UZASADNIENIE

M. L. i W. L. wnieśli przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W. pozew o ukształtowanie prawa poprzez zmianę treści łączącej strony umowy dzierżawy nieruchomości, położonej w G. przy ulicy (...), zawartej w dniu 11 lutego 1994 roku, aneksowanej w dniu
22 stycznia 1996 roku poprzez oznaczenie stawki czynszu na kwotę 5 złotych i 41 groszy za metr kwadratowy, zmieniając w tym zakresie paragraf 3 umowy z dnia 11 lutego 1994 roku począwszy od stycznia 2012 roku oraz o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powodowie podali, że w lutym 1994 roku zawarli
z (...) w H. umowę, na mocy której wydzierżawili nieruchomość położoną w G. przy ulicy (...) stanowiącą część działki
nr (...) o powierzchni 4 tysięcy 900 metrów kwadratowych. Umowa zgodnie z paragrafem 3 przekształciła się w umowę na czas nieoznaczony po dniu 31 grudnia 2005 roku. Strony ustaliły wówczas wysokość czynszu na poziomie 5 tysięcy 640 starych złotych za metr kwadratowy. Aneksem numer (...) obowiązującym od dnia 1 kwietnia 1999 roku strony ustaliły stawkę czynszu na poziomie 1 złotego i 23 groszy za metr kwadratowy, czyli łącznie 6 tysięcy 27 złotych dla całej nieruchomości. W okresie kilkunastu lat obowiązywania stawki czynszowej doszło do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza,
o czym świadczy wzrost cen towarów i usług konsumpcyjnych o około 70 procent
w porównaniu z poziomem z 1999 roku. Proces inflacyjny jest ciągły, wzrost cen
w okresie kilkunastu lat od daty zawarcia umowy był około dwukrotny. Waloryzacja kwoty czynszu winna być oparta o badanie stawek czynszu dla nieruchomości przeznaczonych pod działalność gospodarczą. Biorąc pod uwagę dysproporcje ekonomiczną stron postępowania oraz fakt, że pozwanej przez kilkanaście lat, mimo wystąpień powodów, nie zaoferował rozsądnej stawki czynszu, zasadne jest w ocenie powodów odniesienie stawki czynszu do stawek czynszu terenów przemysłowych. Taki miernik wydaje się stronie powodowej najbardziej odpowiadający celowi artykułu 358 ze znaczkiem 1 paragraf 3 kodeksu cywilnego. Ze zleconej przez powodów ekspertyzy wynikać ma, że stawka ta kształtuje się w zakresie pomiędzy 3 złote 82 grosze, a 5 złotych 41 groszy za metr kwadratowy powierzchni. Biorąc pod uwagę rodzaj działalności prowadzonej przez pozwanego, a także atrakcyjność położenia stacji benzynowej zasadne jest oczekiwanie waloryzacji czynszu do kwoty 5 złotych 41 groszy za metr kwadratowy, czyli do kwoty 26 tysięcy 509 złotych dla całej powierzchni. Powodowie wielokrotnie zabiegali o zmianę wysokości czynszu, wezwania te, jak i próby rokowań z pozwanym nie przyniosły rezultatu.

W tym stanie rzeczy powództwo w ocenie powodów jest zasadne.

(...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. domagała się oddalenia powództwa i zasądzenia solidarnie od powodów na swoją rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W ocenie pozwanej powództwo winno zostać oddalone, albowiem strony zastrzegły
w umowie klauzule waloryzacyjną, a w związku z tym sądowa waloryzacja nie jest dopuszczalna. Poza tym nie wystąpiła ustawowa przesłanka waloryzacji sądowej, to jest istotna zmiana siły nabywczej pieniądza. Zwykłe wahania wartości pieniądza, a tylko takie miały miejsce od 1999 roku, jako zjawisko typowe mieszczące się w zakresie normalnego ryzyka umownego, nie uzasadniają ingerencji Sądów w treść zobowiązania. Kwestionowała też żądanie powodów ustalenia wysokości stawki czynszu na tak wysokim poziomie. Wskazała przy tym, że celem waloryzacji jest przywrócenie świadczenia ich pierwotnej wartości z chwili powstania zobowiązania. A zatem jeśli pierwotny czynsz został ustalony w dolnych granicach stawek, to żądanie do ustalenia obecnej wysokości stawek czynszu w maksymalnych graniach, według wyliczeń powodów, prowadziłoby
do pokrzywdzenia pozwanego. Poza tym wymóg uwzględnienia interesów obu stron postępowania nie pozwala na przesunięcie całego ryzyka dewaluacji pieniądza na stronę pozwaną.

Wyrokiem z dnia 22 maja 2012 roku Sąd Okręgowy w Gliwicach oddalił powództwo
i zasądził od powodów solidarnie na rzecz pozwanej kwotę 3 tysięcy 617 złotych tytułem zwrotu kosztów sądowych. Rozstrzygnięcie to Sąd oparł na przeprowadzonej analizie,
z której wynikało, że powodowie nie wykazali istnienia przesłanek do sądowej waloryzacji świadczeń, albowiem od chwili zawarcia umowy nie doszło do na tyle istotnej zmiany
w zakresie siły nabywczej pieniądza, aby doprowadzić do przełamania zasady pacta sunt servanda.

Na skutek apelacji powodów Sąd Apelacyjny w Katowicach wydał w dniu 22 listopada 2012 roku wyrok, w którym uchylił wyrok Sądu I Instancji i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego. Uzasadniając rozstrzygnięcie Sąd II Instancji podzielił ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy z tym zastrzeżeniem, że łączącego strony stosunku umownego nie sposób określić, jako umowy dzierżawy, albowiem nie wynika z niego uprawnienie do pobierania pożytku z nieruchomości. W ramach przeprowadzonych rozważań Sąd Apelacyjny stwierdził, iż poza sporem było, że od 1999 roku siła nabywcza pieniądza zmalała o ponad 60 procent, co stanowi zmianę istotną, nawet jeśli jest ona wynikiem normalnych procesów gospodarczych ocenianych w długotrwałej perspektywie czasowej. Tym samym powodowie wykazali, że w zakresie łączącego strony stosunku prawnego zachodzi tak zwany stan waloryzacyjności, a mimo tego Sąd Okręgowyna skutek przyjętej przez siebie wykładni artykułu 358 ze znaczkiem 1 paragraf 3 kodeksu cywilnego, zaniechał dokonania ustaleń w zakresie interesów stron i ocenił ich w świetle zasad współżycia społecznego. Udzielając wytycznych do ponownego rozpoznania sprawy Sąd Apelacyjny nakazał przeprowadzenie postępowania dowodowego w całości zwłaszcza w zakresie wnioskowanej przez powodów opinii biegłego, za pomocą której zamierzali oni wykazać wysokość stawek czynszowych. Chociaż bowiem istotna zmiana siły nabywczej pieniądza to okoliczność odmienna od zmiany wysokości stawek czynszowych, to jednak postanowienie umowne, o które chodzi w sprawie, dotyczy właśnie wysokości czynszu od strony, która od kilkunastu lat osiąga przychody z prowadzenia na nieruchomości powodów stacji benzynowej, a nie wymaga dowodu, jako okoliczność powszechnie znana, że od 1999 roku nastąpił znaczny wzrost cen paliw, podczas gdy powodowie od tego roku uzyskują wzajemne świadczenie pieniężne tytułem czynszu na niezmienionym poziomie. W takim wypadku należy zwrócić uwagę na zasady uczciwości kupieckiej, skorow artykule 358 ze znaczkiem 1 paragraf 3 kodeksu cywilnego mowa jest o interesach stron, jakie należy oceniać w świetle zasad współżycia społecznego i zastanowić się, czy uczciwe jest czerpanie tak odmiennych korzyści z umowy, skoro nastąpił znaczny spadek siły nabywczej pieniądza od 1999 roku, od którego biorący nieruchomość do odpłatnego korzystania odmawia podwyższenia stawki czynszowej mimo umownego postanowienia o podejmowaniu w tym przedmiocie negocjacji w oznaczonych okolicznościach. Pozwana zaś czerpie korzyści z prowadzenia działalności gospodarczej na nieruchomości powodów, których korzyść z tego tytułu nie ulega zmianie od 1999 roku, chociaż nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza.

W toku ponownego rozpoznawania sprawy przed Sądem I Instancji powodowie podtrzymali w całości dotychczasową argumentację uzupełniając ją stwierdzeniem, że przy zawieraniu umowy w 1999 roku, roztaczano przed nimi wizję wysokich i stale rosnących dochodów wynikających z partycypowania w prowadzeniu stacji paliw, a tym czasem faktycznie narzucone zostały zasady, które uniemożliwiały im osiągnięcie tego rodzaju korzyści. Po sporządzeniu pisemnej opinii przez biegłego A. G. powodowie opierając się na wyliczeniach biegłego dokonali rozszerzenia powództwa w zakresie żądanego oznaczenia stawki czynszu na kwotę 9 złotych 23 grosze netto za metr kwadratowy za okres od stycznia do grudnia 2012 roku i na kwotę 9 złotych 77 groszy netto za metr kwadratowy za okres od 1 stycznia 2013 roku.

W toku ponownego rozpoznawania sprawy przed Sądem I Instancji pozwana podtrzymała w całości dotychczasową argumentację, negując aby w sprawie zachodziły przesłanki
do uznania istnienia stanu waloryzacyjności, kwestionując przy tym zasadność wywodów Sądu II Instancji w tej materii. Niezależnie od tego wskazywała, iż wszechstronne rozważenie interesów jej, jako strony umowy, winno skutkować odmową dokonania przez Sąd waloryzacji świadczenia. Podnosiła, iż od kilku lat zauważalna jest stagnacja, a nawet regres na rynku sprzedaży paliw, a prowadzona na nieruchomości powodów działalność przynosi jej coraz wyższe straty.

Stan faktyczny.

W dniu 11 lutego 1994 roku M. L. i W. L.,
jako właściciele nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w G. prowadził księgę wieczystą o numerze (...) zawarli z (...) w H. umowę,
na mocy której wynajęli część tej nieruchomości położonej w G. przy ulicy (...) stanowiącą część działki o numerze (...) i powierzchni
4 tysięcy 900 metrów kwadratowych. Strony ustaliły wysokość miesięcznego czynszu
na kwotę 5 tysięcy 640 starych złotych za metr kwadratowy. Aneksem numer (...) obowiązującym od 1 kwietnia 1999 roku strony umowy zmieniły stawkę czynszu na kwotę 1 złoty i 23 grosze za metr kwadratowy, czyli łącznie 6 tysięcy 27 złotych dla całego przedmiotu umowy. Na nieruchomości tej (...) w H. wybudował stację paliw z myjnią samochodową. Po zakończeniu budowy strony zawarły w 1995 roku jeszcze 3 inne umowy, a to dzierżawę przez powodów stacji benzynowej, umowę dzierżawy myjni samochodowej i umowę franchisingu. Te dodatkowe umowy zostały rozwiązane w 1998 roku w drodze wypowiedzenia przez (...). Następcą prawnym (...) w zakresie praw i obowiązków wynikających z umowy
z dnia 11 lutego 1994 roku stała się (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W.. Powodowie wielokrotnie, a to pismami z dnia 30 sierpnia 2006 roku,
7 marca 2008 roku, 19 października 2011 roku i 8 lutego 2012 roku zabiegali o zmianę wysokości czynszu. Wezwania te jednak, jak i próby rokowań z pozwaną, nie przyniosły rezultatu. Powodowie składali wiele wniosków o waloryzację czynszu. Poprzednik prawny pozwanej dwukrotnie godził się na podwyżkę czynszu, raz do kwoty 1 złoty za metr kwadratowy, a drugi raz w 1999 roku do kwoty 1 złoty i 23 grosze za metr kwadratowy.
Z uwagi na fakt, że negocjacje z pozwanym nie przyniosły rezultatu powodowie kilkukrotnie próbowali wypowiedzieć, lub w inny sposób rozwiązać umowę. Pozwem
z dnia 26 listopada 2008 roku wnieśli o uznanie za niedozwolone postanowień umowy
z 11 lutego 1994 roku w części dotyczącej okresu obowiązywania umowy. Wyrokiem
z dnia 28 stycznia 2010 Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy oddalił powództwo z uwagi na fakt, że postanowienia umowy nie sprzeciwiają się ustawie zasadom współżycia społecznego ani właściwości, czyli naturze stosunku. W umowie stron zawarte zostało postanowienie, iż obie strony umowy mają prawo zażądania podjęcia negocjacji na temat przyszłej wysokości czynszu w przypadku, gdy wskaźnik inflacji zawarty w komunikacie Prezesa GUS zmieni się o 20 procent w górę lub w dół każdorazowo o więcej niż 20 procent w stosunku do stanu, gdy strony ustaliły wysokość ostatniego czynszu dzierżawnego. W rozumieniu powoda wysokość czynszu mogła być zmieniona, gdy inflacja wystąpi w łącznej wysokości 20 procent w odniesieniu do stanu, gdy strony ustaliły wysokość ostatniego czynszu dzierżawnego, a zmiana ta nie musiała wystąpić w okresie roku. Pozwana odmawiała jednak uznania tego stanowiska, mimo deklarowania w drodze wymiany pism jeszcze w 2006 roku woli podwyższenia wartości czynszu na przykład do kwoty 1 złotego i 80 groszy za metr kwadratowy. Pozwana jest dużą spółka prawa handlowego o kapitale zakładowym ponad 870 milionów złotych, jest potentatem na rynku sprzedaży i dystrybucji paliw posiadając ponad 400 stacji paliw na terenie Polski, z czego na terenie (...) około 100 stacji. Czynsz za korzystanie
z nieruchomości pod prowadzone na terenie (...) stacje paliw jest zróżnicowany
i każdorazowo uzależniony od specyfiki lokalnej, wahając się od kwot około 1 złotego za metr kwadratowy do 3 złotych 14 gorszy za metr kwadratowy. Ta ostatnia wartość dotyczy stacji paliw na terenie R.. Notuje stały i systematyczny wzrost w zakresie przychodu w ramach ogólnie prowadzonej działalności. Poprzednik pozwanej zainwestował w budowę infrastruktury stacji paliw na nieruchomości powodów około
6 i pół miliona złotych, a pozwana rozlicza tą inwestycję poprzez coroczne odpisy amortyzacyjne na swoją rzecz, w ramach których inwestycje zamortyzowano już
na poziomie 5 milionów złotych. Mimo wzrostu konkurencji na rynku sprzedaży paliw pozwana nie rozważała nigdy możliwości skorzystania z prawa do wypowiedzenia umowy i zawsze decydowała o prowadzeniu tej stacji, co odpowiada założeniom ogólnej strategii firmy. Wzrost konkurencji równoważy, bowiem lawinowo rosnąca ilość pojazdów
na drogach, do czego przyczynia się zniesienie ograniczeń w imporcie aut z zagranicy
i wzrost sprzedaży pojazdów. Stacja na nieruchomości powodów urządzona jest przy wjeździe do miasta G., jej organizacja ruchu wyłączająca lewoskręt stanowi przeszkodę do korzystania ze stacji przez pojazdy wyjeżdżające z G.. W ostatnim okresie skorzystania z tej stacji zrezygnowała firma z dużą flotą pojazdów. Okoliczności
te powodują utrzymujący się przez ostatni 4 lata spadek sprzedaży paliw, których w 2011 roku wynosił 3 miliony 700 tysięcy litrów, w 2012 roku 2 miliony 950 tysięcy, w 2013 roku 2 miliony 760 tysięcy, a do września 2014 roku 2 miliony. Spadek ten w ciągu ostatnich 3 lat ustabilizował się. Poza samą stacją paliw na terenie nieruchomości funkcjonuje także sklep i urządzony jest warsztat samochodowy z myjnią. Przychody z działalności stacji wynikają z marży wynoszącej około 26 groszy na litrze paliwa oraz marży sklepowej. Warsztat i myjnia aktualnie nie są wykorzystywane do prowadzenia działalności zarobkowej. Przychody ze stacji wyniosły w 2013 roku około 1 miliona złotych, koszty utrzymania przed odpisem amortyzacyjnym wyniosły 714 tysięcy złotych. Do września 2014 roku przychody ze stacji wyniosły 616 tysięcy złotych, a koszty jej utrzymania, bez odpisu amortyzacyjnego, wyniosły 493 tysiące złotych. Na koszty utrzymania tej stacji składają się koszty wynagrodzenia pracowników, podatekod nieruchomości, czynsz dla właścicieli nieruchomości, koszty zakupu środków trwałych i utrzymanie, i środków utrzymania administracyjnego spółki według przejętych przez pozwaną proporcję, a także koszty realizowanych inwestycji modernizujących. Dochody stacji obciążone są odpisami amortyzującymi na poziomie między 250 a 300 tysięcy złotych rocznie. W ramach ostatnich inwestycji pozwana dokonała wymiany zbiorników paliw oraz dystrybutorów w celu dostosowania do wymogów prawnych, a przy okazji dokonała ułożenia nowych chodników i podjazdów. Realny i adekwatny do wszelkich aktualnych uwarunkowań czynsz za korzystanie z nieruchomości powodów
z przeznaczeniem pod prowadzenie stacji paliw, czyli działalność odpowiadającą profilowi pozwanej, mogły kształtować się w okresie od 2012 roku na poziomie 2 złotych
i 15 groszy za metr kwadratowy powierzchni.

Te ustalenia poczynione zostały w oparciu o następujące dowody:

-: umowę dzierżawy z dnia 11 lutego 1994 roku w aktach na karcie 51 do 54,
-: aneks numer (...) do umowy karta 12,
-: pismo prywatne - ekspertyzę z dnia 10 października 2011 roku karta 13 do 17,
-: pisma powodów z 30 sierpnia 2006, z 7 marca 2008, 19 października 2011
i 8 lutego 2012 roku karty od 28 do 34,
-: odpis wyroku Sądu Rejonowego w Warszawie z 28 stycznia 2010 roku
z uzasadnieniem karta 58 do 60,
-: umowę z 28 lutego 1995 roku karta 61 do 62,
-: pismo pozwanego z 16 grudnia 1997 roku karta 63,
-: umowy z dnia 7 grudnia 1993 roku, 2 stycznia 2001 roku, 6 marca 1997 roku,
6 września 1995 roku z aneksami i załącznikami karty 247, 330,
-: opinię biegłego M. Z. karta 365 do 417 wraz z wyjaśnieniami biegłego na rozprawie z dnia 10 września 2014 roku,
-: zeznania powoda W. L. karta 91 do 93 i zapis rozprawy
z 7 listopada 2014 roku oraz przesłuchanie pozwanego, członka zarządu spółki Ł. R. zapis rozprawy z dnia 7 listopada 2014 roku.

Ustaleń w zakresie stanu faktycznego przyjętego za podstawę do przeprowadzania dalszych rozważań prawnych Sąd dokonał w oparciu o wszechstronną analizę całokształtu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w zakresie niemal w pełni odpowiadającym inicjatywie dowodowej stron, kierując się przy tym dyrektywami określonymi w artykule 233 paragraf 1 kodeksu postępowania cywilnego w związku
z artykułem 228 paragraf 1, 229 i 230 kodeksu postępowania cywilnego. Wykorzystana
w sprawie dokumentacja wskazana przez strony nie była przedmiotem jakichkolwiek zastrzeżeń, ani co do autentyczności, ani co do treści, składała się ona na spójny obraz okoliczności faktycznych i dlatego mogła stanowić podstawę do dokonywania w oparciu
o nią wszelkich ustaleń. Zresztą fakt zawarcia umowy, jej aneksowania następstwo prawne pozwanej po (...), treść korespondencji stron miały charakter niekwestionowany. Część okoliczności takich jak poziom inflacji, ...

(...)

[ Przewodniczący 00:23:27.418]

...wzrost cen paliw strata siły nabywczej pieniądza w okresie obowiązywania umowy miało charakter notoryjny. Istotne znaczenie dla sprawy miała opinia biegłego M. Z. podkreślić należy, że opinia ta sporządzona przez biegłego zajmującego się zawodowo wyceną w ramach obrotu nieruchomości ale także i przedsiębiorstw wobec zawartych w niej jasnych i logicznych, a przede wszystkich stanowczych wniosków wyprowadzonych z analizy całokształtu okoliczności sprawy, analizy rynkowej oraz doświadczenia biegłego wynikającego z udziału w badaniach i analizy transakcji na rynku paliw zasługiwała na pełną aprobatę. Podczas wyjaśnień na rozprawie biegły w niebudzący wątpliwości sposób rozwiał wszelkie zastrzeżenia zgłaszane przez strony, wykazując się przy tym bogatym doświadczeniem praktycznym oraz znajomością przedmiotu. Wyjaśnienia udzielone przez biegłego skutkowały brakiem dalszych zastrzeżeń stanowiących dla Sądu asumpt do wykorzystania tej opinii w ramach czynionych ustaleń i podejmowanych rozstrzygnięć. Sąd pominął opinie biegłego A. G. albowiem z uwagi na brak wiedzy oraz doświadczenia biegłego na rynku nieruchomości wykorzystywanych pod prowadzenie działalności w formie stacji paliw okazała się ona całkowicie nieprzydatna. Specyfika rynku wyklucza bowiem odnoszenie stawek czynszu spod na przykład instalacji reklamowych do weryfikowania stawek czynszu w przypadku tak złożonego i specyficznego przedsiębiorstwa jak stacja paliw. Potwierdziła to rzetelna i kompleksowa opinia biegłego M. Z.
w zestawieniu z dokumentacją dotyczącą innych stacji paliw użytkowanych przez pozwaną. Przesłuchanie stron miało charakter uzupełniający i pozwoliło na rozważenie
ich indywidualnych sytuacji oraz interesów. Zeznania te zasługują na wiarę albowiem korelują i uzupełniają się z resztą materiału dowodowego. Z zeznań powoda wynikają wszelkie okoliczności towarzyszące zawarciu umowy i bezskutecznych prób doprowadzenia do uzyskania stanu ekwiwalentności świadczeń. Z zeznań stron zgodnie wynika, że pozwana nie była i nie jest zainteresowana wypowiedzeniem umowy. Zeznania członka zarządu pozwanej posłużyły w ustaleniu globalnej sytuacji spółki i indywidualnej specyfiki działania oraz rozliczania przychodów z przedmiotowej stacji. Na podstawie artykułu 217 paragraf 2 kodeksu postępowania cywilnego Sąd pominął dowód zeznań świadka albowiem wniosek dowodowy pozwanej objęty był prekluzją dowodową a jego uwzględnienie skutkowałoby koniecznością odroczenia rozprawy i doprowadziłodo zbędnego przedłużenia postępowania.

Rozważania prawne.

Zgodnie z artykułem 358 ze znaczkiem 1 paragraf 3 kodeksu cywilnego w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania Sąd może po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego chociaż by były ustalone w orzeczeniu lub umowie. Przesłanką waloryzacji sądowej jest więc wystąpienie tak zwanego stanu waloryzacyjności sprowadzającego się do ustalenia, że doszło do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania. Kodeks cywilny nie definiuje co należy przez to rozumieć nie wprowadza żadnych choćby przykładowych mierników waloryzacji formułując jedynie ogólne wskazania w tym zakresie. Oczywistym jest, że treść przepisów wyklucza możliwość mechanicznego przerachowania świadczenia polegającego na zastosowaniu jednego miernika na przykład kształtowania się cen określonej grupy towarów, wysokości wynagrodzeń pracowniczych, wskaźnika inflacji, kursu walut obcych i tym podobne. Zasadniczym celem waloryzacji jest bowiem przywrócenie przynajmniej w przybliżeniu początkowej wartości świadczenia. Zamierzeniem ustawodawcy było pozostawienie sędziowskiemu uznaniu opartemu na wszechstronnym rozważeniu całokształtu okoliczności sprawy, w jaki sposób doprowadzić do takiego stanu przy jednoczesnym uniknięciu uproszczeń i jednostronności. Sąd Apelacyjny w Katowicach uchylając wyrok do ponownego rozpoznania stwierdził iż stan waloryzacyjności został przez powodów wykazany. Niekwestionowanym jest bowiem, że w okresie obowiązywania umowy łączącej strony siła nabywcza pieniądza zmalała o ponad 60%. Sąd zwrócił uwagę także na okoliczność notoryjną jaką stanowi znaczący wzrost cen paliw w tym okresie. Stwierdzenie to można uzupełnić o powołanie się na powszechnie dostępne dane, z których wynika że cena najpopularniejszego paliwa benzyny bezołowiowej 95 w województwie (...) wzrosła od 1999 roku około 60% z poziomu około 2 złotych
do około 5 złotych za litr przy czym w okresie gdy powodowie występowali z pozwem zbliżała się nawet do granicy 6 złotych. Właściwie analiza wszystkich wskaźników, które posiłkowo można by analizować na potrzeby oceny stanu waloryzacyjności prowadzi
do wniosku, że od roku 1999 roku doszło do istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza. Działo się to w warunkach stale utrzymującego się na w miarę jednolitym poziomie wzrostu inflacji, która dopiero w bieżącym roku zbliżyła się do wartości zerowej. Okoliczność iż spadek wartości siły nabywczej pieniądza nie jest wynikiem żadnych gwałtownych zdarzeń lecz normalnych procesów gospodarczych nie zmienia faktu,że z perspektywy kilkunastu lat można mówić o istotnym spadku tej wartości. Odmienne twierdzenia pozwanej spółki mają w tym zakresie charakter gołosłownej negacji wbrew oczywistym faktom. Pozwana bezpodstawnie zdaje się postrzegać mechanizm sądowej waloryzacji w kategoriach sankcji czy nawet zamachu na swoje interesy chronione zasadą swobody umów i nominalizmu. Warto w tym aspekcie zwrócić uwagę, że sądowa waloryzacja świadczenia przewidziana w polskim systemie prawnym nie jest żadnym ewenementem na skale Unii Europejskiej opracowane czy opracowywane od 1995 roku przez Komisje do spraw europejskiego prawa umów zasady europejskiego prawa umów The Principles of European Contract Low traktowane są jako prawo zwyczajowe na które można powoływać w umowach między kontrachenatami z różnych krajów unii. Zgodnie z unijnym opracowaniem zasady w skrócie określanym jako PECL będą miały zastosowanie jeśli przedsiębiorcy zawierający umowę poddadzą ją reguła określonym w tych zasadach lub też zdecydują się poddać umowę regułą ogólnym albo nie wybiorą żadnego prawa. Do PECL mogą również odsyłać regulacje krajowe. Należy zwrócić uwagę, że dotyczy to także przedsiębiorców, których akurat nasze prawo w artykule 358ze znaczkiem 1 paragraf 3 wyłącza. Wedle artykułu 6 kropka 111 PECL jeżeli wykonanie zobowiązania staje się nadmiernie uciążliwe z powodu zmiany okoliczności, która nastąpiła po zawarciu umowy a prawdopodobieństwo tej zmiany nie mogło być rozsądnie brane pod uwagę w chwili zawierania umowy jednocześnie zaś żadna ze stron nie ponosi ryzyka zmian. Strony zobowiązane są rozpocząć negocjacje w celu zmodyfikowania umowy lub jej rozwiązania ustęp 2 tegoż artykułu. W sytuacji gdy strony w odpowiednim czasie nie dojdą do porozumienia Sąd może rozwiązać umowę w terminie i na warunkach przez siebie określonych albo zmienić umowę rozkładając po między strony w sposób słuszny straty i korzyści wynikające ze zmiany okoliczności to z kolei ustęp 3 tego artykułu. Jeżeli na żądanie strony dochodzi do ingerencji sądu głównym celem jest utrzymanie umowy. Zmieniając postanowienia umowy Sąd musi mieć na celu ponowne osiągnięcie równowagi kontraktowej nie może jednak tworzyć całkowicie nowej treści stosunku zobowiązaniowego. Uprawnienia Sądu przewidziane w artykule 6 PECL powinny być wykorzystywane z umiarem by nie doprowadzić do złamania stabilności w relacjach umowy. Jak zatem widać skoro w realiach łączącego strony stosunku zobowiązaniowego zaistniał stan waloryzacyjności dlatego ocenić należało czy po rozważeniu interesów obu stron i zgodnie z zasadami współżycia społecznego sąd powinien zaingerować w treść umowy i zmienić wysokość oznaczonego w niej świadczenia. W orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowały się pewne powszechnie akceptowalne poglądy na temat stosowania artykułu 358 ze znaczkiem 1 paragraf 3 kodeksu cywilnego wedle, których między innymi po pierwsze rozstrzygnięcie w przedmiocie waloryzacji powinna nastąpić po wszechstronnym rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy i przy zastosowaniu kierunkowych wskazań zawartych w ustawie. Ponieważ artykuł 358 ze znaczkiem 1 paragraf 3 kodeksu cywilnego wprowadza wymóg rozważania interesu wszystkich stron nie dopuszczalne jest posługiwanie się kryteriami jednostronnymi. Rozważenie interesu stron to określenie stanu rzeczy, na dzień orzekania obejmującego istniejące stosunki majątkowe, rodzinne i osobiste oraz korzyści możliwe do osiągnięcia w przyszłości a następnie wyważenie tych interesów w granicach zasługujących na ochronę przy utrzymaniu między innymi właściwego stosunku.
Po trzecie skoro sposób waloryzacji świadczenia zależy od uznania Sądu opinia biegłego dotycząca metody i zakresu waloryzacji świadczenia może mieć znaczenie jedynie pomocnicze. Po czwarte przy wyborze miernika waloryzacji rodzaj zobowiązania podlegającego modyfikacji nie stanowi zasadniczej przesłanki jest to bowiem kryterium poza ustawowe. Po piąte skoro zmiana treści stosunku zobowiązaniowego wymaga orzeczenia Sądu dlatego orzeczenie wydane w sprawie ma charakter konstytutywny, zgodnie bowiem z brzmieniem artykułu 358 ze znaczkiem 1 paragraf 3 kodeksu cywilnego waloryzacji sądowej nie stoi na przeszkodzie okoliczność iż świadczenie pieniężne było już wcześniej waloryzowane bądź gdy umowa zawiera klauzulę waloryzacyjną. I po szóste zmianie może podlegać wyłącznie istniejący świadczenie pieniężne, a więc nie umorzone w skute zapłaty. Jednakże w sytuacji istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza zapłata
w nominalnej wysokości nie zaspokaja uzasadnionego interesu wierzyciela artykuł 354 paragraf 1 kodeksu cywilnego w konsekwencji więc nie powoduje wygaśnięcia długu. Rozważając interesy stron należy zwrócić uwagę, że w ich pozycji brak jest jakiejkolwiek podmiotowej symetrii. Powodowie są osobami fizycznymi, którzy w chwili zawierania umowy nie prowadzili jakiejkolwiek działalności gospodarczej w zakresie szeroko rozumianego obrotu nieruchomościami. Nie mieli też żadnego rozeznania i doświadczenia w branży paliwowej zawierali umowy w zaufaniu do profesjonalisty roztaczającego przed nimi widmo dużego stałego zysku i traktowania umowy jako zabezpieczenia ekonomicznego ich rodziny na przyszłość. Konstrukcja umowy praktycznie pozbawia ich możliwości odzyskania władztwa nad nieruchomością przed 2020 rokiem wbrew woli pozwanej spółki, która posiada jednostronny i zależny tylko od własnej woli uprawnienie do przedłużenia jak i wypowiedzenia umowy. Nadto umowa po przez tak zwaną klauzulę w sprawie konkurencji w istotny sposób ogranicza prawa właścicielskie powodów także
w zakresie innych nieruchomości nie objętych samą umową. Nakłada też na nich szereg dodatkowych obowiązków jak wspieranie w załatwianiu urzędowych zezwoleń, zawiadamianie o wszystkich planowanych przedsięwzięciach sąsiedzkich i tym podobne. Do tego umowny zapis o możliwości waloryzacji czynszu nie stwarza żadnej podstawy
do roszczeń dla powodów wskazując w istocie na cechy listu intencyjnego, mimo wielokrotnie podejmowanych przez powodów prób pozwana nie wyraża woli na realizacje statuowanego w tym zapisie postulatu. Pozwana jest potentatem na rynku sprzedaży
i dystrybucji paliw, dysponuje bardzo wysokim kapitałem zakładowym i prowadzi ponad 400 stacji paliw na terenie całego kraju. Pozwana bezzasadnie stara się ograniczyć zakres oceny jej interesów tylko do stacji paliw prowadzonej na nieruchomości powodów, choć oczywiście specyfika tej sytuacji ma znaczenie w kontekście żądania waloryzacyjnego. Ogólna sytuacja spółki jest natomiast bardzo korzystna albowiem notuje ona stały
i systematyczny wzrost w zakresie przychodów z globalnie prowadzonej działalności. Zeznania członka zarządu pozwanej wykazały, że spółka podejmuje szereg decyzji
w oparciu o szerszą strategię biznesową. W jej ramach pozwanej opłaca się utrzymywać sieć stacji paliw przykładem choćby stacji przy odcinkach autostrad, które według relacji pozwanej w samym założeniu mają charakter deficytowy. Pozwana rozkłada też na poszczególne stacje korzyści z działalności ogólnej na przykład zakupy oprogramowania dla całej spółki w tym koszty biurowo-administracyjne. Przychody stacji obciąż też kosztami bieżących remontów i modernizacji a także odpisami amortyzacyjnymi, których to działań nie sposób traktować w kategoriach świadczących o złej sytuacji ekonomicznej. A w istocie to te właśnie pozycje obciążają przychody z prowadzenia stacji w sposób wykazujący ponoszenie strat. Rzeczywistą miarą sytuacji ekonomicznej pozwanej jest to, że mimo deklarowanego braku rentowności nigdy nie rozważała możliwości wypowiedzenia umowy. Pozwana jest podmiotem gospodarczym z istoty nastawionym na działanie w celu osiągnięcia zysku i zysk ten osiąga. A w toku procesu starała się przedstawić jako strona niemalże pokrzywdzona koniecznością realizowania umowy zawartej z powodami. Pozwana wskazuje na spadającą sprzedaż malejące przychody, powiększające się straty a z drugiej strony zdecydowanie neguje wszelkie próby odzyskania przez powodów władztwa nad nieruchomością i doprowadzanie do zakończenia umowy. Pozwana łamie przy tym zasady uczciwości kupieckiej nie chcąc zwaloryzować świadczenia według umownych zasad utrzymując je na niezmienionym poziomie od 1999 roku podczas gdy spadek siły nabywczej pieniądza ma realny i istotny wymiar, a ona sama stale notuje zysk w ujęciu globalnym. Pozwana sama w odpowiedzi na pozew podnosi, że już w 1999 roku stawkę czynszu ustalono na niskim w stosunku do realiów pułapie. Pozwana czerpie profity z prowadzenia działalności gospodarczej na nieruchomości powodów nie dostrzegający przy tym, że możliwość dokonywania odpisów amortyzacyjnych czy rozliczania kosztów działalności centrali spółki to także elementów to także element profitów czerpanych z prowadzonej działalności. Notując globalnie coroczny wzrost zysków całej spółki utrzymując przy tym należne powodom świadczenie wzajemne na nie zmienionym poziomie od 15 od 15 lat. Należy podkreślić, że stagnacja na rynku paliw pozwala na uznanie, że stawka jaka wynikałaby z wyliczenia dokonanego przez biegłego ta realna stawka jest stawką adekwatną i całkowicie odpowiednią do realiów niniejszego postępowania. W prawdzie jest oczywistym, że opinia biegłego nie może być traktowana jako miernik waloryzacji należy jednak mieć
na uwadze, że właśnie ta stawka ustalona przez biegłego jest właściwym odniesieniem
do realiów łączących umowę stron. Powtórzyć należy za Sądem Apelacyjnym, że choć istotna zmian a siły nabywczej pieniądza to okoliczność odmienna od zmian stawek czynszowych to jednak postanowienie umowne, o które chodzi w sprawie dotyczy właśnie wysokości stawek czynszu. Od strony, która od kilkunastu lat osiąga przychody z prowadzenia na nieruchomości powodów stacji benzynowej a jak stwierdził Sąd Apelacyjny nie wymaga dowodu jako okoliczność powszechnie znana, że od 1999 roku nastąpił znaczny wzrost cen paliw. Należy podkreślić, że stagnacja na rynku pozwala uznać tą stawkę za uśrednioną i aktualną za cały okres objęty pozwem co wynika wprost z opinii biegłego M. Z.. Dlatego właśnie ta kwota w ocenie Sądu najpełniej zrealizuje postulat przywrócenia oczywiście w przybliżeniu początkowej wartości świadczenia. Kwota ta mieści się też w zakresie stawek jakie z tytułu czynszu płaci pozwana za korzystanie z gruntów zajętych pod tożsamą działalność na terenie, na terenie (...). Z zeznań przedstawiciela pozwanej wynika, że stawki te kształtują się od niespełna 1 złotego do 3 złotych i 14 groszy za metr kwadratowy i jeszcze raz podkreślić należy, że decydujące znaczenia ma długotrwałość niewątpliwie opłacalnej działalności prowadzonej przez pozwaną przy niezmienianym świadczeniu dla powodów. Ostatecznie zauważyć należy, że pozwana nadal dysponuje mechanizmem uprawniającym do wypowiedzenia umowy a zatem jeśli uznała by brak rentowności choć nic na to obiektywnie nie wskazuje to może swobodnie uwolnić się od wszelkich zobowiązań względem powodów.

O kosztach postępowania Sąd rozstrzygnął w oparciu o artykuł 102 kodeksu postępowania cywilnego i artykułu 100 kodeksu postępowania cywilnego zgodnie, z którym w razie częściowego uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione. W tym procesie strona powodowa utrzymała się ze swoim roszczeniem na poziomie około 25% biorąc pod uwagę poniesione przez powodów koszty obejmujące opłatę od pozwu, opłatę od apelacji, opłatę od rozszerzonego powództwa, koszty wynagrodzenia pełnomocnika wraz z opłatą skarbową od złożonego dokumentu pełnomocnictwa, a także zaliczki na poczet wynagrodzenia powołanego w sprawie biegłego to zestawiając tą wartość z kosztami poniesionymi przez stronę pozwaną a przestawionymi w złożonym przez nią spisie kosztów stwierdzić należy iż przy utrzymaniu proporcji, które wynoszą 25% po stronie powodowej i 75% po stronie pozwanej pozwala to po wzajemnym z sumowaniu i zbilansowaniu tych kosztów uznać iż koszty te nadają się do wzajemnego zniesienia. Wyjaśnić jeszcze należy iż brak było podstaw do stosowania artykułu 102 kodeksu postępowania cywilnego i powoływania się na zasady słuszności z tej przyczyny iż stronie powodowej ostatecznie znane były opinie biegłych w tym opinia, która kompleksowo odnosiła się do przedmiotu niniejszego postępowania a mimo to strona powodowa nie dokonała cofnięcia pozwu i ograniczenia swoich roszczeń podtrzymując do końca swoje żądanie, które sformułowane zostało na absolutnie nieadekwatnym i nieusprawiedliwionym poziomie okolicznościami. Powodowie mieli też możliwość przeanalizowania treści umów jakie przedstawiła pozwana, a zatem niezależnie od opinii biegłych mięli możliwość odpowiedniego zweryfikowania swoich roszczeń i gdyby odpowiednio wcześnie cofnęli pozew w zakresie, który przekraczałby rzeczywiste granice usprawiedliwiające waloryzację świadczenia można by rozważać kwestię zastosowania artykułu 102 kodeksu postępowania cywilnego. W tych jednak okolicznościach powodowie podtrzymywali powództwo w zakresie nieuzasadnionym i to znacznie przekraczającym możliwą do uwzględnienia wartość świadczenia tym samym nie było podstaw aby odstępować od zasady rozdzielenia kosztów, która akurat w tym przypadku doprowadziła do ich wzajemnego zniesienia.

Przepisywanie.pl SERWER - Automatyzacja Przepisywania Nagrań

Zatwierdzono transkrypcję dnia 15 grudnia 2014 r., godz. 16:47

Przewodniczący:	SSR del. Piotr Suchecki
Protokolant:	Magdalena Kostur

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE