Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 462/11
POSTANOWIENIE
Dnia 18 maja 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku B. R. i M. R.
przy uczestnictwie P. G. i A. G.
o wpis,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 maja 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawców
od postanowienia Sądu Okręgowego
z dnia 13 stycznia 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Rejonowy postanowieniem z dnia 8 lutego 2010 r. oddalił wniosek B. R.
i M. R. o wykreślenie z działu III księgi wieczystej Kw nr x roszczenia o zawarcie
umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego na rzecz uczestników postępowania -
małżonków P. i A. G., przyjmując za podstawę rozstrzygnięcia następujące
ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
W dniu 23 lutego 2007 r. w dziale III księgi wieczystej KW nr x, założonej w
wyniku wydzielenia z księgi wieczystej KW nr y, zostało wpisane na rzecz
uczestników postępowania roszczenie o zawarcie umowy sprzedaży lokalu nr 6, o
powierzchni 65,74 m2
na pierwszym piętrze w budynku F wraz z jednym miejscem
parkingowym w hali garażowej i komórką lokatorską w tymże budynku oraz
przynależnymi prawami, w szczególności z proporcjonalnym udziałem w
nieruchomości, za cenę i na warunkach określonych w umowie zawartej w dniu 21
października 2005 r. w formie aktu notarialnego Rep.[…], sporządzonego w G.
przez notariusza E. O. Roszczenie to zostało przeniesione do współobciążenia z
księgą wieczystą nr z; do księgi macierzystej (KW nr y) wpisano je w dniu 12
stycznia 2005 r.
Sąd Rejonowy uznał, że w opisanych okolicznościach doszło do wpisu
roszczenia przyszłego, dotyczącego lokalu mieszkalnego, który w chwili zawarcia
wzmiankowanej umowy jeszcze nie istniał. Roszczenie to – zgodnie z treścią wpisu
- stało się wymagalne z dniem 30 listopada 2005 r. i od tej daty należy liczyć bieg
rocznego terminu do jego wykreślenia (art. 19 ust. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r.
o księgach wieczystych i hipotece, tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361
ze zm.; dalej: „u.k.w.h.”). Uczestnicy postępowania w dniu 13 listopada 2006 r.
wnieśli pozew przeciwko D. spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S. o
zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli przenoszącego na ich rzecz własności
lokalu na podstawie umowy z dnia 21 października 2005 r., a więc przed upływem
terminu przewidzianego w art. 19 ust. 3 u.k.w.h. Z tego względu wniosek o
wykreślenie roszczenia nie mógł być uwzględniony. Bez znaczenia jest przy tym
okoliczność, czy powództwo to zostało wytoczone przeciwko podmiotowi biernie
legitymowanemu, gdyż art. 19 ust. 2 u.k.w.h. o przesłance tej nie wspomina.
3
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 13 stycznia 2011 r. oddalił apelację
wnioskodawców od postanowienia Sądu Rejonowego, aprobując przyjęte za
podstawę zaskarżonego orzeczenia ustalenia faktyczne i ich ocenę prawną.
W skardze kasacyjnej, opartej na podstawie naruszenia prawa materialnego
(art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.), wnioskodawcy zarzucili naruszenie:
- art. 19 ust. 3 u.k.w.h. przez niewłaściwe zastosowanie wynikające
z wadliwego uznania, że roszczenie wpisane w księdze wieczystej nr x na rzecz
uczestników postępowania ma charakter roszczenia przyszłego i stało się
wymagalne z dniem 30 listopada 2005 r.;
- art. 19 ust. 2 u.k.w.h. przez błędną wykładnię polegająca na uznaniu, że
przepis ten nie nakłada na uczestników postępowania obowiązku wykazania
w ściśle określonym przedziale czasowym („przed upływem roku od dnia wpisu”)
wystąpienia do sądu z właściwym powództwem;
- art. 19 ust. 1 i art. 19 ust. 2 u.k.w.h. w związku z art. 198 § 1 k.p.c. przez
błędną wykładnię i przyjęcie, że bieg terminu do wykreślenia roszczenia na
jednostronny wniosek właściciela przerywa wystąpienie z powództwem
o ustanowienie prawa objętego wpisem przeciwko innej osobie niż aktualny
właściciel nieruchomości.
Powołując się na powyższe zarzuty, wnioskodawcy wnieśli o uchylenie
zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie apelacji, ewentualnie o uchylenie
tego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną uczestnicy postępowania wnieśli o jej
oddalenie i zasądzenie na ich rzecz od wnioskodawców kosztów postępowania
kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wykreślenie wpisanego do księgi wieczystej roszczenia o przeniesienie
własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie
ograniczonego prawa rzeczowego na wniosek właściciela nieruchomości lub
wieczystego użytkownika zostało uwarunkowane spełnieniem przesłanek
określonych w art. 19 u.k.w.h. Przesłanki te zostały zróżnicowane w zależności od
4
charakteru roszczenia zabezpieczonego wpisem oraz podjęcia przez uprawnionego
określonych działań.
Roszczenie istniejące może być wykreślone po upływie roku od dnia wpisu
w księdze wieczystej, jeżeli w tym terminie nie złożono wniosku o wpis prawa,
którego dotyczy roszczenie; jeżeli złożony w tym terminie wniosek nie został
uwzględniony, roszczenie może być wykreślone z chwilą uprawomocnienia się
orzeczenia odmawiającego uwzględnienia wniosku (ust. 1). Jeżeli jednak
uprawniony wykaże przed upływem roku od dnia wpisu, że wystąpił do sądu
o przeniesienie lub ustanowienie prawa określonego w ust. 1, bieg terminu do
wykreślenia roszczenia liczy się od dnia zakończenia postępowania, jednakże
w razie nieuwzględnienia żądania roszczenie może być wykreślone z chwilą
zakończenia postępowania (ust. 2). W razie wpisu roszczenia przyszłego bieg
terminu do wykreślenia takiego roszczenia liczy się od dnia, w którym stało się ono
wymagalne (ust. 3).
Z przytoczonych unormowań wynika, że prawidłowe rozstrzygnięcie wniosku
o wykreślenie wpisu wymaga w pierwszym rzędzie rozważenia charakteru
zabezpieczonego nim roszczenia. Sąd Okręgowy - wychodząc z tego założenia -
uznał, że roszczenie objęte wnioskiem o wykreślenie wpisane zostało do księgi
wieczystej jako roszczenie przyszłe. Wniosek ten wysnuł z treści ujawnionego
w księdze wieczystej, roszczenia określającego termin zawarcia umowy sprzedaży
lokalu (30 listopada 2005 r.). Wskazał przy tym, że w chwili zawarcia umowy z dnia
21 października 2005 r. lokal ten jeszcze nie istniał. Ocena ta – co trafnie zarzucili
skarżący - budzi jednak istotne zastrzeżenia.
Z przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia ustaleń faktycznych
wynika, że w księdze wieczystej Kw nr x wpisane zostało na rzecz uczestników
postępowania roszczenie o zawarcie umowy sprzedaży szczegółowo opisanego
lokalu mieszkalnego wraz z miejscem parkingowym i komórką lokatorską oraz
udziałem w nieruchomości, na warunkach określonych w umowie z dnia 21
października 2005 r. w terminie do dnia 30 listopada 2005 r. Wbrew odmiennemu
zapatrywaniu Sądu Okręgowego, ujęta w powyższy sposób treść zabezpieczonego
roszczenia nie stanowi dostatecznej podstawy do uznania, że roszczenie to ma
charakter przyszły. Określenie przyszłego terminu realizacji konkretnego roszczenia
5
możliwe jest wszakże w odniesieniu do roszczeń istniejących. Z treści
przytoczonego roszczenia nie wynika również, że dotyczy ono lokalu, który nie
został jeszcze wybudowany. Być może wniosek taki wynika z treści umowy z dnia
21 października 2005 r., do której nawiązuje wpis przedmiotowego roszczenia,
jednakże umowa ta nie była przedmiotem analizy Sądów meriti.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę, że sąd wieczysto-
księgowy nie tylko może, ale musi dokonać wykładni umowy stanowiącej podstawę
żądania dokonania wpisu (wykreślenia) w księdze wieczystej. Uzasadnione jest to
potrzebą oceny skuteczności materialnoprawnej tej umowy, a więc zgodnego
zamiaru stron i celu umowy. Wykładni tej dokonuje się jedynie na podstawie tekstu
dokumentu i treści księgi wieczystej; nie przeprowadza się innych dowodów,
w szczególności nie wysłuchuje się stron czynności prawnej dla ustalenia ich
zgodnego zamiaru i celu umowy (zob. postanowienie z dnia 30 września 2009 r.,
V CSK 63/09, niepubl). Podkreśla się przy tym, że konieczność taka zachodzi
również w sytuacji, gdy dokonano już wpisu określonego prawa na podstawie tej
umowy i zgłoszony został wniosek o jego wykreślenie (zob. postanowienie z dnia
23 listopada 2011 r., IV CSK 123/11, niepubl.).
Skład orzekający w pełni aprobuje powyższe zapatrywanie, gdyż określenie
charakteru konkretnego roszczenia zazwyczaj wymaga przeprowadzenia analizy
treści umowy, z której to roszczenie wynika. Sąd Okręgowy dokonał oceny
charakteru roszczenia objętego wnioskiem o wykreślenie z pominięciem treści
umowy z dnia 21 października 2005 r. Było to nieuzasadnione tym bardziej, że
według zarówno wnioskodawców, jak i uczestników postępowania ujawnione
roszczenie miało charakter roszczenia istniejącego.
Skarżący, kwestionując ocenę Sądu Okręgowego, nie wytknęli wprost
naruszenia art. 65 k.c. Nie można jednak skutecznie odeprzeć podniesionego przez
nich zarzutu obrazy art. 19 ust. 3 u.k.w.h., skoro Sąd Okręgowy zastosował ten
przepis bez wskazania przesłanek usprawiedliwiających uznanie, że roszczenie
wpisane na rzecz uczestników postępowania zostało ujawnione jako roszczenie
przyszłe. Przesądzenie tej kwestii, stanowi – jak już wspomniano – punkt wyjścia
do oceny zasadności wniosku i determinuje konieczność jego rozważenia przez
pryzmat właściwych przesłanek, przewidzianych w art. 19 ust. 1-3 u.k.w.h.
6
Trafnie zarzucili skarżący Sądowi Okręgowemu dokonanie błędnej wykładni
art. 19 ust. 2 u.k.w.h. polegającej na uznaniu, że dla zastosowania tego przepisu
istotny jest sam fakt wystąpienia przez uprawnionego w określonym czasie do sądu
o przeniesienie lub ustanowienie prawa, którego dotyczy wpisane roszczenie,
obojętna zaś pozostaje kwestia, czy adresatem tego żądania jest podmiot biernie
legitymowany. Takie rozumienie powołanego przepisu prowadzi wprost do - nie
dającego się zaakceptować i mogącego stanowić pole do nadużyć - wniosku, że
bieg terminu do wykreślenia roszczenia przerywa akcja uprawnionego podjęta
przeciwko komukolwiek.
Chybiony natomiast okazał się zarzut błędnej wykładni art. 19 ust. 2 u.k.w.h.
przez uznanie, że uprawniony nie ma obowiązku wykazania w zakreślonym
terminie (przed upływem roku od dnia wpisu), że wystąpił do sądu ze stosownym
powództwem przeciwko właścicielowi nieruchomości. Nałożenie na uprawnionego
takiego obowiązku wymagałoby wprowadzenia specjalnego trybu postępowania
umożliwiającego stwierdzenie jego wykonania, przede wszystkim wskazania sądu,
przed którym postępowania takie mogłoby zostać przeprowadzone, jego
uczestników, a także sposobu zakończenia. Ustawodawca takiego specjalnego
postępowania – co jest oczywiste - nie przewidział. Oznacza to, że wykazanie
wystąpienia do sądu ze stosownym żądaniem w zastrzeżonym terminie może
nastąpić w postępowaniu wszczętym na skutek wniosku o wykreślenie roszczenia,
a więc po upływie roku od dnia wpisu.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.