Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 77/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 grudnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Barbara Myszka (przewodniczący)
SSN Józef Frąckowiak (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa SE. I. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.
obecnie So. I. Spółka
Akcyjna z siedzibą w K.
przeciwko PGE Polskiej Grupie Energetycznej Spółce Akcyjnej w W.
o stwierdzenie nieważności ewentualnie uchylenie uchwały walnego zgromadzenia,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 7 grudnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 2 listopada 2011 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony powodowej na
rzecz pozwanej kwotę 180 (sto osiemdziesiąt) zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Powód Se. I. sp. z o.o. był akcjonariuszem PGE Górnictwo i Energetyka
S.A. z siedzibą w Ł. W tym zakresie strona powodowa prowadziła wspólne
przedsięwzięcie z Funduszem Inwestycyjnym A. Celem tego przedsięwzięcia było
objęcie akcji w podmiotach, które podlegały połączeniu z pozwaną PGE Polska
Grupa Energetyczna S.A. w W. i wskutek tego następczo objęcie akcji w Spółce
PGE, która ostatecznie weszła na giełdę.
W Monitorze Sądowym i Gospodarczym z dnia 8 lutego 2010 r. (nr 26/2010),
pod pozycją 1512 opublikowano ogłoszenie o planie połączenia pozwanej PGE
Polska Grupa Energetyczna S.A. w W. (jako spółki przejmującej) między innymi ze
spółką PGE Górnictwo i Energetyka S.A. w Ł. (jako spółką przejmowaną).
W planie połączenia wskazano parytet wymiany akcji i metody zastosowane
dla określenia parytetu wymiany. Załącznikiem do planu połączenia było „Ustalenie
wartości majątku spółek przejmowanych” sporządzone na dzień 1 grudnia 2009 r.
W Monitorze Sądowym i Gospodarczym nr 127 z dnia 2 lipca 2010 r. pod poz. 8386
i nr 137 z dnia 16 lipca 2010 r. pod poz. 9021 ukazały się ogłoszenia o zamiarze
powyższego połączenia. Plan połączenia został poddany w marcu 2010 r. badaniu
przez biegłego rewidenta wyznaczonego przez sąd rejestrowy - Sąd Rejonowy.
Biegły rewident wskazał, że plan połączenia jest zgodny co do formy i treści z
obowiązującymi przepisami k.s.h., w szczególności zawiera wszystkie informacje
określone w art. 499 § 1 k.s.h., a nadto określał należycie stosunek wymiany akcji
spółek przejmowanych na akcje spółki przejmującej i w sposób uzasadniony
przyjmował dla ustalenia stosunku wymiany akcji wycenę spółek przeprowadzoną:
dla spółki przejmującej przy wykorzystaniu metody zdyskontowanych przepływów
pieniężnych, zaś dla spółek przejmowanych przy wykorzystaniu metody aktywów
netto.
Pismem z dnia 27 lipca 2010 r. powód Spółka Se. I. wystąpiła do spółki PGE
Górnictwo i Energetyka o udzielenie szeregu informacji związanych z procedurą
połączenia. W odpowiedzi Spółka PGE Górnictwo i Energetyka pismem z dnia 30
lipca 2010 r. powiadomiła powódkę m.in., że wyceny sporządzone na potrzeby
parytetu wymiany, będą udostępnione w dniu 2 sierpnia 2010 roku w kancelarii
W.G. w W., zajmującej się obsługą prawną połączenia. W dniu 3 sierpnia 2010 r.
3
pracownicy kancelarii odmówili przedstawicielom strony powodowej wglądu do
wycen, gdyż nie dysponowali oni oryginałami pełnomocnictwa.
W tym samym dniu odbyło się walne zgromadzenie spółki PGE Górnictwo
i Energetyka S.A., na którym reprezentowane było 341 894 331 akcji, co stanowiło
89,32% kapitału zakładowego spółki. Walne zgromadzenie podjęło uchwałę nr 4,
o połączeniu między innymi tej Spółki, jako spółki przejmowanej, ze spółkę PGE
Polską Grupą Energetyczną S.A. jako spółką przejmującą w trybie art. 492 § 1 pkt 1
k.s.h. Jednocześnie walne zgromadzenie wyraziło zgodę na ogłoszony plan
połączenia ze spółką przejmującą oraz na proponowane zmiany statutu spółki
przejmującej. W § 2 uchwały odniesiono się do kapitału zakładowego spółki PGE
Polska Grupa Energetyczna, a także przyjęto, że akcje połączeniowe zostaną
przydzielone wspólnikom spółek przejmowanych zgodnie z określonym parytetem
wymiany, a w § 3 uchwały wskazano na zmiany statutu pozwanej jako Spółki
przejmującej.
Za tą uchwałą oddano 341 699 856 głosów, przeciw jej podjęciu 194 475
głosów, przy braku głosów wstrzymujących się. Po podjęciu tej uchwały
przedstawiciel powódki zażądał zaprotokołowania sprzeciwu do podjętej uchwały.
Podczas zgromadzenia w dniu 3 sierpnia 2010 r. udostępniono akcjonariuszom
dokumenty związane z połączeniem, w tym dokumenty wskazujące na określenie
wartości majątku spółki PGE Górnictwo i Energetyka. Nie udostępniono jednak
pełnych wycen.
Dalsze działania zmierzające do zapoznania się z wycenami powodowa
Spółka podjęła dopiero w dniu 13 sierpnia 2010 r. Ostatecznie w dniu 16 sierpnia
2010 r. reprezentantowi powódki okazano w kancelarii W. G. w W. jedynie wyciąg z
wyceny dotyczącej spółki PGE Górnictwo i Energetyka.
Na mocy postanowienia z dnia 31 sierpnia 2010 r. Sąd Rejonowy w tej samej
dacie wpisał do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego połączenie
spółki PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. jako spółki przejmującej ze Spółką
PGE Górnictwo i Energetyka.
W pozwie z dnia 27 sierpnia 2010 r. Se. I. sp. z o.o. wniosła o stwierdzenie
nieważności uchwały nr 4 walnego zgromadzenia PGE Górnictwo i Energetyka
Spółki akcyjnej z siedzibą w Ł. z dnia 3 sierpnia 2010 r. o połączeniu między innymi
4
tej Spółki (jako spółki przejmowanej) z PGE Polską Grupą Energetyczną (jako
spółką przejmującą) i zmianie statutu tej ostatniej spółki. Jako ewentualne strona
powodowa sformułowała żądanie uchylenia zaskarżonej uchwały.
Wyrokiem z dnia 3 sierpnia 2010 r. Sąd Okręgowy powództwo oddalił.
Rozpoznający apelację powoda Sąd Apelacyjny uznał, że prawidłowo Sąd I
instancji ocenił materiał dowodowy zebrany w sprawie i poprawnie ustalił podstawę
faktyczną rozstrzygnięcia.
Zdaniem Sądu II instancji ocena podstawy prawnej rozstrzygnięcia prowadzi
do wniosku, że częściowo uzasadniony pozostaje wyłącznie zarzut naruszenia art.
499 § 2 pkt 3 k.s.h. Przepis ten wymaga dołączenia do planu podziału załącznika
w postaci ustalenia wartości majątku spółek przejmowanych, na określony dzień
w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, z brzmienia tego przepisu nie wynika wcale
obowiązek załączenia tożsamego ustalenia dotyczącego majątku spółki
przejmującej. Nawet jeśli uznać, że tego rodzaju wycena majątku spółki
przejmującej byłaby pożądana z uwagi na ekonomiczne uwarunkowania
połączenia, to obowiązku jej załączenia do planu połączenia nie da się wywieść
z aktualnego brzmienia przepisu art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. Wypada natomiast
zgodzić się z apelującą, że dokument z art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. powinien być tą
wyceną majątku spółki przejmowanej, która służyła do wyliczenia parytetu wymiany
wskazanego jako obligatoryjny element planu podziału w art. 499 § 1 pkt 2 k.s.h.
W rozpatrywanej sprawie w zasadzie niesporne między stronami było to, że
wyceny spółek przejmowanych dla potrzeb obliczenia parytetu wymiany ustalone
zostały innymi metodami niż wycena stanowiąca załącznik do planu połączenia
zatytułowana „Ustalenie wartości majątków spółek przejmowanych". Dokumenty
stanowiące załączniki nr 4 a i 4b nie służyły zatem ustaleniu danych wyjściowych
dla wyliczenia parytetu wymiany określonego w pkt 4.1 planu połączenia, co
w konsekwencji uznać należy za naruszenie dyspozycji art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h.
w związku z art. 499 § 1 pkt 2 k.s.h.
W specyficznych okolicznościach sporu, częściowa zasadność (w zakresie
majątku spółek przejmowanych) zarzutu naruszenia art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h., nie
skutkuje jednak wprost ewentualną zasadnością zarzutu uchybienia obowiązkom
5
informacyjnym wynikającym z art. 505 § 1 pkt 3 k.s.h. Nie sposób bowiem pominąć,
że działania powodowej Spółki podjęte przed głosowaniem nad zaskarżoną
uchwałą łączeniową w celu zapoznania się z wyceną sporządzoną przez firmę
Pricewaterhouse Coopers były nieskuteczne z przyczyn leżących po jej stronie.
Powodowa Spółka Se. I. pierwsze starania o udostępnienie spornej wyceny czyniła
od dnia 27 lipca 2010 r., a zatem na 7 dni przed terminem Nadzwyczajnego
Zgromadzenia Akcjonariuszy. Działania wprost zmierzające do zapoznania się z
wyceną podjęła dopiero w dniu Zgromadzenia tj. 3 sierpnia 2010 r., przy czym jej
przedstawiciel nie został wyposażony we właściwy dokument pełnomocnictwa. W
tym stanie rzeczy uprawniona pozostaje ocena, że nie dołożyła ona należytych
starań, by skorzystać z uprawnień informacyjnych zastrzeżonych w art. 505 § 1 pkt
3 k.s.h.
Jednakże nawet gdyby założyć, że przez sam fakt nie załączenia wycen,
sporządzonych na zlecenie pozwanej Spółki przez firmę Pricewaterhouse Coopers,
do ogłoszonego planu połączenia doszło do naruszenia 499 § 1 pkt 3 i art. 505 § 1
pkt 3 k.s.h., to wskazane uchybienie przepisom prawa w fazie menadżerskiej
łączenia, nie przekłada się na tezę o nieważności uchwały połączeniowej, czy też
na jej wadliwość skutkującą uchyleniem uchwały na podstawie art. 422 § 1 k.s.h.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego konieczne staje się bowiem w tej sytuacji rozważanie,
czy skutki opisanych uchybień zostały konwalidowane w toku kolejnych czynności
poprzedzających podjęcie zaskarżonej uchwały, a w konsekwencji, czy miały wpływ
na jej treść.
Wykładnia przepisu art. 499 § 2 k.s.h. wskazuje, że informacje, które mają
być dołączone do planu podziału pełnią służebną rolę wobec kolejnych czynności
podejmowanych w procesie łączenia. Taki charakter ma niewątpliwie projekt
uchwał o połączeniu spółek, czy projekt zmian umowy lub statutu spółki
przejmującej, bądź projekt umowy lub statutu spółki nowo zawiązanej. Podobną
rolę pełni także wymieniony w art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. załącznik w postaci
„ustalenia wartości majątku spółek przejmowanych," który z istoty swej służy
ustaleniu stosunku wymiany udziałów lub akcji. Z tego punktu widzenia
najistotniejszym jego elementem jest metoda wyceny oraz moment wyceny
(co zresztą wynika wprost z treści przepisu). Innymi słowy załącznik z art. 499 § 2
6
pkt 3 k.s.h. powinien wskazywać kiedy (dzień wyceny) i jak (metoda wyceny)
ustalana jest wartość majątku spółek przejmowanych. Zestawienie tych dwóch
danych determinuje efekt końcowy w postaci wynikowej wartości spółek
przejmowanych.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że interesy akcjonariusza, w tym rzetelne
ustalenie parytetu wymiany, chroni także procedura badania planu połączenia i jego
załączników przez biegłego rewidenta w oparciu o kryteria z art. 503 k.s.h.
Bezspornie w rozpatrywanej sprawie ta faza procesu łączenia została
przeprowadzona prawidłowo, a biegły wprost stwierdził, że wycena spółek
przejmowanych i spółki przejmującej przeprowadzona dla ustalenia stosunku
wymiany akcji jest uzasadniona. W konsekwencji trzeba przyjąć, że podstawowe
interesy strony powodowej jako akcjonariusza zostały w procesie połączenia spółek
zagwarantowane. Tym samym wypada zaakceptować stanowisko Sądu I instancji,
że powodowa Spółka nie wykazała by uchybienia, zaistniałe w fazie menadżerskiej
procesu połączenia, miały wypływ na treść zaskarżonej uchwały.
Sąd Apelacyjny podziela przy tym wykładnię art. 425 § 1 k.s.h. przyjętą
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, a odwołującą się do poglądów
prezentowanych w orzecznictwie Sądu Najwyższego, zgodnie z którymi naruszenie
wymogów formalnych (także poprzedzających podjęcie uchwały) skutkuje
nieważnością uchwały jedynie wtedy, gdy mogło mieć istotny wpływ na jej treść.
Wbrew zarzutom apelującej, dla oceny owego wpływu naruszeń
proceduralnych na treść zaskarżonej uchwały łączeniowej nie bez znaczenia jest
struktura akcjonariatu w spółce PGE Górnictwo i Energetyka S.A. Nie budzi
wątpliwości, że akcjonariusze łączących się spółek nie posiadają prawa do
wniesienia zastrzeżeń co do treści planu połączenia. Negatywna ocena planu
połączenia i ewentualna dyskusja na walnym zgromadzeniu mogą stanowić jedynie
próbę przekonania innych akcjonariuszy do swoich racji, których wyrazem ma być
głosowanie. Przy tym założeniu nie sposób pominąć, że w okolicznościach sporu
liczba głosów przypadających akcjonariuszowi większościowemu, będącemu
jednocześnie spółką przejmującą, pozwalała na przegłosowanie uchwały bez
względu na pozostałe oddane głosy.
7
Zdaniem Sądu Apelacyjnego nietrafny pozostaje podstawowy zarzut apelacji
dotyczący naruszenia art. 509 § 3 k.s.h. Prawidłowa wykładnia art. 509 § 3 k.s.h.
winna stanowić wypadkową między potrzebą ochrony praw akcjonariuszy
mniejszościowych, a koniecznością eliminowania prób zakwestionowania
połączenia z uwagi na partykularne interesy akcjonariusza czy grupy akcjonariuszy
sprzeczne z interesem łączących się spółek. Kierując się tymi przesłankami, za
obejście zakazu wprowadzonego przepisem art. 509 § 3 k.s.h. należy uznać także
taką sytuację, w której skarżący co prawda wskazuje na naruszenie przepisów
k.s.h. normujących proces połączenia, ale w istocie stara się chronić wyłącznie
swoje uprawnienia związane z przyjętym w zaskarżonej uchwale stosunkiem
wymiany akcji. Z taką sytuacją mamy do czynienia w rozpatrywanej sprawie.
Kluczowa argumentacja strony powodowej powołana na poparcie zarzutów
wskazanych w pozwie, wprost odwołuje się do kwestii stosunku wymiany. Strona
powodowa nabyła akcje spółki przejmowanej, wiedząc o procesie konsolidacji
spółek sektora energetycznego i z zamiarem docelowego nabycia w wyniku
połączenia w trybie art. 492 § 1 pkt 1 k.s.h. akcji pozwanej Spółki. Nie była zatem
zainteresowana ochroną swoich praw korporacyjnych jako akcjonariusza PGE
Górnictwo i Energetyka S.A., lecz uzyskaniem jak najkorzystniejszego parytetu
wymiany akcji tej spółki na akcje spółki przejmującej. W świetle przedstawionych
wywodów roszczenia pozwu - zarówno o stwierdzenie nieważności jak i roszczenie
ewentualne o uchylenie uchwały - nie powinny korzystać z ochrony wobec treści
art. 509 § 3 k.s.h.
Wszystkie prezentowane wyżej rozważania zachowują swą aktualność przy
ocenie roszczenia ewentualnego o uchylenie zaskarżonej uchwały i związanego
z tym roszczeniem zarzutu apelacji w postaci naruszenia art. 422 § 1 k.s.h.
w związku z art. 509 § 2 k.s.h. przez przyjęcie, że zaskarżona uchwała nr 4
Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy Spółki PGE Górnictwo
i Energetyka S.A. z dnia 3 sierpnia 2010 r. nie jest sprzeczna z dobrymi obyczajami
i nie została podjęta w celu pokrzywdzenia akcjonariuszy mniejszościowych, w tym
powoda.
Zdaniem Sądu Apelacyjny, zamierzonego skutku procesowego w postaci
wzruszenia zaskarżonego wyroku nie może wywołać także przywołany w apelacji
8
zarzut naruszenia art. 509 § 1 i 2 w związku z art. 510, art. 422 i art. 425 k.s.h.
Uwzględnieniu powództwa sprzeciwia się bowiem art. 497 § 2 k.s.h. Celem tego
przepisu jest zapewnienie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Sąd Apelacyjny
uznał, że zawarte w przepisie art. 497 § 2 k.s.h. odesłanie do art. 21 k.s.h. należy
odnieść także do sytuacji, w której po dniu połączenia doszłoby do stwierdzenia
nieważności czy uchylenia uchwały połączeniowej.
W skardze kasacyjnej skarżący zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj.:
1) art. 509 § 3 k.s.h. przez jego błędną wykładnię, polegającą na błędnym
uznaniu, że przepis ten wyłącza możliwość skarżenia uchwały w sprawie
połączenia spółek w trybie art. 422 k.s.h. i art. 425 k.s.h., pomimo naruszenia
w procesie połączenia spółek bezwzględnie obowiązujących przepisów
regulujących tzw. menadżerską fazę procesu łączenia się spółek, a mianowicie art.
499 § 2 pkt 3 k.s.h. oraz art. 505 § 1 k.s.h., a także na błędnym uznaniu, że przepis
ten zakazuje podnoszenia w procesie o stwierdzenie nieważności lub uchylenie
uchwały łączeniowej jakiegokolwiek zarzutu, który w jakikolwiek sposób (nawet
pośredni) odnosi się również do parytetu wymiany akcji łączących się spółek,
o którym mowa w art. 499 § 1 pkt 2 k.s.h.;
2) art. 425 § 1 w zw. z art. 422 § 2 pkt 2 k.s.h. oraz w zw. z art. 509 § 1 i § 2
k.s.h., przez jego błędną wykładnię, polegającą na błędnym uznaniu, że naruszenie
przez zarządy łączących się spółek bezwzględnie obowiązujących przepisów art.
499 § 2 pkt 3 k.s.h. oraz art. 505 § 1 k.s.h., stanowi podstawę do stwierdzenia
nieważności uchwały walnego zgromadzenia w sprawie połączenia spółek, o której
mowa w art. 506 k.s.h., wyłącznie w sytuacji, gdy skarżący akcjonariusz łączącej
się spółki posiada taką liczbę głosów na walnym zgromadzeniu, która dawałaby mu
możliwość wpływu na treść podejmowanej uchwały;
3) art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. oraz art. 505 § 1 k.s.h. w zw. z art. 425 § 1 i art.
509 § 1 i § 2 k.s.h. przez ich błędną wykładnię, polegającą na błędnym uznaniu, że
naruszenie tych przepisów może zostać uznane za sanowane poprzez ujawnienie
akcjonariuszom łączących się spółek daty sporządzenia wyceny spółki
przejmowanej, w oparciu o którą nastąpiło ustalenie stosunku wymiany akcji, oraz
metody tej wyceny oraz przez okoliczność, że biegły powołany przez sąd
rejestrowy, o którym mowa w art. 502 k.s.h., w wydanej opinii nie zgłosił zastrzeżeń
9
do badanego planu połączenia spółek, a ponadto, że na etapie fazy menadżerskiej
procesu połączenia spółek uprawnienia akcjonariuszy łączących się spółek chroni
wyłącznie procedura badania planu połączenia i jego załączników przez biegłego
w oparciu o kryteria wskazane w art. 502 k.s.h.;
4) art. 497 § 2 k.s.h., art. 509 § 1, § 2 i § 4 k.s.h. oraz art. 510 § 1 i § 2 k.s.h.,
przez ich błędną wykładnię, polegającą na błędnym uznaniu, że nie jest możliwe
uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały łączeniowej, o której mowa w art.
506 k.s.h. po upływu sześciomiesięcznego terminu wskazanego w art. 497 § 2
k.s.h., co jednocześnie skutkowało niewłaściwym zastosowaniem w niniejszej
sprawie postanowień art. 497 § 2 k.s.h.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarżąca spółka podkreślając, że art. 509 § 3 k.s.h. wyłącza skarżenie
uchwały w sprawie połączenia spółek tylko wtedy, gdy zastrzeżenia przeciw
uchwale dotyczą wyłącznie stosunku wymiany akcji, akcentuje, że te, które
podniesiono przeciwko uchwale nr 4 nadzwyczajnego walnego zgromadzenia
akcjonariuszy spółki PGE Górnictwo i Energetyka S.A. z dnia 3 sierpnia 2010 r. były
innego rodzaju. Jeżeli posłużyć się tylko wykładnią literalną, to rzeczywiście
należałoby skarżącej przyznać rację. W pozwie nie kwestionuje ona wprost
ustalonego w planie połączenia, a następnie w uchwale o połączeniu, stosunku
wymiany akcji spółki PGE Górnictwo i Energetyka S.A. na akcje spółki przejmującej
PGE Polska Grupa Energetyczna S.A. Sprzeczności tej uchwały z ustawą
dopatruje się skarżąca w tym, że w procesie przygotowywania połączenia w tzw.
fazie menadżerskiej, do planu połączenia nie zostało dołączone ustalenie wartości
majątku spółki przejmowanej i przejmującej, chociaż obowiązek taki wynika z art.
499 § 2 pkt 3 k.s.h. oraz że jako akcjonariuszowi spółki biorącej udział w połączeniu
nie umożliwiono jej zapoznania się z tą wartością, co gwarantuje jej art. 505 § 1 pkt
3 k.s.h. Niewątpliwie, literalnie rzecz ujmując, zarzut w postaci naruszenia
powołanych wyżej przepisów kodeksu spółek handlowych jest czymś innym niż
kwestionowanie wprost stosunku wymiany akcji łączących się spółek. Skarżąca nie
wskazuje bowiem, że przyjęty parytet tej wymiany jest niewłaściwy. Co więcej
podkreśla, że bez dostępu do informacji na temat wartości łączących się spółek,
które stanowiły podstawę ustalenia stosunku wymiany akcji, nie miała nawet
10
możliwości zakwestionowania tego parytetu. Stanowisko takie nie znajduje jednak
uzasadnienia z następujących powodów.
Powołane przez skarżącą przepisy chronią prawo akcjonariuszy łączących
się spółek do uzyskania określonych informacji. Celem tych przepisów jest
niewątpliwie zapewnienie im takiej wiedzy, która pozwala na podjęcie racjonalnej
decyzji co do tego czy wyrazić zgodę na połączenie. Rację ma skarżąca, gdy
twierdzi, że art. 499 § 2 pkt 3 wymaga dołączenia do planu połączenia informacji
o wartości majątku spółki przejmowanej sporządzone dla celów połączenia na
dzień w miesiącu poprzedzającym złożenie wniosku o ogłoszenie planu połączenia.
Z porównania art. 499 § 2 pkt 3 z punktem 4 tego przepisu wynika, że chodzi
o ustalenie wartości majątku spółki przygotowane dla potrzeb połączenia spółek,
a nie o tzw. wartość księgową. Taką informację, zgodnie z art. 499 § 2 pkt 4, ma
bowiem zawierać osobne oświadczenie. W przepisie tym mowa jest tylko o wycenie
majątku spółki przejmowanej, czyli w rozpoznawanej sprawie majątku PGE
Górnictwo i Energetyka S.A., której akcjonariuszem jest skarżąca spółka. Literalna
wykładnia tego przepisu prowadzi do wniosku, że do planu połączenia ma być
dołączona wycena majątku spółki przejmowanej. Można więc bronić stanowiska, że
przepis ten nie wymaga, aby dołączona była do planu połączenia wycena
sporządzona dla celów połączenia spółki przejmującej. Wykładnia celowościowa
prowadzi jednak do wniosku, że skoro celem tych przepisów jest zapewnienie
wspólnikom łączących się spółek informacji potrzebnych dla weryfikacji
poprawności ustalonego parytetu wymiany akcji (udziałów), to należy przyjąć, że do
planu połączenia należy dołączyć wyceny majątku wszystkich łączących się spółek,
także spółki przejmującej. Tylko wtedy akcjonariusz, który ma zagwarantowany
dostęp do dokumentów dołączonych do planu połączenia (art. 505 k.s.h.) może
bowiem ocenić, czy zaproponowany w planie połączenia parytet wymiany akcji
spółki przejmowanej na akcje spółki przejmującej nie narusza jego uzasadnionych
interesów.
W stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy można uznać, że istnieją
podstawy do stwierdzenia, że art. 499 § 2 pkt 3 i art. 505 § 1 k.s.h. zostały
naruszone. Do planu połączenia nie dołączono bowiem wyceny spółek, a tylko
wyciąg z niej zawierający informację o metodologii przyjętej przy wycenie akcji
11
i informację o stosunku wymiany akcji spółek przejmowanych na akcje spółki
przejmującej. Taka informacja nie jest równoznaczna z podaniem wyceny spółek
łączących się, czego wymaga art. 499 § 2 pkt 3 k.s.h. Skarżącej nie udostępniono
też tej wyceny, co narusza art. 505 § 1 pkt 3 k.p.c. Można wobec tego stwierdzić,
że istnieją podstawy do stwierdzenia, że uchwała nr 4 nadzwyczajnego walnego
zgromadzenia akcjonariuszy spółki PGE Górnictwo i Energetyka S.A. z dnia
3 sierpnia 2010 r. w sprawie połączenia ze spółką PGE Polska Grupa
Energetyczna S.A. była sprzeczna z przepisami ustawy regulującymi procedurę
podejmowania tej uchwały.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego za utrwalone i akceptowane w doktrynie
można uznać stanowisko, że sprzeczność uchwały z przepisami regulującymi
procedurę jej podejmowania tylko wtedy jest podstawą unieważnienia, gdy
naruszenie tych przepisów miało wpływ na treść uchwały. Taka wykładnia
sprzeczności uchwały z ustawą, chociaż odbiega od literalnego brzmienia art. 425
k.s.h. ma swoje wyraźne uzasadnienie aksjologiczne. Przepisy, które regulują tryb
podejmowania uchwał oraz przebieg postępowania na zgromadzeniach spółek
kapitałowych, mają na celu ochronę uzasadnionych interesów wspólników,
sprowadzających się najogólniej rzecz ujmując do tego, aby uchwała nie została
podjęta bez ich wiedzy o jej treści. Taki też niewątpliwie cel mają przepisy art. 499
§ 2 pkt 3 i 505 § 1 pkt 2 k.s.h. Wbrew temu co twierdzi skarżąca nie zawsze jednak
naruszenie przepisów regulujących procedurę podejmowania uchwał wpływa na
treść uchwały. O tym, czy brak wiedzy o wycenie łączących się spółek mógł mieć
wpływ na treść uchwały w sprawie połączenia można by się przekonać tylko wtedy,
gdyby ocenić jaki wpływ taka wycena mogła mieć na parytet wymiany akcji. Tylko
bowiem w tym celu jest ustalana wycena łączących się spółek. Takt też uważa
skarżącą wyraźnie wskazując, że brak wiedzy o wycenie łączących się spółek
uniemożliwia jej ustalenie, czy poniosła ona szkodę na skutek niewłaściwego
parytetu wymiany. Można wobec tego uznać, że sprzeczność zaskarżonej uchwały
o połączeniu z art. 499 § 2 pkt 3 i art. 505 § 1 pkt 3 miała wpływ na treść uchwały,
gdyż gdyby akcjonariusz miał dostęp do informacji na temat wartości łączących się
spółek, to nie jest wykluczone, że na walnym zgromadzeniu przedstawiłby
argumenty, które mogłyby zmienić pogląd głosujących na temat parytetu wymiany
12
akcji. Sprzeczność zaskarżonej uchwały z przepisami proceduralnymi mogła mieć
wpływ na jej treść tylko w zakresie parytetu wymiany akcji. Wycena spółek, do
której nie miała dostępu skarżąca ma bowiem zasadniczo tylko to znaczenie, że
stanowi punkt wyjścia dla ustalania stosunku wymiany akcji łączących się spółek.
Skoro zaś art. 509 § 3 k.s.h. wyraźnie stanowi, że uchwała walnego zgromadzenia
w sprawie połączenia spółek nie podlega zaskarżeniu ze względu na zastrzeżenia
dotyczące wyłącznie stosunku wymiany akcji, tym samym wykluczone jest
podważanie takiej uchwały tylko z tego względu, że naruszono przepisy
proceduralne, które miały służyć ustaleniu, czy parytet wymiany jest prawidłowy.
Za taką celowościową, a nie tylko literalną wykładnią art. 509 § 3 k.s.h.,
przemawiają ważne argumenty. Przy wykładni przepisów regulujących połączenie
spółek należy wziąć pod uwagę, że muszą one chronić kilka konkurujących ze sobą
interesów. Po pierwsze, ochrony wymaga interes akcjonariuszy łączących się
spółek, których akcje nie powinny stracić na wymianie ich na akcje spółki
przejmującej. Po drugie, jest to interes spółki przejmującej, która po połączeniu
liczy na to, że uzyska lepszą pozycję na rynku niż dotychczas. Wreszcie po trzecie,
jeżeli łączenie spółek dotyczy ważnej dla określonej społeczności działalności,
która wiąże się z jej szeroko pojętym bezpieczeństwem, należy to także brać pod
uwagę, gdy rozważamy możliwość unieważnienia uchwały o połączeniu, a tym
samym powrotu do stanu sprzed połączenia. Przepis art. 509 § 3 k.s.h. zawiera
ważną wskazówkę dla wykładni przepisów o połączeniu. Jeżeli uchwała
o połączeniu jest sprzeczna z przepisami, które mają zapewnić tylko prawidłowe
ustalenie parytetu wymiany akcji, ustawodawca wyraźnie chroni interes spółki
przejmującej i ewentualny ogólniejszy interes społeczny. Opowiada się za
utrzymaniem uchwały o połączeniu, nawet jeżeli jest ona sprzeczna z przepisami
zabezpieczającymi prawidłowy parytet wymiany akcji. Nie pozbawia to jednak
ochrony uzasadnionych interesów akcjonariuszy, gdyż wyraźnie ustawodawca
potwierdza, że mogą oni dochodzić odszkodowania na zasadach ogólnych. W ten
sposób ustawodawca stara się zapobiec sytuacji, kiedy stwierdzenie naruszenia
przepisów proceduralnych pociągać musiałoby za sobą, jak chce skarżąca, uznanie
uchwała o połączeniu za sprzeczną z prawem, a po sprawdzeniu wartości
łączących się spółek okazałoby się, że parytet wymiany akcji wyliczony
13
na podstawie porównania tych wartości jest prawidłowy. Pozbawienie uchwały
o połączeniu skuteczności prawnej, a tym samym zniweczenie skutków
połączenia, w sytuacji gdy przyczyna, dla której to zostało dokonane nie istniała,
wskazywałby na kompletną nieracjonalność ustawodawcy. Natomiast proponowana
wykładnia przepisów o połączeniu pozwala na utrzymanie połączenia,
a jednocześnie nie zamyka drogi akcjonariuszowi, który twierdzi, że został
poszkodowany przez ustalenie niekorzystnego parytetu wymiany akcji do uzyskania
odszkodowania z tego tytułu w odrębnym procesie, jeżeli wykaże, że ustalony
parytet wymiany akcji narusza jego interes.
Za proponowaną wykładnią celowościową przepisów regulujących procedurę
podejmowania uchwały o połączeniu, która uwzględnia to, że chronią one
w konsekwencji interes akcjonariusza polegający na tym, aby parytet wymiany akcji
był uzasadniony, przemawia również jeszcze jeden argument. Ustawodawca
stworzył dodatkowy instrument, który ma zabezpieczać to, aby parytet wymiany
akcji był prawidłowy. Zgodnie z art. 502 i 503 k.s.h. plan połączenia należy poddać
badaniu przez biegłego rewidenta, który między innymi w swojej opinii powinien
wskazać czy stosunek wymiany akcji został ustalony należycie. Zabezpieczeniem
tego, że parytet wymiany akcji zostanie należycie ustalony są więc nie tylko
przepisy gwarantujące dostęp akcjonariusza do informacji na temat wyceny
łączących się spółek i możliwość zaskarżenia uchwały o połączeniu, lecz także
obowiązkowa ocena danych dotyczących połączenia przez biegłego. Możliwość
narażenia akcjonariusza na szkodę poprzez to, że parytet wymiany akcji zostanie
ustalony nienależycie, została więc znacznie ograniczona. Wobec tego, gdyby
podzielić punkt widzenia skarżącej, że samo naruszenie przepisów regulujących
procedurę przygotowania uchwały jest dostateczną podstawą dla stwierdzenia jej
nieważności, bez oceny czy ma to wpływ na właściwe ustalenie parytetu wymiany
akcji, z reguły prowadziłoby do unieważnienia połączenia w sytuacji gdy żaden
godny ochrony interes akcjonariusza nie został naruszony. Oczywiście ocena
biegłego może w konkretnym przypadku okazać się nietrafna, ale dla tych
nielicznych zapewne sytuacji wyraźnie ustawodawca wskazuje, że akcjonariusz
może dochodzić wtedy odszkodowania w osobnym procesie (art. 509 § 3 k.s.h.).
Taka wykładnia przepisów regulujących połączenie należycie zabezpiecza interes
14
akcjonariusza w sposób, który nie pociąga za sobą zniweczenia skutków
połączenia, wtedy gdy brak ku temu wyraźnych powodów.
Nie są wobec tego zasadne zarzuty skarżącej, że zaskarżone orzeczenie
narusza art. 509 § 3 k.s.h. oraz związany z tym zarzut naruszenia art. 509 § 1 i 2,
a także art. 499 § 2 pkt 3 i 505 § 1 w związku z art. 425 § 1 k.s.h. przez ich błędną
wykładnię. To wykładnia literalna powołanych przepisów proponowana przez
skarżącą, przy bliższej analizie skutków do jakich ona prowadzi, jest nie do
zaakceptowania zakładając racjonalność ustawodawcy. W tej sytuacji skarga
kasacyjna podlega oddaleniu.
Za oddaleniem skargi kasacyjnej przemawia także to, że jej uwzględnieniu
sprzeciwia się również art. 497 § 2 k.s.h. Nie zasługuje bowiem na uwzględnienie
również zarzut naruszenia art. 497 § 2 k.s.h. i art. 509 § 1, 2 i 4 k.s.h. oraz art. 510
§ 1 i 2 k.s.h. Przepis art. 497 § 2 k.s.h. jest zamieszczony w części ogólnej
przepisów regulujących łączenie spółek (rozdz. 1, działu I, tytułu IV k.s.h.). Oznacza
to, że ma on także zastosowanie do łączenia spółek kapitałowych. Pozostaje
wobec tego określić jaka jest relacja pomiędzy wspomnianym przepisem, a art. 509
§ 2 k.s.h. i art. 510 k.s.h. Te ostatnie przepisy wskazują, że dla zaskarżenia
uchwały o połączeniu spółek wystarczy, aby powództwo o stwierdzenie jej
nieważności zostało wytoczone nie później niż w terminie jednego miesiąca od dnia
powzięcia takiej uchwały. Ten warunek skarżąca spółka spełniła, co jest bezsporne.
Powstaje jednak pytanie, czy jest możliwe orzekanie o unieważnieniu uchwały
połączeniowej, gdy od dnia połączenia upłynęło już sześć miesięcy.
Jeżeli wziąć pod uwagę tylko przepisy regulujące zaskarżanie uchwały
o połączeniu spółek kapitałowych (art. 509 i 510 k.s.h.) nie widać żadnych
przeszkód, aby można było orzekać o stwierdzeniu nieważności lub uchyleniu takiej
uchwały w każdym czasie. Uchylenie połączenia po upływie znacznego okresu
czasu, przykładowo w rozpoznawanej sprawie mogłoby to nastąpić po przeszło
dwóch latach, a biorąc pod uwagę możliwość uchylenia sprawy do ponownego
rozpoznania i ponowienia skargi kasacyjnej po znacznie dłuższym okresie, stawia
pod znakiem zapytania celowość takiej interpretacji art. 509 i 510 k.s.h.
Szczególnie jeżeli wziąć pod uwagę to, że jak była już o tym mowa wyżej, przepisy
o połączeniu starają się harmonijnie chronić różne interesy (akcjonariusza, spółki
15
przejmującej oraz interesu społeczności, w której funkcjonują łączące się spółki).
Kolejnym wyrazem prymatu ochrony interesu spółki przejmującej i interesu
ogólnego, nad potrzebą ochrony praw akcjonariuszy łączących się spółek jest
właśnie art. 497 § 2 k.s.h. Przepis ten zakazuje niweczenia skutków połączenia po
upływie 6 miesięcy od dnia połączenia. Poprzez odesłanie do braków, o których
mowa w art. 21 k.s.h., ustawodawca podkreśla, że nawet najdalej idące uchybienia
wymogom ustawy, jakie stawia ona przy połączeniu nie mogą być podstawą
uchylenia skutków połączenia. Co to oznacza w kontekście przepisów regulujących
zaskarżanie uchwały o połączeniu. W art. 21 k.s.h. mowa jest miedzy innymi o tym,
że nawet taki brak jak to, iż nie zawarto umowy spółki, nie może być przyczyną jej
rozwiązania przez sąd, gdy upłynie pięć lat od wpisania spółki do rejestru.
Odesłanie w art. 497 § 2 k.s.h. do braków, o których mowa w art. 21 k.s.h. przy
jednoczesnym skróceniu okresu do sześciu miesięcy można rozumieć tylko w ten
sposób, że po upływie tego okresu nie jest możliwe zniweczenie skutków
połączenia, nawet gdyby okazało się że uchwała o połączeniu został pozbawiona
skutków prawnych. Innymi słowy, gdy upłynie sześć miesięcy od połączenia,
orzekanie o unieważnieniu lub uchyleniu uchwały połączeniowej nie jest możliwe,
gdyż skutków połączenia nie można już usunąć.
Na tej samej zasadzie ochrony skutków połączenia, nawet czasami kosztem
ochrony interesów akcjonariuszy łączących się spółek, oparta jest bardziej
precyzyjna i elastyczna regulacja skutków połączenia transgranicznego. W art.
51617
k.s.h. ustawodawca jednoznacznie stwierdza, że po dniu połączenia
niedopuszczalne jest uchylenie lub stwierdzenie nieważności uchwały o połączeniu.
Natomiast, gdy w trakcie postępowania w wpis połączenia toczy się postępowanie
o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwały o połączenie spółka biorąca
udział w połączeniu może wystąpić do sądu, przed którym toczy się postępowanie
w tej sprawie. Sąd wyda postanowienie zezwalające na rejestrację, gdy uzna, że:
powództwo jest niedopuszczalne, jest ono oczywiście bezzasadne lub, że interes
spółki uzasadnia przeprowadzenie połączenia bez zbędnej zwłoki (art. 51618
k.s.h.).
Jak wskazuje przywołana regulacja, ustawodawca unijny, a za nim polski
w przypadku łączenia transgranicznego dążą do tego, aby po wpisaniu połączenia
do rejestru, w ogóle nie można było uzyskać wyroku uchylającego lub
16
stwierdzającego nieważność uchwały o połączeniu. Jednocześnie w rozsądnym
zakresie dopuszczają możliwość pod kontrolą sądu, kwestionowania takiej uchwały
przez akcjonariuszy łączących się spółek. Ta regulacja wskazuje, że art. 497 § 2
k.s.h. powinien być rozumiany także jako zakaz uchylenia lub stwierdzania
nieważności uchwały o połączeniu, gdy upłynie sześć miesięcy od dnia połączenia.
Nawet więc gdyby uznać, że istnieją podstawy do przyjęcia, że uchwała nr 4
nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy spółki PGE Górnictwo
i Energetyka S.A. z dnia 3 sierpnia 2010 r. jest sprzeczna z prawem, to i tak brak
byłoby podstaw do uwzględnienia powództwa skarżącej, a tym samym do
uwzględnienia jej skargi kasacyjnej.
Mając na uwadze powyższe względy Sąd Najwyższy, na podstawie art.
39814
k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.