UZASADNIENIE

Powód - Stowarzyszenie Towarzystwo (...) wniósł o uznanie za niedozwolone i zakazanie pozwanej (...) spółce z o. o. w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowienia wzorca umownego o treści „(...) nie przyjmuje zwrotów produktów noszących ślady użycia”.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 26.IV.2010 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał zakwestionowane postanowienie za niedozwolone i zakazał pozwanej stosowania go w obrocie z konsumentami, orzekł o kosztach postępowania i zarządził publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

Sąd Okręgowy uznał, że powództwo jest zasadne. W pierwszym rzędzie wskazał, że powód jest stowarzyszeniem, którego jednym z celów statutowych jest ochrona interesów konsumentów. Wobec tego, że ma do niego zastosowanie art. 479 ind. 38 § 1 kpc powód ma legitymację do wytoczenia powództwa o uznanie wzorca umowy za niedozwolone. W ocenie Sądu Okręgowego bez znaczenia jest to, czy program lojalnościowy, który reguluje wzorzec ma charakter odpłatny, czy nie, ponieważ nie jest to warunkiem zastosowania art. 385 ind. 1 kc. Poza tym brak jest podstaw do uznania tego stosunku za nieodpłatny, bowiem choć samo przystąpienie do programu lojalnościowego nie tworzy praw o obowiązków, to jednak zachowanie się konsumenta zgodne z zasadami określonymi w regulaminie – dokonywanie zakupów w punktach sprzedaży pozwanej i żądanie naliczania punktów, należy uznać za świadczenie w ramach zawartej umowy, natomiast wydawana za zgromadzone punkty nagroda jest świadczeniem wzajemnym. Zatem istotą przedmiotowego stosunku prawnego są wzajemne korzyści o charakterze ekonomicznym.

Zakwestionowane postanowienie w ocenie Sądu Okręgowego w sposób istotny ograniczało odpowiedzialność powoda względem konsumentów za nie wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań przez co wypełniło znamiona art. 385 ind. 1 § 1 kc i art. 385 ind. 3 pkt 2 i 21 kc. Postanowienie to pozbawia konsumenta możliwości zwrotu towaru nawet, jeśli ujawniły się w nim wady a nosi ślady użycia. Wyłącza to odpowiedzialność za wady ukryte towaru, które ze swej istoty ujawniają się w trakcie używania, zatem ślady używania będą w takich przypadkach nieuniknione. To spowodowało uznanie kwestionowanego postanowienia za niedozwolone. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 kpc, natomiast publikację prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono na podstawie art. 479 ind. 44 § 1 kpc.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła pozwana. Zaskarżając wyrok w całości zarzuciła Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego – art. 385 ind. 1 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, tj. zastosowanie mimo braku w sprawie niniejszej podstaw do tego, art. 6 kc poprzez zastąpienie strony powodowej w zakresie formułowania zarzutów wobec pozwanej, art. 328 § 2 kpc poprzez nie wyjaśnienie lub ewentualnie nieprawidłowe wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku.

W konkluzji apelująca wniosła o zmianę wyroku i oddalenie powództwa.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest uzasadniona, choć nie wszystkie podniesione w niej zarzuty są trafne.

Odnośnie do zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 6 kc, stwierdzić należy, że istotnie również w sprawie o uznanie wzorca umowy za niedozwolone, na osobie, która żąda uznania postanowienia umowy za niedozwolone, spoczywa ciężar dowodu, że kwestionowane postanowienie kształtuje prawa lub obowiązki konsumenta w sposób rażąco naruszający jego interesy i zarazem sprzeczny z dobrymi obyczajami (art. 6 k.c.). Wiąże się to z obowiązkiem sądu wyjaśnienia w uzasadnieniu orzeczenia, uznającego postanowienie za niedozwolone, niezależnie, czy zostało ono wydane w wyniku kontroli incydentalnej, czy abstrakcyjnej, wyjaśnienia, w czym upatruje naruszenia interesów konsumenta i jego sprzeczności z dobrymi obyczajami oraz dlaczego uważa to naruszenie za rażące.

W realiach niniejszej sprawy powód w uzasadnieniu pozwu podniósł, że zakwestionowane przez niego postanowienie wzorca powinno zostać uznane za niedozwolone, ponieważ w sposób sprzeczny z prawem przewiduje, że konsument nie może zwrócić wadliwego produktu nabytego u pozwanego w zamian za punkty, tylko dlatego, że dany produkt nosi ślady używania. Dodatkowo argumentację tę powtórzył w piśmie z dnia 3.VIII.2009 r.

W ocenie Sądu Apelacyjnego takie sformułowanie zarzutu powoda jest wystarczające do dokonania przez Sąd kontroli postanowienia wzorca. Podkreślenia bowiem wymaga, że kontrola, jakiej dokonał Sąd Okręgowy w niniejszej sprawie jest kontrolą abstrakcyjną, poza konkretnym stosunkiem umownym, w którym wykorzystanie znajduje zakwestionowane postanowienie. Sąd I instancji dokonał oceny zakwestionowanego postanowienia wskazując w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia powody uznania go za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumenta.

Twierdzenia pozwanej, co do braku wdania się przez powoda w spór prawny w zakresie podniesionych w odpowiedzi na pozew argumentów, nie może uzasadniać zarzutu naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 6 kc.

Nie jest również zasadny zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 328 § 2 kpc. Zarzut ten może odnieść zamierzony przez apelującą skutek jedynie wówczas, gdy uzasadnienie zaskarżonego orzeczenia zawiera wadliwości, czy braki uniemożliwiające dokonanie kontroli instancyjnej wyroku. Przedmiotowe uzasadnienie takich braków nie zawiera, choć w istocie wywody Sądu I instancji nie są obszerne. Ponadto, w ocenie Sądu Apelacyjnego długość wywodów uzasadnienia nie ma decydującego znaczenia dla oceny trafności rozstrzygnięcia sprawy.

W zakresie naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 385 ind.1 kc stwierdzić należy, że w literaturze przedmiotu wskazuje się, że skoro w wyniku uwzględniającego powództwo wyroku powstaje skutek w postaci zakazu stosowania danego postanowienia wzorca (zapisu, napisu, tekstu), niezbędnym jest, by postanowienie owo wykazywało obiektywne cechy potencjalnej abuzywności, tj. w oderwaniu od okoliczności sprawy (stosunku prawnego istniejącego lub potencjalnego), w wyniku której zostało zakwestionowane. Kontrola abstrakcyjna powinna zatem być realizowana w taki sposób, aby prowadziła do wyeliminowania z obrotu jedynie tych postanowień, które w stopniu graniczącym z pewnością przesądzają o abuzywności zbudowanego przy ich pomocy postanowienia umowy. Sąd dokonujący oceny danego postanowienia w wyniku przeprowadzonego postępowania dowodowego powinien uzyskać absolutną pewność, że zastosowanie zakwestionowanego zapisu wykreuje postanowienie niedozwolone we wszystkich stosunkach tego rodzaju.

Jednakże zwrócić należy uwagę, że Sąd dokonujący kontroli postanowienia wzorca nie czyni tego in abstracto, ale odnosi się do konkretnego postanowienia konkretnego wzorca, uwzględniając przy tym pozostałe postanowienia tego wzorca. W niniejszej sprawie treść postanowienia, w którym zawarte jest kwestionowane postanowienie brzmi „prawo zwrotu zamówionego prezentu przysługuje uczestnikowi tylko w przypadku jego uszkodzenia w transporcie lub niezgodności z zamówieniem. W celu złożenia reklamacji uczestnik musi w ciągu 7 dni od daty otrzymania przesyłki skontaktować się z (...), z zastrzeżeniem postanowienia punktu 2. (...)nie przyjmuje zwrotów produktów noszących ślady użycia”. Punkt wzorca 2 natomiast, do którego odnosi się powyższy zapis brzmi „Reklamacje dotyczące uszkodzeń mechanicznych w trakcie transportu będą uwzględniane jedynie podczas sprawdzenia zawartości przesyłki w chwili jej odbioru przez uczestnika. W takiej sytuacji uczestnik ma prawo nie przyjąć przesyłki”. W ocenie Sądu Apelacyjnego zakwestionowane postanowienie (...) nie przyjmuje zwrotów produktów noszących ślady użycia” wbrew wywodom Sądu Okręgowego nie wyłącza odpowiedzialności pozwanej za wady ukryte towaru, co w ocenie tego Sądu ogranicza odpowiedzialność pozwanej wobec konsumenta za nie wykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Zakwestionowane postanowienie bowiem dotyczy tylko takich uszkodzeń, które są widoczne i możliwe do stwierdzenia przez konsumenta w czasie odbioru nagrody oraz niezgodności towaru z zamówieniem, do czego wszak nie jest potrzebny czas, w którym konsument będzie używał towar. Ujawnienie się wady na skutek używania towaru nie pozbawia konsumenta możliwości skorzystania ze złożenia reklamacji. Zatem nie można uznać, jak uczynił to Sąd Okręgowy, że kwestionowane postanowienie ma charakter abuzywny.

Ocena nieuczciwego charakteru postanowienia wzorca umownego w ramach kontroli abstrakcyjnej wymaga dokonania przez sąd weryfikacji "przyzwoitości" konkretnej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z 19.III.2007 r., sygn. akt III SK 21/06). Sąd musi zbadać, czy oceniane postanowienie wzorca jest sprzeczne z ogólnym wzorcem zachowań przedsiębiorców wobec konsumentów, jaki należy zrekonstruować w warunkach gospodarki wolnorynkowej. Powinien ustalić, jak wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta w braku takiej klauzuli (wyrok Sądu Najwyższego z 19.III.2007 r., sygn. akt III SK 21/06). Jeżeli konsument byłby w lepszej sytuacji, gdyby konkretnego postanowienia wzorca nie było, należy przyjąć, że ma ono charakter nieuczciwy. Natomiast w sytuacji, gdy nie jest możliwe stwierdzenie, w jaki sposób zakres praw i obowiązków stron w określonym obszarze normowany jest przez przepisy prawa, które znalazłyby zastosowanie w braku ocenianego postanowienia zaczerpniętego z wzorca, ocena uczciwego charakteru postanowienia wymaga odwołania się do opartego na dobrych obyczajach w gospodarce rynkowej wzorca zachowań przedsiębiorców, zrekonstruowanego z założeniem, że to konsument ma być głównym beneficjentem rywalizacji między przedsiębiorcami.

Oceniając kwestionowane postanowienie w kontekście jego przyzwoitości, podnieść należy, że istotnie konsument byłby w lepszej sytuacji, gdyby postanowienia tego nie było we wzorcu. Jednakże zwrócić trzeba uwagę, że gdyby nie została w taki właśnie sposób rozwiązana kwestia ewentualnego reklamowania nagrody otrzymanej przez konsumenta w zamian za zebrane punkty, mogłoby dojść do sytuacji, że po pewnym czasie używania towaru konsument zwróciłby towar twierdząc, że posiada on uszkodzenia mechaniczne, do jakich doszło w czasie transportu, bądź, że nie odpowiada on zamówieniu konsumenta.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Apelacyjny stanął na stanowisku, że zakwestionowana przez powoda klauzula nie ma charakteru abuzywnego, w związku z czym na podstawie art. 386 § 1 kpc orzekł jak w sentencji wyroku. Stosownie do wyniku postępowania, o kosztach tego postępowania orzeczono na podstawie art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 98 § 1 i 3 kpk.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE