Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 76/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jerzy Kwaśniewski
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa M. M. i P. P.
przeciwko Bankowi M. Spółce Akcyjnej w W.
o wynagrodzenie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 24 marca 2011 r.,
oddala skargę i zasądza od strony pozwanej na rzecz każdego
z powodów kwoty po 1.350 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Pozwany Bank M. S.A. w W., w sprawie z powództwa M. M. i P. P. o
wynagrodzenie, wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 24
marca 2011 r. Zaskarżonym wyrokiem oddalono jego apelację od wyroku Sądu
Rejonowego zasądzającego na rzecz powodów – odpowiednio – kwoty 14.703,53
zł i 18.403,93 zł tytułem wyrównania odpraw pieniężnych i wynagrodzenia za czas
niewykonywania pracy, od czego byli zwolnieni przez pozwanego w okresie
wypowiedzenia biegnącego od czerwca do sierpnia 2009 r.
W sprawie zostało ustalone, że M.M. zatrudniony był w Departamencie
Sprzedaży Produktów Hipotecznych na stanowisku konsultanta, a P.P. – na
stanowisku specjalisty – obaj do 31 sierpnia 2009 r. W umowach o pracę powodów
wyszczególniono stały składnik płacy, tj. wynagrodzenie w wysokości minimalnego
wynagrodzenia oraz dodatek z tytułu pracy w warunkach szkodliwych. Kolejnym
składnikiem wynagrodzenia powodów była comiesięczna prowizja, której wysokość
uzależniona była od wyników sprzedaży kredytów hipotecznych. W praktyce
wypłata prowizji uzależniona była wyłącznie od wielkości sprzedaży produktów
hipotecznych. Jej wyliczenie następowało według zasad określonych w załączniku
do ogólnych zasad przyznawania zmiennych składników wynagrodzenia, który
podawał szczegółowy sposób naliczania świadczenia przy zastosowaniu
wskazanych działań matematycznych i odpowiednich mnożników oraz wartości
produktu. Wszystkie kredyty uruchamiane przez powodów były rejestrowane
automatycznie w systemie i przypisywane danemu pracownikowi w okresach
miesięcznych. Przy naliczaniu prowizji nie dokonywano żadnych ocen pracowników
czy kontroli jakości ich pracy. Jedynym wyznacznikiem była wielkość sprzedanego
produktu. Departament, w którym pracowali powodowie, został zlikwidowany
uchwałą Zarządu Banku z 22 kwietnia 2009 r., działalność w zakresie sprzedaży
produktów hipotecznych była zawieszona a zamiarem banku było, by powodowie
nie dostarczali więcej produktów hipotecznych. Konsekwencją tego była likwidacja
stanowisk pracy powodów. W związku z tym strona pozwana pismami z 29 maja
2009 r. rozwiązała z powodami umowy o pracę na podstawie art. 10 ustawy z dnia
13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
3
stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz.U. Nr 90, poz. 844
ze zm.) z zachowaniem 3 miesięcznych okresów wypowiedzenia, zwalniając ich
jednocześnie z obowiązku świadczenie pracy w okresie wypowiedzenia z
zachowaniem prawa do wynagrodzenia. W dniu doręczenia wypowiedzeń
odebrano powodom służbowe komputery, karty dostępu do systemu bankowego,
klucze do lokalu. Za okres zwolnienia powodów ze świadczenia pracy strona
pozwana wypłaciła powodom jedynie wynagrodzenie zasadnicze w wysokości
1.276 zł brutto miesięcznie. Nie uwzględniono natomiast do podstawy wyliczenia
wynagrodzenia wypłaconych prowizji. Powodom wypłacono też odprawę pieniężną
w kwotach 10.699 zł M.M. i 12.547,48 zł P.P.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy stwierdził, że
zastosowanie ma art. 81 § 1 k.p. Nie można przyjąć, by w stosunku do powodów
wyodrębniono osobistą miesięczną stawkę wynagrodzenia. Było ono regulowane
przez zmienne wynagrodzenie prowizyjne, równocześnie stanowiło znacznie
większą część płacy dla pracowników, było zatem głównym jego elementem.
Wyodrębnienie w umowie części wynagrodzenia nazwanego jako zasadnicze jest
tylko zabiegiem technicznym, albowiem pracodawca i tak nie mógłby wypłacić
miesięcznie mniejszej kwoty niż zagwarantowane minimalne wynagrodzenie równe
określonemu w umowach. Sąd ten nie podzielił stanowiska strony pozwanej, że
wynagrodzenie prowizyjne stanowiło w zasadzie premię uznaniową. Prowizja
określona została bowiem jako stały, wypłacany w okresach miesięcznych, składnik
wynagrodzenia, zmienny w zakresie swej wysokości uzależnionej od wielkości
sprzedaży. Wyłącznie wielkość sprzedaży produktów hipotecznych wpływała na
uruchomienie prowizji wyliczonej w jasny i konkretny sposób, przekazywany do
wiedzy zainteresowanych pracowników. Świadczenie to płacone było
automatycznie w okresach miesięcznych, bez dodatkowych ocen pracowników, a
zasady wypłaty określono szczegółowo w przepisach banku. W tej sytuacji nie ma
żadnego elementu uznaniowości, poza formalnym zapisem w ogólnych zasadach
wypłaty prowizji, że zmienne składniki wynagrodzenia mają charakter uznaniowy.
Dlatego Sąd Rejonowy uznał, że prowizja przewidziana w umowach o pracę
powodów stanowiła zmienny składnik wynagrodzenia, a samo wynagrodzenie
należy określić jako prowizyjne. Skoro nie było wyodrębnionej stawki godzinowej
4
ani miesięcznej, należy uznać, że należy im się 60% wynagrodzenia wskazanego w
art. 81 § 1 k.p.
Sąd Okręgowy w całości podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne
Sądu Rejonowego. W zaskarżonym wyroku zwrócono uwagę na zdanie ostatnie
art. 81 § 1 k.p., gwarantujące pracownikowi wynagrodzenie nie niższe od
wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalonego na podstawie
odrębnych przepisów. W świetle tego przepisu określenie w umowach o pracę
stawki minimalnego wynagrodzenia należy traktować jako zabieg techniczny. Jest
to zabieg techniczny w tym znaczeniu, że stanowi zindywidualizowanie tego
ostatniego zdania art. 81 § 1 k.p. w odniesieniu do każdego pracownika w zawartej
z nim umowie o pracę.
W skardze kasacyjnej pozwany zarzucił niewłaściwe zastosowanie art. 81 §
1 k.p. polegające na przyjęciu, że określone w umowie o pracę każdego z powodów
wynagrodzenie zasadnicze nie jest stawką osobistego zaszeregowania. Skarżący
odwołał się do uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30
grudnia 1986 r., III PZP 42/86 (OSNCP 1987 nr 8, poz. 106) stwierdzającej, że
przez wynagrodzenie wynikające z osobistego zaszeregowania rozumie się
wynagrodzenie zasadnicze wraz z dodatkiem funkcyjnym. Pogląd ten został
podtrzymany w wyroku z dnia 16 listopada 2000 r., I PKN 455/00 (OSNAPiUS 2002
nr 11, poz. 268). Zdaniem skarżącego prowizja była świadczeniem uznaniowym,
wypłacanym nieregularnie i nie przysługuje powodom w okresie zwolnienia z
obowiązku wykonywania pracy, bo w tym czasie faktycznie pracy nie wykonywali.
Nie można przyjąć, że wyodrębnienie w umowie o pracę „wynagrodzenia
zasadniczego” w wysokości wynagrodzenia minimalnego stanowi „zabieg
techniczny”. Umowy o pracę powodów były sformułowane w sposób przejrzysty, co
nie dopuszcza tego rodzaju dowolności interpretacyjnej.
Powodowie wnieśli o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga jest nieuzasadniona.
5
Zgodnie z art. 81 § 1 k.p. pracownikowi za czas niewykonywania pracy, jeżeli
był gotów do jej wykonywania, a doznał przeszkód z przyczyn dotyczących
pracodawcy, przysługuje wynagrodzenie wynikające z jego osobistego
zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki
składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków
wynagrodzenia – 60% wynagrodzenia. W każdym przypadku wynagrodzenie to nie
może być jednak niższe od wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę,
ustalonego na podstawie odrębnych przepisów. Przepis art. 81 § 2 k.p. przyznaje
pracownikowi to samo wynagrodzenie za czas niezawinionego przez niego
przestoju. Kwotę 60% wynagrodzenia oblicza się na podstawie wynagrodzenia
urlopowego (§ 4 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29
maja 1996 r., w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie
niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania
odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych
należności przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 289 ze zm.).
Sąd Najwyższy podziela pogląd obu Sądów, że za czas zwolnienia od
wykonywania pracy w okresie wypowiedzenia powodowie nabyli prawo do 60% ich
wynagrodzenia. Pojęcie stawki osobistego zaszeregowania nie jest zdefiniowane
ustawowo, przejęto je z układów zbiorowych pracy i innych aktów płacowych,
obowiązujących w czasie uchwalenia Kodeksu pracy. Orzecznictwo Sądu
Najwyższego określa ją jako stały składnik wynagrodzenia, który przysługuje
pracownikowi za wykonywaną pracę bez konieczności spełnienia dodatkowych
przesłanek. Z tego względu w powołanej w skardze kasacyjnej uchwale III PZP
42/86 do wynagrodzenia wynikającego z osobistego zaszeregowania zaliczono nie
tylko wynagrodzenie zasadnicze, ale także dodatek funkcyjny.
Konstrukcyjnymi elementami wynagrodzenia powodów było wynagrodzenie
zasadnicze równe minimalnemu wynagrodzeniu za pracę (ustalonemu na
podstawie odrębnych przepisów) oraz doliczane do niego wynagrodzenie
prowizyjne. W praktyce wynagrodzenie zasadnicze stanowiło około jednej dziesiątej
miesięcznego wynagrodzenia powodów. Mimo jego małej wartości ekonomicznej,
postanowienie umowy o pracę przyznające prawo do tego wynagrodzenia, w
miesiącach wykonywania pracy, miało znaczenie konstytutywne. Na mocy tego
6
postanowienia wynagrodzenie miesięczne powodów stanowiła bowiem suma
wynagrodzenia minimalnego i wynagrodzenia prowizyjnego. Inaczej należy ocenić
to postanowienie umowy w odniesieniu do wynagrodzenia przysługującego
powodom za czas niewykonywania pracy na podstawie art. 81 § 1 k.p. W tym
przypadku minimalne wynagrodzenia za pracę przysługuje powodom nie dlatego,
że w tej wysokości określono ich wynagrodzenie zasadnicze (stawkę osobistego
zaszeregowania), lecz dlatego, że art. 81 § 1 zdanie drugie k.p. ustanawia
gwarancję dla pracownika, że w żadnym przypadku wynagrodzenie za ten czas
niewykonywania pracy nie może być niższe od minimalnego wynagrodzenia za
pracę. To postanowienie umowy o pracę nie ma w tym przypadku charakteru
kształtującego i słusznie zostało określone przez Sądy jaki zabieg techniczny.
Następstwem nieokreślenia stawki osobistego zaszeregowania jest prawo
powodów do 60% wynagrodzenia urlopowego.
Z tych względów na mocy art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.