Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 20/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J.B.
przeciwko Gminnemu Ośrodkowi Kultury w R. z siedzibą w R.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w T.
z dnia 27 września 2011 r., sygn. akt […]
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 3 czerwca 2011 r. Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w T. w pkt I zasądził od strony pozwanej Gminnego
Ośrodka Kultury w R. na rzecz powódki J.B. kwotę 12.276,00 zł brutto tytułem
2
odszkodowania za niezgodne z prawem rozwiązanie umowy o pracę wraz z
ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 3 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty, w pkt
II w pozostałej części oddalił powództwo. W pkt III nadał wyrokowi w pkt I rygor
natychmiastowej wykonalności do kwoty 4.092,00 zł, w pkt IV koszty postępowania
pomiędzy stronami wzajemnie zniósł. Sąd Rejonowy stwierdził, że rozstrzygnięcie
sprawy zależało od ustalenia rzeczywistej podstawy zatrudnienia powódki u strony
pozwanej oraz oceny prawidłowości zastosowanego przez pracodawcę sposobu
rozwiązania łączącego strony stosunku pracy. Powódka domagała się
przywrócenia do pracy na poprzednich warunkach, a Wójt Gminy R. zarządzeniem
Nr […] z dnia 25 listopada 2010 r. odwołał ją z zajmowanego stanowiska Dyrektora
Gminnego Ośrodka Kultury w R.z siedzibą w R., ponieważ powołano ją na to
stanowisko uchwałą Rady Gminy. W oparciu o poczynione ustalenia faktyczne Sąd
Rejonowy przyjął, że powódka od 15 grudnia 1978 r. była zatrudniona u strony
pozwanej na podstawie umowy o pracę na okres próbny, następnie zaś przyjęto ją
do pracy na to samo stanowisko na czas nieokreślony. Ustawa z dnia 25
października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz.U.
Nr 114, poz. 493) obowiązująca od dnia 26 grudnia 1991 r., przewiduje w art. 15
ust. 1 i 3 w związku z art. 9 ust. 1 i 10 ust. 1 wymóg, aby dyrektora komunalnej
instytucji kultury powoływała gmina na czas określony lub nieokreślony, po
zasięgnięciu opinii właściwych związków zawodowych działających w tej instytucji
kultury oraz stowarzyszeń zawodowych i twórczych, jak również opinii Ministra
Kultury i Sztuki w wypadkach ściśle przez niego określonych. Natomiast zgodnie z
treścią art. 30 ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie
terytorialnym (Dz.U. Nr 16, poz. 95 ze. zm.), zarząd gminy zatrudnia i zwalnia
kierowników gminnych jednostek organizacyjnych, a zatem również dyrektora
Gminnego Ośrodka Kultury. Po wejściu w życie ustawy o organizowaniu i
prowadzeniu działalności kulturalnej powódka została powołana na stanowisko
dyrektora Gminnego Ośrodka Kultury w R. z siedzibą w R. Uchwałą Nr […] Rady
Gminy w R. z dnia 27 października 1992 r. Stało się tak, choć było to sprzeczne z
treścią zapisu § 10 ust. 2 Statutu Gminnego Ośrodka Kultury w R., zgodnie z
którym dyrektora Ośrodka powołuje i odwołuje zarząd gminy. Wojewoda T.
rozstrzygnięciem nadzorczym z dnia 18 grudnia 1992 r., znak: […] stwierdził
3
nieważność tej uchwały, ale gmina nie podjęła żadnych działań w związku z
rozstrzygnięciem. W ocenie Sądu pierwszej instancji powódkę na stanowisko
dyrektora GOK powołał niewłaściwy organ, zatem de facto nie została skutecznie
powołana na zajmowane stanowisko. W tej sytuacji podstawą zatrudnienia powódki
u strony pozwanej była umowa o pracę, nie zaś powołanie, chociaż było to wbrew
obowiązującym przepisom ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i
prowadzeniu działalności kulturalnej, jak również zapisom statutu GOK. Sąd
Rejonowy uznał, że nie można domniemywać powołania, jeżeli nie dokonano
takiego powołania. Bezwzględnie obowiązujący charakter prawidłowo
ustanowionych przepisów przewidujących zatrudnienie na danych stanowiskach w
trybie aktów pozaumownych wyłącza możliwość zastosowania w tych wypadkach
umów o pracę, jako czynności kreujących ten stosunek. Stosownie do treści art. 30
§ 3 k.p. oświadczenie każdej ze stron o wypowiedzeniu lub rozwiązaniu umowy o
pracę bez wypowiedzenia powinno nastąpić na piśmie. W myśl przepisu art. 30 § 4
k.p. w oświadczeniu pracodawcy o wypowiedzeniu umowy zawartej na czas
nieokreślony powinna być zawarta przyczyna uzasadniająca rozwiązanie umowy.
Wymaganie to jest skorelowane z treścią art. 45 k.p., zgodnie z którym pracownik
może poddać sądowej kontroli dokonane wypowiedzenie zarówno pod kątem
prawidłowości formalnej, jak i jego merytorycznej zasadności. Powódka domagała
się przywrócenia do pracy na dotychczasowym stanowisku, ale Sąd pierwszej
instancji zasądził w to miejsce odszkodowanie uznając, że przywrócenie do pracy
jest niemożliwe. Miał tutaj na uwadze, że w myśl ustawy z dnia 25 października
1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2001 r. Nr
13, poz. 123 ze zm.), podstawą nawiązania stosunku pracy z dyrektorem instytucji
kulturalnej jest powołanie, co przewiduje art. 15 tej ustawy, a powódka była
zatrudniona w oparciu o umowę o pracę.
Apelację od tego wyroku wywiodła powódka zaskarżając go w całości.
Wyrokiem z dnia 27 września 2011 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w T. oddalił apelację powódki. Sąd Okręgowy dokonując
analizy zaskarżonego wyroku i jego motywów zawartych w pisemnym
uzasadnieniu, doszedł do przekonania, że zarzuty podniesione w apelacji są
chybione. Sąd wskazał, że wypowiedzenie jest zwykłym środkiem rozwiązywania
4
umów o pracę. W kodeksie pracy istnieje rozróżnienie między formalnym
wskazaniem przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę (art. 30 § 4), a jej
zasadnością (art. 45 § 1). Naruszenie art. 30 § 4 k.p. ma miejsce wówczas, gdy
pracodawca nie wskazuje w ogóle przyczyny wypowiedzenia, bądź gdy wskazana
przez niego przyczyna jest niedostatecznie konkretna, a przez to niezrozumiała dla
pracownika. W niniejszej sprawie strona pozwana nie wskazała przyczyn
wypowiedzenia, zatem naruszyła przepisy o wypowiadaniu umów o pracę i słusznie
Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powódki odszkodowanie. Powódka jednak
domagała się przywrócenia do pracy na dotychczasowym stanowisku i
kwestionowała uznanie przez Sąd Rejonowy, że uwzględnienie tego żądania było
niemożliwe. Sąd Okręgowy badając zasadność zarzutu naruszenia art. 45 § 2 k.p.
przez jego niewłaściwe zastosowanie uznał, że jest on bezzasadny, podzielając w
tym zakresie stanowisko Sądu pierwszej instancji. Zgodnie z aktualnym brzmieniem
art. 15 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej (Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123 ze zm.), podstawą
nawiązania stosunku pracy z dyrektorem instytucji kultury jest powołanie. Powódka
była zatrudniona na tym stanowisku na podstawie umowy o pracę. Przywrócenie
powódki do pracy na poprzednio zajmowane stanowisko było niemożliwe, gdyż nie
spełnia ona tego wymogu i nie można było w taki sposób uzdrowić wadliwego
sposobu nawiązania stosunku pracy. Okoliczność, że przez 20 lat od wejścia w
życie ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej (Dz.U. Nr 114, poz. 493) nie uległa zmianie podstawa
zatrudnienia powódki nie może obecnie skutkować uznaniem, że nie stanowiło to
naruszenia przepisów tej ustawy i można to było obecnie sanować. Wbrew
stanowisku powódki ze wspomnianej ustawy nie wynikało, aby art. 15 nie miał
zastosowania do już zatrudnionych dyrektorów zatem i do powódki. Powódka
słuchana na rozprawie w dniu 27 kwietnia 2011 r. zeznała, że kiedy weszła w życie
ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej brała udział w szkoleniach i jej treść była jej znana. Rada Gminy w R.
podjęła uchwałę Nr […] z dnia 27 października 1992 r., którą powoływała powódkę
na stanowisko dyrektora i uchwalała statut GOK. Uchwała ta stanowiła podstawę
wpisu GOK przez Urząd Gminy do rejestru instytucji kultury pod nr 1/1. Jak wynika
5
z umowy rachunku bankowego zawartej w dniu 2 sierpnia 2000 r., powódka w celu
wykazania swojego umocowania do jej zawarcia w imieniu strony pozwanej
przedłożyła między innymi nominację i statut GOK. Zatem musiała znać treść
uchwały Nr […] z dnia 27 października 1992 r. skoro się nią posłużyła w instytucji
bankowej. Ponadto ze sporządzonej odręcznie przez powódkę struktury własnej
jednostki pod poz. 10 widnieje statut Gminnego Ośrodka Kultury 1992 r. plus
uchwała Rady Gminy (k. 21). W tej sytuacji twierdzenia powódki, jakoby nie znała
treści uchwały Rady Gminy Nr […] z dnia 27 października 1992 r., w ocenie Sądu,
nie mogły się ostać w świetle zasad doświadczenia życiowego i logiki, zwłaszcza że
słuchana za stronę pozwaną H.H. potwierdziła, że tę uchwałę przedłożono w
banku. Sąd Rejonowy doszedł do tego samego wniosku. Sąd wskazał także, że
słusznie zauważyła powódka, że przepis art. 45 § 2 k.p. nie stawia dodatkowych
warunków, mówi jedynie o przywróceniu pracownika do pracy na dotychczasowych
warunkach, a wyrok o przywróceniu do pracy ma charakter konstytutywno-
deklaratoryjny. Jednakże z tego faktu nie można było wywieść skutku jakiego
oczekuje skarżąca. Przywrócenie do pracy powódki w istniejącym stanie
faktycznym i prawnym prowadziłoby do naruszenia zasad powoływania na
stanowisko dyrektora, w myśl wskazanej ustawy o organizowaniu i prowadzeniu
działalności kulturalnej i dlatego też słusznie Sąd Rejonowy oddalił to żądanie
pozwu. Ponadto Sąd wskazał, że powódka zajmowała swoje stanowisko będąc
umocowaną przez niewłaściwy organ i zasadnie Sąd Rejonowy przesądził, że
strony łączył stosunek pracy na podstawie umowy o pracę zawartą na czas
nieokreślony, a nie powołanie. Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że zarzut
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. był również bezzasadny, a Sąd Rejonowy dokonał
prawidłowo swobodnej, ale nie dowolnej oceny dowodów po wszechstronnym
rozważeniu zebranego w sprawie materiału dowodowego.
Powódka zaskarżyła w całości wyrok Sądu Okręgowego w T. z dnia 27
września 2011 r. Skargę kasacyjną oparła na podstawie naruszenia prawa
materialnego: - art. 45 § 2 k.p. w związku z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 25
października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (j.t.:
Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123 ze zm.) polegającego na ich niewłaściwym
zastosowaniu wskutek uznania, że przywrócenie powódki do pracy na poprzednich
6
warunkach jest niemożliwe, Mając na uwadze powyższy zarzut wniosła o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu w T. ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przywrócenie powódki do pracy u pozwanego na dotychczasowych warunkach
pracy i płacy oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów
postępowania za obie instancję oraz za postępowanie przed Sądem Najwyższym
według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego w taryfowej
wysokości. W uzasadnieniu skargi powódka przedstawiła zagadnienie prawne
zawierające się w pytaniu, czy w przypadku dyrektora instytucji kultury
zatrudnionego na podstawie umowy o pracę przed wejściem w życie ustawy z dnia
25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (j.t.:
Dz.U. z 2001 r. Nr 13, poz. 123 ze zm.) oraz rozwiązania z nim stosunku pracy po
wejściu w życie wskazanej ustawy, sąd pracy uwzględniając powództwo takiego
pracownika z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy pracę powinien przywrócić
tego pracownika do pracy na dotychczasowych warunkach, tj. na podstawie umowy
o pracę, czy też przywrócenie go do pracy na podstawie umowy o pracę jest
niemożliwe.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i
prowadzeniu działalności kulturalnej stanowi, że „dyrektora instytucji kultury
powołuje organizator na czas określony lub nieokreślony, po zasięgnięciu opinii
właściwych związków zawodowych działających w tej instytucji kultury oraz
stowarzyszeń zawodowych i twórczych" oraz że "odwołanie następuje w tym
samym trybie". Ani w tym przepisie, ani w żadnym innym przepisie ustawy nie
stwierdzono, że powołanie dyrektora na stanowisko oznacza nawiązanie z osobą
powołaną stosunku pracy lub że powołany dyrektor instytucji kultury pozostawać
musi w stosunku pracy z taką instytucją. Rozstrzygnięcie kwestii, czy art. 15 ust. 1
ustawy jest „przepisem odrębnym" w sensie o jakim mowa w art. 68 § 1 k.p., ma dla
orzekania o roszczeniach osoby zatrudnionej w ramach stosunku pracy na
stanowisku jakie zajmowała powódka, a w konsekwencji także dla oceny
7
prawnomaterialnych zarzutów apelacji, znaczenie podstawowe. Gdyby bowiem
ocenę kwestii charakteru wskazanego wyżej przepisu rozstrzygnąć na korzyść
stanowiska, iż jest on „przepisem odrębnym" ze skutkami z art. 68 § 1 k.p., to
zakres roszczeń pracowniczych wywiedzionych przez odwołanego ze stanowiska
dyrektora instytucji kultury z art. 45 k.p., powinien zostać ograniczony zgodnie z
dyspozycją art. 69 k.p. Zatem przywrócenie do pracy byłoby niedopuszczalne. Przy
stanowisku przeciwnym natomiast ograniczenia te nie miałyby zastosowania, a akt
powołania i odwołania osoby zatrudnionej w ramach stosunku pracy na stanowisku
dyrektora instytucji kultury należałoby traktować jako przesłankę warunkującą
możliwość powierzenia tego stanowiska w ramach stosunku pracy, a nie jako
czynności prowadzącej odpowiednio do nawiązania lub rozwiązania stosunku
pracy. Zdaniem Sądu Najwyższego w składzie orzekającym, na gruncie ustawy z
dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej
należy przyjąć, że powołanie dyrektora instytucji kultury, o którym mowa w art. 15
tej ustawy, oznacza powołanie na stanowisko w rozumieniu art. 68 k.p. Ustawa ta
nie przewiduje żadnej innej podstawy dla zajmowania stanowiska dyrektora
instytucji kultury. W oparciu o poczynione ustalenia faktyczne wiążące Sąd
Najwyższy w niniejszej sprawie podstawą zatrudnienia powódki u strony pozwanej
była umowa o pracę, nie zaś powołanie. Z niekwestionowanych ustaleń wynikało
bowiem, że skarżąca od 15 grudnia 1978 r. była zatrudniona u strony pozwanej na
podstawie umowy o pracę na okres próbny, następnie zaś przyjęto ją do pracy na
to samo stanowisko na czas nieokreślony. Po wejściu w życie ustawy o
organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej powódka została powołana na
stanowisko Dyrektora Gminnego Ośrodka Kultury w R.z siedzibą w R. Uchwałą Nr
[…] Rady Gminy w R. z dnia 27 października 1992 r. Stało się tak, choć było to
sprzeczne z treścią zapisu § 10 ust. 2 Statutu Gminnego Ośrodka Kultury w R.
Wojewoda T. rozstrzygnięciem nadzorczym z dnia 18 grudnia 1992 r., znak: […],
stwierdził nieważność tej uchwały, ale gmina nie podjęła żadnych działań w
związku z tym, zatem powódkę na stanowisko dyrektora GOK powołał niewłaściwy
organ, innymi słowy nie została ona skutecznie powołana na zajmowane
stanowisko. W tej sytuacji podstawą zatrudnienia powódki u strony pozwanej była
umowa o pracę, nie zaś powołanie. Powyższe oznaczało, że w niniejszej sprawie w
8
miejsce art. 68 k.p. zastosowanie winien mieć art. 45 k.p. W myśl art. 45 § 1 k.p.
zasadą jest, że w razie ustalenia, iż wypowiedzenie umowy o pracę jest
nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy -
stosownie do żądania pracownika - orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a
jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu - o przywróceniu pracownika do pracy na
poprzednich warunkach albo o odszkodowaniu. Wyjątkowo (art. 45 § 2 k.p.) sąd
pracy może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za
bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego
żądania jest niemożliwe lub niecelowe, zasądzając w to miejsce odszkodowanie.
Ze brzmienia przepisu wynika, że nie idzie w nim o to, iż przywrócenie do pracy
pracownika było kiedyś niecelowe lub niemożliwe, w szczególności, że mogło być
tak oceniane przy uwzględnieniu jedynie stanu rzeczy, jaki istniał w chwili
wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi. Niezależnie od tego, mając na
uwadze funkcję tego przepisu oraz założenia techniczno-prawne, które leżą u jego
podstawy, należy stwierdzić, że ocena, czy przywrócenie pracownika do pracy
(uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne) jest niemożliwe lub niecelowe musi być
dokonywana przy uwzględnieniu stanu rzeczy istniejącego w chwili wydawania
wyroku (dokonywania oceny). Na rzecz takiej wykładni art. 45 § 2 k.p. przemawiają
nie tylko racje jezykowo-logiczne, ale także konieczność ścisłej jego interpretacji,
skoro w myśl art. 45 § 1 k.p. zasadą jest wybór roszczenia przez pracownika.
Ustalenie niemożliwości lub niecelowości przywrócenia do pracy jest przy tym
elementem stanu rzeczy, który powinien być brany pod uwagę przez sąd według
jego istnienia w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c.). Ocena więc, czy
roszczenie pracownika o przywrócenie go do pracy powinno być uwzględnione,
zależy od tego, czy według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy
przywrócenie to jest niemożliwe lub niecelowe. Jednak - mimo uchybień
pracodawcy - przywrócenie powódki do pracy na poprzednich warunkach, chociaż
teoretycznie możliwe, było niecelowe, gdyż wiązałoby się z koniecznością zmiany
obowiązującego u pozwanej statutu, który nie przewidywał możliwości zatrudnienia
dwóch osób na tym samym stanowisku, a w momencie orzekania przez Sąd drugiej
instancji stanowisko dyrektora GOK było obsadzone. Przywrócenie powódki na to
stanowisko powodowałoby powstanie chaosu organizacyjnego związanego ze
9
sprawowaniem przez dwie osoby funkcji dyrektora. Zatem w ocenie Sądu
Najwyższego nie tyle przywrócenie powódki na zajmowane przez nią przed
wypowiedzeniem ostatnie warunki pracy i płacy było niemożliwe lecz niecelowe, a
przemawiał, za tym w ocenie Sądu, „obiektywny interes pozwanego". W
konsekwencji powyższej oceny i na podstawie art. 47 k.p. zasadne było w niniejszej
sprawie zasądzenie w miejsce przywrócenia do pracy odszkodowania za
naruszenie przepisów o rozwiązywaniu stosunku pracy. Z uwagi na powyższe
orzeczenie w postępowaniu sądowym przez Sąd pierwszej instancji i utrzymane w
mocy przez Sąd drugiej instancji odszkodowanie za niezgodne z prawem
rozwiązanie umowy o pracę, odpowiada prawu. Mając powyższe na uwadze Sąd
Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na podstawie art. 39814
k.p.c.
/tp/