Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 44/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Beata Gudowska
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z powództwa S. P.
przeciwko S. Poland Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w K.
o wynagrodzenie i należności z tytułu podróży służbowych ,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 20 października 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 20 października 2011 r. Sąd Okręgowy Wydział Pracy
oddalił apelację pozwanej S. Poland Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.
od wyroku Sądu Rejonowego Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5
maja 2011 r., którym Sąd ten zasądził od pozwanej na rzecz powoda S. P. kwotę
6.211,21 zł brutto, wraz z ustawowymi odsetkami od wyszczególnionych dat,
tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych (punkt I wyroku), oraz
kwotę 50,063 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem ryczałtów za noclegi (punkt
II wyroku); oddalił dalej idące powództwo (punkt III wyroku); nadał wyrokowi w
punkcie I rygor natychmiastowej wykonalności do kwoty 2.000 zł brutto (punkt IV
wyroku); zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 1.458 zł tytułem zwrotu
kosztów zastępstwa procesowego (punkt V wyroku); nakazał pozwanej uiścić na
rzecz Skarbu Państwa kwotę 2.073,98 zł tytułem wydatków tymczasowo
poniesionych ze Skarbu Państwa (punkt VI wyroku); pozostałe koszty zaliczył na
rachunek Skarbu Państwa (punkt VII wyroku).
W części opisowej uzasadnienia tego wyroku wskazano, co następuje: „Sąd
Rejonowy na podstawie stanu faktycznego ustalonego w toku przewodu sądowego,
który Sąd Okręgowy przyjął za własny uznał, że powództwo powoda zasługuje na
uwzględnienie w części określonej w wyroku”. Natomiast ocena takich ustaleń
została ograniczona do niżej zacytowanych w całości (in extenso) wywodów:
„Zarzuty i argumenty apelacji nie uzasadniają uznania, że orzeczenie Sądu
Rejonowego, którym zasądzono od strony pozwanej na rzecz powoda tytułem
ryczałtów za noclegi kwotę 50.575 zł oraz kwotę 6.211,21 zł tytułem wynagrodzenia
za pracę w godzinach nadliczbowych. Sąd Rejonowy orzekając w sprawie
przeprowadził niezbędne do prawidłowego rozstrzygnięcia postępowanie
dowodowe, w sposób właściwy dokonał oceny materiału dowodowego, prawidłowo
też zastosował prawo materialne. W tym też zakresie Sąd Okręgowy podziela
pogląd jak i argumenty zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku że strona
pozwana nie wypłacała powodowi ryczałtu za noclegi, a także dodatkowego
wynagrodzenia za godziny nadliczbowe za okres od 1.03.2006 r. do 5.07.2008 r.
Sąd Rejonowy w sposób szczegółowy i prawidłowy odniósł się do należnych
powodowi roszczeń i ich wysokości. W tej sytuacji skoro wyrok Sądu Rejonowego
3
odpowiadał prawu apelacja strony pozwanej podlegała oddaleniu z mocy przepisu
art. 385 kpc.”.
W skardze kasacyjnej strona pozwana zarzuciła naruszenie przepisów
prawa materialnego, w szczególności: 1/ art. 775
§ 1 k.p., art. 775
§ 3 k.p., art. 775
§
4 k.p. oraz art. 775
§ 5 k.p. przez ich błędną wykładnię i przyjęcie, że pracodawca
nie jest uprawniony do wprowadzenia w regulaminie wynagradzania ryczałtowego
sposobu ustalania i naliczania należności z tytułu odbywania przez pracowników
podróży służbowych, w których połączone są kwoty należne pracownikowi z tytułu
diet oraz z tytułu noclegów w podróży służbowej, 2/ § 9 ust. 1 i 2 rozporządzenia
Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2001 r. w sprawie wysokości oraz
warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w
państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży
służbowej poza granicami kraju (Dz.U. Nr 236, poz. 1991 ze zm.) w związku z
art. 775
§ 5 k.p. przez ich niewłaściwe zastosowanie, polegające na niezgodności
pomiędzy ustalonym faktem uregulowania kwestii ustalania i naliczania
pracownikom należności z tytułu noclegów w podróży służbowej w regulaminie
wynagradzania a hipotezą tej normy prawnej tj. obowiązkiem pracodawcy
wypłacania pracownikom ryczałtów za noclegi w wysokości ustalonej w tym
rozporządzeniu, 3/ § 9 ust. 2 i 3 regulaminu wynagradzania w związku z art. 9 § 1
k.p. przez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że skarżąca nie uregulowała w aktach
wewnętrznego prawa pracy kwestii rozliczeń z pracownikami z tytułu podróży
służbowych, 4/ art. 1511
§ 4 w związku z art. 29 § 1 pkt 3 k.p. przez jego
niewłaściwe zastosowanie i nie uznanie uprawnienia stron stosunku pracy do
zastąpienia w umowie o pracę wynagrodzenia za pracę w godzinach
nadliczbowych wraz z dodatkiem ryczałtem ustalonym zgodnie z przepisami prawa
pracy, 5/ art. 80 k.p. przez jego niewłaściwe zastosowanie przyznanie powodowi
wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych wraz z dodatkiem, pomimo że
otrzymywał w odpowiednich terminach wynagrodzenie za pracę w godzinach
nadliczbowych w formie ryczałtu w kwocie przewyższającej wartość należności z
tytułu godzin nadliczbowych wyliczoną przez biegłego, wynikającą z ewidencji
czasu pracy, co doprowadziło do faktycznej dwukrotnej wypłaty powodowi
wynagrodzenia z tytułu przepracowanych godzin nadliczbowych. Skarżąca Spółka
4
zarzuciła też naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. przez nie wyjaśnienie w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa,
a w szczególności brak wskazania podstawy uznania nieskuteczności ustalenia
przez skarżącą warunków ustalania należności z tytułu noclegów odbywanych
przez pracowników w podróży służbowej poza granicami kraju w regulaminie
wynagradzania oraz brak wskazania podstawy zasądzenia wynagrodzenia za
godziny nadliczbowe wraz z dodatkiem, pomimo udokumentowania przez pozwaną
okoliczności wypłacenia tego wynagrodzenia za sporny okres w formie ryczałtu i w
kwocie łącznej przekraczającej wartość należności wyliczonej przez biegłego.
Wniosek o przyjęcie skargi do rozpoznania oparty został na występowaniu w
sprawie istotnego zagadnienia prawnym, „czy pracodawca jest uprawniony, w
oparciu o art. 775
§ 3 k.p., przy zachowaniu wymagania co do minimalnej
wysokości diety unormowanego art. 775
§ 4 k.p. do określenia w regulaminie
wynagradzania obowiązującym w jego zakładzie pracy zryczałtowanej należności z
tytułu odbywania przez pracowników podróży służbowych, w tym w szczególności
łącznego określenia należności za diety z tytułu podróży służbowych oraz z tytułu
kosztów noclegu”. Ponadto według skarżącego, skarga jest oczywiście
uzasadniona ze względu na rażące naruszenie: 1/ art. 775
§ 1, art. 775
§ 3, art. 775
§ 4 oraz art. art. 775
§ 5 k.p. przez dokonanie ich wykładni contra legem i uznanie
„wbrew przepisom bezwzględnie obowiązującym, że pracownikom przysługuje
prawo do ryczałtu za noclegi w wysokości ustalonej w/w Rozporządzeniem”, co
rażąco narusza „podstawowe normy wykładni aktów prawnych”, 2/ § 9 ust. 2 i 3
regulaminu wynagradzania w związku z art. 9 § 1 k.p. w kontekście art. 775
§ 4 k.p.,
i „przyjęciu bowiem wbrew zapisom Regulaminu Wynagradzania, że pracodawca
jest zobowiązany do zapłaty powodowi ryczałtów za noclegi w wysokości
wynikającej z rozporządzenia o zagranicznych podróżach służbowych stanowi
rażące naruszenie przepisów, jest również sprzeczne z podstawowymi zasadami
wykładni aktów prawnych i jako takie nie powinno się ostać”, 3/ art. 80 k.p. przez
zasądzenie na rzecz powoda wynagrodzenia z tytułu pracy w godzinach
nadliczbowych, podczas gdy wynagrodzenie takie zostało już mu uprzednio
zapłacone, a dwukrotna zapłata za tę samą pracę stanowi rażącą obrazę
wynikającej z tego przepisu „jednej z podstawowych zasad prawa pracy, mówiącej,
5
że wynagrodzenie należy się za pracę wykonaną”. Skarga kasacyjna jest
oczywiście uzasadniona także „w świetle nie wywiązania się przez Sąd Okręgowy z
obowiązku nałożonego nań przez art. 328 § 2 k.p.c.” i nie wyjaśnienia
rozstrzygnięcia w zakresie ryczałtów za noclegi podstawy prawnej uznania za
nieprawidłowe ustalenia przez skarżącą warunków wypłacania pracownikom
należności z tytułu podróży służbowych w formie zryczałtowanej diety obejmującej
zarówno dietę na wyżywienie, jak i należność z tytułu noclegów.
W konsekwencji skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez
oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz skarżącej
kosztów postępowania kasacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego
według norm przepisanych oraz kosztów zastępstwa procesowego za obie
instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania, a ponadto o orzeczenie o zwrocie przez powoda na rzecz skarżącej
świadczenia spełnionego przez pozwaną na podstawie zaskarżonego wyroku, a
ponadto zwrotu kwoty 4.887,98 zł tytułem zwrotu kosztów procesu i kwoty 2.808 zł
tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
W odpowiedzi na skargę powód wniósł o odmowę przyjęcia jej do
rozpoznania i zasądzenie od skarżącej na jego rzecz kosztów postępowania, w tym
kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o
oddalenie skargi w całości i zasądzenie od skarżącej na jego rzecz kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych. Pozwana zaprzeczyła tym twierdzeniom, które mają jedynie
„charakter przypuszczeń i domysłów”. W kolejnej replice powód podtrzymał
stanowisko zawarte w odpowiedzi na skargę kasacyjną, twierdząc, że zaskarżony
wyrok jest zgodny z obowiązującym prawem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwioną podstawę ze względu na
kwalifikowane i ewidentne, bo oczywiste i elementarne naruszenie art. 328 § 2
k.p.c. Rażąco ogólnikowe, bo „sloganowe” wywody Sądu drugiej instancji, w
6
połączeniu z równie ogólnikową częścią opisową (historyczną) przebiegu sprawy,
nie spełniało nie tylko elementarnych, ale żadnych (jakichkolwiek) wymagań
prawidłowego uzasadnienia wyroku, które powinno być sporządzane według
dyrektyw zawartych w art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c. Takie
niedopuszczalne i kwalifikowane wady uzasadnienia zaskarżonego wyroku, które
sporządzili i podpisali sędziowie - legitymujący się „apelacyjnym” statusem
służbowym, uniemożliwiały dokonanie jakiejkolwiek kasacyjnej kontroli
zaskarżonego orzeczenia w odniesieniu do kasacyjnych zarzutów naruszenia
przepisów prawa materialnego. Sąd Najwyższy nie może domyślać się ani
poszukiwać za Sąd drugiej instancji ustaleń faktycznych, dowodów lub podstaw
prawnych, na których Sąd ten oparł zaskarżony wyrok, bo to należy do
kardynalnych, a zarazem elementarnych powinności każdego sądu orzekającego w
sprawie, bez czego niemożliwe jest dokonanie weryfikacji zaskarżonego wyroku. W
szczególności Sąd Najwyższy nie ma także obowiązku odnoszenia się i
weryfikowania rozbieżnych twierdzeń spornych stron zawartych w obszernych
polemikach (pismach) procesowych składanych w postępowaniu kasacyjnym.
Dlatego sporządzona namiastka (pozór) dotychczasowego uzasadnienia
kontestowanego wyroku, w którym Sąd drugiej instancji uchybił elementarnym
wymaganiom sporządzenia uzasadnienia, o których mowa w art. 328 § 2 w związku
z art. 391 k.p.c., wymagała uchylenia do ponownego rozpoznania zaskarżonego
wyroku, który nie nadawał się do jakiejkolwiek, a w szczególności merytorycznej
kontroli kasacyjnej.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd drugiej instancji ustosunkuje się do
zawartych w apelacji zarzutów strony skarżącej, które zostały powielone w skardze
kasacyjnej, a także do twierdzeń obu stron zawartych w dalszych obszernych
pismach procesowych, składanych także w postępowaniu kasacyjnym, i sporządzi
uzasadnienie ponownie wydanego orzeczenia z poszanowaniem dyrektyw
zawartych w art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 319 k.p.c. po to, aby możliwe było
sprawdzenie prawidłowości i zasadności dokonanego osądu w jednej z licznych
analogicznych spraw, które trafiają do weryfikacji kasacyjnej. Aktualnie taka
kontrola w przedmiotowej sprawie okazała się niemożliwa ze względu na
kwalifikowane i oczywiste braki sporządzonej namiastki (pozoru) uzasadnienia
7
zaskarżonego wyroku. W niewyjaśnionych w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku
okolicznościach sprawy Sąd Najwyższy sygnalizuje jedynie, że przy ponownym jej
rozpoznaniu wymagane będzie w szczególności wskazanie przyczyn, dla których
prawnie możliwa, bo przecież „niezakazana”, metoda wypłacania kwot
„połączonego” (jednego) ryczałtu na diety (przeznaczonego na wyżywienie i drobne
wydatki), oraz tytułem zwrotu kosztów noclegu w udokumentowanej wysokości lub
w wysokości limitowanej przepisami rozporządzenia MPiPS z 19 grudnia 2002 r.,
nie rekompensowała - w ocenie Sądu drugiej instancji - pełnych oraz jakich
konkretnie kosztów noclegów. W tym celu należy dokładnie ustalić i uzasadnić,
dlaczego noclegi spędzane przez powoda w przystosowanej do spania i
wyposażonej w „homologowane” łóżko kabinie samochodu, które łączyły się z
nadzorowaniem ładunku, lub możliwości nocowania w „kantynach” w K. lub w
Holandii nie odpowiadały warunkom zapewnienia należytego („przyzwoitego”)
noclegu, który stawiał do dyspozycji powoda pozwany pracodawca, gdy przepisy
prawa nie ustanawiają prawem określonych wymagań ani nie precyzują sposobów
zapewnienia bezpłatnego noclegu. Niewystarczające było ogólnikowe odwołanie
się (tylko przez Sąd pierwszej instancji) do tezy jednego z orzeczeń Sądu
Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r., II PK 234/11 (OSNP 2012 nr 9-10, poz.
119), które zapadło w konkretnie opisanym stanie faktycznym i nie ma
„abstrakcyjnego” odniesienia do oceny być może różniącego się, a w każdym razie
nieustalonego stanu faktycznego w przedmiotowej sprawie. Sąd drugiej instancji
powinien zatem ustalić i ocenić konkretne warunki odbywania noclegów powoda w
kabinie samochodu i wskazać jego niedostatki, które sprzeciwiały się uznaniu za
bezpłatny nocleg zapewniany przez pracodawcę, mając na uwadze, że
cywilizowany „standard” nocnego odpoczynku pracownikowi w kabinie samochodu
bywa spełniony tylko wtedy, gdy zapewnia regenerację sił fizycznych i
psychicznych adekwatnych do wykonywania zawodu kierowcy. Ponadto,
dopuszczalne stosowanie jednego („łącznego”) ryczałtu, przeznaczonego na
zaspokojenie odrębnych potrzeb pracownika (tj. na diety oraz na pokrycie kosztów
noclegu, które są innymi (różnymi) należnościami z tytułu podróży służbowych), nie
powinno ograniczać się do wysokości jednego tylko z wymienionych świadczeń (np.
diet), ponieważ w takiej sytuacji wysokość „ryczałtu” na zaspokojenie odrębnych
8
potrzeb (kosztów noclegów) jest pozorna („zerowa”). Co do zasady nie jest
wykluczone zasądzenie ryczałtu za noclegi spędzane w samochodzie, podczas
których kierowca sprawuje bardziej skuteczną pieczę nad samochodem i
przewożonym ładunkiem - niż pozostawienie pojazdu choćby na parkingu
„strzeżonym”, co zasługuje na adekwatną, choćby ryczałtową rekompensatę tych
kosztów w razie ustalenia niedogodności lub uciążliwości warunków nocowania w
kabinie samochodu.
Wymagane jest także dokładne zweryfikowanie twierdzeń strony skarżącej,
że wypłaciła powodowi wyższy ryczałt za godziny nadliczbowe - niż wyliczone
przez biegłego wynagrodzenie z tego tytułu, który jakoby pominął lub nie uwzględnił
obowiązującego u strony pozwanej ryczałtowego systemu wynagradzania za
godziny nadliczbowe i wynagrodzenia już wypłaconego przez stronę pozwaną na
podstawie tej ryczałtowej metody płacowej. Należy precyzyjnie odnieść się do
zarzutu strony skarżącej, że powód otrzymał już wyższe ryczałtowe wynagrodzenie
za pracę w godzinach nadliczbowych - niż wyliczone przez biegłego. W razie takich
ustaleń niezasadne byłoby zasądzenie „dwukrotnej wypłaty” z tytułu pracy w
godzinach nadliczbowych.
Takich spornych okoliczności Sąd drugiej instancji nie opisał ani nie rozważył
przy ferowaniu zaskarżonego orzeczenia, ograniczając się jedynie do sloganowej
sygnalizacji, że „Sąd Rejonowy w sposób szczegółowy i prawidłowy odniósł się do
należnych powodowi roszczeń i ich wysokości”. Taki niedopuszczalny, bo
ewidentnie naganny sposób uzasadnienia zaskarżonego wyroku nie poddaje się
kasacyjnej kontroli, zważywszy że procedura kasacyjna zmierza do weryfikacji
kontestowanego wyroku Sądu drugiej instancji i nie może polegać na domyślaniu
się lub poszukiwaniu za ten Sąd ustaleń faktycznych oraz oceny prawnej, które
potencjalnie zostały zawarte w orzeczeniu pierwszoinstancyjnym. Na koniec Sąd
Najwyższy zwrócił uwagę na znajdujący się w aktach sprawy odpis prawomocnego
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 19 sierpnia 2010 r., III APa 27/10 (k. 955-976),
który był wydany wprawdzie w innej, ale podobnej sprawie i może zawierać
wskazówki dotyczące sposobu sporządzenia uzasadnienia orzeczenia, które
wszakże - w przedmiotowej sprawie po należytym ponownym jej rozpoznaniu -
9
suwerennie wyda i uzasadni Sąd drugiej instancji z uwzględnieniem i
poszanowaniem dyrektyw zawartych w art. 328 § 2 w związku z art. 391 k.p.c.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował w zgodzie z
art. 39815
k.p.c.