Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 268/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Dariusz Świecki (przewodniczący)
SSN Barbara Skoczkowska
SSN Eugeniusz Wildowicz (sprawozdawca)
Protokolant Jolanta Grabowska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika
w sprawie W. C.
skazanego z art. 286 § 1 kk i in.
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 6 listopada 2012 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść skazanego
od wyroku Sądu Rejonowego
z dnia 1 marca 2012 r.,
1. uchyla zaskarżony wyrok w części dotyczącej zobowiązania
oskarżonego do naprawienia szkód (pkt 4),
2. wydatkami postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy, uwzględniając wyrokiem z dnia 1 marca 2012 r. złożony w
trybie art. 387 k.p.k. wniosek oskarżonego, skazał W. C. na kary jednostkowe po 10
miesięcy pozbawienia wolności za ciąg dwóch przestępstw z art. 286 § 1 k.k. w zw.
2
z art. 64 § 1 k.k. oraz za przestępstwo określone w art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12
k.k., zaś na podstawie art. 91 § 2 k.k. wymierzył oskarżonemu karę łączną roku
pozbawienia wolności. Ponadto na podstawie art. 72 § 2 k.k. zobowiązał
oskarżonego do naprawienia szkody, poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych:
M. Sp. z o.o.– kwoty 147.925 zł, W. Sp. z o.o.– kwoty 92.484,04 zł, K. S.
(poprzednio: K.) – kwoty 31.251,98 zł – w terminie 2 lat od uprawomocnienia się
wyroku. Wyrok ten nie został zaskarżony środkami odwoławczymi i uprawomocnił
się w dniu 27 marca 2012 r.
Kasację od powyższego wyroku złożył w trybie art. 521 k.p.k. Prokurator
Generalny. Zaskarżył wyrok „w całości na niekorzyść” oskarżonego i zarzucając
„rażące i mające istotny wpływ na jego treść naruszenie przepisów prawa karnego
procesowego – art. 387 § 2 i 3 k.p.k., polegające na uwzględnieniu przez Sąd
wadliwego wniosku oskarżonego o wydanie wyroku skazującego bez
przeprowadzenia postępowania dowodowego i wymierzenie mu określonej kary
oraz środka karnego, w wyniku czego w zapadłym wyroku doszło do rażącego
naruszenia przepisów prawa karnego materialnego – art. 72 § 2 k.k., poprzez
orzeczenie na jego podstawie obowiązku naprawienia szkody, pomimo że
oskarżonemu wymierzono karę roku pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania, co oznacza, iż obowiązek ten, przy braku wniosku
pokrzywdzonego, mógł zostać orzeczony jedynie na podstawie art. 46 § 1 k.k., a
nadto do rażącego naruszenia prawa karnego procesowego art. 415 § 5 k.p.k.,
polegającego na orzeczeniu wobec W. C. zobowiązania do naprawienia szkody
wyrządzonej przestępstwem poprzez zapłatę na rzecz pokrzywdzonych: M. Sp. z
o.o.– kwoty 147.925 zł, W. Sp. z o.o.– kwoty 92.484,04 zł, K. S. (poprzednio: K.) –
kwoty 31.251,98 zł pomimo, że o roszczeniach wynikających z popełnienia
przestępstw na szkodę K. K. i W. Sp. z o.o., oraz częściowo M. Sp. z o.o. wcześniej
prawomocnie rozstrzygnięto w postępowaniach cywilnych”, wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
W orzecznictwie sądowym ugruntowany jest pogląd, że z obowiązku
rozpoznania kasacji w granicach zaskarżenia i podniesionych zarzutów (art. 536
k.p.k.) wynika brak związania Sądu Najwyższego zgłoszonymi w niej wnioskami
oraz że na zidentyfikowanie granic zaskarżenia nie ma decydującego wpływu
3
oznaczenie ich w części wstępnej kasacji, bowiem granice zaskarżenia określa
treść zarzutu i wynikające z niego uchybienia, w powiązaniu z kierunkiem
zaskarżenia (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 r, IV KK
347/10, R – OSNKW 2010, poz. 2331). Wobec tego, mimo deklaracji Prokuratora
Generalnego, że zaskarża „wymieniony wyrok w całości, na niekorzyść
oskarżonego” oraz mimo żądania uchylenia tego wyroku „w całości”, Sąd
Najwyższy doszedł do przekonania, że w sprawie niniejszej zaskarżone zostało, i to
na korzyść oskarżonego, jedynie orzeczenie zobowiązujące oskarżonego do
naprawienia szkody, wydane na podstawie art. 72 § 2 k.k. Wynika to jednoznacznie
zarówno z treści zarzutu zawartego w części wstępnej kasacji, jak też z jej
uzasadnienia. W takim też zakresie kasacja podlegała uwzględnieniu, albowiem
wyrok w tej części został wydany z rażącym naruszeniem przepisów prawa
procesowego i materialnego, wymienionych w zarzucie kasacji, co miało istotny
wpływ na treść wyroku.
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu naruszenia art. 415 § 5
k.p.k. stwierdzić należy, że zachodzi tożsamość roszczeń, o których rozstrzygnął
Sąd Rejonowy w postaci zobowiązania oskarżonego do naprawienia szkody na
rzecz dwóch pokrzywdzonych na podstawie art. 72 § 2 k.k., z tymi wynikającymi z
zapadłych w postępowaniach cywilnych prawomocnych orzeczeniach, którymi
zasądzono od oskarżonego (PPHU J. Sp. z o.o.) na rzecz K. K. kwotę 31.251,98 zł
(nakaz zapłaty wydany przez Sąd Okręgowy w dniu 20 grudnia 2004 r., - k. 381)
oraz zasądzono od oskarżonego (K. Sp. z o.o.) na rzecz W. Sp. z o.o. kwotę
88.967,30 zł (nakaz zapłaty Sądu Okręgowego z dnia 24 września 2002 r., – k.
119). Z treści dokumentu znajdującego się w aktach sprawy niniejszej wynika, że
do dnia 17 czerwca 2002 r. K. Sp. z o.o. uregulowała kwotę 3.514, 74 zł,
wynikającą z zobowiązań wobec spółki W., do zapłaty pozostała zatem kwota
88.967, 30 zł (k. 119). Wydany nakaz zapłaty obejmował więc pozostałe
zobowiązania oskarżonego wobec tego pokrzywdzonego.
Z kolei należności z tytułu zobowiązań K. Sp. z o.o. wobec M. Sp. z o.o.
wynosiły ogółem 147.925 zł. Z akt sprawy, w tym zeznań M. O. wynika, że K. Sp. z
o.o. zapłaciło pokrzywdzonej z tego tytułu kwotę 19.000zł (k. 4 - 5 i 45 – 46).
Natomiast w stosunku do trzech, spośród czterech faktur obciążających K. Sp. z
o.o. pokrzywdzona wystąpiła do sądu, uzyskując nakazy zapłaty, opisane w
porozumieniu z dnia 23 stycznia 2003 r. (k. 45 – 46). W toku postępowania do akt
4
sprawy nie dołączono tych nakazów zapłaty, stąd nie jest możliwe precyzyjne
określenie wysokości kwoty nie objętej tymi orzeczeniami.
Orzeczenia sądów cywilnych obejmowały więc wszystkie zobowiązania
oskarżonego wobec K. K. i spółki W. oraz większość jego zobowiązań wobec spółki
M.
Sąd Rejonowy mając świadomość tego stanu rzeczy (na rozprawie w dniu
23 lutego 2012 r. odpisy powyższych orzeczeń i dokumentów zaliczył do materiału
dowodowego sprawy – k. 691), pominął jednak treść art. 415 § 5 k.p.k.,
określającego warunki orzekania o naprawieniu szkody. Zgodnie z tym przepisem
obowiązku naprawienia szkody nie orzeka się, jeżeli roszczenie wynikające z
popełnienia przestępstwa jest przedmiotem innego postępowania albo o roszczeniu
tym prawomocnie orzeczono. W orzecznictwie trafnie wskazuje się, że zakaz
wynikający z art. 415 § 5 zd. 2 k.p.k. odnosi się do każdego określonego w ustawie
przypadku orzekania karnoprawnego obowiązku naprawienia szkody, a więc
również określonego w art. 72 § 2 k.k. oraz że obowiązuje niezależnie od tego, czy
zasądzone w postępowaniu cywilnym roszczenie zostało wyegzekwowane (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 września 2009 r., V KK 149/09, LEX nr 602608;
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., II KK 20/11, LEX nr 785279).
Natomiast, jeżeli o roszczeniu tym orzeczono tylko częściowo, względnie
przedmiotem innego postępowania (cywilnego) jest tylko część roszczenia,
zachodzi możliwość orzekania w postępowaniu karnym o penalnych, czy też
probacyjnych środkach kompensacyjnych w takiej części, w jakiej nie zachodzi stan
rei iudicatae lub lispendent (zob. P. Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: Kodeks
postępowania karnego. Komentarz, tom II, Warszawa 2011, s. 664).
Fakt, że o roszczeniach wynikających z popełnienia przypisanych
oskarżonemu przestępstw już wcześniej - w całości lub w części - prawomocnie
rozstrzygnięto, wykluczał możliwość nałożenia na W. C. w postępowaniu karnym
obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przez niego tymi przestępstwami. W
rezultacie, podniesiony przez skarżącego zarzut rażącego naruszenia art. 415 § 5
k.p.k., jest w pełni zasadny.
Rozstrzygnięcie sądu w tym zakresie jest ponadto dotknięte uchybieniem
stanowiącym rażące naruszenie prawa materialnego - art. 72 § 2 k.k. Wynikająca z
tego przepisu możliwość zobowiązania oskarżonego do naprawienia szkody
związana jest z warunkowym zawieszeniem wykonania kary. Dlatego zobowiązanie
5
oskarżonego, któremu wymierzono karę pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania, do naprawienia szkody na podstawie art. 72 § 2 k.k.,
nastąpiło z rażącą obrazę tego przepisu prawa materialnego.
Wobec stwierdzenia rażącego naruszenia art. 415 § 5 k.p.k. i art. 72 § 2 k.k.
oraz oczywistego wpływu tych uchybień na treść rozstrzygnięcia, należało uchylić
wyrok w części dotyczącej zobowiązania oskarżonego do naprawienia szkód
wyrządzonych przestępstwami. Ponieważ w dwóch przypadkach wyrządzone
szkody zostały w całości naprawione, zaś w trzecim - wobec braku wniosku
pokrzywdzonej M. Sp. z o.o. – nie ma obowiązku orzekania w tym przedmiocie z
urzędu w trybie art. 46 § 1 k.k., zbędne stało się wydanie rozstrzygnięcia
następczego.
Kierując się powyższym Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.
O wydatkach poniesionych przez Skarb Państwa, związanych z
rozpoznaniem kasacji, orzeczono zgodnie z art. 638 k.p.k.
przewodniczący SSN (Dariusz Świecki)
Sędziowie SN (Barbara Skoczkowska)
SN (Eugeniusz Wildowicz)