Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 139/12
POSTANOWIENIE
Dnia 7 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Mirosława Wysocka (przewodniczący)
SSN Marian Kocon (sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
w sprawie z wniosku M. Ś.
przy uczestnictwie M. Ś., M. L. i D. Ś.
o zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych
oświadczenia o odrzuceniu spadku
oraz z wniosku D. Ś.
z udziałem M. Ś., M. Ś. i M. L.
o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 7 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej D. Ś.
od postanowienia Sądu Okręgowego w S.
z dnia 24 października 2011 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w S. do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w S. postanowieniem z dnia 24 października 2011 r. oddalił
apelację uczestniczki postępowania D. Ś. od postanowienia Sądu Rejonowego w
G., którym tenże Sąd zatwierdził uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia
woli o odrzuceniu spadku po A. Ś. przez M. Ś. oraz zmienił postanowienie Sądu
Rejonowego w G. z dnia 24 lutego 2011 r. w przedmiocie stwierdzenia nabycia
spadku po A. Ś. Ustalił, że M. Ś., spadkobierca ustawowy po A. Ś., złożył w dniu 29
grudnia 2010 r. oświadczenie o odrzuceniu spadku nie wiedząc o tym, że
spadkodawca posiada pozamałżeńskie dziecko, uczestniczkę postępowania D. Ś.
Skarga kasacyjna uczestniczki postępowania D. Ś. od postanowienia Sądu
Okręgowego - oparta na obu podstawach z art. 3983
k.p.c. - zawiera zarzut
naruszenia art. 299, 690 k.p.c., a także art. 1019 § 1 pkt 1 i § 3 k.c., i zmierza do
uchylenia tego postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego
rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 1019 § 1 k.c. spadkobierca, który złożył oświadczenie
o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku pod wpływem błędu bądź groźby, może uchylić
się od skutków prawnych tego oświadczenia przed sądem, przy czym powinien on
jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca; uchylenie
się wymaga zatwierdzenia przez sąd (art. 1019 § 3 k.c.) po przeprowadzeniu
rozprawy (art. 690 § 1 k.p.c.). Zatwierdzenie spełnia przynajmniej dwie funkcje,
mianowicie potwierdza wystąpienie błędu istotnego po stronie spadkobiercy
w rozumieniu art. 1019 § 1 k.c. i jednocześnie stwierdza osiągnięcie skutku
prawnego uchylenia się od przyjęcia lub odrzucenia spadku w pierwotnej postaci
(art. 88 § 2 k.c.).
Spadkobierca może ustanowić pełnomocnika do złożenia oświadczenia
przed sądem spadku o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia
o odrzuceniu spadku po określonym spadkodawcy oraz do oświadczenia, czy i jak
spadek po nim przyjmuje. Co do formy i treści pełnomocnictwa mają zastosowanie
te same przepisy, co przy oświadczeniu o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
3
Niemniej, nie ma wątpliwości co do tego, że elementy konstrukcyjne błędu
(w rozumieniu art. 1019 k.c.) określa art. 84 k.c. Błąd w rozumieniu tych
przepisów jest subiektywną kategorią prawną, a to oznacza, że powinien być
indywidualizowany w odniesieniu do określonych podmiotów prawa
(osób fizycznych). Indywidualizacja taka w okolicznościach sprawy dotyczy, ogólnie
ujmując, istnienia wiedzy M. Ś. o siostrze przyrodniej. Zasadnie przeto zarzuciła
skarżąca, że w sprawie zachodziła potrzeba przeprowadzenia dowodu na tę
okoliczność z jego przesłuchania. Jak przypomniał Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 28 marca 2010 r., V CSK 337/09 (nie publ.) sąd spadku bada z urzędu
zasadność uchylenia się przez spadkobiercę od skutków oświadczenia o przyjęciu
lub odrzuceniu spadku ponieważ może to mieć istotny wpływ na ustalenie kręgu
spadkobierców i na odpowiedzialność spadkową (art. 670 k.p.c. i art. 677 k.p.c.).
Nawet bezsporne stanowiska uczestników nie mają tu istotnego znaczenia,
ponieważ muszą oni udowodnić swoje twierdzenia wobec sądu (art. 6 k.c.).
Postępowanie w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych
oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku uregulowane zostało w rozdziale
10 działu IV tytułu II księgi II części I kodeksu postępowania cywilnego,
zatytułowanym "Inne sprawy spadkowe". Ustawodawca wyraźnie odgraniczył to
postępowanie od innych postępowań spadkowych wyszczególnionych
w rozdziałach 1-9, nadając mu przymiot samodzielnej sprawy spadkowej.
Samodzielność tę podkreślił w art. 690 § 2 k.p.c., według którego jeżeli, co wymaga
podkreślenia, po uprawomocnieniu się postanowienia o zatwierdzeniu uchylenia się
od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku okaże się,
że uległ zmianie krąg osób, co do których nabycie spadku zostało już stwierdzone,
sąd z urzędu zmienia postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo
uchyla zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia i orzeka w tym
przedmiocie. Postępowanie dotyczące tej zmiany toczy się przy zastosowaniu
art. 669 - 678 k.p.c.
Sądy orzekając w sprawie pominęły, że według 690 § 2 k.p.c., dopiero
prawomocne zatwierdzenie przez sąd uchylenia się od skutków prawnych
oświadczenia, powodujące zmianę kręgu osób, co do których nabycie spadku
4
zostało już stwierdzone, stanowi samoistną przesłankę dokonania z urzędu zmiany
prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.
jw

IV CSK 139/12

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia