Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 3/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 września 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Iwona Koper
SSA Władysław Pawlak
w sprawie z powództwa D. Zakładów Metalurgicznych
"D." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
przeciwko G. B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 26 września 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 30 czerwca 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz pozwanego kwotę 3600 (trzy tysiące sześćset) zł tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 30 czerwca 2011 r. oddalił apelację
powodowej Spółki od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 8 lutego 2011 r.,
oddalającego powództwo o zasądzenie od G. B. kwoty 465 545,34 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 22 września 2010 r.
Z dokonanych w sprawie ustaleń wynika, że w dniu 31 października 2007 r.
J. W. wystawił na rzecz pozwanego weksel własny na kwotę 300 000 zł z terminem
płatności w dniu 20 grudnia 2007 r., który poręczony został przez stronę
powodową.
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 19 października 2009 r. w sprawie I C
/…/,której przedmiotem było przysługujące G. B. roszczenie wekslowe zasądził na
jego rzecz od wystawcy weksla J. W. oraz strony powodowej, jako poręczycielki
wekslowej solidarnie kwotę 300 000 zł. z ustawowymi odsetkami oraz kosztami
postępowania w wysokości 22 217 zł. W tamtej sprawie w postępowaniu
apelacyjnym G. B. cofnął pozew i zrzekł się roszczenia w stosunku do J. W., co
spowodowało, że w stosunku do niego wyrok z dnia 19 października 2009 r. został
uchylony i postępowanie w sprawie umorzone, natomiast w stosunku do
powodowej Spółki wyrok uprawomocnił się. Na jego podstawie G. B.
wyegzekwował kwotę 465 545,34 zł (należność główna wraz z odsetkami, kosztami
procesu oraz kosztami egzekucyjnymi).
W niniejszej sprawie, której - jak wskazano - przedmiotem sporu jest
wyegzekwowana przez G. B. od strony powodowej kwota 465 545,34 zł,
Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu prezentowanego przez stronę powodową,
zgodnie z którym oświadczenie pozwanego o zrzeczeniu się roszczenia w stosunku
do wystawcy weksla J. W., wywarło materialnoprawny skutek zwolnienia z długu,
powodując, że roszczenie pozwanego wygasło także w stosunku do strony
powodowej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego przedmiotem zrzeczenia się roszczenia
w postępowaniu sądowym w sprawie I C /…/ było jedynie roszczenie procesowe,
nie zaś materialnoprawne. Złożone w postępowaniu sądowym oświadczenie o
3
zrzeczeniu się roszczenia, mimo że nie wywołuje skutków materialnoprawnych, nie
może jednak być dochodzone przed sądem.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku strona powodowa zarzuciła
naruszenie art. 203 § 1 k.p.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu,
że złożone w postępowaniu sądowym oświadczenie o cofnięciu pozwu i zrzeczeniu
się roszczenia nie powoduje skutku materialnoprawnego w postaci wygaśnięcia
roszczenia, a także naruszenie art. 32 prawa wekslowego w zw. z art. 203 § 1
k.p.c. przez przyjęcie, że takie oświadczenie złożone w stosunku do wystawcy
weksla własnego nie powoduje wygaśnięcia odpowiedzialności poręczyciela
wekslowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty podniesione w skardze kasacyjnej nie są uzasadnione.
W niniejszej sprawie strona powodowa, jako poręczyciel wekslowy wystąpiła
przeciwko wierzycielowi wekslowemu o zapłatę kwoty pieniężnej wyegzekwowanej
od niej przez tego wierzyciela na podstawie prawomocnego wyroku sądowego
w sprawie I C /…/ , w której w stosunku do dłużnika wekslowego postępowanie
zostało umorzone, bowiem pozew wobec niego został cofnięty ze zrzeczeniem się
roszczenia. Zdaniem strony powodowej oświadczenie wierzyciela wekslowego
o zrzeczeniu się roszczenia wobec dłużnika wekslowego wywarło skutek w postaci
„wygaśnięcia odpowiedzialności” strony powodowej.
Szerokie rozważania zarówno strony powodowej, jak również obu
orzekających Sądów - oparte na dorobku doktryny i judykatury - co do skutków
cofnięcia pozwu ze zrzeczeniem się roszczenia dotyczą kwestii, czy po zrzeczeniu
się roszczenia powód (wierzyciel) może skutecznie dochodzić od dłużnika na
drodze sądowej roszczenia, którego zrzekł się. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego, w którym strona skarżąca bezzasadnie dopatruje się sprzeczności,
zapewne z powodu niewystarczająco wnikliwej jego analizy i nieuwzględnienia,
że judykaty powstały na tle różnych stanów faktycznych, przyjmuje się, że wskutek
zrzeczenia się roszczenia dochodzi do istotnej zmiany sytuacji prawno-procesowej
i prawno-materialnej pozwanego pierwotnie dłużnika. Podzielając prezentowany
w doktrynie pogląd, że przedmiotem procesu jest roszczenie procesowe, z którym
4
może, lecz nie musi być powiązane funkcjonalnie roszczenie materialnoprawne,
Sąd Najwyższy wielokrotnie podkreślał, że zrzeczenia się roszczenia, o którym
mowa w art. 203 § 1 k.p.c., dotyczy zrzeczenia się roszczenia w znaczeniu
procesowym. Oznacza to niemożność skutecznego dochodzenia w przyszłości
mogącego istnieć roszczenia materialno-prawnego. Zrzekając się roszczenia
procesowego, powód rezygnuje bowiem ze zbadania jego zasadności w tym
samym stanie faktycznym i wobec tego samego pozwanego. W razie ponownego
wytoczenia powództwo o to samo roszczenie i przeciwko temu samemu dłużnikowi
(pozwanemu), Sąd powinien wydać wyrok oddalający powództwo, jeżeli dłużnik
powoła się na wcześniejsze cofnięcie pozwu i zrzeczenie się roszczenia przez
powoda w poprzednim procesie (por. wyrok SN z dnia 13 lutego 2004 r.,
II CK 442/02, nie publ. oraz wyrok SN z dnia 25 września 2002 r., I CKN 1133
(nie publ.).
Podzielając przytoczoną argumentację podnieść należy, że miałaby
ona zastosowanie, gdyby przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było roszczenie
wierzyciela wekslowego (pozwanego) przeciwko dłużnikowi wekslowemu (J. W.,
wobec którego wierzyciel wekslowy cofnął pozew i zrzekł się roszczenia w sprawie I
C …). Wyrok zaskarżony skargą kasacyjną wydany został w sprawie – co warto
jeszcze raz podkreślić - w której poręczyciel wekslowy domaga się od wierzyciela
wekslowego zwrotu należności wyegzekwowanej na podstawie prawomocnego
wyroku. Powoływanie się zatem przez stronę powodową (poręczyciela
wekslowego) na złożone w tamtym procesie oświadczenie o cofnięciu pozwu i
zrzeczenie się roszczenia w stosunku do dłużnika wekslowego jest
bezprzedmiotowe.
W uzasadnieniu powołanego wyroku z dnia 13 lutego 2004 r., II CK 442/02
(nie publ.) Sąd Najwyższy wskazał, że w piśmiennictwie prawniczym pojawiło się
stanowisko, zgodnie z którym cofnięcie pozwu połączone ze zrzeczeniem się
roszczenia (art. 203 § 1 k.p.c.) stanowi w rezultacie zwolnienie dłużnika z długu
przez powoda (wierzyciela). W takiej sytuacji dłużnik (pozwany) nie musiałby
wyrażać zgody na zwolnienie go z obowiązku świadczenia, ponieważ przepis art.
203 § 1 k.p.c. stanowiłby lex specialis w stosunku do regulacji zawartej w art. 508
k.c. Określając je trafnie, jako skrajne i nieprzekonujące Sąd Najwyższy wskazał,
5
że nie do zaakceptowania jest założenie, że - generalnie rzecz biorąc - przepisy
proceduralne, z natury rzeczy regulujące inną materię prawną, mogłyby stać się lex
specialis wobec przepisów prawa materialnego. Nie można również - podkreślił
w tym orzeczeniu Sąd Najwyższy - bronić tezy, że przysporzenie w majątku
dłużnika (pozwanego) mogłoby nastąpić – w sytuacji określonej w art. 203 § 1 k.p.c.
– bez zgody, a nawet wbrew woli pozwanego dłużnika. Nie byłoby
także usprawiedliwionych podstaw do twierdzenia, ze kategoria „roszczenia”,
przewidziana w art. 203 k.p.c., oznacza roszczenie w znaczeniu prawa
materialnego. Należałoby wreszcie zwrócić uwagę także na to, że de lege lata
w zasadzie nie występuje dogmatyczna konstrukcja „zrzeczenia się prawa
podmiotowego” poza nielicznymi wyjątkami (por. np. art. 179 k.c. dotyczący
jednostronnego zrzeczenia się prawa własności nieruchomości przez wierzyciela).
Gdyby nawet podzielić stanowisko zaprezentowane w piśmiennictwie, które
Sąd Najwyższy zasadnie zakwestionował w powołanym wyroku z dnia 13 lutego
2004 r., II CK 442/02, to nie mogłoby ono mieć zastosowania w relacji między
wierzycielem wekslowym i poręczycielem wekslowym. W następstwie udzielonego
poręczenia wekslowego, oprócz stosunku prawnego zachodzącego między
dłużnikiem wekslowym i wierzycielem wekslowym powstaje drugi stosunek między
poręczycielem wekslowym i wierzycielem wekslowym. Zobowiązanie poręczyciela
(avalisty) jest – mimo swej akcesoryjności – zupełnie odrębne i nie mieści się
w zobowiązaniu wekslowym. Poręczyciel wekslowy nie jest kolejną osobą
zobowiązaną w stosunku zachodzącym między wierzycielem wekslowym
i dłużnikiem wekslowy. Cofnięcie pozwu połączone ze zrzeczeniem się roszczenia
kwalifikowane nawet jako zwolnienie dłużnika z długu, dokonane w stosunku tylko
do dłużnika wekslowego nie mogłoby odnieść skutku wobec poręczyciela
wekslowego.
Kierując się zapewne tymi względami, Sąd w sprawie I C /…/, umarzając
postępowanie w stosunku do dłużnika wekslowego (pozew ze zrzeczeniem się
roszczenia został wobec niego cofnięty), zasądził od poręczyciela wekslowego
(strony powodowej w niniejszej sprawie) na rzecz wierzyciela wekslowego
(pozwanego w niniejszej sprawie) kwotę pieniężną z tytułu długu wekslowego.
6
Wyrok ten jest prawomocny i wiążący nie tylko strony tamtego procesu ale
również inne sądy (art. 365 § 1 k.p.c.). Żądanie powoda o zasądzenie od strony
pozwanej kwoty pieniężnej wyegzekwowanej na podstawie tamtego wyroku,
w istocie stanowi jego podważanie, co oczywiście nie może odnieść skutku.
Z obu zatem wskazanych przyczyn skargę kasacyjna należało oddalić, jako
bezzasadną (art. 39814
k.p.c.). O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono
na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).
jw