UZASADNIENIE

R. S. została oskarżona o to, że w dniu 2 czerwca 2006 roku w Ś. W.. działając w zamiarze, aby M. T. doprowadził K. K. do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem, w postaci nieruchomości, sfałszowała Deklarację na Zaliczkę Miesięczną na Podatek Dochodowy PIT-5 K. K. za miesiąc kwiecień 2006r. w której obliczenie zobowiązania przypadającego do zapłaty wynosiło 7.750,50 zł podrabiając na niej także podpis podatnika wiedząc, że zostanie ona przedłożona w Urzędzie Skarbowym w Ś. W.., w wyniku czego spowodowała zaległość podatkową i uniemożliwiła K. K. uzyskanie od urzędu skarbowego zaświadczenia o niezaleganiu z tytułu podatku dochodowego, a w konsekwencji kredytu bankowego w (...), pozbawiając ją możliwości wycofania się z zawartej z M. T. niekorzystnej umowy przedwstępnej sprzedaży wyżej opisanej nieruchomości poprzez zwrot kwoty zapłaty w wysokości 96.000 zł w wyniku czego w terminie określonym w umowie przedwstępnej M. T. posługując się wyłudzonym od K. K. pełnomocnictwem sprzedał tą nieruchomość ustalonej osobie, czym działał na szkodę K. K. w kwocie co najmniej 735.000 zł stanowiącą różnicę pomiędzy rzeczywistą wartością rynkową nieruchomości, a kwotą faktycznie jej wręczoną przez M. T.,

tj. o czyn z art. 270 § 1 kk w zw. z art. 286 § 1 kk w zw. z art. 18 § 3 kk w zw. z art. 294 § 1 kk w zw. z art. 11 § 2 kk.

W dniu 30 maja 2014r. akt oskarżenia wpłynął do Sądu Okręgowego w Poznaniu z wnioskiem prokuratora o wydanie wyroku w trybie określonym w art. 335 kpk i wymierzenie oskarżonej na podstawie art. 286 § 1 kk kary jednego roku i 6 miesięcy pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania na okres 4 lat oraz grzywny w wysokości 100 stawek dziennych po 10 zł stawka i obciążenie jej kosztami postępowania.

Na posiedzenie wyznaczone na 24 czerwca 2014r. stawili się: prokurator, oskarżona ze swoim obrońcą oraz pokrzywdzona i jej pełnomocnik.

Wcześniej tj 11 czerwca 2014r. pełnomocnik pokrzywdzonej złożył wniosek opatrzony datą 11 czerwca 2014r. z treści którego wynika, że K. K. będzie brała udział w sprawie w charakterze oskarżyciela posiłkowego a nadto domaga się orzeczenia tytułem środka karnego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem w kwocie 735.000 zł.

Po odczytaniu na posiedzeniu tego wniosku prokurator podtrzymał swój wniosek z 30 maja 2014r. dotyczący wymierzenia kary uzgodnionej z oskarżoną wyrażając jednocześnie pogląd, że wniosek oskarżycielki posiłkowej o orzeczenie środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody nie może być uwzględniony, bowiem zarzut przedstawiony R. S. nie polega na działaniu wspólnym i w porozumieniu z inną osobą a jedynie na pomocnictwie.

Oskarżona złożyła oświadczenie, że podtrzymuje uzgodnienia z prokuratorem co do kary, zaś obrońca poparł jej stanowisko.

Oskarżycielka posiłkowa i jej pełnomocniczka podtrzymali wniosek o orzeczenie przedmiotowego środka karnego.

W rezultacie Sąd Okręgowy wydał postanowienie o uwzględnieniu wniosku prokuratora i wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy i odroczył wydanie wyroku z uwagi na zawiłość sprawy do dnia 27 czerwca 2014r.

27 czerwca 2014r. Sąd Okręgowy w Poznaniu wydał wyrok skazujący R. S. za zarzucane jej przestępstwo i wymierzył jej karę uzgodnioną przez prokuratora z oskarżoną.

W uzasadnieniu tego wyroku wyraził pogląd, że wobec oskarżonej nie było możliwe orzeczenie środka karnego w postaci nałożenia obowiązku naprawienia szkody określonego w art. 46 § 1 kk, albowiem jego orzeczenie jest możliwe wyłącznie wobec bezpośredniego sprawcy (współsprawcy) a tymczasem oskarżona nie jest bezpośrednim sprawcą (współsprawcą) szkody wyrządzonej pokrzywdzonej a jedynie pomocnikiem.

Apelacje od tego wyroku złożyli prokurator i pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej.

Prokurator zarzucił obrazę prawa materialnego – przepisu art. 46 § 1 kk, która miała wpływ na treść zapadłego orzeczenia, polegającej na braku orzeczenia wobec R. S. obowiązku naprawienia szkody na rzecz pokrzywdzonej K. K. pomimo złożenia takiego wniosku przez pełnomocnika pokrzywdzonej na posiedzeniu Sądu w dniu 24 i 27 czerwca 2014r. na którym rozpatrywano wniosek oskarżonej złożony w trybie art. 335 kpk i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Pełnomocnik oskarżycielki posiłkowej w swojej apelacji zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1. obrazę przepisów prawa materialnego, tj,:

- art. 46 § 1 kk poprzez jego niezastosowanie i nie nałożenie na oskarżoną R. S. środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody w sytuacji, gdy zastosowanie tego przepisu w realiach niniejszej sprawy było obowiązkiem, a nie uprawnieniem sądu,

- art. 46 § 1 kk w zw. z art. 422 kc poprzez błędną wykładnię i niezastosowanie wyrażające się w przyjęciu przez Sąd Okręgowy, że z uwagi na przypisanie oskarżonej pomocnictwa a nie współsprawstwa, jej zachowanie nie doprowadziło bezpośrednio do wyrządzenia pokrzywdzonej szkody i miało tylko marginalne znaczenie w całym przestępczym procederze, który w konsekwencji wyrządził K. K. szkodę, co w konsekwencji uzasadnia nie orzekanie środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody;

2. obrazę przepisów postępowania, która mogła mieć wpływ na treść orzeczenia, tj.:

- art. 415 § 5 kpk poprzez zaniechanie orzeczenia o obowiązku naprawienia szkody przez oskarżoną R. S. na rzecz K. K., pomimo wyraźnego obowiązku nałożonego w przywołanym przepisie na Sąd, albowiem w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie przesłanki powodujące obligatoryjność orzeczenia tego środka karnego,

- art. 343 § 3 kpk poprzez zaakceptowanie wniosku oskarżonej o skazanie bez przeprowadzenia rozprawy, o jakim mowa w art. 335 kpk, pomimo konieczności zastosowania art. 46 kk,

- art. 2 § 1 pkt 3 kpk w zw. z art. 49a kpk w zw. z art. 410 kpk i art. 415 § 5 kpk poprzez nie uwzględnienie w toku postępowania, w szczególności zaś przy wydawaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia, prawnie chronionych interesów pokrzywdzonej,

- art. 4 § kpk w zw. z art. 7 kpk w zw. z art.410 kpk w zw. z art. 424 § 1 i 2 kpk polegającą na tym, że Sąd I instancji dokonał ustaleń pozbawionych podstaw w materiale dowodowym, jak również nie wziął pod uwagę okoliczności przemawiających na niekorzyść oskarżonej, co nastąpiło z naruszeniem zasady swobodnej oceny dowodów; jak również błędne przyjęcie w świetle okoliczności niniejszej sprawy, że udział oskarżonej w całym działaniu M. T. był jedynie marginalny, podczas gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwala na poczynienie takich ustaleń

i wobec powyższego, na podstawie art. 427 § 1 w zw. z art. 437 kpk wniósł o:

- uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji,

- zasądzenie od oskarżonej na rzecz oskarżyciela posiłkowego K. K. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu odwoławczym, według norm przepisanych.

Nadto „z daleko posuniętej ostrożności procesowej” zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

3. rażącą niewspółmierność kary w świetle okoliczności niniejszej sprawy, poprzez wymierzenie oskarżonej kary zbyt łagodnej w stosunku do stopnia społecznej szkodliwości oraz winy, co powoduje, że kara ta nie spełnia swej funkcji w zakresie prewencji ogólnej i szczególnej i nie zaspokaja społecznego poczucia sprawiedliwości, w szczególności w zakresie kary grzywny,

4. niesłusznie nie zastosowanie środka karnego w postaci obowiązku naprawienia szkody;

- ponawiając wcześniejszy wniosek

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Zaskarżenie wyroku okazało się celowe i w efekcie spowodowało jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Obie apelacje w rzeczywistości nawiązują do wspólnego zagadnienia a mianowicie, czy obligatoryjne nałożenie na oskarżonego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem w ramach środka karnego określonego w art. 46 § 1 kk w sytuacji, gdy o jego orzeczenie wniósł pokrzywdzony albo inna uprawniona osoba, dotyczy wyłącznie bezpośredniego sprawcy (współsprawcy) przestępstwa, w wyniku którego szkoda powstała, czy też obowiązek obejmuje również, w tym wypadku, pomocnika do tego przestępstwa.

Sąd Okręgowy wyraził pogląd, jak już wcześniej wskazano, że orzeczenie tego środka jest możliwe wyłącznie wobec bezpośredniego sprawcy (współsprawcy), z czym Sąd Apelacyjny w obecnym składzie nie zgadza się.

We wstępie do dalszych rozważań zauważyć należy, że z treści art. 46 § 1 kk wynika, że „w czasie skazania” można orzec albo orzeka się obowiązek naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości alko w części. Wskazany przepis nie nawiązuje do określonej kategorii przestępstw, a zatem ma on zastosowanie w każdym przypadku, gdy w wyniku przestępstwa została wyrządzona szkoda. Z treści tego przepisu nie wynika również, i należy to podkreślić z całą mocą, że wynikająca zeń powinność nie dotyczy konkretnego rodzaju sprawcy. Zatem wykładnia gramatyczna nie uprawnia do zawężającego rozumienia tej powinności, rozciągającej się wyłącznie na sprawcę bezpośredniego (współsprawcę bezpośredniego).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego dla omawianej kwestii istotne jest też, że obowiązek (w tym przypadku) dotyczy naprawienia szkody w całości albo w części, co może wskazywać i zdaniem obecnego składu Sądu Apelacyjnego wskazuje na to, że rozciąga się on nie tylko na bezpośrednich sprawców (współsprawców) ale także na inne osoby współdziałające z nimi, tj na podżegaczy, pomocników albo paserów. Możliwość nałożenia obowiązku „częściowego” naprawienia szkody jest racjonalną, uwzględnia bowiem w sposób sprawiedliwy „wkład” poszczególnych osób w przestępstwo, ich rzeczywistą rolę w nim. Jak się wydaje, łączenie przedmiotowego obowiązku wyłącznie ze sprawcami bezpośrednimi byłoby po prostu niesprawiedliwe. Oczywistym jest, że w wielu przypadkach zakres aktywności podżegaczy lub pomocników determinuje możliwość popełnienia przestępstwa przez sprawców bezpośrednich. Bez ich udziału w wielu przypadkach popełnienie przestępstwa byłoby niemożliwe albo co najmniej byłoby bardzo utrudnione. W tego rodzaju sytuacjach twierdzenie o wyłączeniu podżegaczy, pomocników albo paserów od obowiązku naprawienia szkody, chociażby częściowego, kłóciłoby się z zasadami praworządności.

Wracając na grunt przedmiotowej sprawy stwierdzić należy z całą mocą, że „wkład” oskarżonej jako pomocnika do przestępstwa popełnionego przez inną osobę był bardzo duży, bez jej aktywności popełnienie tego przestępstwa po prostu nie byłoby możliwe, przynajmniej w postaci opisanej w akcie oskarżenia.

Oczywistym jest, że właściciel mienia w niektórych przypadkach może być bezpośrednio pokrzywdzonym przestępstwem podżegania, pomocnictwa albo paserstwa umyślnego. W zakresie paserstwa umyślnego vide np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2014r. sygn. akt I KZP 8/14 (OSNKW 2014/10/74).

W przedmiotowej sprawie istotna jest treść zarzutu z aktu oskarżenia. Wynika z niego, że oskarżona działała w zamiarze, aby M. T. doprowadził pokrzywdzoną do niekorzystnego rozporządzenia własnym mieniem. Swoim zachowaniem obejmowała więc to, że inny sprawca wyrządzi pokrzywdzonej szkodę materialną. W tych realiach nie do pogodzenia z zasadami praworządności byłoby wyłączenie jej z chociażby częściowego obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej K. K.. Żaden rodzaj wykładni dotyczącej art. 46 § 1 kk nie uprawnia do takiej konkluzji.

W apelacji pełnomocnika oskarżycielki posiłkowej zasadnie powołano się na treść art. 422 Kodeksu cywilnego. Niewątpliwie art. 46 § 1 kk stanowi materialny przepis, w oparciu o który orzeka się obowiązek naprawienia szkody, ale jest oczywistym, że przy dekodowaniu określenia „szkoda” (w tym przypadku materialna) należy posiłkować się prawem cywilnym.

Również ta gałąź prawa musi być uwzględniana przy ustaleniu zakresu stosowania art. 46 § 1 kk w sytuacji, gdy Kodeks karny nie zawiera w tym względzie szczególnych rozwiązań. Zgodnie z art. 422 kc za szkodę odpowiedzialny jest nie tylko ten, kto ją bezpośrednio wyrządził, lecz także ten, kto inną osobę do wyrządzenia szkody nakłaniał albo był jej pomocny, jak również ten, kto świadomie skorzystał z wyrządzonej drugiemu szkody. W zapisie tym ustawodawca w sposób oczywisty nawiązuje do podżegania, pomocnictwa i paserstwa umyślnego w rozumieniu prawa karnego.

W apelacji prokuratora przytoczono kilka orzeczeń Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu, którego pogląd jest zbieżny z poglądem przedstawionym w niniejszym uzasadnieniu.

Uwzględniając powyższe Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu Sądu Okręgowego wyrażonego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, co w efekcie doprowadziło do konieczności uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a to z następujących powodów.

Nie było możliwości zmiany zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie wobec oskarżonej środka karnego określonego w art. 46 § 1 kk albowiem byłoby to niedopuszczalną ingerencją w porozumienie zawarte przez prokuratora i oskarżoną – oskarżona poddała się uzgodnionej z oskarżycielem karze, przy czym porozumienie to nie obejmowało przedmiotowego środka karnego.

Nie ulega wątpliwości, że w przypadku wyrażenia poglądu, że wobec złożenia przez pokrzywdzoną stosownego wniosku nałożenie na oskarżoną obowiązku chociażby częściowego naprawienia szkody było obligatoryjne, co Sąd Apelacyjny w niniejszej sprawie przesądził, nieorzeczenie tego środka karnego było równoznaczne z obrazą prawa materialnego. W takiej zaś sytuacji wydanie w sprawie wyroku skazującego w trybie określonym w art. 335 § 1 kpk i orzeczenie kary uzgodnionej przez prokuratora i pokrzywdzoną, bez tego środka, było niedopuszczalne. Oczywistym jest bowiem, że wydanie wyroku, także w tym trybie, nie może łączyć się z obrazą prawa materialnego.

Na koniec wyrazić należy jedynie ubolewanie, że prokurator – autor aktu oskarżenia, wniosku o wydanie wyroku skazującego bez przeprowadzenia rozprawy oraz apelacji - poglądu stanowczo wyrażonego w apelacji nie przedstawił na posiedzeniu w dniu 24 czerwca 2014r., co zapewne pozwoliłoby uniknąć wydania wyroku, który w postępowaniu apelacyjnym został uchylony.

Uwzględniając powyższe Sąd Apelacyjny orzekł, jak w wyroku.

Izabela Pospieska Marek Hibner Przemysław Grajzer

WYROK

UZASADNIENIE