Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 188/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 14 listopada 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner (sprawozdawca)
SSA Władysław Pawlak
w sprawie z powództwa W. Ś. i K. Ś.
przeciwko E. H.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 14 listopada 2012 r.,
skargi kasacyjnej powodów
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 grudnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
powodów i w tej części przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, wraz z rozstrzygnięciem o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 27 maja 2010 r. Sąd Okręgowy w P. oddalił powództwo W. i
K. małżonków Ś. o zasądzenie od pozwanej E. H. wynagrodzenia za bezumowne
korzystanie z nieruchomości. Nieruchomość ta miała zostać sprzedana przez
powodów pozwanej, która objęła ją w posiadanie i mimo uznania umowy sprzedaży
za nieważną nie zwróciła powodom do dnia rozpoznania niniejszej sprawy.
Oddalając powództwo Sąd pierwszej instancji uznał, że od 1998 r. powodowie
nie są właścicielami przedmiotowej nieruchomości, dlatego nie przysługuje
im roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z tej nieruchomości. W wyniku
wniesionej przez powodów apelacji Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 8 grudnia
2011 r. zmienił zaskarżony wyrok i w pkt 1 zasądził na rzecz powodów od pozwanej
kwotę 18 060,76 złotych z ustawowymi odsetkami za okres bezumownego
korzystania w złej wierze z nieruchomości gruntowej powodów od 1998 r. do 31
marca 2005 r., a w pozostałej części co do żądania wynagrodzenia za korzystanie z
budynków oddalił apelację; w części żądania powodów za okres po 31 marca 2005
r. zaskarżony wyrok został uchylony i sprawa przekazana w tym zakresie do
ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania (pkt 2).
W skardze kasacyjnej powodów, odnoszącej się tylko do tej części wyroku
Sądu drugiej instancji, w którym w pkt 1 została oddalona apelacja w zakresie
roszczenia powodów o zapłatę 169 020 złotych, tytułem wynagrodzenia
za bezumowne korzystanie z nieruchomości za okres od 1 kwietnia 1998 r. do
31 marca 2001 r. oraz od 1 kwietnia 2002 r. do 31 marca 2005 r., zarzucono
zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie art. 224 § 2 i art. 225 k.c., w szczególności przez przyjęcie,
że należne wynagrodzenie od posiadacza w złej wierze za korzystanie
z nieruchomości zabudowanej może być wyłącznie ograniczone do wynagrodzenia
za grunt, z pominięciem wynagrodzenia za budynki i infrastrukturę na tej
nieruchomości, posadowione przez powodów przed dniem wejścia pozwanej
w jej posiadanie. Skarżący wnieśli o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania,
3
ewentualnie o uchylenie tego wyroku i zasądzenie na rzecz powodów kwoty
187 080,76 złotych wraz z odsetkami i kosztami postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwana wniosła o oddalenie skargi
kasacyjnej i zasądzenie kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że została przyznana racja
powodom co do bezumownego korzystania w złej wierze z ich nieruchomości przez
pozwaną przez czas określony w wyroku, za co należy się powodom
wynagrodzenie. Podstawa prawna zasądzonego wynagrodzenia nie została
wskazana przez Sąd Apelacyjny, jednak z uzasadnienia wyroku wynika, zwłaszcza
przez odwołanie się do braku roszczenia o wynagrodzenie w razie posiadania
nieruchomości w dobrej wierze (art. 224 § 1 k.c.), że jako jego podstawę należy
uznać art. 224 § 2 i art. 225 k.c. Przepisy te stanowią w szczególności o obowiązku
wynagrodzenia właścicielowi nieruchomości za korzystanie z jego rzeczy przez
posiadacza w złej wierze i przez posiadacza w dobrej wierze od chwili, w której
dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa windykacyjnego (art. 222
§ 1 k.c.). W oszczędnej w swej treści odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik
pozwanej przyznał zasadność jej odpowiedzialności, z odwołaniem się do art. 224
§ 2 i art. 225 k.c. Zakwestionował jedynie zaskarżenie przez powodów wysokości
przyznanego wynagrodzenia.
Jednakże w tym właśnie zakresie skarga jest uzasadniona. Jak stwierdza
Sąd Apelacyjny w zaskarżonym wyroku przepisy nie określają wysokości
wynagrodzenia, więc z powołaniem się na stanowisko piśmiennictwa i powołanego
orzecznictwa oraz na przeprowadzony dowód z opinii biegłego przyznane zostało
wynagrodzenie za niezgodne z prawem korzystanie przez pozwaną
z nieruchomości gruntowej powodów. Za zasadny Sąd uznał zarzut pozwanej,
że w wynagrodzeniu nie można uwzględnić korzystania z budynków powodów,
ponieważ pozwana poniosła własne nakłady na gruncie, polegające
na wybudowaniu ogrodzenia oraz, jak to nazwano - obiektów kubaturowych, ciągów
komunikacyjnych i oświetlenia zewnętrznego. W uzasadnieniu wyroku zostało
ponadto stwierdzone, że działka jest uzbrojona w drogę o nawierzchni gruntowej,
4
linię energetyczną, sieć wodociągową, sieć kanalizacji sanitarek, linię telefoniczną.
Z tych względów nie było podstaw do uwzględnienia w wynagrodzeniu należnym
powodom - budynków, które nie zostały wniesione ich wysiłkiem finansowym
(s. 7 uzasadnienia wyroku Sądu drugiej instancji).
Ustalenia poczynione przez Sąd Apelacyjny nie wskazują na należyte
rozpoznanie sprawy. Z ustaleń tych wynika, poza wskazanymi powyżej
okolicznościami, że w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie przez pozwaną,
nieruchomość była zabudowana garażem, zbiornikiem na gnojówkę, wybiegami
betonowymi, studnią, przyłączem energetycznym i ogrodzona. W skardze
kasacyjnej, z powołaniem się na uznaną przez Sąd opinię biegłego, powodowie
wskazali dodatkowo na infrastrukturę znajdującą się w chwili przeniesienia
posiadania na pozwaną, tj. na instalację oświetleniową, wodną, odprowadzającą
ścieki, a także, z powołaniem się na opinię innego biegłego (w sprawie I C … Sądu
Wojewódzkiego w G.) na wskazany już budynek chlewni wraz z paszarnią,
zaadaptowany przez pozwaną na budynek produkcyjny branży spożywczej wraz z
częścią socjalną i rozbudowany z kubatury 3.928 m3
do 5.512,50 m3
. Ponadto na
nieruchomości znajdował się, według powodów połączony z budynkiem chlewni
garaż kombajnu, zaadaptowany przez pozwaną na magazyn wyrobów gotowych;
inne adaptowane przez pozwaną na cele gospodarcze obiekty znajdujące się na
nieruchomości powodów zostały wymienione w uzasadnieniu Sądu drugiej
instancji. Z dokonanego wyliczenia naniesień na grunt powodów wynika, że w chwili
objęcia go w posiadanie przez pozwaną znajdowały się tam liczne budynki i
budowle, które służyły następnie pozwanej, czego nie zmienia potrzeba ich
adaptacji, rozbudowania i poniesienia nakładów finansowych przez pozwaną. Na
podstawie art. 224 § 2 i art. 225 k.c. wynagrodzenie za korzystanie w złej wierze z
nieruchomości obejmuje zarówno grunt, jak budynki, budowle i inne urządzenia,
które znajdowały się na gruncie w chwili objęcia ich w posiadanie przez
zobowiązanego, niezależnie od tego, czy zobowiązany z nich korzystał, jeżeli
obiektywnie oceniając nadawały się do wykorzystania i przedstawiały
określoną wartość.
Nie jest jasne na podstawie uzasadnienia Sądu Apelacyjnego, które
z budynków i budowli, jakiej wielkości i w jakim stanie znajdowały się na gruncie
5
powodów i zostały objęte w posiadanie przez pozwaną, a następnie
wykorzystywane przez nią do prowadzonej działalności, gdyż w uzasadnieniu nie
jest to wystarczająco wyjaśnione. Z uzasadnienia tego wynika jednak,
że niezasadne było odmówienie w ogóle wynagrodzenia za korzystanie z naniesień
znajdujących się na nieruchomości powodów, zresztą Sąd Apelacyjny nie
kwestionował takich roszczeń powodów. Podważył je tylko, ze względu
na nie mające jednak dostatecznych podstaw, stwierdzenie braku - poza gruntem -
przedmiotu roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z takich nieruchomości.
Należy zatem, ponownie rozpoznając sprawę w zakresie w jakim wyrok został
uchylony, rozważyć stan faktyczny, uwzględniając znajdujące się na gruncie w dniu
objęcia go w posiadanie przez pozwaną budynki, budowle i urządzenia, a także
czas korzystania z nich, mając na uwadze ich wartość i wartość po dokonanej
przez pozwaną przebudowie, rozbudowie, zasadnej rozbiórce itp. oraz powtórnie
dokonać oceny z punktu widzenia prawidłowego zastosowania art. 224 § 2
i art. 225 k.c.
Z tych względów należało na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylić
zaskarżony wyrok w części i w tym zakresie przekazać sprawę do ponownego
rozpoznania, przekazując także rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego na podstawie art. 108 § 2 w związku z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.
jw