Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 27 CZERWCA 2012 R.
V KK 165/12
Wyrok uchylający wydany w postępowaniu kasacyjnym może nie
zawierać orzeczenia następczego, w szczególności wówczas, gdy
konieczne jest wyeliminowanie z zaskarżonego orzeczenia rozstrzygnięcia
wydanego z rażącą obrazą przepisu prawa karnego materialnego, a
eliminacja taka nie wymaga ponownego rozpatrywania sprawy.
Przewodniczący: sędzia SN Z. Puszkarski.
Sędziowie: SN W. Wróbel, SA (del. do SN) D. Kala
(sprawozdawca).
Sąd Najwyższy w sprawie Barbary C., skazanej za przestępstwo z art.
286 § 1 k.k. i in., po rozpoznaniu na posiedzeniu – bez udziału stron – w
dniu 27 czerwca 2012 r., kasacji wniesionej na korzyść skazanej przez
Prokuratora Generalnego, od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w
P. z dnia 16 marca 2012 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu
Rejonowego w P. z dnia 15 maja 2006 r.,
u c h y l i ł w całości zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w P. (...).
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem Sądu Rejonowego w P. z dnia 15 maja 2006 r. Barbara C.,
Marek C. i Ryszard C. zostali uznani za winnych popełnienia, wspólnie i w
porozumieniu, przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. i art. 270 § 1 k.k. w zw. z art.
294 § 1 k.k. i art. 11 § 2 k.k. i za to przestępstwo, na podstawie art. 294 § 1
2
k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. i art. 33 § 1 – 3 k.k., sąd wymierzył każdej z tych
osób karę roku i 10 miesięcy pozbawienia wolności oraz karę 50 stawek
dziennych grzywny, ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 30 zł.
Powyższym wyrokiem sąd uznał Barbarę C., Marka C. i Ryszarda C. za
winnych popełnienia, wspólnie i w porozumieniu, przestępstwa z art. 284 §
2 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. i za to przestępstwo, na podstawie art. 294 §
1 k.k. i art. 33 § 1-3 k.k., sąd wymierzył każdej z tych osób karę 2 lat
pozbawienia wolności i karę 70 stawek dziennych grzywny, ustalając
wysokość jednej stawki na kwotę 30 zł. Na podstawie art. 85 k.k. i art. 86 §
1 k.k. sąd połączył orzeczone kary pozbawienia wolności i wymierzył kary
łączne 2 lat pozbawienia wolności i 100 stawek dziennych grzywny,
ustalając wysokość jednej stawki na kwotę 30 zł. Na podstawie art. 69 § 1 i
2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k., wykonanie orzeczonych kar łącznych
pozbawienia wolności sąd warunkowo zawiesił na okres próby 5 lat.
Od przedmiotowego wyroku apelację, na niekorzyść oskarżonych,
wniósł prokurator, kwestionując wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięcia
o karach i domagając się ich zaostrzenia. Apelację wniósł także oskarżyciel
posiłkowy, który podnosząc m.in. naruszenie art. 72 § 2 k.k., domagał się
zobowiązania wszystkich oskarżonych do naprawienia szkody wyrządzonej
przestępstwem przypisanym im w pkt. 1 wyroku.
Sąd Okręgowy w P., wyrokiem z dnia 23 stycznia 2007 r., zmienił
zaskarżony wyrok w ten sposób, że „na podstawie art. 72 § 2 k.k.
zobowiązał oskarżonych do naprawienia szkody poprzez zapłatę na rzecz
spółki z o.o. W. kwoty 304 961,32 zł każdy, w terminie 4 lat od
uprawomocnienia się wyroku”. W pozostałej części sąd odwoławczy
utrzymał w mocy zaskarżony wyrok i rozstrzygnął o kosztach sądowych
postępowania odwoławczego.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 23
stycznia 2007 r., zaskarżając go na korzyść skazanej Barbary C., w części
3
dotyczącej zobowiązania jej do naprawienia szkody (art. 72 § 2 k.k.) –
wniósł Prokurator Generalny. Autor nadzwyczajnego środka zaskarżenia
zarzucił w nim: „rażące i mające istotny wpływ na treść orzeczenia
naruszenie art. 415 § 5 k.p.k., polegające na zobowiązaniu Barbary C., na
podstawie art. 72 § 2 k.k., do naprawienia szkody na rzecz spółki z o.o. W.
mimo, że roszczenie wynikające z przestępstwa było już przedmiotem
postępowania cywilnego”.
Odwołując się do tak sformułowanego zarzutu, Prokurator Generalny
wniósł o uchylenie powyższego wyroku Sądu Okręgowego w P. w
zaskarżonej części.
Sąd Najwyższy, wyrokiem z dnia 3 lutego 2012 r. uchylił zaskarżony
wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia 23 stycznia 2007 r. w części
dotyczącej zobowiązania Barbary C., na podstawie art. 72 § 2 k.k., do
naprawienia szkody; wydatkami postępowania kasacyjnego obciążył Skarb
Państwa.
Sąd Okręgowy w P., wyrokiem z dnia 16 marca 2012 r., po
rozpoznaniu apelacji oskarżyciela posiłkowego, „utrzymał w mocy
zaskarżony wyrok [Sądu Rejonowego w P. z dnia 15 maja 2006 r.,] w
stosunku do oskarżonej Barbary C., uznając apelację za oczywiście
bezzasadną”. Powyższym wyrokiem rozstrzygnięto także o kosztach
sądowych postępowania odwoławczego.
Już w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 16 marca
2012 r. wskazano, że wyrok ten nie powinien zapaść, skoro „Sąd
Najwyższy zakończył postępowanie odwoławcze w stosunku do Barbary C.
i ponowne rozpoznanie apelacji oskarżyciela posiłkowego w tej sprawie
przez Sąd Okręgowy było niedopuszczalne”.
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 16 marca 2012 r.,
zaskarżając go w całości, na korzyść oskarżonej Barbary C., wniósł
Prokurator Generalny. Autor nadzwyczajnego środka zaskarżenia zarzucił
4
w nim: „rażące i stanowiące bezwzględną przyczynę odwoławczą określoną
w art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k., naruszenie przepisu prawa procesowego, to jest
art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., polegające na ponownym rozpoznaniu w
postępowaniu odwoławczym apelacji oskarżyciela posiłkowego i wydaniu
przez Sąd Okręgowy w P. w dniu 16 marca 2012 r. wyroku, pomimo tego
że Sąd Najwyższy rozpoznając kasację Prokuratora Generalnego od
wydanego poprzednio wyroku Sądu Okręgowego w P. z dnia 23 stycznia
2007 r., uchylając zaskarżony wyrok w części dotyczącej zobowiązania
Barbary C., na podstawie art. 72 § 2 k.k., do naprawienia szkody, nie
przekazał sprawy do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym”.
Odwołując się do tak sformułowanego zarzutu, Prokurator Generalny
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w P.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego – wniesiona na korzyść skazanej
Barbary C. – okazała się oczywiście zasadna w rozumieniu art. 535 § 5
k.p.k., zarówno w części wskazującej na zaistniałe, rażące naruszenie
przepisu prawa karnego procesowego (art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k.), stanowiące
bezwzględną przyczynę odwoławczą (art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k.), jak też w
części domagającej się uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego
w P. z dnia 16 marca 2012 r.
Przechodząc do wyjaśnienia przyczyn wydania przez Sąd Najwyższy
rozstrzygnięcia zamieszczonego w sentencji wyroku tego Sądu, należy
nadmienić, że w istocie wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012
r., wydanym po rozpoznaniu kasacji Prokuratora Generalnego, uchylono
zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia 23 stycznia 2007 r., w
części dotyczącej zobowiązania Barbary C., na podstawie art. 72 § 2 k.k.,
do naprawienia szkody. Wskazany wyrok Sądu Najwyższego nie zawierał
orzeczenia następczego.
5
W judykaturze wskazuje się, że wyrok uchylający wydany w
postępowaniu kasacyjnym, może nie zawierać orzeczenia następczego w
szczególności wówczas, gdy „konieczne jest wyeliminowanie z
zaskarżonego orzeczenia rozstrzygnięcia wydanego z rażącą obrazą
przepisu prawa karnego materialnego, a eliminacja taka nie wymaga
ponownego rozpatrywania sprawy” (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia:
10 grudnia 2002 r., V KK 317/02, Lex nr 74385; 19 października 2005 r., IV
KK 199/05, R-OSNKW 2005, poz. 1893; 28 lutego 2008 r., III KK 454/07,
Lex nr 406859). Możliwość wydania tego rodzaju wyroku uchylającego
wyprowadza się w drodze argumentacji a fortiori z art. 537 § 2 k.p.k.
Wskazuje się, że „uchylenie takie pełni wówczas rolę podobną, jak –
możliwe w trybie kasacji – uniewinnienie oskarżonego, tyle że odnosi się
jedynie do wyeliminowania z orzeczenia tylko jakiegoś bezprawnego,
szczególnego rozstrzygnięcia, podczas gdy uniewinnienie oznacza, że
oskarżony był w ogóle niesłusznie skazany” (uzasadnienie wyroku Sądu
Najwyższego z dnia 10 grudnia 2002 r., V KK 317/02, Lex nr 74385).
Tak więc wyrok kasacyjny Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012 r.,
w istocie modyfikował zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego w P. z dnia 23
stycznia 2007 r., uchylając ten wyrok w części dotyczącej zobowiązania
Barbary C., na podstawie art. 72 § 2 k.k., do naprawienia szkody.
Wskazany wyrok Sądu Najwyższego nie przekazywał sprawy do
ponownego rozpoznania i należy go uznać za orzeczenie kończące
postępowanie.
Sąd Okręgowy w P., ponownie rozpoznając sprawę w postępowaniu
odwoławczym i wydając w dniu 16 marca 2012 r. wyrok, rażąco naruszył
art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. Przepis ten stanowi, że: „nie wszczyna się
postępowania, a wszczęte umarza, gdy: (...) postępowanie karne co do
tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone (...)”.
Odnosząc treść art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. do specyfiki postępowania
6
odwoławczego należy stwierdzić, że w realiach tej sprawy nie było podstaw
do przeprowadzenia tego stadium procesu, skoro postępowanie karne o
tożsamym przedmiocie (idem), zostało co do Barbary C. prawomocnie
zakończone wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012 r.
Nadmienić w tym miejscu trzeba, że stan rzeczy osądzonej (res
iuidicata) to negatywna, bezwzględna przesłanka procesowa, wyłączająca
postępowanie karne w każdym układzie procesowym (szerzej M. Rogalski:
Przesłanka powagi rzeczy osądzonej w procesie karnym, Kraków 2005, s.
313). Naruszenie dyspozycji art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k. i rozpoznanie sprawy
mimo stanu rzeczy osądzonej, skutkuje powstaniem bezwzględnej
przyczyny odwoławczej. Zgodnie bowiem z art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k.,
„niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów oraz wpływu
uchybienia na treść orzeczenia sąd (...) uchyla zaskarżone orzeczenie,
jeżeli zostało wydane pomimo to, że postępowanie karne co do tego
samego czynu tej samej osoby zostało już prawomocnie zakończone”. W
doktrynie trafnie podkreśla się przy tym, że skoro w art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k.
mówi się o postępowaniu karnym bez dookreślenia tego postępowania
zwrotem „inne”, to „(…) nie jest istotne, czy prawomocne orzeczenie
kończące postępowanie karne zapadło już wcześniej w tym postępowaniu,
w którym zostało wydane kolejne orzeczenie, czy też w innym” (M.
Rogalski: Przesłanka powagi..., s. 346).
Skoro więc w niniejszej sprawie, Sąd Okręgowy w P., prowadząc
postępowanie odwoławcze i wydając wyrok w dniu 16 marca 2012 r.,
rażąco naruszył art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., zaistniała bezwzględna przyczyna
odwoławcza o jakiej stanowi art. 439 § 1 pkt 8 k.p.k. W konsekwencji więc
wystąpiła podstawa kasacyjna z art. 523 § 1 k.p.k.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy zobowiązany był uchylić w całości
powyższy wyrok Sądu Okręgowego w P. I tak też uczynił. Z oczywistych
7
powodów nie było podstaw do formułowania w sentencji wyroku Sądu
Najwyższego rozstrzygnięcia następczego.