UZASADNIENIE

Decyzją z dnia z 16.04.2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. stwierdził, że ubezpieczona Z. Ż. począwszy od dnia 01.12.2011r. i nadal podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno – rentowym i wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Organ rentowy w uzasadnieniu swojego stanowiska, powołując się na przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia
16 września 2009r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004
w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. UE.L z 2009r. Nr 284, poz. 1) oraz art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 2 i art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity opublikowany w Dz. U. z 2013 roku, poz. 1442, ze zm.) - zwaną dalej ustawą systemową – wskazał, że w jego ocenie brak jest podstaw do uznania, aby ubezpieczona faktycznie świadczyła pracę na terenie Wielkiej Brytanii, a tym samym, aby podlegała z tego tytułu brytyjskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych, w konsekwencji czego ubezpieczona dalej podlega polskim obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym. Brak jest bowiem bezspornych dowodów na to, że z tytułu zawartej umowy o pracę i wykonywania pracy najemnej na rzecz brytyjskiego pracodawcy, praca najemna była świadczona wyłącznie lub w znacznym zakresie na terenie Wielkiej Brytanii, brak jest też dostatecznych informacji, na podstawie których, zgodnie z przepisami o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, można byłoby stwierdzić bezspornie, że wobec Z. Ż. powinno mieć zastosowanie ustawodawstwo brytyjskie.

W odwołaniu od powyższej decyzji organu rentowego Z. Ż. wniosła o jej zmianę i orzeczenie, że od dnia 01.12.2011r. podlega brytyjskiemu ustawodawstwu w zakresie ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczona zarzuciła naruszenie szeregu wskazanych w odwołaniu przepisów postępowania administracyjnego, ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych, przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego i rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 465/2012 z dnia 22 maja 2012 roku zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenie (WE) nr 987/2009 dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004, przepisów Kodeksu cywilnego, mających rzutować na wadliwe ustalenia faktyczne i błędnie rozstrzygniecie zawarte w decyzji.

Ubezpieczona uzasadniając swoje stanowisko wskazała m.in., że od dnia 1 grudnia 201r. podjęła zatrudnienie na podstawie umowy o pracę u brytyjskiego pracodawcy firmy (...), na terenie Wielkiej Brytanii. I z racji świadczonej tam pracy podlega brytyjskiemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia społecznego, a ta okoliczność wyłącza możliwość objęcia jej ubezpieczeniem społecznym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Ubezpieczona wniosła o przesłuchanie jej oraz świadka Ł. M. na okoliczność przebywania i świadczenia od 01.12.2011r. pracy na terenie Wielkiej Brytanii na rzecz jej pracodawcy (...).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, zasądzenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Organ wskazał, że przedstawione przez ubezpieczoną dowody nie potwierdzają faktu rzeczywistego zatrudnienia i podlegania ubezpieczeniom społecznym w Wielkiej Brytanii. Królewski Urząd Podatkowy i Celny, po przeprowadzeniu stosownego postępowania, ustalił, że firma (...) nie prowadzi działalności gospodarczej na terenie Wielkiej Brytanii.

Stanowiska stron w toku postępowania nie uległy zmianie. Ubezpieczona dodatkowo przedłożyła zaświadczenie o nadaniu jej numeru NON (k.31 z tłumaczeniem na k. 35) i wyjaśniła, że zaświadczenie to jest potwierdzeniem objęcia jej brytyjskim ubezpieczeniem społecznym i wykluczone jest dokonywanie ustaleń przeciwnych do tych, które wynikają z tego dowodu (k.30).

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 13.02.2014 roku oddalił odwołanie.

Sąd I Instancji ustalił, że Z. Ż. prowadzi działalność gospodarczą na terenie Polski od 5 stycznia 2007 roku w postaci salonu sukien ślubnych i z tego tytułu zgłosiła akces do ubezpieczenia społecznego. Ubezpieczeniu podlegała do 30 listopada 2011 roku. Od 1 grudnia 2011 roku ubezpieczona złożyła oświadczenie, z którego wynika, że podjęła pracę na podstawie umowy na terenie Wielkiej Brytanii. Praca jej polega na roznoszeniu ulotek i przygotowywaniu ich szaty graficznej. W związku z powyższym ubezpieczenia złożyła dokument ZUS ZWUA dotyczący wyrejestrowania się z ubezpieczenia społecznego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Polski od dnia 1 grudnia 2011r.

Ubezpieczona na okoliczność podjęcia pracy zarobkowej na terenie Wielkiej Brytanii posiada prywatną dokumentację pracowniczą w postaci umowy o pracę. Nadto przedłożyła nadany jej w dniu 20 sierpnia 2013r. numer w angielskim systemie ubezpieczeń społecznych (NINo) - (...). Nadany numer nie potwierdza jednak prawa do podjęcia zatrudnienia na terenie Zjednoczonego Królestwa. Numer ten podaje się pracodawcy w chwili podjęcia zatrudnienia, w celu odprowadzenia właściwej kwoty podatku oraz składek na ubezpieczenie społeczne.

Jednocześnie ubezpieczona przyznała, że nie posiada wymaganego przepisami prawa potwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym w Wielkiej Brytanii. Królewski Urząd Podatkowy i Celny (HMR&C) nie wydał jej bowiem dokumentu (formularza) Al, stwierdzającego podleganie ubezpieczeniu społecznemu na terenie Wielkiej Brytanii.

Z uwagi na brak przedłożenia stosownego formularza przez ubezpieczoną, organ rentowy wszczął postępowania wyjaśniające w sprawie ustalenia podlegania ubezpieczeniom społecznym przez Z. Ż.. W tym celu zwrócił się do National Insurance Contributions Office International Caseworker w Wielkiej Brytanii o potwierdzenie faktu podlegania ubezpieczeniu. Brytyjski urząd wyjaśnił, że firma wskazana przez ubezpieczoną w istocie nie istnieje. Królewski Urząd Podatkowy i Celny skategoryzował (...) jako „spółkę adresową", bowiem kierowana do niej korespondencja wracała z adnotacją „adresat nieznany". W tym więc stanie faktycznym Zakład Ubezpieczeń Społecznym wydał decyzję z dnia 16.04.2013 roku, w której stwierdził, że Z. Ż. od dnia 01.12.2011r. i nadal podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalno - rentowym i wypadkowemu, z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej.

Sąd Okręgowy mając uwadze przedstawiony stan faktyczny oraz poniżej powołane przepisy uznał, że odwołanie ubezpieczonej nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd meriti wskazał, że istotą sporu było ustalenie czy ubezpieczona od 1 grudnia 20111. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na terenie Polski. Zgodnie z twierdzeniem ubezpieczonej od wskazanej daty jest nadal zatrudniona na podstawie umowy o pracę na terenie Wielkiej Brytanii i z tego tytułu podlega ubezpieczeniu społecznemu w tym państwie członkowskim Unii Europejskiej. W konsekwencji ubezpieczona przedstawiła żądanie wyłączenia jej z polskiego systemu ubezpieczenia społecznego.

Organ rentowy zakwestionował natomiast stanowisko ubezpieczonej i podkreślił, że jedynym wiarygodnym dowodem stwierdzającym fakt podlegania danej osoby ubezpieczeniom społecznym poza granicami Polski jest formularz A101, a od 1 maja 2010r. formularz Al, wystawiony przez odpowiednią instytucję państwa członkowskiego Unii Europejskiej (w sytuacji Wielkiej Brytanii - Królewski Urząd Podatkowy i Celny); ubezpieczona zaś nie legitymuje się takim dokumentem.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż począwszy od dnia 1 maja 2010r. obowiązuje rozporządzenie Rady i Parlamentu Europejskiego (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (opubl. Dz.U.UE L z dnia 30 kwietnia 2004r.) oraz rozporządzenie Rady i Parlamentu Europejskiego nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego- jako nowe rozporządzenie wykonawcze. Zgodnie zaś z art. 13 ust. 3 w/w rozporządzenia nr 883/2004 osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną. Jednocześnie na osobach, których dotyczy art. 13 rozporządzeniem nr 883/2004 w związku z treścią jego art. 13 ust. 5 spoczywają określone obowiązki informacyjne. Wykonanie ich ma istotne znaczenie dla nabycia i realizacji prawa do określonych świadczeń. Procedura dotycząca stosowania art. 13 została określona w art. 16 rozporządzenia wykonawczego. Zgodnie z treścią art. 16 rozporządzenia nr 987/2009 osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, informuje o tym instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie ustala ustawodawstwo mające zastosowanie do zainteresowanego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia podstawowego oraz art. 14 rozporządzenia wykonawczego. Takie wstępne określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa ma charakter tymczasowy. Instytucja ta informuje wyznaczone instytucje każdego państwa członkowskiego, w którym wykonywana jest praca, o swoim tymczasowym określeniu. Tymczasowe określenie mającego zastosowanie ustawodawstwa, przewidziane w ust. 2, staje się ostateczne w terminie dwóch miesięcy od momentu poinformowania o nim instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich, zgodnie z ust. 2, o ile ustawodawstwo nie zostało już ostatecznie określone na podstawie ust. 4, lub przynajmniej jedna z zainteresowanych instytucji informuje instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania przed upływem tego dwumiesięcznego terminu o niemożności zaakceptowania określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii. Instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo zostało tymczasowo lub ostatecznie określone jako mające zastosowanie, niezwłocznie informuje o tym zainteresowanego. Jeżeli zainteresowany nie dostarczy informacji, o których mowa w ust. 1, niniejszy artykuł stosuje się z inicjatywy instytucji wyznaczonej przez właściwą władzę państwa członkowskiego miejsca zamieszkania, gdy tylko instytucja ta zapozna się z sytuacją tej osoby, na przykład za pośrednictwem innej instytucji zainteresowanej.

Sąd Okręgowy podkreślił jednocześnie, że zgodnie z brzmieniem art. 19 ust. 2 rozporządzenia 987/2009, na wniosek zainteresowanego lub pracodawcy, instytucja właściwa państwa członkowskiego, którego ustawodawstwo ma zastosowanie zgodnie z przepisami rozporządzenia podstawowego, poświadcza, że to ustawodawstwo ma zastosowanie, oraz w stosownych przypadkach wskazuje, jak długo i na jakich warunkach ma ono zastosowanie. Do poświadczania mającego zastosowanie, zgodnie z powoływanymi wyżej przepisami, ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego stosowane jest „zaświadczenie o ustawodawstwie dotyczącym zabezpieczenia społecznego mającym zastosowanie do osoby uprawnionej", tj. formularz Al.

W rozpoznawanej sprawie ubezpieczona złożyła dokument ZUS ZWUA dotyczący wyrejestrowania z ubezpieczeń społecznych z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej podając, że od dnia 1 grudnia 2011r. została zatrudniona na podstawie umowy o pracę na terenie Wielkiej Brytanii. Fakt ten uprawnia ją do objęcia ubezpieczeniem przez system brytyjski, lecz ubezpieczona nie przedłożyła wymaganego formularza A 1. Wszczęte przez organ rentowy postępowanie wyjaśniające związane z obowiązkiem podlegania przez Z. Ż. ubezpieczeniu społecznemu wykazało, że ubezpieczona nie podlega ubezpieczeniom społecznym w Wielkiej Brytanii, a tym samym nadal winna opłacać składki z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej w Polsce. W ocenie Sądu Okręgowego istotnym jest, że w sprawie ubezpieczonej organ rentowy podjął współpracę ze swoim odpowiednikiem w Wielkiej Brytanii, tj. Królewskim Urzędem Podatkowym i Celnym, która to instytucja stanowczo zaprzeczyła podleganiu przez Z. Ż. ubezpieczeniu społecznemu według ustawodawstwa tego kraju, odmawiając wydania formularza Al.

Sąd Okręgowy po zapoznaniu się z całą dokumentacją zebraną w sprawie zważył, iż ubezpieczona nie wywiązała się z ciążącego na niej obowiązku należytego dowodzenia swoich racji, tym samym nie udowodniła w sposób jednoznaczny, kategoryczny i nie budzący żadnych wątpliwości, iż faktycznie w okresie od 1 grudnia 2011r. podlega ustawodawstwu Wielkiej Brytanii w zakresie ubezpieczeń społecznych.

Przedłożona umowy o pracę nie jest dostatecznym dowodem objęcia ubezpieczeniem społecznym. Ma ona charakter standardowy, a w szczególności w żadnym miejscu nie została wskazana osoba z imienia i nazwiska, która ma reprezentować pracodawcę ubezpieczonej. Sąd Okręgowy podkreślił, że jedynym ogólnoeuropejskim dokumentem służącym do potwierdzenia podlegania ubezpieczeniom społecznym na terenie innych krajów członkowskich Unii Europejskiej niż kraj, którego dana osoba jest obywatelem i gdzie ma stałe miejsce zamieszkania, jest formularz Al (a wcześniej Al 01). Tym samym zgodzić należy się z organem rentowym, że nie ma on podstaw prawnych do podważania ustaleń swego angielskiego odpowiednika, który konsekwentnie odmawia wystawienia formularza Al w odniesieniu do ubezpieczonej.

Sąd Okręgowy powołał się na orzecznictwo Trybunału Europejskiego w Luksemburgu, które co prawda Trybunał odnosi się do badania treści formularza E-101, lecz został on zastąpiony przez formularz Al. i tym samym stanowisko Trybunału Europejskiego w Luksemburgu w tym zakresie zachowało aktualność. W wyroku z dnia 26 stycznia 2006r. w sprawie C-2/05 Trybunał wyraził stanowisko, że formularz ten ma na celu ułatwienie swobodnego przepływu pracowników i świadczenia usług. W powołanym formularzu właściwa instytucja państwa członkowskiego deklaruje jaki system zabezpieczenia społecznego będzie znajdował zastosowanie do pracowników. Czyniąc to, stosownie do zasady, zgodnie z którą pracownicy winni należeć wyłącznie do jednego systemu zabezpieczenia społecznego, formularz ten bezwzględnie zakłada, iż system innego państwa członkowskiego nie może mieć na ten okres zastosowania. Zasada lojalnej współpracy, wyrażona w art. 10 WE, nakazuje instytucji wydającej formularz przeprowadzenie prawidłowej oceny istotnych faktów w celu stosowania przepisów odnoszących się do określenia właściwego ustawodawstwa w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, a tym samym zapewnienia prawidłowości danych zawartych w formularzu. Trybunał podkreślił, że jeżeli byłoby dopuszczalne, by właściwa instytucja krajowa, kierując skargę do organów sądowych państwa członkowskiego którym sama podlega, doprowadziła do uznania formularza za nieważny, system oparty na lojalnej współpracy pomiędzy właściwymi instytucjami państw członkowskich mógłby zostać podważony. W konsekwencji formularz, do momentu jego cofnięcia lub stwierdzenia nieważności, obowiązuje w ramach wewnętrznego porządku prawnego państwa członkowskiego a tym samym jest wiążący dla jego instytucji. Wynika stąd, iż sąd przyjmującego państwa członkowskiego nie jest uprawniony do badania ważności formularza, jeśli chodzi o potwierdzenie faktów, na podstawie których formularz tego rodzaju został wydany.

Powyższe stanowisko Trybunał Europejski w Luksemburgu potwierdził również w wyroku z dnia 4 października 2012r. w sprawie o sygn. C-115/11 gdzie wskazał, że instytucja wydająca zaświadczenie E 101 ma obowiązek dokonania prawidłowej oceny faktów mających znaczenie dla zastosowania reguł określania właściwego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecznego, a tym samym zagwarantowania, że informacje podane w zaświadczeniu E 101 będą prawdziwe (vide: wyrok ETS z dnia 30 marca 2000r. w sprawie C-178/97). Dokonując zaś oceny okoliczności faktycznych dla potrzeb określenia właściwego ustawodawstwa z dziedziny zabezpieczenia społecznego dla celów wydania zaświadczenia E 101, instytucja je wydająca może wziąć pod uwagę, oprócz brzmienia umowy o pracę, czynniki takie jak sposób, w jaki uprzednio były w praktyce wykonywane podobne umowy tego rodzaju między pracodawcą a pracownikiem, okoliczności zawarcia owych umów lub ogólniej cechy charakterystyczne i metody prowadzenia działalności przez dane przedsiębiorstwo w zakresie, w jakim czynniki te mogą rzucić światło na rzeczywisty charakter rozpatrywanej pracy. Ostatecznie, instytucja, która już wydała zaświadczenie E 101 (lub odmówiła jego wydania), ma obowiązek ponownie rozważyć zasadność jego wydania i ewentualnie cofnąć je, jeżeli instytucja właściwa państwa członkowskiego, w którym pracownik najemny świadczy pracę, wyrazi wątpliwości co do prawdziwości faktów będących podstawą wydania zaświadczenia.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy zważył, że nie jest uprawniony do podważania stanowiska Królewskiego Urzędu Podatkowego i Celnego w Wielkiej Brytanii który, w oparciu o własne ustalenia, odmówił ubezpieczonym wystawienia formularza Al. Postępowanie takie byłoby niezgodne z przyjętymi przez państwa członkowskie Unii Europejskiej zasadami, w tym wskazaną przez Trybunał w Luksemburgu zasadą lojalnej współpracy. Sąd Okręgowy wskazał, że ww. instytucja może zmienić wcześniej wyrażone stanowisko w sytuacji należytego udowodnienia przez ubezpieczoną, że praca na terenie Wielkiej Brytanii była faktycznie wykonywania w sposób, który powoduje obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym według ustawodawstwa tego kraju.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy, uznając zaskarżoną decyzję za prawidłową, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonej.

Z rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego nie zgodziła się ubezpieczona. Zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając mu

1. naruszenie art. 16 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16.09.2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego niezastosowanie
i w efekcie wydanie decyzji bez podstawy prawnej, z jednoczesnym rażącym naruszeniem prawa,

2. naruszenie art. 16 ust. 2 i ust. 4 ww. rozporządzenia nr 987/2009 poprzez ich niezastosowanie i w efekcie zaniechanie niezwłocznego wydania decyzji
o ustaleniu tymczasowego ustawodawstwa brytyjskiego i wydanie decyzji mimo braku zawarcia porozumienia z instytucją brytyjską,

3. naruszenie przepisów postępowania, mające wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, tj. art. 233 k.p.c., polegające na ustaleniu, iż ubezpieczona od dnia 1 grudnia 2011 r. nie wykonuje pracy na terytorium Wielkiej Brytanii, co nie znajduje oparcia w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym,

4. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 k.p.c. poprzez zaniechanie przeprowadzenia dowodów wskazanych przez ubezpieczoną,

5. naruszenie przepisów art. 1 pkt a i art. 13 ust. 3 ww. rozporządzenia nr 883/2004, poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.

Wskazując na powyższe, apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku
i orzeczenie, że ubezpieczona podlega ustawodawstwu Wielkiej Brytanii od dnia 01.12.2011r., ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu, a nadto o zasądzenie od organu rentowego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wedle norm prawem przepisanych.

Skarżąca w uzasadnieniu apelacji podniosła m.in., że zostały przedstawione niebudzące wątpliwości dokumenty potwierdzające, że ubezpieczona rozpoczęła wykonywanie pracy najemnej na terenie Wielkiej Brytanii, a jeśli organ rentowy miał wątpliwości co do określenia właściwego dla skarżącej ustawodawstwa, powinien określić ustawodawstwo w oparciu o wspólne porozumienie, o którym mowa w art.
16 ust. 4 rozporządzenia. Tego jednak zabrakło w sprawie, gdyż nie doszło do zawarcia porozumienia, a wobec tego ustalenie ustawodawstwa dla skarżącej jest niezgodne z przepisami rozporządzenia nr 987/2009. Ubezpieczona przedstawiła przecież umowę o prace i żadne okoliczności sprawy nie prowadzą do wniosku, aby nie wykonywała tej pracy. Również brytyjska instytucja nie dysponowała dowodami na okoliczność, iż ubezpieczony nie wykonuje pracy na terytorium Wielkiej Brytanii, co więcej, nie podnosiła, aby ubezpieczona nie wykonywała pracy na terytorium Wielkiej Brytanii. Podała jedynie, że kierowana do pracodawcy ubezpieczonego korespondencja nie jest pracodawcy dostarczana oraz że istnieją wątpliwości, czy pracodawca prowadzi działalność handlowa na terenie Wielkiej Brytanii. To że brytyjska instytucja ma wątpliwości co do wykonywania działalności przez pracodawcę na terenie Wielkiej Brytanii nie wystarczy, aby uznać, że ubezpieczona nie wykonuje tam pracy. W dobie ogólnej globalizacji i postępu technicznego adresy na skrytkach są powszechnie stosowane również w Polsce, posiadanie skrytki pocztowej nie świadczy o niewykonywaniu działalności, a jedynie o chęci posiadania bardziej prestiżowego adresu na terenie jakiegoś miasta. Ubezpieczona wykonuje sumiennie pracę na terytorium Wielkiej Brytanii na rzecz pracodawcy i uznanie, że jej twierdzenia są nieprawdziwe tylko z tego względu, że pracodawca posiada skrytkę pocztową, jest dla niej bardzo krzywdzące. Bezzasadnie było więc uznanie przez organ rentowy, a następnie przez Sąd I Instancji, że istnieją podstawy do podważenia wiarygodności twierdzeń ubezpieczonej i przedłożonych przez nią dokumentów.

Organ rentowy nie ustosunkował się do treści apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny uznał bowiem, że rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego było prawidłowe. Jednocześnie Sąd Apelacyjny akceptuje ustalenia i rozważania Sądu Okręgowego bez potrzeby ich ponownego przytaczania.

Dokonana w niniejszej sprawie kontrola instancyjna, tak na płaszczyźnie ustaleń faktycznych, jak i wyrażonej oceny prawnej, także w kontekście podniesionych zarzutów apelacyjnych, doprowadziła do wniosku, że zaskarżone orzeczenie jest w pełni prawidłowe i nie ma zasadnych podstaw do uwzględnienia wniosków apelacyjnych. Sąd Okręgowy słusznie bowiem przyjął, że brak jest dowodów na to, iż Z. Ż. w spornym okresie od dnia 01.12.2011r. i nadal, faktycznie wykonywała pracę najemną na terytorium Wielkiej Brytanii, gdyż zaoferowane przez nią dokumenty prywatne, w tym umowa o pracę, wcale
nie potwierdzają takiej wersji. Wbrew stanowisku ubezpieczonej, w ocenie Sądu Apelacyjnego, ubezpieczona – mimo ciążącej na niej powinności dowodzenia
- nie wykazała, aby faktycznie świadczyła pracę na rzecz brytyjskiego pracodawcy,
z którymi formalne tylko zawarła umowę o pracę, tj. z (...)
z adresem do doręczeń w L..

Sąd Apelacyjny wskazując na podstawę prawną rozstrzygnięcia, wyjaśnia,
że zgodnie z art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiej i Rady (WE)
nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego z 29.04.2004 r., Dz.U.UE L z 30.04.2004 r. osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z przepisami ust. 1. Oczywistym jest,
że określenie praca najemna oznacza wszelką pracę lub sytuację równoważną, traktowaną jako taka do celów stosowania ustawodawstwa w zakresie zabezpieczenia społecznego Państwa Członkowskiego, w którym taka praca lub sytuacja równoważna ma miejsce (art. 1 pkt a. rozporządzenia nr 883/2004). W każdym przypadku pracą najemną będzie forma niesamodzielnej aktywności zawodowej, sprowadzająca się
do rzeczywistych i efektywnych czynności wykonywanych na polecenie pracodawcy w ramach umówionego rodzaju pracy. Natomiast przepisy rozporządzenia Parlamentu Europejskiej i Rady (WE) nr 987/2009 z 16.09.2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia Parlamentu Europejskiej i Rady (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, Dz.U.UE L z dnia 30 października 2009 r. (dalej: rozporządzenie nr 987/2009) określają procedurę dotyczącą stosowania przepisów rozporządzenia nr 883/2004. Zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia
nr 987/2009 osoba, która wykonuje pracę w dwóch lub więcej państwach członkowskich, informuje o tym instytucję wyznaczoną przez właściwą władzę państwa członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania. Jak z kolei stanowi art. 16 ust. 2 rozporządzenia, wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania niezwłocznie ustala ustawodawstwo mające zastosowanie
do ubezpieczonego, uwzględniając art. 13 rozporządzenia podstawowego oraz art.
14 rozporządzenia wykonawczego. Jak z powyższego wynika kluczową przesłanką dla zastosowania unijnego przepisu prawa materialnego, art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 jest fakt normalnego wykonywania pracy najemnej, przy jednoczesnym normalnym wykonywaniu pracy na własny rachunek, w różnych państwach członkowskich. Powyższy fakt stanowi też zasadniczą przesłankę z art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009.

W niniejszej sprawie ubezpieczona, dotychczas objęta polskim system ubezpieczeń społecznych w związku z prowadzeniem pozarolniczej działalności gospodarczej, z momentem, gdy wyrejestrowała się z tego ubezpieczenia
z uzasadnieniem, że podlega ubezpieczeniu brytyjskiemu z tytułu świadczenia umowy o pracę, wprowadziła do dotychczasowego stosunku prawnego łączącego go z ZUS element tzw. międzypaństwowy (transgraniczny). Domagając się jednak stosowania materialnego prawodawstwa międzypaństwowego (unijnego) winna była udowodnić istnienie tego transgranicznego elementu. W analizowanym stosunku prawnym ubezpieczenia społecznego tego rodzaju element transgraniczny wynika właśnie
z faktu wykonywania pracy najemnej na rzecz pracodawcy innego państwa członkowskiego, co może być połączone z zamieszkiwaniem w innym państwie członkowskim niż państwo w którym prowadzona jest działalność na własny rachunek. Krótko mówiąc, ubezpieczona, który zamieszkuje nadal w Polsce
i dotychczas podlegała ubezpieczeniom społecznym w Polsce z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalność gospodarczej miała obowiązek wykazać, że faktycznie,
na warunkach określonych w umowie wykonywała pracę najemną na rzecz pracodawcy brytyjskiego.

Za niewystarczające należało uznać twierdzenia ubezpieczonej o realizacji umowy o pracę, poparte umową o pracę, czy zaświadczeniem o nadaniu jej numeru NINo (k.31). Ubezpieczona nie przedstawiła żadnego materialnego dowodu potwierdzającego wyjazdy do Anglii, pobyty na miejscu oraz wskazującego na świadczenie tam pracy. Ubezpieczona podała w jednym ze swoich pism w toku postępowania administracyjnego, że jej praca polegała na udziale w kampaniach reklamowych prowadzonych przez jej pracodawcę. Należy wskazać ekonomicznie mało prawdopodobną możliwość pełnego pokrycia przez ubezpieczoną kosztów podróży w obie strony, kosztów bytowych i wyżywienia za granicą i spełnienia celu zarobkowego w postaci uzyskania z tego źródła dochodu na tyle wymiernego, aby racjonalnie uzasadniał mniej lub bardziej częste wyjazdy do odległego kraju, gdy można było skupić się na prowadzonej przez siebie osobiście działalności gospodarczej i dochodach stąd uzyskiwanych. Twierdzenia ubezpieczonej w zakresie realizacji zawartej umowy o pracę, bez wskazania nawet w jej treści zakresu obowiązków pracowniczych, w kontekście braku dowodów na świadczenie pracy należało uznać za niewiarygodne.

W oparciu o zgromadzone dowody organ rentowy w postępowaniu administracyjnym zasadnie więc stwierdził, że nie jest prawdą, aby ubezpieczona faktycznie wykonywana pracę w Wielkiej Brytanii. W rezultacie zatem właściwie stwierdził, że ubezpieczona nieprzerwanie polega obowiązkowym ubezpieczeniom w Polsce z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej na podstawie prawa polskiego art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 i art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity opublikowany w Dz. U. z 2013 roku, poz. 1442, ze zm.) - zwaną ustawą systemową. Co istotne, ubezpieczana
nie wykazała zaistnienia elementu transgranicznego, a od niego uzależnione jest dalsze rozpatrywanie kwestii podlegania właściwemu ustawodawstwu w zakresie zabezpieczenia (ubezpieczenia) społecznego. Należy wyjaśnić, że w takiej sytuacji prawnej w procesie wynikłym na skutek odwołania od tej decyzji, zgodnie z art. 232 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., to na ubezpieczonej spoczywał ciężar dowodu okoliczności uzasadniającej żądanie wyłączenia z ubezpieczenia społecznego w Polsce; czyli, jeżeli ubezpieczona jako podstawę prawną wskazywała art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004, jako uzasadniający jego żądanie, to powinna była wykazać istnienie przesłanek materialno prawnych tego przepisu i udowodnić fakt rzeczywistego świadczenia pracy w Anglii na warunkach zapisanych w umowie z brytyjskim pracodawcą. Bowiem tylko skuteczne prawnie wykazanie tej przesłanki, jako elementu transgranicznego, pozwoliłoby ubezpieczonej na powoływanie się na przepis unijnego prawa materialnego. Przepis art. 232 k.p.c. jest generalną zasadą procesową w postępowaniu sądowym i nie ma żadnych podstaw prawnych, aby w okolicznościach niniejszej sprawy, czy spraw tego rodzaju, wyłączyć jego zastosowanie. W szczególności wyłączenia tego przepisu proceduralnego
nie można wyprowadzić z art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009, ponieważ prawo unijne jako podstawa materialno prawna, a w konsekwencji i rozporządzenie wykonawcze jakim jest rozporządzenie nr 987/2009 mogłyby stanowić podstawę rozstrzygnięcia tylko gdyby przyjąć, że ubezpieczona udowodniła fakt rzeczywistego wykonywania pracy na rzecz pracodawcy brytyjskiego, jako przesłankę materialnoprawną z art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004. W przeciwnym wypadku żądanie ubezpieczonej nie może być rozpoznawane na gruncie przepisów materialnego prawa Unii Europejskiej, bo brak elementu transgranicznego. Należy zauważyć, że adresatem normy z art. 16 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 są instytucje ubezpieczeniowe, nie sąd powszechny, który w zakresie procedury kieruje się jedynie przepisami Kodeksu postępowania cywilnego. Sąd Apelacyjny rozważył, że jakkolwiek fakt normalnej pracy na własny rachunek na terenie Polski był bezsporny, to ubezpieczona nie udowodniła, że wykonywała jakąkolwiek pracę na rzecz pracodawcy brytyjskiego. Co prawda ubezpieczona przedstawiła informację, że rozpoczęła wykonywanie pracy najemnej na terenie Wielkiej Brytanii (własne oświadczenie w tym zakresie), załączając też umowę o pracę zawartą z brytyjską firmą (...), jak inne dokumenty, niemniej dowody te nie pozwalały na miarodajne uznanie faktu rzeczywistego wykonywania pracy na rzecz pracodawcy brytyjskiego. Należy przy tym zauważyć, że ubezpieczona przedstawiła tylko te dokumenty, których autorami były strony zawierające umowę o pracę. Tymczasem brytyjski pracodawca ubezpieczonej– co wynika z trafnych ustaleń Sądu Okręgowego - figurował w brytyjskich realiach gospodarczych jako podmiot fikcyjny, dysponujący jedynie adresem i nie prowadzący żadnej działalności gospodarczej, a zatem trudno było uznać aby zatrudniał jakichkolwiek pracowników do normalnego wykonywania pracy. W ocenie Sądu Apelacyjnego ubezpieczona wskazała, że zawarła umowę o pracę, co nie jest jednak równoznaczne z udowodnieniem faktu rzeczywistego wykonywania normalnej pracy najemnej w Wielkiej Brytanii. Twierdzenie ubezpieczonej pozostawało w sprzeczności z wyjaśnieniem brytyjskiej instytucji ubezpieczeniowej która poinformowała, że firma (...) nie prowadzi działalności w Wielkiej Brytanii. Ubezpieczona – wbrew deklaracjom – nie przedłożyła zaświadczenia z Królewskiego Urzędu Podatkowego i Celnego w Wielkiej Brytanii, tj. Portable Document A1, potwierdzającego, iż została objęta tamtejszym ubezpieczeniem społecznym. Ubezpieczona przedłożyła zaświadczenie o nadaniu numeru ubezpieczenia społecznego NINo (National Insurance Numer), lecz dokument ten tylko potwierdza nadanie numeru, a nie objęcie brytyjskim ubezpieczeniem społecznym.

Ubezpieczona w toku postępowania administracyjnego, jak i sądowego unikała wykonania obowiązku dowodowego bezpodstawnie twierdząc, że ciężar dowodu tej okoliczności spoczywał na organie rentowym. Nie było to stanowisko właściwe, ponieważ to ubezpieczona domagała się wprowadzenia do już istniejącego stosunku prawnego prawa materialnego unijnego, a więc powinna była wykazać przesłanki jego stosowania, czyli fakt rzeczywistego świadczenia pracy na rzecz pracodawcy brytyjskiego, gdy tymczasem wykazała jedynie fakt zawarcia umowy i jej rozliczenie od strony formalnoprawnej, co jednak nie jest tożsame z normalnym wykonywaniem pracy w rozumieniu cyt. przepisów rozporządzeń unijnych.

W rozpoznawanej sprawie to organ rentowy przejął inicjatywę dowodową na okoliczność faktycznego realizowania przez ubezpieczoną obowiązku pracowniczego na terenie Wielkiej Brytanii i zwrócił się do brytyjskiej instytucji ubezpieczeniowej, która nie potwierdziła, aby ubezpieczona została objęta brytyjskim ubezpieczeniem społecznym i świadczyła tam pracę, a wręcz przeciwnie, instytucja ta podała, że nie będzie wystawiać zaświadczeń Portable Document A1 osobom, które twierdzą, że pracują jako pracownicy w Wielkiej Brytanii na rzecz (...) Ubezpieczona nie załączyła dokumentu A-l wydawanego zgodnie z art. 19 rozporządzenia nr 987/2009. Dokument ten jest wydawany przez instytucję ubezpieczeniową państwa, w którym praca miała być świadczona, po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego. Przedstawienie w niniejszej sprawie wskazanego dokumentu, w myśl przywołanego przepisu unijnego wykonawczego,
w istocie przesądziłoby kwestię istnienia elementu transgranicznego i tym samym uzasadniałoby stosowanie materialnego prawa unijnego. Natomiast brak tego dokumentu spowodował, że do czasu wiarygodnego wykazania przez ubezpieczoną istnienia przesłanki faktycznego wykonywania normalnej pracy na rzecz pracodawcy brytyjskiego, do sytuacji ubezpieczonej mogły mieć zastosowanie wyłącznie przepisy prawa krajowego. Jak wynika z powyższych okoliczności, ubezpieczona nie udowodniła, że faktycznie wykonywała pracę na rzecz któregokolwiek brytyjskiego pracodawcy; zatem z uwagi na brak elementu transgraniczengo pozwalającego
na stosowanie prawa unijnego słusznie organ rentowy ocenił sytuację prawną ubezpieczonego przy zastosowaniu prawa krajowego i ustawy systemowej

Przedstawione rozważania doprowadziły Sąd Apelacyjny do wniosku,
że w sprawie nie zaistniały podstawy faktyczne do zastosowania prawa materialnego art. 13 ust. 3 rozporządzenia nr 883/2004 oraz do tymczasowego ustalenia
dla ubezpieczonego właściwego ustawodawstwa w trybie art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 987/2009. Fakt, że ubezpieczona zawarła umowę o pracę z pracodawcę brytyjskim
nie przesądzał, że do ubezpieczonej miały zastosowanie przepisy prawa unijnego zważywszy, że organ rentowy nie miał wątpliwości co do określenia właściwego ustawodawstwa, lecz wątpliwości co do tego, czy ubezpieczona w ogóle podlega prawodawstwu unijnemu, a to wobec faktu wątpliwego świadczenia pracy na terenie Wielkiej Brytanii. Zasadnie więc żądał od ubezpieczonej dokumentów potwierdzających fakt normalnego wykonywania pracy za granicą, pozwalających na pewne stwierdzenie, że mieszkała ona za granicą, a jej praca wiązała się z realizacją weryfikowalnego zakresu obowiązków, czego ubezpieczona ostatecznie nie uczyniła.

W takim stanie faktycznym i prawnym organ rentowy nie miał konieczności informowania brytyjskiej instytucji ubezpieczeniowej o tymczasowym ustaleniu ustawodawstwa dla ubezpieczonej zważywszy, że Wielka Brytania nie była państwem realnego świadczenia pracy najemnej. W takich okolicznościach tym bardziej nie było konieczności zawierania porozumienia w trybie art. 16 ust. 4 rozporządzenia nr 987/2009. Stan prawny o którym mowa w art. 16 ust. 4 rozporządzenia, w którym można mówić o braku pewności co do określenia właściwego ustawodawstwa, kiedy to na wniosek jednej lub więcej instytucji wyznaczonych przez właściwe władze zainteresowanych państw członkowskich lub na wniosek samych właściwych władz, ustawodawstwo jest określane na mocy wspólnego porozumienia (..), może zaistnieć tylko przy spełnieniu przez ubezpieczonego przesłanek prawnych w nim opisanych. To znaczy, że wątpliwości prawne będą wynikiem okoliczności związanych z wykonywaniem pracy, chociażby z uwagi na charakter tej pracy. Nie podlega jednak hipotezie tego przepisu sytuacja, gdy praca najemna w innym państwie członkowskim w ogóle nie była wykonywana, tak jak to miało miejsce w sprawie, bowiem brakuje elementu transgranicznego. W ocenie Sądu Apelacyjnego, na etapie postępowania administracyjnego procedura określona w art. 16 ust. 4 rozporządzenia powinna być wdrożona gdyby organ rentowy powziął wątpliwości, co do obowiązywania określonego ustawodawstwa, przy bezspornym fakcie wykonywania pracy na terenie innego państwa członkowskiego. Natomiast w ogóle nie stosuje się przepisów unijnego rozporządzenia w sytuacji, gdy ubezpieczona nie udowodniła faktu rzeczywistego świadczenia pracy na terenie innego państwa członkowskiego, zważywszy że wtedy nie istnieje element transgraniczny. Tylko bowiem istnienie tego elementu dopuszcza w ogóle stosowanie przepisów Unii Europejskiej. W takim stanie faktycznym nie było płaszczyzny, na której instytucje obydwu państw mogły prowadzić wspólne postępowanie w celu wzajemnego wyjaśnienia wątpliwości.
Spór prowadziła jedynie ubezpieczona z ZUS, pozostając w błędnym przekonaniu, że mimo nie udowodnienia faktycznego wykonywania normalnej pracy najemnej na terenie Wielkiej Brytanii jest zobowiązana do rozliczania niższych danin publicznoprawnych z racji podlegania ustawodawstwu ubezpieczeniowemu brytyjskiemu - już tylko dlatego, że zawarła umowę o pracę, bez zamiaru świadczenia pracy, z fikcyjnym pracodawcą brytyjskim, który faktycznie nie funkcjonuje
w tamtejszym obrocie gospodarczym - a zatem nie ma obowiązku opłacania składek
w polskim systemie ubezpieczeń społecznych.

Praktyka unikania opłacania daniny publicznoprawnej na rzecz ZUS, zwłaszcza przez jednoosobowe podmioty prowadzące działalność gospodarczą, jest w polskich realiach powszechna i utrwalona. Jej przejawem w minionych latach było powszechne zawieranie pozornych umów o pracę nakładczą (praktyka ostatecznie zamknięta abolicją tzw. składkową), zaś obecnie zawieranie pozornych umów o pracę z pracodawcami państw członkowskich, w których obowiązują niższe obciążenia publicznoprawne (Wielka Brytania, Słowacja, Litwa), o czym sądowi wiadomym jest z urzędu. Wobec takich realiów funkcjonowania podmiotów prawnych, organ rentowy jest jak najbardziej uprawniony do tego, aby w sprawie o wyrejestrowanie z polskiego systemu ubezpieczenia społecznego, wyjaśniać sytuację faktyczną wyrejestrowującego się w kontekście ewentualnej dopuszczalności stosowania prawa unijnego,
w szczególności jest uprawniony do wyjaśnienia, czy w istocie osoba ta świadczyła realną pracę na rzecz pracodawcy innego państwa członkowskiego, bądź zamieszkiwała na terenie innego państwa członkowskiego. W razie uznania pozorności podjętych czynności prawnych organ rentowy może uznać, z uwagi na brak elementu transgranicznego, że prawo unijne nie będzie miało zastosowania,
a sytuacja prawna takiej osoby podlega ocenie na gruncie prawa krajowego. Należy zauważyć, że zarówno organ rentowy, jak i sądy funkcjonują w określonych realiach społeczno-gospodarczych i nie sposób ich nie zauważać, a wręcz pomijać przy rozpatrywaniu konkretnych spraw. Przedsiębiorczość jednoosobowych podmiotów gospodarczych w kwestii unikania opłacania składek ZUS jest zjawiskiem powszechnym i nie sposób pominąć tego zjawiska w rozpoznawanej sprawie, kiedy
to ubezpieczona uporczywie dowodziła fakt wykonywania pracy najemnej dokumentami dotyczącymi zawarcia oraz rozliczania tej umowy, ale nie przedstawia żadnych innych dokumentów, w szczególności pochodzących od osób trzecich
a związanych z zamieszkiwaniem na terenie Wielkiej Brytanii i codziennym (czy jak twierdziła w soboty – niedziele) wykonywaniem umówionej pracy zgodnie z poleceniami pracodawcy.

W istocie, trafnie wskazuje skarżący, że nie ma rozstrzygającego znaczenia to, czy pracodawca państwa członkowskiego prowadzi działalność handlową w L., skoro zależy mu na prestiżowym adresie w stolicy, gdzie pracownik najemny świadczy pracę, jak też to, gdzie znajduje się administracja i kadry pracodawcy, niemniej na pewno istotną okolicznością jest fakt rzeczywistego świadczenia pracy umówionego rodzaju na rzecz pracodawcy w umówionym miejscu; jest to przesłanka wprost wynikająca z treści przepisu i jako taka musi być wykazana przez ubezpieczoną, zaś udowodnienie faktu zawarcia umowy o pracę i jej rozliczania jest dla tej okoliczności niewystarczające.

W ocenie Sądu Apelacyjnego pogląd wskazany w wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 6.06.2013 r., sygn. II UK 333/12, nie miał w sprawie zastosowania właśnie
z uwagi na fakt, że w analizowanej sprawie wątpliwości dotyczyły nie kwestii określenia ustawodawstwa w sprawie o zabezpieczenie społeczne, ale w ogóle podlegania prawodawstwu unijnemu, a to wobec stwierdzenia braku elementu transgranicznego w sytuacji, gdy praca najemna faktycznie nie była w ogóle wykonywana w innym państwie członkowskim, a ubezpieczona nie udowodniła,
że zamieszkiwała na terenie Wielkiej Brytanii w celu świadczenia pracy najemnej.

Wskazując na argumenty wyżej podane Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

SSA Barbara Białecka SSA Romana Mrotek SSO del. Beata Górska

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE