Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 135/12
POSTANOWIENIE
Dnia 25 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa A. G.
przeciwko Getin Noble Bank S.A. z siedzibą w W.
o uznanie postanowień umowy za niedozwolone,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 października 2012 r.,
zażalenia powoda na wyrok Sądu Apelacyjnego
z dnia 12 czerwca 2012 r.,
oddala zażalenie i pozostawia rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego Sądowi Rejonowemu.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z dnia
7 listopada 2011 r. w sprawie z powództwa A. G. przeciwko Getin Nobe Bank S.A.
z siedzibą w W. uznał za niedozwolone i zakazał stosowania przez „Getin Noble
Bank" S.A. z siedzibą w W. w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca
umowy o następującej treści:
1. „Bank jest uprawniony do zmiany oprocentowania kredytu
w przypadku zmiany, co najmniej dwóch z poniższych warunków: a) poziomu
kosztów refinansowania Banku".
2. „W zakresie zmian oprocentowania kredytu, dokonywanych przy
spełnieniu kryteriów określonych w ust. 1: a) w przypadku jego zmniejszenia,
dokonywana jest przez Bank na pisemny wniosek Kredytobiorcy. Na tę okoliczność
Bank wysyła do Kredytobiorcy pisemne potwierdzenie wraz ze zmienionym
harmonogramem spłat. Zmiana oprocentowania będzie obowiązywać od pierwszej
raty po otrzymaniu wniosku, o ile wniosek zostanie doręczony na 14 dni przed
terminem płatności raty, w przeciwnym razie zmiana stopy obowiązywać będzie od
następnej raty" (punkt I wyroku, (...) orzekł o kosztach procesu i zarządził
publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt
„Getin Noble Bank" S.A. z siedzibą w W. (punkt IV wyroku).
Na skutek apelacji pozwanego, Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 12 czerwca
2012 r. uchylił zaskarżony wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Ochrony Konkurencji i
Konsumentów z dnia 7 listopada 2011 r. i sprawę przekazał do ponownego
rozpoznania Sądowi Rejonowemu pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania apelacyjnego.
W uzasadnieniu wskazał, że SOKiK nie rozpoznał istoty niniejszej sprawy,
gdyż rozstrzygnął o innym roszczeniu niż zostało zgłoszone w pozwie. Wskazał,
że powództwo wytoczone w przedmiotowej sprawie dotyczyło uznania za
niedozwolone postanowień konkretnej umowy, a nie abstrakcyjnego wzorca
umowy.
3
Podkreślił, że powód domagając się przed SOKiK uznania za niedozwolone
postanowień umowy łączącej go z pozwanym występuje w obronie swoich
własnych interesów. Przepis art. 47936
k.p.c. nie pozwala natomiast na taką
indywidualną ochronę konsumenta.
Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c
uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał do rozpoznania Sądowi Rejonowemu
w zwykłym trybie, jako rzeczowo i miejscowo właściwemu na podstawie art. 17 pkt
4 i 30 k.p.c.
Orzeczenie to zaskarżył zażaleniem powód, zarzucając naruszenie art. 378
§ 1 i art.. 384 § 4 k.p.c., art. 386 § 4 w zw. z art. 316 § 1 i art. 187 § 1 k.p.c. oraz
art. 386 § 4 w zw. z art. 321 k.p.c., wnosząc o jego uchylenie i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§11
k.p.c. - w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 16
września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz
niektórych innych ustaw ( Dz. U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie z dniem
3 maja 2012 r. - zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie
uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazano, że instytucja uchylenia
wyroku sądu pierwszej instancji wraz z przekazaniem sprawy do ponownego
rozpoznania jest nadużywana, zaś obecny model postępowania cywilnego zakłada,
że druga instancja stanowi instancję merytoryczną, w ramach której rozpoznanie
sprawy powinno nastąpić ex novo i zakończyć się wydaniem merytorycznego
rozstrzygnięcia kończącego spór pomiędzy stronami.
Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c., poza wypadkami określonymi w § 2 i 3, sąd
drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty
sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania
dowodowego w całości.
4
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednolicie, że do
nierozpoznania istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu
pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy
zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych
zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka
materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936 poz. 315;
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r„ II CKN 897/97,
OSNC 1999 nr 1, poz. 22; z dnia 15 lipca 1998 r. II CKN 838/97, LEX nr 50750;
z dnia 3 lutego 1999 r„ III CKN 151/98, LEX nr 519260; wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36; z dnia 21
października 2005 r„ III CK 161/05, LEX nr 178635.; z dnia 12 listopada 2007 r.,
I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2). Nierozpoznanie istoty sprawy upoważnia
sąd drugiej instancji do wydania orzeczenia kasatoryjnego. Taki właśnie stan
wystąpił w przedmiotowej sprawie i został stwierdzony przez Sąd Apelacyjny.
Powód żądał uznania za niedozwolone postanowień umowy kredytu
konsumenckiego zawartej w dniu 8 sierpnia 2008 r. Swoje żądanie potwierdził na
rozprawie w dniu 7 listopada 2011 r. oświadczając, że „podtrzymuje żądanie pozwu
i wnosi o uznanie za niedozwolone postanowień wzorca umownego określonych
w pozwie".
Należy wskazać na zasadnicze różnice między kontrolą treści postanowień
konkretnej umowy (kontrola incydentalna), a kontrolą treści postanowień wzorca
(kontrola abstrakcyjna).
Kontrola incydentalna polega na badaniu treści postanowień konkretnej
umowy i przy założeniu, że postanowienia kontrolowanej umowy mogą być lub są
zaczerpnięte z wzorca umowy, pośrednio skutkuje również kontrolą postanowień
samego wzorca. Ma ona na celu ochronę indywidualnych interesów konsumenta
a jej następstwem nie jest eliminacja niedozwolonego postanowienia wzorca
umowy z obrotu, a jedynie stwierdzenie - na potrzeby konkretnej sprawy między
konsumentem a jego kontrahentem - że konsument w ramach umowy zawartej
z kontrahentem nie jest związany konkretnym postanowieniem umowy.
5
Drugi rodzaj kontroli skierowany jest wprost na treść postanowień wzorca;
kontrola taka dokonywana jest niezależnie od tego, czy doszło do zawarcia umowy
między stronami, ponieważ jej punktem odniesienia nie jest żadna konkretna
umowa (konkretny stosunek prawny) i jej postanowienia, lecz wyłącznie wzorzec
umowy stosowany przez uczestnika obrotu i treść postanowień tego wzorca (tzw.
kontrola abstrakcyjna).
Jest to kontrola dokonywana przez Sąd Ochrony konkurencji i Konsumentów
w postępowaniu odrębnym w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za
niedozwolone.
W przeciwieństwie do kontroli incydentalnej, której skutkiem jest wyłącznie
stwierdzenie bezskuteczności konkretnego postanowienia umowy na podstawie
art. 3851
§ 1 k.c., konsekwencją dokonania kontroli abstrakcyjnej jest
wyeliminowanie z obrotu postanowień wzorca umowy, które z dużym
prawdopodobieństwem w większości umów z konsumentami powinny być
zakwalifikowane jako klauzule abuzywne.
Kontrola incydentalna jest dokonywana przez sąd w celu udzielenia ochrony
indywidualnemu interesowi konsumenta, zaś wyrok wydany przez sąd wiąże tylko
strony danego postępowania. Natomiast celem kontroli abstrakcyjnej jest ochrona
interesu publicznego w postaci zbiorowego interesu konsumentów, przy czym
pośrednio może dojść do realizacji indywidualnego interesu konsumenta, który
wystąpił z powództwem. Ponadto prawomocne wyroki Sądu Ochrony Konkurencji
i Konsumentów, od chwili wpisania uznanego za niedozwolone postanowienia
wzorca umowy do rejestru, wywołują skutki wobec osób trzecich, a więc
charakteryzują się rozszerzoną prawomocnością (art. 47943
k.p.c.).
Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić,
że skoro Sąd Apelacyjny uznał, iż powód w niniejszej sprawie domagał się
w istocie udzielenia mu ochrony prawnej jako konsumentowi w indywidualnej
sprawie w ramach konkretnego stosunku prawnego łączącego go z pozwanym
w oparciu o umowę kredytu konsumenckiego z dnia 8 sierpnia 2008 r., to tym
samym powód nie mógł jej poszukiwać przed SOKiK w trybie określonym art. 47936
i nast. k.p.c. Nie mógł tego czynić także wówczas, gdy poddawane w wątpliwość
6
postanowienie umowne zostało zaczerpnięte z wzorca umownego. Postępowanie
o uznanie postanowień konkretnej umowy za niedozwolone prowadzone jest
bowiem według właściwości ogólnej, zatem Sąd I -ej Instancji pomijając treść
wiążącej strony umowy, nie rozpoznał istoty żądania powoda.
Tym samym Sąd Apelacyjny zasadnie uchylił zaskarżony wyrok i sprawę
przekazał do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w zwykłym trybie, jako rzeczowo i
miejscowo właściwemu.
Skoro zarzuty zażalenia okazały się nietrafne, zażalenie jako bezzasadne
podlegało oddaleniu (art. 3941
§ 3 k.p.c. w zw. z art. 39814
k.p.c. i w zw. z art. 108 §
2 k.p.c.).