UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 8 maja 2009 roku powodowie I. R. i P. R. wnosili o ustalenie, że przysługuje im prawo użytkowania wieczystego zabudowanej nieruchomości gruntowej o pow. 284 m. kw. położonej w W. przy (...) działka ew. nr (...)w obrębie (...) oraz żądali zobowiązania (...) W. do złożenia oświadczenia woli w przedmiocie zawarcia umowy ustanowienia użytkowania wieczystego tej nieruchomości.

Pozwany (...) W. w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa.

Wyrokiem z dnia 17 listopada 2011 roku w sprawie II C 438/11 Sąd Okręgowy oddalił powództwo i zasądził od powodów na rzecz pozwanej kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny w Warszawie wyrokiem z dnia 21 listopada 2012 roku w sprawie I ACa 716/12 uchylił zaskarżony wyrok, zniósł postępowanie przed Sądem I Instancji poczynając od rozprawy w dniu 7 listopada 2011 roku i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu Warszawa Praga w Warszawie do ponownego rozpoznania.

Po przekazaniu sprawy powodowie sprecyzowali powództwo w ten sposób, że wnosili o ustalenie, że przysługuje im prawo użytkowania wieczystego w/w zabudowanej działki oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania.

Pismem procesowym z dnia 26 listopada 2013 roku pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2013 roku w sprawie II C 237/13 Sąd Okręgowy Warszawa Praga w Warszawie oddalił powództwo i zasądził od powodów na rzecz pozwanej kwotę 3.600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny i przeprowadził rozważania prawne:

Powodowie są spadkobiercami S. i H. R., którzy to na przedmiotowej nieruchomości gruntowej wybudowali budynek mieszkalny. Powyższa nieruchomość została sprzedana S. R. decyzją (...) Prezydium Rady Narodowej w (...) W. z dnia 27 marca 1961 roku nr(...) w sprawie sprzedaży terenów budowlanych pod budownictwo indywidualne przyzakładowe na własność czasową na okres 80 lat, ale umowa w formie aktu notarialnego nie została zawarta.

Następnie decyzją nr (...) z dnia 30 kwietnia 1963 roku Prezydium Rady Narodowej zmieniło poprzednią decyzję w ten sposób, że zamiast sprzedaży na własność czasową ustanowiono na rzecz S. R. użytkowanie wieczyste na okres 99 lat. Na podstawie tej decyzji również nie została zawarta umowa ustanowienia i oddania w użytkowanie wieczyste nieruchomości.

S. R. 1 zmarł 28 października 1991 roku. Spadek po nim na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi z dnia 22 kwietnia 1994r. w sprawie I Ns 175/94 nabyła żona H. i powodowie.

W dniu 2 grudnia 1998 roku Prezydent (...) W. wydał decyzję nr (...), w której stwierdził wygaśnięcie decyzji numer (...). P. R. odwołał się od tej decyzji. Samorządowe Kolegium Odwoławcze decyzją z dnia 4 kwietnia 2000 roku nie uwzględniło odwołania powoda. Z kolei Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 9 listopada 2001 roku w sprawie I SA 861/00 oddalił skargę powoda na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w przedmiocie wygaśnięcia decyzji.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy ustalił także, że nieruchomość przy ulicy (...) podlegała komunalizacji i obecnie właścicielem jest (...) W.. Właściciel gruntu wystąpił przeciwko powodom o wydanie nieruchomości. Nieruchomość nadal użytkowana jest przez powodów.

W ocenie Sądu Okręgowego wniesione powództwo zostało oparte na dyspozycji art. 189 k.p.c. i jego zasadność uzależniona była od wykazania przez powodów interesu prawnego. Sam fakt, że powodowie byli spadkobiercami S. i H. R. nie mógł świadczyć o istnieniu interesu prawnego, albowiem do spadku nie należały prawa i obowiązki związane ściśle z osobą zmarłego. Sąd Okręgowy podkreślił że decyzja administracyjna o ustanowieniu wieczystego użytkowania nr (...) skierowana była wyłącznie do zmarłego i wygasła z chwilą jego śmierci.

Ponadto Sąd Okręgowy zważył, że ta decyzja dawała jedynie prawo do zawarcia umowy wieczystego użytkowania. Z dołączonych dokumentów bezspornie wynikało, że powodom nie przysługiwało prawo wieczystego użytkowania, albowiem do powstania prawa użytkowania wieczystego wymagane było zawarcie umowy cywilnoprawnej i konstytutywny wpis do księgi wieczystej. Ponieważ S. R. nie nabył tego prawa, nie weszło ono do spadku po nim i nie mogło być uzyskane przez powodów.

Poza tym nie zawarcie umowy cywilnoprawnej ustanowienia użytkowania wieczystego nie mogło stanowić podstawy ustalenia, że to prawo przysługuje powodom. Decyzje stwierdzające wygaśnięcia decyzji nr (...) są bowiem prawomocne i wiążące dla sądu cywilnego.

Sąd Okręgowy uznał też, że określenie opłat za wieczyste użytkowanie nie miało znaczenia dla bytu tego postępowania i wskazał, że powodowie mają prawo do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie prawa wieczystego użytkowania w postępowaniu administracyjnym, a nie w postępowaniu przed sądem o ustalenie.

Orzeczenie o kosztach postępowania zapadło na podstawie art. 98 k p c.

Apelację od wyroku złożyli powodowie, którzy zaskarżyli orzeczenie w całości i zarzucili mu:

1. rażące naruszenie przepisu art 189 k.p.c. poprzez bezpodstawne przyjęcie, że powodowie nie wykazali interesu prawnego w ustaleniu prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej o powierzchni 284 m. kw., położonej w W. przy ul. (...) i nie uwzględnienie, iż strona pozwana nie kwestionowała istnienia prawa użytkowania wieczystego powodów po śmierci S. R. w sprawie przed Sądem Rejonowym dla Warszawy Pragi, sygn. akt II C 747/97 o ustalenie wysokości opłaty z tytułu użytkowania wieczystego. Zdaniem apelujących pozwany tym samym uznał istnienie ograniczonego prawa rzeczowego, mimo że nie wywiązał się z obowiązku zawarcia umowy w formie aktu notarialnego ze S. R.. Powodowie zarzucili również Sądowi Okręgowemu dowolne przyjęcie, że przysługujące S. R. prawo do zawarcia umowy o użytkowanie wieczyste należy traktować jako prawo osobiste nie przechodzące na spadkobierców,

2. rażące naruszenie art 233 k.p.c. poprzez dowolne przyjęcie, iż małżonkom R. nie przysługiwało ograniczone prawo rzeczowe do przedmiotowej nieruchomości, mimo uznania istnienia tego prawa przez pozwanego w sprawie o ustalenie wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste,

3. rażące naruszenie art 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania podstaw prawnych, na których Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie i sporządzenie uzasadnienia w sposób uniemożliwiający ustalenie motywów rozstrzygnięcia Sądu.

Mając na uwadze powyższe zarzuty powodowie wnieśli o zmianę wyroku i uwzględnienie powództwa przez ustalenie prawa do zawarcia umowy o ustanowienie użytkowania wieczystego nieruchomości przez powodów, ewentualnie o uchylenie orzeczenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania w sprawie.

Pozwany wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie na jego rzecz kosztów postępowania w sprawie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powodów nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny w pełni podzielił ustalenia stanu faktycznego poczynione przez Sąd I instancji i przyjął je w całości za własne czyniąc podstawą rozstrzygnięcia. Z kolei rozważania prawne przeprowadzone przez Sąd Okręgowy okazały się w dużej mierze nietrafne, jednakże Sąd Apelacyjny uznał, że rozstrzygnięcie Sądu I instancji odpowiada prawu.

Na wstępie należało zważyć, że roszczenie powodów zostało ostatecznie sformułowane jako powództwo o ustalenie w oparciu o art. 189 k.p.c., że powodom przysługuje użytkowanie wieczyste nieruchomości gruntowej o pow. 284 m. kw. położonej w W. przy Rzymskiej 16A, przy czym powodowie istnienie swojego prawa wywodzili z decyzji nr (...) z dnia 30 kwietna 1963 roku, którą Prezydium Rady Narodowej zmieniło poprzednią decyzję w ten sposób, że zamiast sprzedaży na własność czasową ustanowiono na rzecz S. R. użytkowanie wieczyste w/w nieruchomości na okres 99 lat.

Powodowie reprezentowani przez zawodowego pełnomocnika nie wyjaśnili w żaden sposób w toku postępowania, na czym polegać miał ich interes prawny w uzyskaniu rozstrzygnięcia. Jedynie na podstawie okoliczności sprawy, w szczególności wobec braku dokumentów potwierdzających uprawnienia powodów do zajmowanej niewątpliwie działki i kwestionowania przez pozwanego istnienia jakichkolwiek uprawnień powodów do dzialki, można było przyjąć, że interes prawny powodów wyrażał się w potrzebie uzyskania korzystnego dla nich rozstrzygnięcia potwierdzającego i ochraniającego ich prawa do nieruchomości (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2003r. V CKN 1614/00, wyrok Sądu Najwyższego z 4 stycznia 2008 r., III CSK 204/07, wyrok Sądu Najwyższego z 4 marca 2011 r. sygn. akt. I CSK 351/10, wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 października 2012r. I ACa 679/12).

Jednakże w niniejszej sprawie samo istnienie interesu prawnego nie oznaczało jeszcze, że roszczenie powodów było zasadne.

Przede wszystkim Sąd Apelacyjny zważył, iż w świetle obowiązujących przepisów prawa (art. 234 - 236 k.c. w zw. z art. 155-158 k.c.) do ustanowienia lub przeniesienia prawa użytkowania wieczystego potrzebna jest forma aktu notarialnego. Dodatkowo, odmiennie jednak niż umowa o przeniesienie własności nieruchomości (art. 155 § 1 k.c.), umowa o ustanowienie użytkowania wieczystego nie jest umową konsensualną, gdyż do jego ustanowienia konieczny jest jeszcze wpis do księgi wieczystej (art. 27 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami- t.j. Dz.U. z 2014r., nr 518). Powstanie użytkowania wieczystego następuje więc dopiero z chwilą dokonania wpisu, który w tym wypadku ma charakter konstytutywny, przy czym jeżeli wpis nastąpi, ma moc wsteczną od dnia złożenia wniosku o jego dokonanie (art. 29 u.k.w.h.).

Podobnie obowiązująca w dacie wydania decyzji z 1963r. ustawa z dnia 14 lipca 1961r. o gospodarce terenami w miastach i osiedlach (t.j. Dz.U. z 1969r., nr 22, poz. 159) w art. 11 wprowadzała dla ustanowienia i przeniesienia prawa użytkowania wieczystego obowiązek dokonania wpisu do księgi wieczystej.

Bezspornie w niniejszej sprawie, czego zresztą nie kwestionowała żadna ze stron postępowania, ani nie została zawarta umowa w formie aktu notarialnego o ustanowieniu i oddaniu na rzecz poprzednika prawnego powodów użytkowania wieczystego nieruchomości, prawo nie zostało również ujawnione w księdze wieczystej. Tym samym z uwagi na konstytutywny charakter wpisu prawo użytkowania wieczystego nigdy nie powstało, niezależnie od zachowania stron postępowania w latach późniejszych, m. in. polegającego nawet na pobieraniu przez pozwanego opłat określanych jako opłaty z tytułu użytkowania wieczystego.

Co więcej, przestała też funkcjonować w obrocie prawnym decyzja administracyjna z 1963r., na którą powoływali się powodowie starając się dowieść istnienie swojego prawa, albowiem w dniu 2 grudnia 1998 roku Prezydent (...) W. wydał decyzję nr (...), w której stwierdził wygaśnięcie decyzji numer (...). Z kolei ta decyzja była weryfikowana przez Samorządowe Kolegium Odwoławcze oraz Naczelny Sąd Administracyjny, który wyrokiem z dnia 9 listopada 2001 roku oddalił skargę powoda na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego utrzymującą decyzję Prezydenta w mocy.

Natomiast sąd powszechny jest związany treścią rozstrzygnięcia, czyli osnową ostatecznej decyzji administracyjnej wydanej przez uprawniony organ administracyjny na podstawie przepisów prawa w formie prawem przewidzianej (por. orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok z dnia 12 maja 1964 r., II CR 185/64, OSNC 1995, Nr 3, poz. 41, wyrok z dnia 20 czerwca 1965 r., I CR 636/63, OSNC 1965, nr 7-8, poz. 116, wyrok z dnia 14 kwietnia 1964 r., I PR 88/65, OSNC 1966, Nr 2, poz. 23, wyrok z dnia 30 czerwca 1970 r., I CR 195/70, OSNC 1971, Nr 4, poz. 69, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 8 lutego 1971 r., III CZP 74/70, OSNC 1971, nr 7-8, poz. 121, wyrok z dnia 10 kwietnia 1974 r., I PR 19/74, OSNC 1974, Nr 12, poz. 220, wyrok z dnia 3 lutego 1976 r., II CR 732/75, OSNC 1976, Nr 12, poz. 263, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNC 1983, nr 5-6, poz. 64, wyrok z dnia 10 października 1983 r., III CZP 31/83, OSNC 1984, Nr 5, poz. 67, uchwała z dnia 21 października 1983 r., III CZP 48/83, OSNC 1984, Nr 5, poz. 71, uchwała z dnia 27 listopada 1984 r., III CZP 70/84, OSNC 1985, Nr 8, poz. 108, postanowienie z 13 marca 1986 r., III CRN 14/86, OSP 1987, z. 2, poz. 30, uchwała z dnia 30 grudnia 1992 r., III CZP 157/92, OSNC 1993, Nr 5, poz. 84, uchwała z dnia 15 maja 1994 r., III CZP 69/94, OSNC 1994, Nr 12, poz. 233, postanowienie z dnia 9 listopada 1994 r., III CRN 36/94, postanowienie z dnia 7 czerwca 2000 r., III CKN 949/00, OSNC 2000, Nr 12, poz. 228, wyrok z dnia 19 listopada 2004 r., V CK 251/04, niepublikowany, uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008, Nr 3, poz. 30). W orzecznictwie utrwalone jest także stanowisko, że sąd powszechny nie jest związany jedynie tzw. decyzjami nieistniejącymi (nazywanymi też decyzjami bezwzględnie nieważnymi), czyli wydanymi przez organ oczywiście niewłaściwy, z pominięciem wszelkiej procedury lub nie podpisanymi (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 1964 r., I CR 635/63, OSNC 1965, nr 7-8, poz. 116, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 listopada 1982 r., III CZP 26/82, OSNC 1983, nr 5-6, poz. 64, wyrok z dnia 7 lipca 2005 r., IV CK 12/05, niepublikowany). W sprawie niniejszej jednak nie podnoszono, aby wydane decyzje administracyjne dotyczące wygaśnięcia decyzji z 1963r. były decyzjami nieistniejącymi, w związku z powyższym odpadła na chwilę obecną podstawa dla sformułowania nawet ewentualnego roszczenia o zawarcie umowy dotyczącej użytkowania wieczystego.

Dlatego też Sąd Apelacyjny nie mógł uznać zarzutów apelacji naruszenia art. 233 k.p.c. i art. 189 k.p.c. za zasadne, aczkolwiek trzeba było podkreślić, że rozważania Sądu Okręgowego, iż powodom nie przysługiwał interes prawny, albowiem prawo nie wchodziło w skład spadku po S. R. wobec powyższych ustaleń należało uznać za chybione.

Sąd Apelacyjny nie uznał również za zasadny zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. poprzez brak wskazania podstaw prawnych, na których Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie i sporządzenie uzasadnienia w sposób uniemożliwiający ustalenie motywów rozstrzygnięcia tego Sądu. Niewątpliwie bowiem Sąd Okręgowy wskazał podstawę prawną rozstrzygnięcia oraz przeprowadził rozważania prawne, odmienną zaś kwestię stanowiła ocena ich poprawności. Niemniej jednak Sąd Apelacyjny jako Sąd meriti zobowiązany był do samodzielnej materialnoprawnej oceny zasadności powództwa, co wobec bezspornego stanu faktycznego sprawy był w stanie uczynić.

Dodatkowo należało też zważyć, że w toku postępowania przed Sądem I instancji roszczenie zostało ostatecznie sformułowane w piśmie procesowym z dnia 28 października 2013r. jako powództwo o ustalenie istnienia prawa użytkowania wieczystego. O zasadności takiego żądania orzekał Sąd Okręgowy. Natomiast w apelacji pojawiło się żądanie ustalenia prawa powodów do zawarcia umowy użytkowania wieczystego. W ocenie Sądu Apelacyjnego były to dwa różne żądania oparte na różnych przesłankach, pierwsze żądanie zmierzało jedynie do potwierdzenia już istniejącego prawa, drugie zaś do ustalenia, że powodom przysługuje określone roszczenie. Odmienność roszczeń rozpoznawanych przed Sądem I instancji i zgłoszonych w apelacji stanowiła naruszenie art. 383 k.p.c., co prowadziło do oddalenia apelacji powodów również na tej podstawie (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 maja 2014r. I PZ 3/14).

Mając powyższe na uwadze, w oparciu o art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodów, o kosztach postępowania orzekając w oparciu o art. 391 § 1 k.p.c., w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE