UZASADNIENIE

Skargą z dnia 10 stycznia 2013 roku E. G. zażądała wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 września 2012 roku, sygn. akt III AUa 279/12, w sprawie przeciwko ZUS Oddziałowi w O. o emeryturę, wskazując na podstawę z art. 401¹ k.p.c. oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku w sprawie sygn. K 2/12 stwierdzający, że art. 28. ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726 oraz z 2011 r. Nr 291, poz. 1707) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, z 2010 r. Nr 40, poz. 224, Nr 134, poz. 903, Nr 205, poz. 1365, Nr 238, poz. 1578 i Nr 257, poz. 1726, z 2011 r. Nr 75, poz. 398, Nr 149, poz. 887, Nr 168, poz. 1001, Nr 187, poz. 1112 i Nr 205, poz. 1203 oraz z 2012 r. poz. 118 i 251), dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 roku, bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. W świetle zastosowania przepisu uznanego za sprzeczny Konstytucją RP skarżąca wniosła o zmianę wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi przez podjęcie wypłaty emerytury od dnia wstrzymania wypłaty świadczenia.

Organ rentowy decyzją z dnia 29 stycznia 2013 roku podjął wypłatę emerytury na rzecz E. G. od dnia 22 listopada 2012 roku i uchylił decyzję z dnia 12 października 2011 roku w zakresie, w jakim decyzja dotyczy zawieszenia wypłaty emerytury od dnia 22 listopada 2012 roku (k. 14).

Rozpoznając sprawę na nowo w granicach zakreślonych skargą Sąd Apelacyjny w Łodzi ustalił i zważył, co następuje:

Sąd Okręgowy w Kaliszu wyrokiem z dnia 30 grudnia 2011 roku, sygn. akt V U 1817/11, odwołanie ubezpieczonej oddalił.

Sąd Okręgowy ustalił, że E. G., urodzona (...), od dnia 1 marca 2009 roku nabyła prawo do emerytury. Pracowała wówczas w Urzędzie Miejskim w K., w którym jest zatrudniona nieprzerwanie od 1972 roku. Decyzją z dnia 12 października 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. zawiesił wypłatę emerytury wobec E. G. z uwagi na kontynuowanie zatrudnienia u pracodawcy, u którego wnioskodawczyni zatrudniona była przed nabyciem prawa do emerytury. W tym niespornym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne. Stwierdził, że organ rentowy dokonał prawidłowej interpretacji art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS i prawidłowo uznał, że ma on zastosowanie wobec odwołującej. Podniósł, że ubezpieczona bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury pozostawała w zatrudnieniu i pracuje nadal, a obowiązujący przepis art. 103a stanowi, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. Przepis art. 28 ustawy wprowadzającej art. 103a stanowi natomiast, że do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy przepisy ustawy, o której mowa w art. 6, oraz ustawy, o której mowa w art. 18, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, stosuje się, poczynając od dnia 1 października 2011 roku. Nie może odnieść skutku powoływanie się przez wnioskodawczynię na zasadę ochrony praw nabytych oraz zaskoczenie tą regulacją, gdyż w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego problem ten był już analizowany na gruncie art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, który zawierał regulację analogiczną, jak obecnie obowiązujący art. 103a - ze stwierdzeniem, że nie można mówić o naruszeniu praw nabytych m.in. z tego powodu, że decyzja o wstrzymaniu wypłaty nie pozbawia osoby ubezpieczonej prawa do emerytury, a jedynie zawiesza wypłatę świadczenia. Nie ingeruje ona w samo prawo do świadczenia, lecz zawiesza jego realizację do momentu spełnienia dodatkowej przesłanki, jaką jest rozwiązanie stosunku pracy. Kształtowanie przesłanek w zakresie wypłaty jest domeną ustawodawcy w demokratycznym państwie prawa, z którego prawodawca skorzystał i nie naruszył tym konstytucyjnych zasad.

Apelację od tego wyroku wywiodła E. G. wnosząc o uchylenie wyroku. Podniosła, że decyzję o przejściu na emeryturę podjęła, gdy nie było prawnego obowiązku rozwiązania umowy o pracę jako warunku nabycia prawa do emerytury, a późniejsze wprowadzenie przepisu uprawniającego do zawieszenia wypłaty narusza zasady demokratycznego państwa.

Sąd Apelacyjny w Łodzi rozpoznając sprawę na skutek apelacji ubezpieczonej wyrokiem z dnia 19 września 2012 roku, sygn. akt III AUa 279/12, oddalił apelację. Uzasadnienia wyroku nie sporządzono wobec braku stosownego wniosku.

Skarga E. G. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi w sprawie sygn. akt III AUa 279/12 podlega uwzględnieniu.

Zgodnie z art. 399 § 1 k.p.c. w wypadkach przewidzianych w dziale VI Kodeksu postępowania cywilnego można żądać wznowienia postępowania, które zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Instytucja wznowienia postępowania opiera się na przysługującej poza tokiem instancji skardze o reasumpcję wadliwego postępowania i zastąpienie zapadłego orzeczenia nowym. Nadzwyczajny charakter środka prawnego w postaci skargi o wznowienie postępowania, skierowanego przeciwko prawomocnemu orzeczeniu powoduje, że przywrócenie stanu sprzed zamknięcia, ulegającego wznowieniu, postępowania sądowego może nastąpić wyłącznie z powodów ściśle określonych w ustawie. Uwzględniają one konieczność wywołania na nowo postępowania dotkniętego brakami formalnymi (nieważnością) bez względu na wpływ na rozstrzygniecie (art. 401 pkt 1 i 2 k.p.c.), przez właściwe przyczyny restytucyjne (403 k.p.c.) oraz fakt wydania wyroku lub postanowienia na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą (401^{(
1)} ^{(
)}i art. 399 § 1 i 2 k.p.c.). Ponadto skarga o wznowienie postępowania powinna spełniać warunki pozwu (art. 187 k.p.c.), jak też musi być prawnie dopuszczalna.

Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku stanowi przewidzianą w art. 401¹ k.p.c. uzasadnioną podstawę wznowienia postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 19 września 2012 roku. Zarzut skargi sprowadza się do twierdzenia, że Sąd drugiej instancji oparł swe rozstrzygnięcie na niekonstytucyjnym, gdyż naruszającym zasadę ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, przepisie art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 257, poz. 1726), na mocy którego nowy art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 roku Nr 153, poz. 1227 ze zm.) znalazł zastosowanie do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie wyżej wymienionej ustawy.

W istocie Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 13 listopada 2012 roku w sprawie K 2/12 orzekł, że art. 28 cytowanej ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS, „dodanym przez art. 6 pkt 2 ustawy z 16 grudnia 2010 r., w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011 r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej” ( www.trybunal.gov.pl). Mocą owego art. 6 ustawy z 16 grudnia 2010 roku ustawodawca dodał do ustawy o emeryturach i rentach z FUS art. 103a, zgodnie z którym prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury. Zgodnie z regulacją zawartą w art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010 roku, nowy art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy stosować do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie tej ustawy, poczynając od dnia 1 października 2011 roku.

Podstawowy problem w rozpatrywanej przez Trybunał Konstytucyjny sprawie dotyczył oceny czy ustawodawca, rozciągając obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą - jako warunek realizacji prawa do emerytury - na osoby, które skutecznie nabyły i zrealizowały prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku, nie naruszył zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa. W tym okresie bowiem treścią ryzyka emerytalnego było wyłącznie osiągnięcie wieku emerytalnego (oraz stażu), co oznacza, że realizacja świadczenia następowała niezależnie od dalszego zatrudnienia. Trybunał podkreślił, że zasada ochrony zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa związana jest z bezpieczeństwem prawnym jednostki. Przejawia się w takim stanowieniu i stosowaniu prawa przez państwo, by nie stawało się ono „pułapką” dla obywatela i by mógł on układać swoje sprawy w zaufaniu, że nie naraża się na skutki, których nie był w stanie przewidzieć w momencie podejmowania decyzji i działań oraz w przekonaniu, że jego działania będą także później uznawane przez porządek prawny. Trybunał uznał, że rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę w art. 28 ustawy z 16 grudnia 2010 roku spowodowało, że osoby, które skutecznie nabyły i zrealizowały prawo do emerytury w okresie od 8 stycznia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku zostały objęte nową, mniej korzystną dla nich treścią ryzyka emerytalnego, co naruszyło konstytucyjną zasadę zaufania obywateli do państwa.

Przedmiotowe rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego znajduje zastosowanie do skarżącej, zważywszy, że miała ona prawo do emerytury ustalone decyzją organu rentowego od dnia 1 marca 2009 roku, a więc w okresie po 8 stycznia 2009 roku i przed 31 grudnia 2010 roku, kiedy to nie obowiązywał już przepis art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, będący w swej treści odpowiednikiem aktualnie obowiązującego art. 103a ustawy emerytalnej. Przepis ten stanowił, że prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał ją bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego. W stanie prawnym po 8 stycznia 2009 roku, w związku z uchyleniem przepisu art. 103 ust. 2a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie było już konieczności rozwiązania stosunku pracy z ostatnim pracodawcą, na rzecz którego ubezpieczony wykonywał zatrudnienie po wydaniu decyzji ustalającej prawo do emerytury. Innymi słowy, skarżąca należy do kategorii ubezpieczonych, do których odnosi się wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku, a mianowicie tych którzy, działając w zaufaniu do państwa i stanowionego przez nie prawa decyzję co do przejścia na emeryturę podjęli w czasie, gdy nie było wymogu przerwania zatrudnienia. Jak wywiódł Trybunał w motywach wyroku - gdyby ci ubezpieczeni wiedzieli, że nastąpi niekorzystna zmiana stanu prawnego, uzależniająca realizację prawa od uprzedniego rozwiązania stosunku pracy, to ich decyzja, czy przejść na emeryturę, mogłaby być inna (teza 7.2.). Osoby, które w okresie od 8 stycznia 2009 roku do 31 grudnia 2010 roku nabyły i zrealizowały prawo do emerytury bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywały zatrudnienie bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, mają prawo do dalszej wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011 roku bez konieczności rozwiązania stosunku pracy. W stosunku do tej grupy ubezpieczonych ustawodawca wprowadził nową treść ryzyka emerytalnego nie obowiązującego w momencie podejmowania decyzji o wystąpieniu o emeryturę, tak więc zawieszenie wypłaty emerytury w związku z tym nowym ryzykiem nastąpiło przez zastosowanie podstawy prawnej niezgodnej z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Z tej przyczyny wyrok Sądu Apelacyjnego objęty skargą o wznowienie postępowania wymagał reformacji - z mocy art. 412 § 2 k.p.c. - przez zmianę zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego i przyznanie prawa do wypłaty emerytury na rzecz E. G. od dnia 1 października 2011 roku.

Wobec faktu, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 29 stycznia 2013 roku podjął wypłatę emerytury na rzecz skarżącej od dnia 22 listopada 2012 roku i uchylił decyzję z dnia 12 października 2011 roku w zakresie, w jakim decyzja ta dotyczyła zawieszenia wypłaty emerytury od dnia 22 listopada 2012 roku, postępowanie w tym zakresie należało umorzyć na podstawie art. 477¹³ k.p.c. w zw. z art. 355 § 1 k.p.c. Organ rentowy, któremu doręczono odpis skargi o wznowienie postępowania, nie zajął stanowiska w sprawie i nie wskazał, z jakich względów podjął wypłatę świadczenia dopiero od dnia 22 listopada 2012 roku. Sąd Apelacyjny dostrzega, że wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 2/12 ogłoszony został w Dzienniku Ustaw z dnia 22 listopada 2012 roku (Dz.U. 2012/1285). W rozpatrywanej sprawie Sąd Apelacyjny wyraża pogląd, że zakwestionowana regulacja miała niekonstytucyjny charakter od dnia jej wprowadzenia, a nie od daty ogłoszenia wyroku stwierdzającego ów niekonstytucyjny charakter (por. m.in. wyrok SN z dnia 23 stycznia 2007r., III PK 96/06, OSNP 2008/5-6/61).

Podstawa rozstrzygnięcia o zwrocie kosztów procesu za drugą instancję, w postaci poniesionej opłaty apelacyjnej w kwocie 30 złotych, lokuje się w treści art. 98 § 1 k.p.c. i art. 109 § 1 zd. 2 k.p.c.

Przewodniczący: Sędziowie:

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE