodowego i ustaleń będących
następstwem tej oceny. Dokonanie własnych ustaleń odmiennych od ustaleń sądu
6
pierwszej instancji bez przeprowadzenia w tym zakresie jakichkolwiek dowodów - w
sytuacji, gdy apelacja nie czyniła żadnych zarzutów dotyczących ustalonego stanu
faktycznego, zresztą jako bezspornego, poprzez niekorzystne dla skarżącego
ustalenie, że przed rozpoczęciem służby wojskowej M. G. nie wykonywał pracy w
szczególnych warunkach, gdyż tylko przyuczał się do zawodu maszynisty
typograficznego - byłoby dopuszczalne i uzasadnione w szczególności wtedy, gdy
dowody te miały jednoznaczną wymowę, a ocena sądu pierwszej instancji była
oczywiście błędna. Same, nawet poważne, wątpliwości co do trafności oceny
dokonanej przez sąd pierwszej instancji, jeżeli tylko nie wykroczyła ona poza granice
zakreślone w art. 233 § 1 k.p.c., nie powinny stwarzać podstawy do zajęcia przez sąd
drugiej instancji odmiennego stanowiska. Wątpliwości w tej mierze, a także
rozbieżności w orzecznictwie wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 23 marca 1999 r., III CZP 59/98 (OSNC 1999 r. z. 7-8, poz. 124).
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.