Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 68/12
POSTANOWIENIE
Dnia 5 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSA Władysław Pawlak
w sprawie z wniosku S. G. i A. T.
przeciwko T.K.
z udziałem Prokuratora Okręgowego w B.
o stwierdzenie wykonalności orzeczenia sądu zagranicznego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 5 października 2012 r.,
skargi kasacyjnej T. K.
od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 23 marca 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i przekazuje sprawę do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w B. – w sprawie z wniosku S. G. i A. T. przeciwko T. K., przy
udziale Prokuratora Okręgowego w B. – postanowieniem z dnia 15 grudnia 2010 r.
stwierdził wykonalność na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej wyroku Sądu
Najwyższego stanu Nowy Jork (USA) wydanego po rozpoznaniu sprawy toczącej
się przed tym Sądem pod sygnaturą … . Za podstawę orzeczenia Sąd Okręgowy
przyjął następujące ustalenia i wnioski.
We wrześniu 2000 r. wierzyciele będący pracownikami budowlanymi
skierowali do Sądu Najwyższego stanu Nowy Jork pozew o należne im
wynagrodzenie przeciwko zatrudniającym ich podmiotom, wśród których jednym
z pozwanych był wskazany jako dłużnik T. K. W dniu 12 października 2000 r. T. K.
doręczono pozew wraz z wezwaniem na rozprawę w sposób określony w § 308
kodeksu postępowania cywilnego stanu Nowy Jork. Ze względu na to, że pozwani
nie brali udziału w sprawie, w dniu 25 września 2003 r. Sąd Najwyższy stanu Nowy
Jork wydał przeciwko L. C. /…/ oraz T. K. i P.K. wyrok zaoczny uwzględniający
powództwo. Doręczenie wyroku T. K., jako jednemu z dłużników solidarnych,
nastąpiło w dniu 10 czerwca 2004 r., natomiast w dniu 22 czerwca 2004 r. wyrok
ten został podpisany przez uprawnionego urzędnika sądowego i zarchiwizowany w
księdze orzeczeń sądu, czyli opatrzony „klauzulą wprowadzenia”. Z czynnościami
tymi, zgodnie z prawem stanu Nowy Jork, wiążą się dwie istotne konsekwencje.
Po pierwsze, od dnia dokonania takiego wpisu wyrok staje się niezaskarżalny, a po
drugie, od tego dnia, w wypadku gdy przedmiotem wyroku jest roszczenie
pieniężne, zaczynają biec odsetki za zwłokę w zapłacie.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle art. 1150 § 1 pkt 2 w związku z art.
1146 § 1 pkt 3 k.p.c. w niniejszej sprawie istotne znaczenie ma kwestia
zapewnienia pozwanemu możności obrony. T. K. został prawidłowo powiadomiony
o terminie rozprawy, wezwanie zostało mu bowiem doręczone zgodnie z
przepisami obowiązującymi w kraju, w którym zapadł wyrok. Zachodzą zatem
podstawy do przyjęcia, że w postępowaniu przed Sądem Najwyższym stanu Nowy
Jork dłużnik nie był pozbawiony możności obrony swych praw.
3
Zażalenie T. K. zostało przez Sąd Apelacyjny oddalone postanowieniem z
dnia 23 marca 2011 r. Rozważając podniesiony przez żalącego zarzut pozbawienia
go możności obrony, Sąd Apelacyjny stwierdził, że, zgodnie z § 308 nowojorskiego
kodeksu procedury cywilnej, doręczeń osobie fizycznej dokonuje się m.in. poprzez
fizyczne doręczenie wezwania, w obrębie stanu, osobie w odpowiednim wieku i
rozwadze, w rzeczywistym miejscu pracy, miejscu zamieszkania adresata
wezwania, poprzez bądź wysłanie pocztą wezwania do osoby bądź poprzez
wysłanie pocztą zwykłą wezwania do tej osoby, do jej miejsca pracy, w kopercie z
oznaczeniem „osobiste i poufne”. Doręczenie osobie w odpowiednim wieku i
rozwadze odpowiada standardom przewidzianego w art. 138 k.p.c. doręczenia
dorosłemu domownikowi adresata. Nie ma zatem znaczenia podnoszona
okoliczność, czy wskazana na dowodzie doręczenia M. G. była gospodynią, czy
gościem żalącego, natomiast jego twierdzenia, że osoba ta nie przekazała mu
zawiadomienia o rozprawie należy ocenić jako gołosłowne.
W świetle § 308 nowojorskiego kodeksu procedury cywilnej wątpliwości nie
budzi też – podkreślił Sąd Apelacyjny – prawidłowość doręczenia żalącemu wyroku
zaocznego przez zdeponowanie jego kopii zamkniętej w obwolucie, z uiszczoną
opłatą sądową, w urzędowej składnicy znajdującej się pod wyłączną opieką
i nadzorem Służb Pocztowych USA, żaden bowiem przepis polskiej procedury
cywilnej nie uzależnia skuteczności wyroku zaocznego od jego osobistego
doręczenia pozwanemu, a zastosowany przez nowojorski sąd sposób doręczenia
był odpowiednikiem doręczenia w trybie art. 139 k.p.c. Skoro w dniu
12 października 2000 r. żalącemu prawidłowo doręczono pozew z załącznikami,
powinien on od tego momentu – w razie zmiany adresu – poinformować o tym sąd,
aby nie narazić się na ujemne skutki wynikające z zaniedbania tego obowiązku.
W tej sytuacji pozostawienie wyroku zaocznego, doręczonego zastępczo pod
dotychczasowym adresem, było – zdaniem Sądu Apelacyjnego – zgodne również
z wymaganiami polskiej procedury cywilnej.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego dłużnik T. K.,
powołując się na podstawę określoną w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c., wniósł o jego
uchylenie oraz o uchylenie postanowienia Sądu Okręgowego i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania temu Sądowi. Wskazał na naruszenie art. 1151 § 1
4
k.p.c. przez rozstrzygnięcie w przedmiocie stwierdzenia wykonalności wyroku Sądu
Najwyższego stanu Nowy Jork zamiast nadania temu wyrokowi klauzuli
wykonalności, art. 1143 § 1 k.p.c. przez poprzestanie na ustaleniu treści przepisów
prawa stanu Nowy Jork bez zbadania treści norm zawartych w tych przepisach, bez
zbadania ich wykładni i sposobu stosowania oraz bez ustalenia ewentualnych
precedensów odnoszących się do istotnej dla sprawy problematyki, art. 1150 w
związku z art. 1146 § 1 pkt 3 i 4 k.p.c. przez przyjęcie, że wymagania dotyczące
doręczeń zastępczych są zgodne ze standardami polskiego prawa i w związku z
tym skarżący miał zapewnioną rzeczywistą możność obrony swych praw.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżący ma rację podnosząc, że z dniem 1 lipca 2009 r., wobec wejścia
w życie art. 1 pkt 67 – 77 ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy –
Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 234, poz.
1571 – dalej: „ustawa nowelizująca”), uległy zmianie przepisy o uznawaniu
i wykonywaniu orzeczeń sądów państw obcych, w tym art. 1150 i 1151 k.p.c.
Przed wejściem w życie powołanej ustawy nadanie zagranicznemu orzeczeniu
klauzuli wykonalności następowało dopiero po przeprowadzeniu postępowania
o stwierdzenie wykonalności, w ramach którego podlegały badaniu przesłanki
stwierdzenia wykonalności, czyli udzielenia exequatur. Konieczne było w związku
z tym wydanie dwóch postanowień: postanowienia o wykonalności oraz
postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności ( art. 1151 § 2 i 3 k.p.c. w brzmieniu
sprzed dnia 1 lipca 2009 r.). W wyniku nowelizacji doszło do scalenia postępowania
o stwierdzenie wykonalności z postępowaniem klauzulowym i w związku z tym
w ramach jednolitego postępowania mającego na celu zezwolenie na wykonanie
zagranicznego orzeczenia podlegają badaniu zarówno przesłanki stwierdzenia
wykonalności, jak i okoliczności warunkujące nadanie klauzuli wykonalności
(art. 1150 i 1151 k.p.c.).
Uszło jednak uwagi skarżącego, że, zgodnie z art. 8 ust. 5 ustawy
nowelizującej, uznaniu lub stwierdzeniu wykonalności na podstawie przepisów
ustawy podlegają orzeczenia, rozstrzygnięcia lub ugody, które zostały wydane
lub zatwierdzone po dniu wejścia w życie ustawy. Ponieważ w niniejszej sprawie
5
chodzi o zezwolenie na wykonanie wyroku Sądu Najwyższego stanu Nowy Jork
wydanego w dniu 25 września 2003 r., Sąd Apelacyjny prawidłowo zastosował
przepisy art. 1150 i 1151 w związku z art. 1146 § 1 pkt 1 - 6 k.p.c. w brzmieniu
sprzed wejścia w życie ustawy nowelizującej.
Artykuł 1150 § 1 k.p.c., w brzmieniu sprzed dnia 1 lipca 2009 r., stanowił,
że orzeczenia sądów zagranicznych w sprawach cywilnych należących w Polsce do
drogi sądowej, nadające się do wykonania w drodze egzekucji, są tytułami
egzekucyjnymi i będą w Polsce wykonalne, pod warunkiem wzajemności, jeżeli: 1)
orzeczenie podlega wykonaniu w państwie, z którego pochodzi, 2) zachodzą
warunki określone w art. 1146 § 1 pkt 1 – 6.
Skarżący powoływał się na przesłankę odmowy udzielenia exquatur
wskazaną w art. 1146 § 1 pkt 3 k.p.c. w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy
nowelizującej, czyli na pozbawienie go w postępowaniu przed Sądem Najwyższym
stanu Nowy Jork możności obrony swych praw. Badanie, czy nie zachodzi
wspomniana przesłanka wyłączająca możliwość stwierdzenia wykonalności
przeprowadza się na podstawie właściwych przepisów prawa zagranicznego sądu
orzekającego, gdyż chodzi w tym wypadku o kwestie natury procesowej, jednak
ocena, czy strona istotnie nie była pozbawiona możności obrony pozostaje w gestii
sądu polskiego, który nie jest w tym względzie związany stanowiskiem sądu
zagranicznego. Z tej przyczyny zawarte w części wstępnej wyroku zagranicznego
stwierdzenie, że pozwany został należycie zawiadomiony o wniesieniu pozwu
i terminie rozprawy, nie może być uznane za wystarczające. Chodzi bowiem
o zbadanie rzeczywistej możności uczestniczenia w postępowaniu i podjęcia
obrony w świetle przepisów prawa polskiego. Dla dokonania tej oceny istotna jest
przede wszystkim kwestia skutecznego doręczenia pozwu i zawiadomienia
o rozprawie w czasie umożliwiającym pozwanemu przygotowanie obrony
(zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1972 r., I CR 4/72, OSNCP
1972, nr 9, poz. 166, z dnia 6 lutego 1975 r., II CR 849/74, OSNCP 1976, nr 1, poz.
11, z dnia 9 stycznia 1980 r., IV CR 478/79, OSNCP 1980, nr 12, poz. 233, z dnia
25 listopada 1998 r., II CKN 70/98, Prok. i Pr. – wkł. 1999, nr 3, poz. 39, z dnia
9 lutego 2000 r., III CKN 597/98, Prok. i Pr. – wkł. 2000, nr 6, poz. 31 oraz z dnia
10 października 2008 r., II CSK 231/08, nie publ.).
6
Dokonanie oceny przesłanki odmowy udzielenia exequatir wskazanej w art.
1146 § 1 pkt 3 k.p.c., w brzmieniu sprzed dnia 1 lipca 2009 r., wymaga
uwzględnienia właściwego obcego prawa i obcej praktyki sądowej, co podlega
ustaleniu z urzędu w sposób wskazany w art. 1143 k.p.c. Źródłem stwierdzenia
treści obcego prawa mogą być także inne środki, które nie zostały wymienione
w tym przepisie, np. zagraniczne dzienniki ustaw, zbiory tekstów prawnych lub
publikacje dotyczące zagranicznego orzecznictwa sądowego. Jeżeli jednak sąd nie
jest w stanie ustalić treści obcego prawa we własnym zakresie, powinien skorzystać
z możliwości, jaką stwarza art. 1143 k.p.c. Uwzględniając obce normy prawne
trzeba przy tym zwrócić uwagę na zastosowanie ich w takim zakresie i w taki
sposób, w jakim zastosowałby je sąd zagraniczny.
W niniejszej sprawie Sąd Apelacyjny poprzestał na udzielonej
pełnomocnikowi wnioskodawcy w piśmie z dnia 17 sierpnia 2010 r. informacji
Konsula Generalnego Rzeczypospolitej Polskiej w Nowym Jorku o treści § 308
nowojorskiego kodeksu procedury cywilnej, normującego kwestię doręczeń
dokonywanych osobom fizycznym (k. 74 – 75), i – uwzględniając zawartą w tym
przepisie regulację – przyjął, że doręczenie skarżącemu pozwu z wezwaniem na
rozprawę oraz wyroku zaocznego z dnia 25 września 2003 r. odpowiadało
wymaganiom określonym w art. 138 i 139 k.p.c. W konsekwencji, uznał podniesiony
przez skarżącego zarzut pozbawienia go możności obrony za pozbawiony racji.
Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym stanu Nowy Jork skarżący nie został pozbawiony możności obrony,
nasuwa uzasadnione zastrzeżenia, ponieważ nie zostały zbadane wszystkie
okoliczności niezbędne dla dokonania takiej oceny. Konstatacja, że doręczenie
pozwu i wezwania na rozprawę czyniło zadość wymaganiom § 308 nowojorskiego
kodeksu procedury cywilnej oraz wymaganiom art. 138 k.p.c., nie zostało
poprzedzone zbadaniem, czy wymieniony przepis zagranicznego kodeksu,
przytoczony przez Konsula Generalnego w piśmie z dnia 17 sierpnia 2010 r.,
obowiązywał w tym samym brzmieniu w czasie, kiedy toczyło się postępowanie
w sprawie zakończonej wyrokiem z dnia 25 września 2003 r. Nie zbadano też, czy
obowiązujące w tym czasie przepisy nowojorskiego kodeksu procedury cywilnej
zawierały regulacje będące odpowiednikami art. 136 i 343 k.p.c. i w związku z tym,
7
czy sąd powinien pouczyć stronę przy pierwszym doręczeniu o obowiązku
zawiadamiania o każdej zmianie swego zamieszkania oraz o skutkach
niedopełnienia tego obowiązku.
Skarżący nie ma wprawdzie racji podnosząc, że dokonane w dniu
12 października 2000 r. doręczenie pozwu i wezwania na rozprawę przebywającej
w jego mieszkaniu M. G. powinno być poprzedzone przeprowadzeniem
dochodzenia i ustaleniem przez doręczyciela, w jakim charakterze dorosła osoba,
która podjęła się oddania pisma adresatowi, przebywała w jego mieszkaniu. M. G.
nie była przeciwnikiem skarżącego w sprawie, a odbierając przeznaczone dla niego
pismo, podjęła się oddania go adresatowi. Sąd Apelacyjny nie zbadał jednak, czy
wraz z doręczeniem pozwu i wezwania na rozprawę skarżący został pouczony o
obowiązku zawiadamiania sądu o każdej zmianie swego zamieszkania i o skutkach
zaniedbania tego obowiązku. Nie wyjaśnił też, czy zdeponowanie kopii wyroku w
urzędowej składnicy powinno być poprzedzone uprzednią próbą doręczenia stronie
odpisu tego wyroku lub inną formą zawiadomienia o fakcie jego wydania oraz o
przysługujących środkach zaskarżenia i czy istniała możliwość odbioru przez
adresata przesyłki zdeponowanej w składnicy.
Bez zbadania tych unormowań oraz sposobu zastosowania obowiązujących
w tym względzie regulacji nie można zaaprobować stanowiska Sądu Apelacyjnego,
że doręczenie wyroku z dnia 25 czerwca 2003 r. czyniło zadość wymaganiom art.
139 k.p.c. Nie można też twierdzić, że skarżący powinien ponieść konsekwencje
niedopełnienia obowiązku zawiadomienia sądu o zmianie swego zamieszkania,
skoro nie wiadomo czy został o tym pouczony.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art.
108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie
i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
8
jw