Sygn. akt I ACz 2441/14
Dnia 22 grudnia 2014 r.
Sąd Apelacyjny w Krakowie - Wydział I Cywilny
w składzie:
Przewodniczący: SSA Józef Wąsik
Sędziowie: SSA Robert Jurga
SSO (del. do SA) Rafał Adamczyk (spr.)
po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2014 r. w Krakowie
na posiedzeniu niejawnym
sprawy z wniosku S. C.
przeciwko Z. H.
o nadanie klauzuli wykonalności z zaznaczeniem przejścia obowiązku
na skutek zażalenia S. C.
na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt I Co 382/14
postanawia:
oddalić zażalenie.
I ACz 2441/14
postanowienia Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 grudnia 2014 r.
Postanowieniem z dnia 21 października 2014 r. Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił wniosek wierzycielki S. C. o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu – wyrokowi Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 listopada 2004 r., sygn. akt I C 324/04 przeciwko dłużnikowi hipotecznemu Z. H., z zastrzeżeniem dla niego prawa powoływania się na ograniczoną odpowiedzialność tylko z nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) - zgodnie z art. 792 k.p.c.
Sąd pierwszej instancji wskazał, że Sąd Okręgowy w Krakowie wyrokiem z dnia 17 listopada 2004 r., sygn. akt I C 324/04 zasądził od Przedsiębiorstwa (...) Sp. z o.o. w K. na rzecz S. C. i A. C. solidarnie kwotę 102633,95 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 18 listopada 2003 r. do dnia zapłaty oraz koszty procesu w kwocie 5319,20 zł. Wyrok ten został opatrzony klauzulą wykonalności w dniu 6 kwietnia 2007 r. Przed wydaniem wyroku, w wyniku wniosku wierzycielki o zabezpieczenie powództwa, Sąd Okręgowy w Krakowie wydał w dniu 3 lutego 2004 r. postanowienie, sygn. I Nc 915/03 (w związku z postępowaniem o sygn. I C 324/04) o zabezpieczeniu powództwa poprzez dokonanie wpisu hipoteki przymusowej w kwocie 107953,15 zł na nieruchomościach położonych w K., objętych księgami wieczystymi KW nr (...) oraz KW nr (...). Hipoteka przymusowa została wpisana do księgi wieczystej (...).
Sąd Okręgowy podniósł, iż wierzycielka dołączyła do wniosku odpis z księgi wieczystej (...), z którego wynika, że właścicielem objętej nią nieruchomości jest Z. H., a na rzecz S. C. oraz A. C. została ustanowiona hipoteka przymusowa w kwocie 53000 zł (a nie w kwocie 107953,15 zł), w celu zabezpieczenia należności dochodzonej w postępowaniu o sygn. akt I Nc 915/03 (postanowienie z dnia 3 lutego 2004 r.). Sąd pierwszej instancji zauważył, iż niewątpliwie z rzeczowej odpowiedzialności każdorazowego właściciela nieruchomości obciążonej hipoteką wypływa jego obowiązek zaspokojenia wierzyciela i sens hipoteki polega właśnie na tym, aby w sytuacji nieuzyskania zaspokojenia od dłużnika osobistego wierzyciel mógł uzyskać zaspokojenie od dłużnika rzeczowego. Jednak – w ocenie Sądu Okręgowego - wpisanie hipoteki przymusowej na nieruchomości w celu wyłącznie zabezpieczenia powództwa nie skutkuje tym, że aktualny właściciel nieruchomości staje się sukcesorem obowiązków podmiotu zobowiązanego na mocy tytułu egzekucyjnego. Prawomocny wyrok z dnia 17 listopada 2004 r., sygn. akt I C 324/04 stanowi tytuł egzekucyjny zgodnie z art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c., natomiast nie jest takim tytułem postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 3 lutego 2004 r. (sygn. I Nc 915/03) o zabezpieczeniu powództwa poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości, która stanowi obecnie własność uczestnika. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, istotne znaczenie przy ocenie następstwa prawnego między podmiotami będącymi właścicielami nieruchomości obciążonej hipoteką, a w konsekwencji także dla zastosowania art. 788 k.p.c. ma podstawa wpisu hipoteki przymusowej. Przepis ten nie może mieć zastosowania, gdy podstawą wpisu hipoteki jest postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia. Sąd Okręgowy przywołał ponadto przepis art. 754 1 § 1 k.p.c., w myśl którego zabezpieczenie upada po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Z tych wszystkich przyczyn Sąd pierwszej instancji na podstawie art. 788 § 1 k.p.c. oddalił wniosek o nadanie klauzuli wykonalności z zaznaczeniem przejścia obowiązku.
Zażalenie na powyższe postanowienie wniosła wierzycielka – reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika – nie formułując jednak w petitum zażalenia zarzutów przeciwko postanowieniu. Na podstawie uzasadnienia środka zaskarżenia należy przyjąć, że wierzycielka zarzuciła rozstrzygnięciu Sądu Okręgowego naruszenie przepisów prawa procesowego, mające wpływ na wynik sprawy: art. 754 1 § 1 k.p.c. poprzez jego wadliwe zastosowanie, gdyż przepis ten został wprowadzony ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 172, poz. 1804), która weszła w życie z dniem 5 lutego 2005 r. i nie ma zastosowania do postępowań zabezpieczających wszczętych przed tą datą (art. 7 tej ustawy); art. 788 k.p.c. poprzez błędne uznanie, iż w przepisie tym jest mowa o „uprawnieniu wynikającym z tytułu egzekucyjnego”, podczas gdy przepis ten stanowi o „uprawnieniu”, za które może być również uważane uprawnienie wierzyciela do dochodzenia zaspokojenia wierzytelności z hipoteki przymusowej, jak również sprzeczność postanowienia z przepisami o hipotece, w tym z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze zmianami). S. C. domagała się zmiany zaskarżonego orzeczenia i nadania wyrokowi Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 listopada 2004 r., sygn. akt I C 324/04 klauzuli wykonalności przeciwko dłużnikowi Z. H., ewentualnie wniosła o uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Wbrew zarzutom skarżącej, Sąd Okręgowy nie naruszył przepisu art. 788 § 1 k.p.c. Przepis ten, zawarty w dziale II „Tytuły egzekucyjne i klauzula wykonalności” części trzeciej kodeksu postępowania cywilnego „Postępowanie egzekucyjne” nie może być interpretowany w oderwaniu od pozostałych regulacji tego działu. „Uprawnienia” i „obowiązki”, o których mowa w tym przepisie muszą być wymienione w tytule egzekucyjnym. Stronami postępowania egzekucyjnego są bowiem podmioty wskazane w tytule egzekucyjnym. Różne zdarzenia prawne mogą powodować konieczność wprowadzenia do klauzuli wykonalności w miejsce osób wymienionych w tytule egzekucyjnym innych lub dodatkowych podmiotów. Skutki takich zdarzeń, wywołujących zmiany w osobach wierzyciela lub dłużnika reguluje art. 788 k.p.c. Sąd pierwszej instancji prawidłowo wskazał, że prawomocny wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 17 listopada 2004 r., wydany w sprawie o sygn. akt I C 324/04, stanowi tytuł egzekucyjny zgodnie z art. 777 § 1 pkt 1 k.p.c. Takim tytułem nie jest natomiast postanowienie tego Sądu z dnia 3 lutego 2004 r. o zabezpieczeniu powództwa poprzez zarządzenie dokonania wpisu hipoteki przymusowej w kwocie 107953,15 zł na nieruchomościach położonych w K., objętych księgami wieczystymi KW nr (...) oraz KW nr (...). (...) te nie były przedmiotem sporu w sprawie o sygn. akt I C 324/04. Sam fakt nabycia nieruchomości obciążonej hipoteką przymusową nie skutkuje tym, iż nabywca staje się sukcesorem obowiązków podmiotu zobowiązanego na mocy tytułu egzekucyjnego. Z dołączonego do wniosku odpisu z księgi wieczystej (...) wynika wyłącznie, że wymieniony w tej księdze właściciel jest dłużnikiem rzeczowym. Niewątpliwie z rzeczowej odpowiedzialności każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej hipoteką wypływa jego obowiązek zaspokojenia wierzyciela i – jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy - sens hipoteki polega właśnie na tym, aby w sytuacji nieuzyskania zaspokojenia od dłużnika osobistego wierzyciel mógł uzyskać zaspokojenie od dłużnika rzeczowego (art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece - tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 707 ze zmianami). Wierzyciel musi jednak przedtem uzyskać przeciwko dłużnikowi rzeczowemu tytuł egzekucyjny. Sąd Okręgowy słusznie zwrócił uwagę, iż na nieruchomości objętej księgą wieczystą (...) została ustanowiona na rzecz S. C. oraz A. C. hipoteka przymusowa kaucyjna w kwocie 53000 zł, a nie w kwocie 107953,15 zł (odpis z księgi wieczystej – k. 20). Wyrok ustalający ostateczną sumę wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, wydany w sporze między wierzycielem a dłużnikiem osobistym, ma powagę rzeczy osądzonej tylko między tymi podmiotami (art. 366 k.p.c.). Takie orzeczenie nie wiąże natomiast właściciela nieruchomości niebędącego dłużnikiem osobistym, bowiem nie ma tu następstwa prawnego ani pod tytułem ogólnym, ani szczególnym. Sąd Najwyższy - w sprawie o innym stanie faktycznym - przesądził jednak regułę, że nie każda zmiana po stronie dłużnika oznacza następstwo prawne z art. 788 § 1 k.p.c. Jeżeli obok dotychczasowego dłużnika wchodzi nowy dłużnik jako solidarnie lub posiłkowo zobowiązany, nie zachodzi wypadek następstwa prawnego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 9 sierpnia 1993 r., III CZP 116/93, OSNC 1994/2/35). Ma to istotne znaczenie przy ocenie następstwa prawnego między podmiotami będącymi właścicielami nieruchomości obciążonej, a w konsekwencji także dla zastosowania art. 788 § 1 k.p.c. W wypadku kiedy podstawą wpisu hipoteki przymusowej jest tytuł wykonawczy, obrona dłużnika może być dokonywana w pełni w drodze powództwa opozycyjnego i brak jest racjonalnych przyczyn, dla których należałoby utrudniać wierzycielowi możliwość dochodzenia roszczeń zabezpieczonych hipoteką. Dłużnik rzeczowy może wówczas bronić się w procesie o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego zarzutem spełnienia świadczenia (okoliczność zaistniała po powstaniu tytułu wykonawczego – art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.). Inna sytuacja ma jednak miejsce, gdy podstawą ustanowienia hipoteki przymusowej jest tytuł zabezpieczający, gdyż wtedy nawet powództwo opozycyjne nie dawałoby dłużnikowi rzeczowemu pełnej możliwości obrony – mogłaby ona być realizowana tylko w toku postępowania rozpoznawczego (por. uzasadnienie postanowienia Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 lipca 2014 r., I ACz 1219/14). Skarżąca ma wprawdzie rację, że w niniejszej sprawie nie można zastosować wprost przepisu art. 754 1 § 1 k.p.c., bowiem przepis ten został wprowadzony ustawą z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 172, poz. 1804), która weszła w życie z dniem 5 lutego 2005 r. i nie ma zastosowania do postępowań zabezpieczających wszczętych przed tą datą (art. 7 tej ustawy). We wcześniejszym stanie prawnym kwestia upadku zabezpieczenia w razie pozytywnego rozstrzygnięcia sądu nie była wyraźnie uregulowana, ale nie wykluczało to przyjęcia takiego rozwiązania jak obecne. Z istoty „zarządzenia tymczasowego” wynikało, iż zabezpieczenie nie powinno trwać bezterminowo, nawet pomimo uzyskania przez uprawnionego tytułu wykonawczego – byłoby to sprzeczne z samym celem zabezpieczenia powództwa (roszczenia). Z chwilą prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy odpadają przyczyny, dla których dokonano zabezpieczenia, gdyż ochronę uprawnionemu zapewnia prawomocne orzeczenie sądu (por. T. Spyra: Komentarz do ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, LEX 2005).
Z przyczyn wskazanych wyżej, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. i art. 13 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji postanowienia.