Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 21 CZERWCA 2012 R.
III KK 148/12
Doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności
w rozumieniu art. 280 § 1 k.k. to zachowania, które nie polegają na użyciu
przemocy wobec osoby; spowodowanie stanu bezbronności polega na tym,
że pokrzywdzony mający do tej pory możliwość obrony lub ucieczki, zostaje
ich pozbawiony.
Przewodniczący: sędzia SN D. Świecki (sprawozdawca).
Sędziowie SN: P. Kalinowski, Z. Puszkarski.
Sąd Najwyższy w sprawie Arkadiusza K., skazanego z art. 280 § 1
k.k. w zw. z art. 158 § 1 k.k. w zw. z art. 275 § 1 k.k. w zw. z art. 276 k.k. i
art. 64 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na
posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 k.p.k. w dniu 21 czerwca 2012 r., kasacji
wniesionej przez Prokuratora Generalnego na korzyść oskarżonego od
wyroku Sądu Okręgowego w R. z dnia 11 grudnia 2009 r., utrzymującego w
mocy wyrok Sądu Rejonowego w G. z dnia 24 lipca 2009 r.,
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę p r z e k a z a ł Sądowi Okręgowemu
w R. do ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
U Z A S A D N I E N I E
Arkadiusz K. wraz Pawłem K. zostali oskarżeni o to, że: w nocy z 17 na
18 października 2006 r. w W., działając wspólnie i w porozumieniu
2
używając przemocy polegającej na wyciągnięciu z samochodu, a następnie
uderzając rękoma w twarz i kopiąc po całym ciele doprowadzili Andrzeja P.
do stanu bezbronności, po czym zabrali w celu przywłaszczenia portfel z
zawartością dowodu osobistego na nazwisko Andrzeja P., książeczki
wojskowej na nazwisko Andrzeja P., dwóch kart bankomatowych
wystawionych przez Bank PKO BP, dowodu osobistego Marzeny P., prawa
jazdy wystawionego na nazwisko Marzeny P., książeczki wojskowej Lecha
P., a następnie z kieszeni spodni wyciągnęli pieniądze w kwocie 700 zł oraz
trzy telefony komórkowe m-ki Nokia 6220, Sagem, Sony Ericsson, tj.
przedmioty o łącznej wartości 2 500 zł, przy czym opisanego czynu obaj
dopuścili się w ciągu 5 lat po odbyciu kary co najmniej 6 miesięcy
pozbawienia wolności za umyślne przestępstwo podobne, tj. o czyn z art.
280 §1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zb. z art. 275 § 1 k.k. w zb. z art. 276
k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
Wyrokiem Sądu Rejonowego w G. z dnia 24 lipca 2009 r., Arkadiusz
K. został skazany za czyn z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zb. z
art. 275 § 1 k.k. w zb. z art. 276 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. w zw. z art. 11 §
2 k.k., na mocy zaś art. 280 § 1 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. została mu
wymierzona kara 4 lat pozbawienia wolności, na poczet której zaliczono
okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie, orzeczono także o
kosztach sądowych.
Wyrok Sądu pierwszej instancji został zaskarżony w drodze apelacji
przez obrońców obu oskarżonych.
Wyrokiem Sądu Okręgowego w R. z dnia 11 grudnia 2009 r., apelacje
obrońców zostały uznane za oczywiście bezzasadne, a wyrok Sądu
pierwszej instancji utrzymany w mocy.
Od wyroku Sądu Okręgowego w R. kasację na korzyść oskarżonego
Arkadiusza K. wniósł Prokurator Generalny, zaskarżając go w całości i
zarzucił rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia naruszenie
3
przepisów prawa karnego procesowego, tj. art. 433 § 2 k.p.k. i art. 457 § 3
k.p.k., polegające na nienależytym rozważeniu i niewłaściwym
ustosunkowaniu się do podniesionego w apelacji obrońcy oskarżonego
Arkadiusza K. zarzutu obrazy prawa materialnego oraz sporządzenie
ogólnikowego uzasadnienia wyroku utrzymującego w mocy orzeczenie
sądu pierwszej instancji, podczas gdy prawidłowa, wszechstronna kontrola
odwoławcza mogłaby doprowadzić do odmiennego rozstrzygnięcia, bowiem
zaskarżony wyrok uznający, że Arkadiusz K. dopuścił się popełnienia
zarzucanego mu przestępstwa z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w
zb. z art. 275 § 1 k.k. w zb. z art. 276 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k. w zw. z
art. 11 § 2 k.k. został wydany z rażącym naruszeniem prawa procesowego
– art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. i art. 424 § 1 k.p.k., ponieważ opis przypisanego
oskarżonemu czynu nie zawiera wszystkich znamion występków z art. 158
§ 1 k.k. i art. 276 k.k., a uzasadnienie nie wyjaśnia w tym zakresie
podstawy prawnej wyroku. W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w R. do
ponownego rozpoznania w postępowaniu odwoławczym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja Prokuratora Generalnego jest oczywiście zasadna.
Rzeczywiście Sąd odwoławczy w sposób rażący naruszył art. 433 § 2 i art.
457 § 3 k.p.k., przez nienależyte ustosunkowanie się do zarzutu apelacji w
zakresie dotyczącym kwalifikacji prawnej przypisanego czynu, co w
konsekwencji doprowadziło do utrzymania w mocy wyroku Sądu pierwszej
instancji wydanego z obrazą prawa materialnego. Opis przypisanego
oskarżonemu czynu nie tylko, że nie spełnia wymogu z art. 413 § 2 pkt 1
k.p.k., ale przede wszystkim wskazuje, że oskarżony nie wypełnił znamion
przestępstwa z art. 158 § 1 k.k. i art. 276 k.k. Nie ma bowiem w tym opisie
ustaleń, że oskarżony naraził pokrzywdzonego na bezpośrednie
niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienia skutku określonego w art.
4
156 § 1 lub 157 § 1 k.k., czego wymaga dyspozycja art. 158 § 1 k.k., ani też
w stosunku do art. 276 k.k., że oskarżony postąpił z dokumentem w sposób
opisany w dyspozycji tego przepisu.
Sąd Rejonowy w G. nie poświęcił kwestii kwalifikacji prawnej czynu
dostatecznej uwagi, o czym świadczy uzasadnienie wyroku, nie czyniąc w
zasadzie w tym zakresie żadnych rozważań. Konstatacja Sądu pierwszej
instancji, że: dokonując kwalifikacji prawnej przypisanego oskarżonym
czynu, Sąd uznał, że swoim zachowaniem wypełnili oni znamiona
przestępstwa z art. 280 § 1 k.k. w zb. z art. 158 § 1 k.k. w zb. z art. 275 § 1
k.k. w zb. z art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. w zw. z art. 64 § 1 k.k., nie
jest wystarczająca. Sąd ten, poza arbitralnym stwierdzeniem, w żaden
sposób nie wyjaśnił podstawy prawnej wyroku (art. 424 § 1 pkt 2 k.p.k.).
Było to o tyle istotne, że niezależnie od nieprawidłowego opisu
przypisanego czynu, rozważenia wymagała kwestia możliwości przyjęcia
realnego zbiegu przepisów z art. 280 § 1 k.k. i art. 158 § 1 k.k. W
odniesieniu do tych przepisów zachodzić może stosunek lex consumens
derogat legi consumptae. Występek z art. 280 § 1 k.k. wymaga m.in.
stosowania przemocy, co oznacza, że naruszenie nietykalności cielesnej
zostaje przez ten przepis skonsumowane (por. wyrok SA w Białymstoku z
dnia 30 lipca 1991 r., II AKr 52/91, Lex 21092).
Nie dostrzegł powyższego uchybienia Sąd Okręgowy w R. i podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji.
Nieprawidłowo przeprowadzona kontrola odwoławcza była również
przyczyną pominięcia kolejnego błędu Sądu Rejonowego, dotyczącego
kwalifikacji prawnej czynu z art. 276 k.k. W tej kwestii brak jest podstaw
dowodowych świadczących, że zachowaniem swoim Arkadiusz K.
wyczerpał znamiona tego czynu. Z opisu przypisanego czynu wynika, że
oskarżeni zabrali w celu przywłaszczenia portfel z zawartością
wymienionych tam dokumentów. Można w tym wypadku mówić jedynie o
5
popełnieniu przestępstwa określonego w art. 275 § 1 k.k., nie zaś i art. 276
k.k.
W rozpoznawanej sprawie w opisie przypisanego czynu brak jest
wszystkich znamion strony przedmiotowej przestępstwa z art. 158 § 1 k.k. i
art. 276 k.k. Jednakże wobec zaskarżenia wyroku apelacją wyłącznie na
korzyść oskarżonego rozważenia wymaga, czy sąd odwoławczy jest
uprawniony do zmiany opisu przypisanego czynu przez dodanie
brakujących znamion, gdyby uznał, że czyn oskarżonego faktycznie te
znamiona wypełnił. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zgodnie przyjmuje
się, że gdy wyrok nie został zaskarżony na niekorzyść oskarżonego, to sąd
odwoławczy na skutek związania zakazem reformationis in peius, nie może
ani dokonać nowych, niekorzystnych dla oskarżonego ustaleń faktycznych,
w tym także w zakresie opisu przypisanego czynu, np. poprzez
uzupełnienie („dookreślenie”) jego znamion, ani w tym celu uchylić wyroku i
przekazać sprawy do ponownego rozpoznania (por. postanowienia SN: z
dnia 26 maja 2004 r., V KK 4/04, OSNKW 2004, z. 6, poz. 66; z dnia 20
lipca 2005 r., I KZP 20/05, OSNKW 2005, z. 9, poz. 76).
Na marginesie tych rozważań trzeba też wskazać, że doprowadzenie
człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności w rozumieniu art.
280 § 1 k.k. to zachowania, które nie polegają na użyciu przemocy wobec
osoby. Spowodowanie stanu bezbronności polega na tym, że
pokrzywdzony mający do tej pory możliwość obrony lub ucieczki, zostaje
ich pozbawiony. Opis czynu wskazuje, że oskarżeni użyli przemocy.
Natomiast nie ustalono, aby wywołali stan bezbronności w inny sposób, nie
polegający na użyciu przemocy. Dlatego też zawarte w opisie czynu
stwierdzenie, że doprowadzili pokrzywdzonego do stanu bezbronności, nie
jest prawidłowe.
Z tych wszystkich względów konieczne było uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu
6
odwoławczym. W tym postępowaniu Sąd odwoławczy, mając na względzie
poczynione powyżej uwagi, ponownie dokona kontroli odwoławczej
zaskarżonego wyroku.
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy orzekł, w sentencji.