UZASADNIENIE

Powód J. T. (1) wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – (...)na jego rzecz kwoty 5.000.000 zł tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę powstałą wskutek niezgodnego z prawem działania pozwanego polegającego na wydaniu decyzji z dnia 7 maja 2001 r. sygn. (...).

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia a nadto kwestionując istnienie podstaw odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa.

Sąd Okręgowy w (...) wyrokiem z dnia 17 sierpnia 2012 r. oddalił powództwo, nie obciążył powoda kosztami procesu oraz orzekł o kosztach pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Sąd ten ustalił, iż powód J. T. (1) wraz ze swoją byłą żoną – J. T. (2) – prowadził działalność gospodarczą pod firmą (...) J.J. (...) s.c. w B..

Na skutek złożenia w Drugim (...) zgłoszenia o zaprzestaniu wykonywania czynności podlegających opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług lub podatkiem akcyzowym (druk VAT-Z) przez firmę (...) s.c., podpisanego przez J. W., wykonującą na rzecz powyższej spółki usługi księgowe na podstawie umowy zlecenia, Urząd ten decyzją z dnia 7 maja 2001 roku orzekł o odpowiedzialności powoda za zobowiązania podatkowe spółki cywilnej (...) z tytułu podatku od towarów i usług za grudzień 2000 roku w kwocie 85.728,50 zł wraz z należnymi odsetkami. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że zapewniono powodowi czynny udział w postępowaniu, jednakże ten z przysługującego mu prawa nie skorzystał. Jednocześnie pouczono go o prawie do wniesienia odwołania od wydanej decyzji.

Powód nie złożył odwołania od powyższej decyzji Drugiego (...)

Powód nie uzyskał decyzji stwierdzającej nieważność decyzji wydanej przez Drugi (...) z dnia 7 maja 2001 roku.

Pozew w niniejszej sprawie powód wniósł do tutejszego Sądu w dniu 30 grudnia 2011 roku.

W ocenie Sądu Okręgowego podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia roszczenia powoda okazał się zasadny.

Zarzut ten Sąd rozstrzygał na gruncie art. 442^{(

1)} § 1 kc, albowiem w dniu wejścia w życie tego przepisu, co nastąpiło 10 sierpnia 2007 roku, roszczenie powoda według przepisów dotychczasowych nie było w tym dniu przedawnione, dlatego też zgodnie z treścią art. 2 ustawy z dnia 16 lutego 2007 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. 2007 r. Nr 80, poz. 538) art. 442^{(

1)} § 1 kc znajduje w niniejszej sprawie zastosowanie. Według tego przepisu roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Zdaniem Sądu w niniejszej sprawie ma zastosowanie zdanie 2 przytoczonego przepisu odnoszące się do bezwzględnego terminu przedawnienia biegnącego a tempore facti, albowiem przedawnienie roszczenia powoda nastąpiło wyłącznie z uwagi na brak uzyskania w terminie dziesięcioletnim decyzji o stwierdzenie nieważności lub niezgodności z prawem decyzji Drugiego(...)z dnia 7 maja 2001 roku. Termin ten rozpoczął swój bieg od chwili, w której pojawiła się możliwość wystąpienia z wnioskiem o wydanie decyzji nadzorczej warunkującej skuteczne dochodzenie odszkodowania na drodze sądowej. Wystąpienie z wnioskiem o stwierdzenie nieważności przedmiotowej decyzji było możliwe od momentu, w jakim stała się ona ostateczna. Wobec braku złożenia od niej odwołania, możliwość taka zaistniała już po upływie 14 dni od jej doręczenia. Biorąc pod uwagę dzień wydania przedmiotowej decyzji (7 maja 2001 roku) i czas konieczny na jej doręczenie oraz upływ od tego momentu 14 dni na wniesienie odwołania, w ocenie Sądu Okręgowego roszczenie powoda przedawniło się w okolicach końca maja 2011 roku. Sąd I-instancji nie znalazł przy tym podstaw do zastosowania art. 5 kc.

Niezależnie od powyższego Sąd I-instancji zważył, iż w tego typu sprawach, źródłem szkody i odpowiedzialności Skarbu Państwa jest ostateczna decyzja administracyjna nieważna lub niezgodna z prawem. Tym niemniej, zdarzeniem prawnym, które pozwala na dochodzenie roszczeń odszkodowawczych, czy to na gruncie art. 417¹ § 2 kc (odnośnie decyzji wydanych po dniu 17 października 1997 roku), czy też nieobowiązującego już art. 160 kpa, jest ostateczna decyzja nadzorcza stwierdzająca nieważność lub niezgodność decyzji z prawem. Bez wystąpienia tego zdarzenia prawnego, w ogóle nie powstaje możliwość uruchomienia jakiegokolwiek trybu postępowania, nie ma bowiem prejudykatu umożliwiającego dochodzenia roszczeń odszkodowawczych. W niniejszej sprawie powód nie legitymował się takim prejudykatem.

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 kpc.

We wniesionej apelacji powód J. T. (1) zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w części oddalającej powództwo domagając się jego zmiany poprzez wydanie orzeczenia zgodnie z żądaniem pozwu ewentualnie uchylenie tego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I-instancji.

Skarżący zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego tj. art. 5 kc w zw. z art. 442¹ § 1 kc przez niezastosowanie i uwzględnienie zarzutu przedawnienia roszczenia mimo, że uwzględnienie tego zarzutu jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego,

2. naruszenie przepisów postępowania tj. art. 227 kpc poprzez nieuwzględnienie wniosków dowodowych dotyczących przeprowadzenia dowodu z akt sprawy, która toczyła się przed Urzędem (...) w przedmiocie zamknięcia spółki cywilnej (...) oraz w przedmiocie orzeczenia o odpowiedzialności powoda za zobowiązania tej spółki.

W odpowiedzi na apelację pozwany domagał się jej oddalenia oraz zasądzenia kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja powoda jest bezzasadna.

W szczególności nie zasługuje na uwzględnienie zarzut dotyczący pominięcia przez Sąd Okręgowy dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy, która toczyła się przed Urzędem (...) w przedmiocie zamknięcia spółki cywilnej (...) oraz w przedmiocie odpowiedzialności powoda za zobowiązania tej spółki. Pomijając kwestię przydatności tych dowodów dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, stwierdzić przede wszystkim należy, iż po wydaniu przez Sąd I-instancji postanowienia o pominięciu tych dowodów na rozprawie w dniu 8 sierpnia 2012 r. pełnomocnik powoda nie wniósł zastrzeżenia do protokołu rozprawy w trybie art. 162 kpc (k: 322 v), przez co powód bezpowrotnie utracił prawo do kwestionowania tej decyzji procesowej Sądu w dalszym toku postępowania, w tym w postępowaniu apelacyjnym (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27.10.2005 r., III CZP 55/05, OSNC 2006/9/144).

Brak jest też podstaw do uwzględnienia podniesionych w apelacji zarzutów odnoszących się do naruszeń prawa materialnego.

Precyzując podstawę faktyczną dochodzonego roszczenia w piśmie z dnia 10.03.2012 r. (k.252-254) powód wskazał, że dochodzi odszkodowania za szkodę powstałą w związku z niezgodnym z prawem zachowaniem pozwanego, tj. wydaniem decyzji z dnia 7 maja 2001 r, w sprawie (...) – na podstawie dokumentów podpisanych przez osobę nieumocowaną oraz bez stosownego pełnomocnictwa. Nie ulega więc wątpliwości, że według twierdzeń powoda, źródłem szkody jakiej doznał była ostateczna decyzja organu podatkowego z dnia 7.05.2001 r. orzekająca o odpowiedzialności powoda za zobowiązania podatkowe spółki cywilnej (...).

Zasadą jest, że przy ocenie odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa należy stosować przepisy obowiązujące w dacie zaistnienia zdarzenia wywołującego szkodę. Oznacza to, że w okolicznościach niniejszej sprawy zastosowanie znajdą przepisy obowiązujące w dacie wydania decyzji z dnia 7.05.2001 r. Na tle wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 grudnia 2001 r. w sprawie SK 18/00, wobec uchylenia przepisu art. 418 kc ze skutkiem od dnia wejścia w życie Konstytucji (tj. od 17.10.1997 r.), w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtował się pogląd, że do naprawienia szkody wyrządzonej przez wydanie bezprawnego orzeczenia lub zarządzenia zastosowanie ma art. 417 kc w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 września 2004 r, tj. sprzed zmiany wprowadzonej ustawą z dnia 17.06.2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692). (por. wyrok Sądu Najwyższego z 18.11.2005 r, IV CK 190/85, LEX nr 577564, uchwała SN z 26.04.2006 r, III CZP 125/05, OSNC 2006/12/194). Zgodnie z tym przepisem Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Trybunał Konstytucyjny w powołanym wyżej wyroku z dnia 4.12.2001 r. zmodyfikował wykładnię art. 417 kc, eliminując przesłankę winy. Uznał jednak, że przewidziana tym przepisem odpowiedzialność Skarbu Państwa dotyczy szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem zachowanie funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Oznacza to, że na gruncie art. 417 kc w brzmieniu obowiązującym do 1.09.2004 r, dla dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa działanie funkcjonariusza państwowego musi być dotknięta bezprawnością.

W przypadku decyzji administracyjnych przyjmuje się zgodnie, że Sąd powszechny nie jest uprawniony do merytorycznej kontroli decyzji administracyjnych, z wyjątkiem sytuacji gdy została ona wydana przez organ oczywiście niewłaściwy, bez jakiejkolwiek podstawy prawnej, z oczywistym naruszeniem prawa administracyjnego. (por. wyrok SN z 7.07.2005 r, IV CSK 12/05, LEX nr 180909). Jeżeli zatem wskazywanym źródłem szkody jest decyzja administracyjna, której poszkodowany stawia zarzut bezprawności to bezprawność ta musi być stwierdzona w postępowaniu administracyjnym. Nie może go zastępować postępowanie przed sądem cywilnym w toku procesu odszkodowawczego, a tym bardziej postępowanie takie nie może podważać ostatecznych decyzji administracyjnych przez niezależne od postępowania administracyjnego prowadzenie dowodów w postępowaniu cywilnym.

Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 sierpnia 2009 r, w sprawie II CSK 68/00, LEX nr 529680) w stanie faktycznym zbliżonym do okoliczności niniejszej sprawy stwierdzając, że na gruncie art. 471 kc w brzmieniu do 1.09.2004 r dla dochodzenia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa działanie organu administracyjnego, w tym, także podatkowego musi być dotknięte bezprawnością. Jeżeli przepisy to przewidują, a tak jest w przypadku decyzji podatkowych, to bezprawność ta winna być wykazana orzeczeniem (lub decyzją) kwestionującym i zmieniającym z tego powodu to orzeczenie (decyzję) albo stwierdzającym niezgodność jego wydania z prawem. Nie występuje więc obecnie potrzeba udowodnienia winy funkcjonariusza dla powstania odpowiedzialności Skarbu Państwa, ale to nie oznacza braku potrzeby wykazania bezprawności po stronie organu wydającego orzeczenie lub decyzję, w tym decyzję podatkową. Roszczenia odszkodowawcze przeciwko Skarbowi Państwa dochodzone na podstawie przepisów prawa cywilnego nie mogą opierać się skutecznie na zarzuceniu wyrządzenia szkody wskutek wydania decyzji administracyjnej także podatkowej, niezgodnie z prawem (jej bezprawności), jeżeli taki zarzut nie jest potwierdzony w sposób możliwy prawnie do uzyskania, np. decyzją administracyjną w toku instancji lub orzeczeniem sądu administracyjnego. W postępowaniu cywilnym nie można ani zastępować ani weryfikować rozstrzygnięć administracyjnych, także wtedy, gdy odpowiedzialność odszkodowawcza Skarbu Państwa opiera się na podstawie art. 417 kc, w brzmieniu tego przepisu do 31 sierpnia 2004 r, ale już po stwierdzeniu niezgodności z Konstytucją art. 418 kc.

Powyższy pogląd Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela.

W okolicznościach rozpatrywanej sprawy kwestionowana przez powoda decyzja z dnia 7.05.2001 r stała się ostateczna w toku instancji, wobec niezaskarżenia jej przez powoda. Podjęte po blisko dziesięciu latach próby jej wzruszenie nie powiodły się. Wskutek wniosku powoda o stwierdzenie nieważności decyzji z dnia 7.05.2001 r. Dyrektor (...)odmówił wszczęcia postępowania w sprawie decyzją z dnia 12.05.2011 r. (k: 286-287). Ta ostatnia decyzja została utrzymana w mocy decyzją z dnia 30.06.2011 r Dyrektora(...) działającego jako organ drugiej instancji. (k: 281-286). Skarga powoda na tą decyzję została oddalona przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w B..

Jeżeli zatem kwestionowana przez powoda decyzja z dnia 7.05.2001 r. nie została w toku instancji podważona, a wręcz przeciwnie została utrzymana w mocy i powód nie przedstawił żadnej decyzji czy orzeczenia uchylającego tą decyzję, to nie można w sprawie odszkodowawczej ustalać jej niezgodności z prawem. Przedstawione w uzasadnieniu apelacji poglądy co do możliwości kontrolowania przez Sąd powszechny decyzji administracyjnych o charakterze deklaratoryjnym nie znajdują oparcia ani w przepisach prawa, ani w utrwalonej ich wykładni.

Podsumowując ten wątek rozważań stwierdzić więc trzeba, że brak jest podstaw do przyjęcia odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa na podstawie art. 417 kc w poprzednim brzmieniu z powodu niewykazania przez powoda przesłanki tej odpowiedzialności jaką jest działanie funkcjonariusza sprzeczne z prawem. Zbędna jest zatem ocena, czy dochodzone przez powoda roszczenie uległo przedawnieniu, albowiem przedawnieniu może ulec jedynie roszczenie istniejące, a nie takie, które w ogóle nie powstało. Ponieważ jednak, uwzględnienie podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia stało się zasadniczą przyczyną oddalenia powództwa przez Sąd I-instancji i stanowi główny przedmiot zarzutów apelacyjnych, zważyć należy, iż w sytuacji, kiedy powód upatruje źródła doznanej szkody polegającej na konieczności zapłaty należności podatkowych w decyzji z dnia 7.05.2001 r, to termin przedawnienia roszczenia powoda podlegał rozpoznaniu na gruncie art. 442 kc w brzmieniu sprzed 10 sierpnia 2007 r, tj. sprzed zmiany kodeksu cywilnego dokonanej ustawą z dnia 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 80, poz. 538). Stosownie bowiem do art. 2 tej ustawy wprowadzony art. 442¹ kc ma zastosowanie do zobowiązań powstałych przed wejściem w życie ustawy ale jedynie takich, które w tym dniu nie były jeszcze przedawnione. Tymczasem roszczenie powoda było już przedawnione w dniu 10 sierpnia 2007 r. Powód bowiem dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia najpóźniej w chwili, kiedy zostały wyegzekwowane w drodze egzekucji należności podatkowe wynikające z decyzji z dnia 7.05.2001 r, co miało miejsce – wg twierdzeń zawartych w pozwie - w dniu 17.01.2002 r. Zatem trzyletni termin przedawnienia upłynął z dniem 17.01.2005 r. Nawet jednak, gdyby przyjąć – z korzyścią dla powoda – 10-letni termin przedawnienia liczony od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (tj. wydanie decyzji z dnia 7.05.2001 r.), to słuszne okazałoby się stanowisko Sądu Okręgowego, że przy zastosowaniu art. 442¹ § 1 kc, uległoby ono przedawnieniu najpóźniej z końcem maja 2011 r, a zatem przed wniesieniem pozwu w niniejszej sprawie.

Chybiony jest przy tym zarzut naruszenia art. 5 kc poprzez uwzględnienie podniesionego przez pozwanego zarzutu przedawnienia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowany jest pogląd, że uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie prawa i uwzględnienie przez sąd przedawnionego roszczenia możliwe jest jedynie wyjątkowo, gdy występują szczególne okoliczności uzasadniające ocenę, że skorzystanie z tego zarzutu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (por. przykładowo wyrok SN z 14.12.2011 r, I CSK nr 1129070).

W niniejszej sprawie, dla uzasadnienia konieczności zastosowania art. 5 kc powód powoływał takie okoliczności jak to, że orzeczona w kwestionowanej decyzji odpowiedzialność podatkowa powoda nie nastąpiła z jego winy oraz, że decyzja ta została wydana bezprawnie – na podstawie dokumentów podpisanych przez osobę nieuprawnioną i bez stosownego pełnomocnictwa szczególnego.

Ostatni z powołanych argumentów nie może stanowić szczególnej okoliczności uzasadniającej uznanie zarzutu przedawnienia za nadużycie przez pozwanego prawa podmiotowego. Zmierza on w istocie do niedopuszczalnego badania (co już wyżej wyjaśniono), tym razem przez pryzmat art. 5 kc, zgodności decyzji administracyjnej z prawem przez sąd cywilny. Stanowiłoby to niewątpliwie obejście prawa i jako takie jest niedopuszczalne.

Podobnie nie może mieć znaczenia to, że wynikająca z kwestionowanej decyzji podatkowej odpowiedzialność powoda nie wynika z jego zawinionego działania. Kwestia ta również może być przedmiotem oceny jedynie organów administracyjnych orzekających o odpowiedzialności podatkowej powoda.

Mając powyższe względy na uwadze Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 kpc orzekł jak w sentencji.

Sąd Apelacyjny uwzględnił też złożony w toku rozprawy apelacyjnej wniosek powoda o nieobciążanie go kosztami postępowania apelacyjnego, na podstawie art. 102 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc.

Z złożonych przez powoda dokumentów (k: 569-601), wynika, że od wielu lat pozostaje on osobą bezrobotną, okresowo bez prawa do zasiłku i znajduje się w trudnej sytuacji życiowej.

Jednocześnie na podstawie § 19 i 20 w zw. z § 13 ust. 1 pkt. 2 i § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) zasądzono na rzecz pełnomocnika powoda koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi w postępowaniu apelacyjnym.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE