Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 400/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Lech Walentynowicz (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSA Władysław Pawlak
w sprawie z powództwa B. Ż.
przeciwko A. F.
o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 13 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego
z dnia 12 kwietnia 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
2
Powódka B. Ż. wniosła o uzgodnienie treści księgi wieczystej nr 11130,
prowadzonej przez Sąd Rejonowy, z rzeczywistym stanem prawnym przez
wykreślenie wpisów dotyczących zabudowań mieszkalnych i gospodarczych jako
odrębnego przedmiotu własności.
Powódka twierdziła, że te budynki, usytuowane na działce nr 128 wpisanej
do księgi wieczystej nr /…/, są częścią składową gruntu stanowiącego jej własność.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 16 grudnia 2010 r. oddalił powództwo.
Sąd ustalił, że E. A. w 1971 r. przekazała Skarbowi Państwa gospodarstwo
rolne o powierzchni 9,46 ha położone w D., zachowując prawo własności
budynków, ujawnione w księdze wieczystej nr /…/. Budynki te sprzedała w dniu 28
kwietnia 1980 r. M. J., a ten sprzedał je powódce w dniu 12 sierpnia 1987 r.
Decyzją Naczelnika Gminy K. z dnia 20 grudnia 1989 r., wydaną na
podstawie art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku
rolnym (Dz. U. Nr 10, poz. 53 ze zm.), przekazano nieodpłatnie powódce własność
państwowej działki nr 128 o powierzchni 400 m2
, na której posadowione są budynki
wpisane do księgi wieczystej nr /…/. Wpis działki nr 128 do księgi wieczystej nr /…/
nastąpił dopiero w dniu 22 kwietnia 2005 r., na wniosek powódki złożony w dniu 29
marca 2005 r.
W dniu 6 sierpnia 1993 r. powódka sprzedała budynki J. L., który nie spłacił
ceny nabycia, w związku z czym wszczęto przeciwko niemu egzekucję z
nieruchomości budynkowej. Z mocą prawomocnego postanowienia Sądu
Rejonowego z dnia 25 września 1996 r. własność budynków wpisanych do księgi
wieczystej nr /…/ nabył w trybie egzekucyjnym A. Z., który sprzedał je w dniu 29
sierpnia 2007 r. pozwanej A. F.
Sąd Okręgowy wyraził pogląd, że powódka – będąc w dniu 6 sierpnia 1993 r.
właścicielką działki nr 128 oraz budynków - w istocie sprzedała J. L. również działkę
związaną prawnierzeczowo z budynkami. Taką też wolę B. .wyraźnie
3
uzewnętrzniła, wnosząc w 2002 r. o wpisanie A. Z. do księgi wieczystej nr /…/ jako
właściciela działki nr 128.
Stanowisko to zaaprobował Sąd Okręgowy, oddalając apelację B. Ż.
Sąd ten podkreślił, iż powódka umową z dnia 6 sierpnia 1993 r. sprzedała L.
całą zabudowaną nieruchomość, nie jest zatem legitymowana do wniesienia
powództwa z art. 10 u.k.w.h.
Powódka w skardze kasacyjnej wniosła o zmianę wyroku odwoławczego
i uwzględnienie powództwa w całości.
Skarżąca powołała się na naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:
1) art. 48 k.c. przez przyjęcie, że istnieje odrębne prawo własności do
budynków oraz do gruntu, na którym są posadowione, przysługujące dwóm
różnym osobom;
2) art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 10,
poz. 53) przez uznanie, że wynika z niego norma przesądzająca, iż prawo
własności, na której posadowiony jest budynek, dzieli los tego budynku;
3) art. 3 ust. 1 u.k.w.h. przez stwierdzenie, że powódka nie jest właścicielką
działki nr 128.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nietypowe okoliczności rozpoznawanej sprawy ujawniają kształtowanie się
„w ujęciu historycznym” statusu prawnego nieruchomości budynkowej zatrzymanej
przez rolnika po przekazaniu gospodarstwa rolnego na cele rentowo – emerytalne.
Na tym tle wypada odnotować, że w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 24 stycznia 1968 r.
o rentach i innych świadczeniach dla rolników przekazujących nieruchomości rolne
na własność Państwa (Dz. U. Nr 3, poz. 15) po raz pierwszy umożliwiono rolnikowi
zatrzymanie budynków jako odrębnego od gruntu przedmiotu własności.
Takie wyodrębnienie zostało potwierdzone w ustawie z dnia 29 maja 1974 r.
o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność Państwa za rentę i zapłaty
pieniężne (Dz. U. Nr 21, poz. 118 ze zm.) oraz w ustawie z dnia 27 października
1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich
4
rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140 ze zm.), z tym że od 1 stycznia 1978 r. własność
budynków stała się prawem dziedzicznym (przenoszalność tego prawa nie była
kwestionowana). Dopiero w art. 57 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r.
o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i ich rodzin (Dz. U. Nr 40,
poz. 268 ze zm.), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1983 r., wprowadzono
zasadę superfitio solo cedit, ale tyko na przyszłość, gdy przekazanie gospodarstwa
rolnego następowało po tej dacie. Nastąpiła w konsekwencji dwoistość sytuacji
prawnej zatrzymanej przez rolnika nieruchomości budynkowej, uzależniona od daty
przekazania gospodarstwa rolnego. Uporządkowaniu tej sytuacji miało służyć
unormowanie zamieszczone w art. 6 ustawy z dnia 24 lutego 1989 r. o zmianie
ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich
rodzin oraz o zmianie ustawy o podatku rolnym (Dz. U. Nr 10, poz. 53 ze zm.),
która weszła w życie z mocą od dnia 1 stycznia 1989 r., uprawniające aktualnego
właściciela budynków zatrzymanych przez rolnika przed dniem 1 stycznia 1983 r.
do nieodpłatnego uzyskania własności działki gruntu, na której posadowione
są budynki.
Jest bezsporne, że konstytutywną decyzją administracyjną Naczelnika
Gminy K. z dnia 20 grudnia 1989 r. powódka nabyła nieodpłatnie własność
państwowej działki nr 128 o powierzchni 400 m2
, na której posadowione są budynki
wpisane jako odrębna nieruchomość w księdze wieczystej nr /…/ oraz,
że powyższą nieruchomość budynkową sprzedała w dniu 6 sierpnia 1993 r. J. L.
Istnieje zasadnicza rozbieżność w ocenie umowy sprzedaży; powódka uważa ją za
nieważną, natomiast oba Sądy potwierdziły jej ważność jako czynności
rozporządzającej gruntem z budynkami. W konfrontacji z przedmiotem
rozpoznawanej sprawy oba stanowiska budzą zastrzeżenia.
Stanowisko sądowe stanowi swoistą nadinterpretację jednoznacznej
czynności prawnej dokonanej w formie notarialnej, w zgodzie z aktualnym wpisem
do księgi wieczystej, z zachowaniem ustawowych domniemań (art. 3 i 6 u.k.w.h.).
Oba stanowiska nie uwzględniły istotnego faktu, iż pozwana nie wywodzi swojego
prawa do nieruchomości budynkowej z czynności prawnej z dnia 6 sierpnia 1993 r.,
lecz z prawomocnego postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 25 września 1996 r.
o przysądzeniu własności. Postanowienie to, orzekające co do istoty sprawy, ma
5
charakter wiążący (por. art. 365 i 366 k.p.c.). W konsekwencji powódka nie
wykazała, że wpisy do księgi wieczystej nr /…/ są niezgodne z rzeczywistym
stanem prawnym.
Utrzymywanie odrębnej własności nieruchomości budynkowej oraz
gruntowej nie jest racjonalne. Taka dwoistość nie została jednak wyeliminowana
przez unormowanie przewidziane w art. 6 cyt. ustawy z 24 lutego 1989 r. Przepis
ten nie miał bowiem zastosowania, jeżeli Skarb Państwa przed wejściem w życie
ustawy rozporządził działką na rzecz osoby trzeciej, a także wówczas, gdy działka
gruntu, na którym usytuowane są budynki „porolnicze”, stanowi współwłasność
Skarbu Państwa i innej osoby fizycznej lub prawnej.
Zaskarżony wyrok z przestawionych przyczyn jest ostatecznie trafny.
Należało w konsekwencji oddalić skargę kasacyjną (art. 39814
k.p.c.).
es