UZASADNIENIE

W sprawie z powództwa J. K. (1) przeciwko Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyciągu z ksiąg Banku (...) SA Oddziałowi w Ł., Sąd Okręgowy, wyrokiem z dnia 8 kwietnia 2014 r. oddalił powództwo, przyznał wynagrodzenie pełnomocnikowi powoda świadczącemu na jego rzecz pomoc prawną z urzędu i postanowił nie obciążać powoda kosztami procesu.

Rozstrzygnięcie powyższe Sąd Okręgowy oparł na ustaleniach opisanych w uzasadnieniu wyroku. Ustalenia te Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za własne. Uwzględniając wniosek dowodowy powoda zawarty w apelacji Sąd Apelacyjny, na podstawie załączonej do apelacji umowy pożyczki z dnia 19 lutego 1996 r. [k. 193-196], dodatkowo ustalił, że:

Umowa pożyczki została zawarta pomiędzy A. K., J. K. (2) i spółką cywilną Produkcja napojów i wód mineralnych” A. K. i J. K. (2) a Bankiem (...) w Ł., działającym w imieniu i na rzecz Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Pożyczka udzielona została ze środków (...) w wysokości 60.000 zł. na okres od 19 lutego 1996 r. do 18 lutego 1999 r., na sfinansowanie „małej przedsiębiorczości na wsi” polegającej na zakupie materiałów budowlanych, wykonaniu robót instalacyjno-budowlanychj w hali produkcyjnej, zakupie 2 pomp, filtru i opakowań na pierwszą produkcję [§ 1]. Prawne zabezpieczenie spłaty udzielonej pożyczki stanowiło m.in. poręczenie J. K. (1) [§ 11]. Bank i pożyczkobiorcy ustalili dodatkowe warunki korzystania z pożyczki, m.in. ten, że Agencja wycofa się z udziału finansowaniu, a wniesiony przez nią udział finansowy będzie podlegał zwrotowi wraz z ustawowymi odsetkami, w przypadku nie dokończenia inwestycji, nie rozpoczęcia działalności w terminie, zaprzestania działalności gospodarczej, zaprzestania spłaty pożyczki [§ 12 pkt 1]. Pożyczkobiorcy zobowiązali się m.in. do niezwłocznego informowania Banku o wszelkich zamierzeniach prowadzących do zmian organizacyjno-prawnych, własnościowych oraz innych zdarzeniach gospodarczych mających wpływ na sytuację finansową i ekonomiczną pożyczkobiorców [§ 13 pkt 4]. Bank zastrzegł sobie prawo do wypowiedzenia umowy pożyczki i żądania jej spłaty w terminie określonym w oświadczeniu o wypowiedzeniu [§ 14 pkt 1]. W przypadku nie zapłacenia przez pożyczkobiorców raty pożyczki w terminie, Bank wypowiada pożyczkobiorcom umowę w ciągu 3 miesięcy od upływu terminu płatności raty [§ 15 ust. 1 pkt 1]. Wypowiedzenie umowy pożyczki, o którym mowa w § 14 pkt 1 może nastąpić m.in. w przypadku zaprzestania obsługi pożyczki lub realizacji przedsięwzięcia, nie spełnienia warunków określonych w § 12 lub nie wywiązania się z zobowiązań zawartych w § 13 umowy [§ 15 ust. 2 pkt 4 i 7]. Bank niezwłocznie po bezskutecznym upływie terminu płatności określonego w § 5 i 15 pkt 1 umowy oraz po oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy, będzie podejmował czynności windykacyjne w odniesieniu do nie spłaconej pożyczki.

Sąd Okręgowy stwierdził, że materiał dowodowy sprawy nie daje podstaw do przyjęcia, by zaistniała którakolwiek z przesłanek art. 840 § 1 pkt 2 kpc, z którego wywodzone jest żądanie pozwu.

Za nieuzasadnione uznał Sąd twierdzenie powoda, że nieprawidłowy jest tytuł wykonawczy, w oparciu o który prowadzone jest postępowanie egzekucyjne.

Postępowanie egzekucyjne [sygn. akt KM 399/97] prowadzone jest w oparciu o wyciąg z ksiąg banku (...) SA z dnia 6 listopada 1997 r., który to wyciąg, zgodnie z art. 53 ust. 2 ustawy Prawo bankowe z dnia 31 stycznia 1989 r. [Dz. U. nr 4, poz. 21], ma moc prawną tytułu wykonawczego bez potrzeby uzyskiwania dla niego sądowej klauzuli wykonalności. Powoływana przez powoda ustawa – Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. [Dz. U. nr 140, poz. 939] weszła w życie od dnia 1 stycznia 1998 r., zatem już po sporządzeniu wyciągu, a jej art. 97 ust. 1 dotyczy bankowego tytułu egzekucyjnego, a nie wyciągu z ksiąg banku.

Podzielając stanowisko Sądu Apelacyjnego w Łodzi wyrażone w wyroku z dnia 3 października 2002 r. wydanym w sprawie sygn. I A Ca 1020/01 z powództwa J. i J. K. (2) przeciwko (...) SA o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego z dnia 6 listopada 1997 r. – Sąd Okręgowy uznał za nieistotne to, że stosunek zobowiązaniowy, wynikający z umowy pożyczki, łączył nie (...), a Bank z J. K. (2) i A. K. [powód – J. K. (1) był poręczycielem pożyczki pobranej przez A. K., J. K. (2) i ich spółkę cywilną], choć środki przekazane pożyczkobiorcom pochodziły z (...), Bank występował bowiem w imieniu i na rzecz Agencji jako strona umowy i był upoważniony do wystawienia bankowego tytułu wykonawczego.

Niezasadnie też powód utrzymywał, że Bank nie był uprawniony do wystawiania „bankowego tytułu egzekucyjnego” przeciwko J. K. (2), ponieważ nie dokonywała ona z Bankiem żadnych czynności bankowych, skoro prowadząc z A. K. działalność gospodarczą, była stroną umowy pożyczki, a następnie stroną ugody, jest zatem dłużnikiem solidarnym w zakresie omawianej wierzytelności.

Odnosząc się do argumentów powoda dotyczących przyczyn wypowiedzenia umowy pożyczki przez Bank Sąd podniósł, że – wbrew twierdzeniom powoda – podstawą wypowiedzenia umowy w dniu 22 lipca 1997 r. było nie realizowanie postanowień umowy przez pożyczkobiorców oraz rozwiązanie w dniu 28 listopada 1996 r. umowy spółki cywilnej (...), J. K. (2) Produkcja napojów i wód mineralnych”, nie zaś przyczyny losowe [powódź]. Wobec wcześniejszego niż powódź rozwiązania umowy pożyczki, bezprzedmiotowe było żądanie powoda wydłużenia karencji w spłacie pożyczki w związku ze szkodami wyrządzonymi powodzią.

Od wyroku Sądu Okręgowego powód złożył apelację.

Wniósł o zmianę wyroku poprzez pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyciągu z ksiąg banku (...) SA z dnia 6 listopada 1997 r. i umorzenie postępowania egzekucyjnego, bądź o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania zarzucając:

- naruszenie art. 233 § 1 w zw. z art. 316 i art. 235 kpc przez dokonanie ustaleń faktycznych bez analizy umowy pożyczki [nie załączonej do akt], a przez to nie wyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozpoznania sprawy, tj. pomiędzy jakimi stronami i w jakim charakterze występującymi została zawarta umowa pożyczki, a przez to uchylenie się od jej oceny prawnej i uznanie jej za bezsporną, co doprowadziło do oddalenia powództwa,

- nie ustalenie daty wszczęcia postępowania egzekucyjnego w sprawie KM 399/97, co uniemożliwia dokonanie oceny, czy egzekucja ta może być prowadzona na podstawie wyciągu z ksiąg banku bez sądowej klauzuli wykonalności [wyrok SN z 3 lutego 1999 r., sygn. III CKN 155/98, Lex nr 36458],

- naruszenie art. 53 ust. 2 prawa bankowego [Dz. U. nr 4 z 1989 r., poz. 21] w zw. z art. 11 tej ustawy i wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 maja 1995 r., sygn. K 12/93 przez błędne ustalenie, że bankowy tytuł wykonawczy wystawiony przez (...) SA w dniu 6 listopada 1997 r., jest zgodny z prawem i może stanowić podstawę skutecznej egzekucji komorniczej.

Powód wniósł także o dopuszczenie dowodu z umowy pożyczki nr (...) z dnia 19 lutego 1996 r. oraz z akt komorniczych sygn. KM 399/97 na okoliczność kiedy zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne przeciwko dłużnikom.

Sąd Apelacyjny postanowił dopuścić dowód z umowy pożyczki nr (...) z dnia 19 lutego 1996 r. oraz ustalił, że postępowanie egzekucyjne w sprawie KM 399/97, z wniosku (...) Oddział w Ł. przeciwko dłużnikom J. K. (2) i J. K. (1) wszczęte zostało w dniu 8 grudnia 1997 r. [notatka k. 218].

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja powoda jest nieuzasadniona.

Podnieść przede wszystkim należy, że niedopuszczalne jest powództwo z art. 840 kpc w stosunku do bankowego tytułu wykonawczego wydanego w oparciu o art. 53 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. – Prawo bankowe. Do zwalczania tego tytułu służyło przewidziane w ust. 3 tego przepisu powództwo o umorzenie egzekucji [tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 czerwca 2004 r. wydanym w sprawie III CK 139/03, Lex nr 174153]. W uzasadnieniu tej tezy Sąd Najwyższy wskazał, że art. 840 kpc przewiduje drogę zwalczania tytułów wykonawczych pochodzących od sądu, zaś bankowy tytuł wykonawczy takim tytułem nie był. Dla unicestwienia jego skutków ustawodawca przewidział inną drogę – art. 53 ust. 3 Prawa bankowego z 1989 r., stanowiący lex specjalis w stosunku do art. 840 kpc. Przepis ten był podstawą wystąpienia przez dłużnika z żądaniem umorzenia prowadzonej przez banki egzekucji w całości lub w części, jeżeli egzekwowana wierzytelność nie istnieje lub istnieje w kwocie mniejszej albo gdy dłużnik zgłasza wzajemne roszczenia nadające się do potrącenia z wierzytelności egzekwowanej. Na żadną z tych okoliczności powód w sprawie niniejszej nie powoływał się.

Już więc tylko z tej przyczyny powództwo podlegało oddaleniu.

Sąd Okręgowy, odnosząc się do podnoszonych przez powoda argumentów, prawidłowo przyjął, że nie jest zasadny zarzut apelacji dotyczący braku pełnomocnictwa Banku do działania w imieniu (...) i niedopuszczalności w związku z tym wystawienia bankowego tytułu wykonawczego oraz zarzut dotyczący braku podstaw prawnych do wystawienia przez (...) tytułu wykonawczego w postaci wyciągu z ksiąg banku i prowadzenia na jego podstawie egzekucji, ponieważ z dniem 1 stycznia 1998 r., weszła w życie zmiana prawa bankowego na podstawie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. [Dz. U. nr 140, poz. 939], według której jej art. 97 ust. 1, wymagał nadania przez sąd klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. I tak:

(...) nie jest instytucją bankową, nie udziela pożyczek, stąd środki, którymi dysponuje na wspomaganie rolnictwa, są przekazywane rolnikom za pośrednictwem banków prowadzących obsługę tych pożyczek, działających w jej imieniu i na jej rzecz, ale według reguł rządzących prawem bankowym. Art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa [Dz. U. z 1994 r., nr 1 poz. 2] stanowił, że Agencja realizuje te zadania za pośrednictwem banków lub innych osób prawnych w oparciu o umowy zawierane przez Agencję z tymi podmiotami.

Objęta sporem umowa pożyczki z dnia 19 lutego 1996 r. stanowiła w § 1, że pożyczka udzielona została przez Bank, ze środków (...), w § 15 zawierała uprawnienie Banku do wypowiedzenia umowy w przypadkach w tym postanowieniu wskazanych, m.in. w razie zaprzestania działalności gospodarczej i zaprzestania spłaty pożyczki [§12 pkt 1 w zw. z § 15 ust. 1 i 2 pkt 4 i 7], zaś w § 17 zawierała uprawnienie Banku do podejmowania czynności windykacyjnych w przypadku nie spłacenia pożyczki, na co pożyczkobiorcy [i poręczyciel] wyrazili zgodę swoimi podpisami. Te postanowienia umowy uprawniały Bank do jej wypowiedzenia w dniu 22 lipca 1997 r. po stwierdzeniu, że pożyczka nie jest spłacana w wyznaczonych umową terminach, że w dniu 28 listopada 1996 r. rozwiązana została umowa spółki cywilnej pomiędzy A. K. i J. K. (2) oraz że nie została dokończona inwestycja, a następnie do wystawienia w dniu 6 listopada 1997 r. wyciągu z ksiąg banku stanowiącego tytuł wykonawczy.

W tym miejscu podkreślić trzeba, że szkoda powodziowa, na którą powód powołuje się, uzasadniając swój wniosek o przedłużenie karencji spłaty pożyczki pobranej m.in. przez spółkę cywilną (...), wystąpiła w dniu 29 lipca 1997 r., co wynika z protokołu szkody sporządzonego w dniu 20 sierpnia 1997 r. przez ubezpieczyciela [k. 95], zatem już po rozwiązaniu umowy spółki cywilnej i po wypowiedzeniu przez Bank umowy pożyczki.

Zgodnie z ówcześnie obowiązującym art. 53 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. – Prawo bankowe [Dz. U. nr 4, poz. 21], wyciągi z ksiąg banku miały moc tytułów wykonawczych, bez potrzeby uzyskiwania dla nich sądowej klauzuli wykonalności. Postępowanie egzekucyjne na podstawie tego tytułu wykonawczego wszczęte zostało przez (...) przeciwko J. K. (2) – dłużnikowi [ spółka cywilna Produkcja napojów i wód mineralnych” A. K. i J. K. (2) uległa wcześniej rozwiązaniu, o czym wyżej była mowa, z powodu wystąpienia z niej A. K.] i J. K. (1) – poręczycielowi w dniu 8 grudnia 1997 r., zatem jeszcze przed wejściem życie, z dniem 1 stycznia 1998 r. zmiany ustawy Prawo bankowe, wymagającej, w art. 97 ust. 1, nadania sądowej klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 1999 r. wydanym w sprawie III CKN 155/98 – bankowe tytuły wykonawcze wystawione na podstawie art. 53 ust. 2 ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. – Prawo bankowe zachowały moc po wejściu w życie ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, jako podstawa egzekucji wszczętej przed dniem 1 stycznia 1998 r. [Lex nr 36458].

Z przedstawionych wyżej przyczyn Sąd Apelacyjny apelację powoda jako bezzasadną oddalił na podstawie art. 385 kpc.

Na podstawie art. 102 kpc Sąd Apelacyjny postanowił nie obciążać powoda kosztami procesu w postępowaniu apelacyjnym ze względu na jego szczególnie trudną sytuację życiową i materialną: powód utrzymuje się z renty chorobowej w wysokości 521 zł., a jako człowiek chory, ponosić musi koszty leków i wizyt u lekarzy, zatem zwrot na rzecz strony pozwanej kosztów zastępstwa procesowego w wysokości 2.700 zł. byłby dla niego ciężarem niemożliwym do poniesienia.

Na podstawie § 19 i 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokatów oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu [Dz. U. nr 163, poz. 1348] zasądzone zostało wynagrodzenie na rzecz pełnomocnika powoda świadczącego na jego rzecz pomoc prawną z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE