Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 52/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 lipca 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania P.M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.
o rentę socjalną,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 26 lipca 2012 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 8 września
2011 r., sygn. akt […]
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 12 lutego 2010 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie P.M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
2
Społecznych Oddziału w K. z dnia 2 lipca 2009 r., którą odmówiono przyznania mu
prawa do renty socjalnej. Sąd Okręgowy na podstawie opinii biegłego specjalisty
psychiatry lek. med. I.O. ustalił, że występujące u wnioskodawcy zaburzenia
urojeniowe, zaburzenia emocji i zachowania powodują jego całkowitą niezdolność
do pracy od dnia złożenia wniosku do grudnia 2010 r. Jak wynikało z dokumentacji
medycznej oraz badania klinicznego i wywiadu z wnioskodawcą nadal występowały
u niego dość znacznie nasilone objawy negatywne w postaci apatii, zubożenia
afektywnego, zawężenia zainteresowań oraz znacznego, pogłębiającego się i
utrwalającego wycofania społecznego. W dokumentacji lekarskiej odnotowano, że
pomimo stosowanego leczenia okresowo nasilają się zaburzenia produktywne w
postaci urojeń. Badanie kliniczne potwierdziło obecność nastawień urojeniowych
oraz znacznie nasilonych objawów negatywnych. Biegły stwierdził nasilenie
schorzeń wnioskodawcy od daty badania klinicznego wykonanego w dniu 21
września 2009 r. Jednocześnie Sąd stwierdził, że biegły nie przytoczył
dokumentacji medycznej, na podstawie której możliwe byłoby przyjęcie, że stan
zdrowia wnioskodawcy pogorszył się od daty zgłoszenia wniosku, tj. 21 marca
2009 r.
Jednakże pomimo całkowitej niezdolności ubezpieczonego do pracy, w
ocenie Sądu Okręgowego, w świetle przepisów ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o
rencie socjalnej (Dz.U. z 2003 r., Nr 135, poz. 1268 ze zm.) oraz ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(tekst jedn. Dz.U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227) odwołanie nie zasługiwało na
uwzględnienie. Zgodnie z art. 61 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, który do renty socjalnej ma zastosowanie z mocy
art. 15 ustawy o rencie socjalnej, prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia
niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania
prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy. Sąd stwierdził,
że skoro ustalona wcześniej niezdolność wnioskodawcy do pracy istniała do dnia
30 września 2007 r., to wynikający z powołanych wyżej przepisów okres 18
miesięcy minął dnia 1 maja 2009 r. Powyższe w powiązaniu z wynikającymi z opinii
biegłego psychiatry ustaleniami, że wnioskodawca ponownie stał się całkowicie
niezdolny do pracy w dniu przeprowadzenia badania klinicznego przez biegłego, tj.
3
21 września 2009 r., powodowało przekroczenie przedmiotowego terminu o cztery
miesiące. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 47714
§ 1 k.p.c.
oddalił odwołanie.
W apelacji od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucając sprzeczność
ustaleń Sądu Okręgowego ze stanem faktycznym, wniósł o zmianę wyroku.
Zdaniem skarżącego w świetle przepisów przysługuje mu renta socjalna, ponieważ
jest całkowicie niezdolny do pracy i leczy się od dzieciństwa, w związku z czym nie
ma możliwości podjęcia pracy zarobkowej.
Wyrokiem z dnia 8 września 2011 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację ubezpieczonego. Sąd Apelacyjny
uzupełnił postępowanie dowodowe dopuszczając dowód z opinii biegłego
specjalisty psychiatry lek. med. T.Z.. Na podstawie tej opinii ustalono, że
rozpoznane u wnioskodawcy cechy osobowości schizoidalnej z objawami lękowymi
powodują, że jest on częściowo, trwale niezdolny do pracy. Biegły nie rozpoznał u
wnioskodawcy czynnych objawów psychotycznych, ani też ciężkiej przejściowej
postaci zaburzeń psychotycznych w rodzaju defektu/rezyduum, czy nasilonej
symptomatyki negatywnej. Biegły nie zgodził się z rozpoznaniem dokonanym przez
biegłego, sporządzającego opinię w postępowaniu przed Sądem pierwszej
instancji, występowania u wnioskodawcy uporczywych (czyli stale utrzymujących
się) zaburzeń urojeniowych, ponieważ z zapisków lekarskich sporządzonych
niecały miesiąc później stwierdzono stan „bez czynnych objawów produktywnych",
tzn. wytwórczych, psychotycznych. Kilkakrotnie podnoszono również zachowanie
przez wnioskodawcę krytycyzmu, który zwykle jest nieobecny u pacjentów z
psychozami. W związku z tym według biegłego brak było podstaw do rozpoznania
u wnioskodawcy zaburzeń psychotycznych, natomiast należało przyjąć
występowanie schizotypowych zaburzeń osobowości oraz zaburzeń
emocjonalnych - głównie pod postacią zaburzeń lękowych. Większość objawów
interpretowanych jako objawy psychotyczne może być tłumaczone zaburzeniami
lękowymi (np. poczucie obecności drugiej osoby). Poza tym zachowanie
ubezpieczonego charakterystyczne jest dla psychozy, zupełnie inne niż czyniłby to
chory z psychozą. W ocenie biegłego opisywane w dokumentacji i podawane w
wywiadzie codzienne aktywności wnioskodawcy powodują, że niemożliwe jest
4
stwierdzenie u niego objawów negatywnych czy defektu. Występujące u
wnioskodawcy zaburzenia emocjonalne i rysy nieprawidłowej osobowości nie
powodują całkowitej niezdolności do pracy. Ponadto objawy psychotyczne nie
zostały zweryfikowane w hospitalizacji psychiatrycznej. Powyższa opinia stanowiła
podstawę ustaleń Sądu Apelacyjnego i w świetle powyższego skoro wnioskodawca
nie został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy, to nie spełnił warunków do
przyznania mu renty socjalnej określonych w art. 4 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej.
Ubezpieczony zaskarżył w całości wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 8
września 2011 r. zarzucając Sądowi Apelacyjnemu naruszenie prawa
materialnego: - art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej
(Dz.U. nr 135, poz. 1268 ze zm.) - poprzez błędną jego wykładnię i niezasadne
przyjęcie, że wnioskodawca nie spełnił przesłanek uzasadniających przyznanie mu
prawa do renty socjalnej z uwagi na fakt, że wnioskodawca nie jest osobą
całkowicie niezdolną do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które
powstało przed ukończeniem 18 roku życia mimo że z opinii biegłego psychiatry
lek. med. I.O. wynika, że wnioskodawca jest całkowicie niezdolny do pracy; - art.
12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 nr 153, poz. 1227 ze zm.) - poprzez
przyjęcie, iż stwierdzone u wnioskodawcy cechy osobowości schizoidalnej z
objawami lękowymi nie powodują całkowitej niezdolności do pracy, lecz jedynie
częściową niezdolność do pracy. Ponadto w skardze powołano naruszenie
przepisów postępowania: - art. 5 k.p.c. w związku z art. 212 k.p.c. w związku z art.
391 k.p.c. poprzez niepouczenie wnioskodawcy o czynnościach procesowych, w
szczególności o konieczności powoływania wniosków dowodowych, o możliwości
ustanowienia pełnomocnika z urzędu mimo widocznej i oczywistej nieporadności
strony w postępowaniu oraz art. 286 k.p.c. w związku z art. 232 zdanie 2 k.p.c.
polegające na zaniechaniu wezwania i przesłuchania na rozprawie biegłego
psychiatry lek. med. T.Z., względnie ustnej konfrontacji biegłych psychiatrów lek.
med. I.O. i lek. med. T.Z. i niedopuszczeniu tego dowodu z urzędu mimo oczywistej
nieporadności strony w postępowaniu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Skarga kasacyjna okazała się uzasadniona w części zarzutów dotyczącej
naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 286 k.p.c. w związku z art. 232 zdanie 2
k.p.c. W ocenie Sądu Najwyższego w przypadku wydania w sprawie dwu
rozbieżnych w istotnych kwestiach opinii lekarskich nieprawidłowością jest oparcie
ustaleń na jednej z tych opinii bez wyjaśnienia sprzeczności. Zgodnie z art. 286
k.p.c. sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, a w razie
potrzeby - również dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych. Co
prawda powołany przepis udziela jedynie stosownych upoważnień, ale
skorzystanie z nich może się w określonej sytuacji aktualizować dla sądu jako
przedmiot jego równoczesnego obowiązku. Taka sytuacja wystąpiła w
przedmiotowej sprawie, opinie biegłych psychiatrów lek. med. IO. i lek. med. T.Z.
różnią się w przedmiocie występowania u skarżącego jednostek chorobowych.
Według psychiatry I.O. skarżący cierpi na zaburzenia psychotyczne – „uporczywe
zaburzenia urojeniowe. Zaburzenia emocji i zachowania”, z kolei według psychiatry
T.Z. skarżący cierpi na zaburzenia schizoidalne – „cechy osobowości schizoidalnej
z objawami lękowymi”. W takiej sytuacji, gdy rozbieżność poglądów na kwestie
medyczne, co do występowania określonej jednostki chorobowej są zgoła
odmienne, argumentacja za przyjęciem jednego lub drugiego stanowiska wymaga
wiedzy fachowej. W niniejszej sprawie doszło też do naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.
w związku z oceną dowodów, jakiej Sąd powinien dokonać stosownie do zasad
określonych w art. 233 § 1 k.p.c. Ten ostatni przepis stanowi, że sąd ocenia
wiarygodność i moc dowodów na podstawie wszechstronnego rozważenia
materiału dowodowego. Wyraz tej oceny powinien się znaleźć w motywach wyroku,
przy czym przepis art. 328 § 2 k.p.c. wymaga nie tylko wskazania dowodów, na
których sąd się oparł, lecz także podania przyczyn, dla których innym dowodom
odmówił wiarygodności i mocy dowodowej. Wskazując przyczyny uznania za
wiarygodną opinię psychiatry T.Z. powołał się na fachowość osoby ją
sporządzającej i dokładność przeprowadzonych badań. Nie wskazał natomiast
żadnych powodów, dla których poprzednią opinię, sporządzoną przez biegłego
specjalisty psychiatry I.O., uznał za niewiarygodną. Nie została zakwestionowana
ani wiedza fachowa tego biegłego, ani dokładność przeprowadzonych przez niego
6
badań oraz analizy dokumentacji. Nie zostało nawet wskazane, czy błędy tej opinii
występują w rozpoznaniu zmian chorobowych, czy w końcowych wnioskach.
Ponadto Sąd drugiej instancji w ogóle nie odniósł się do podstaw rozstrzygnięcia
Sądu pierwszej instancji w przedmiocie przekroczenie o cztery miesiące terminu
określonego w art. 61 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym prawo do renty
podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty
ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji, na
podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
/tp/