UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 16.06.2010 r. (sygn. akt IV Ko 217/08) zasądził od Skarbu Państwa na rzecz A. N. zd. N., córki D. i W., ur. (...) w K., kwotę 25.000 zł. tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wynikłą z wykonania w okresie od 2.12.1983 r. do 31.07.1984 r. postanowienia Prokuratora Prokuratury Wojewódzkiej w K. z dnia 3.12.1983r. — sygn. akt 2 Ds. 103/83 o tymczasowym aresztowaniu wraz z ustawowymi odsetkami od dnia prawomocności wyroku. Zasądził ponadto od Skarbu Państwa na rzecz adwokat I. L. kwotę 120 zł. wraz z podatkiem VAT - łącznie 146,40 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu, a kosztami postępowania obciążył Skarb Państwa.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pełnomocnik wnioskodawczyni, zaskarżając go w części dotyczącej zasądzenia na rzecz wnioskodawczyni zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od daty prawomocności wyroku, a nie zgodnie z żądaniem wnioskodawczyni, czyli zasądzeniem ustawowych odsetek od żądanej kwoty od daty złożenia wniosku. Zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez zasądzenie żądanej kwoty bez ustawowych odsetek od dnia złożenia wniosku, a tylko od dnia uprawomocnienia się wyroku. Podnosząc ten zarzut wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez odmienne orzeczenie co do istoty sprawy i zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz wnioskodawczyni kwotę 25.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia złożenia wniosku. Wnioskował także o zasądzenie na jego rzecz kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu za drugą instancję, gdyż koszty te nie zostały opłacone ani w całości ani w części.

Sąd apelacyjny zważył, co następuje:

Zarzut podniesiony w apelacji pełnomocnika, a tym samym wniosek w niej zawarty, nie zasługiwał na uwzględnienie. Skarżący w najmniejszym stopniu nie wykazał, aby organ orzekający w I instancji dopuścił się naruszenia przepisów prawa materialnego (zresztą nie wskazał których dokładnie norm prawa), co pozwalałoby na zmianę zaskarżonego wyroku lub jego uchylenie. W konsekwencji sąd odwoławczy orzekł o utrzymaniu w mocy orzeczenia, a apelację skarżącego uznał za oczywiście bezzasadną.

Przedmiotem zaskarżenia pełnomocnik uczynił jedynie część wyroku sądu okręgowego, która odnosiła się do kwestii ustawowych odsetek. Wspomniany organ, powołując się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 10.12.1991 r. sygn. akt I KZP 35/919 (publ. OSNKW 1992/3-4/26) uznał mianowicie, że odsetki związane z zadośćuczynieniem za krzywdę wynikłą z faktu tymczasowego aresztowania A. N. przynależą się jedynie od dnia prawomocności tego orzeczenia. Z treści pisemnego uzasadnienia można wnioskować, że sąd I instancji zaakceptował w całej rozciągłości prezentowane tam argumenty przemawiające za takim właśnie stanowiskiem. Własny pogląd w tym zakresie starał się przedstawić w środku odwoławczym pełnomocnik wnioskodawczyni, ale uczynił to w sposób zupełnie nieprzekonywujący. Mało wnikliwe i nazbyt lakoniczne wywody nie mogły podważyć ugruntowanej w tym zakresie praktyki orzeczniczej oraz koncepcji prezentowanych w doktrynie prawa karnego.

Skarżący za punkt wyjścia swoich rozważań uczynił art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 23.02.1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. nr 34 poz. 149 z późn. zm.). Z treści tego przepisu wynika zaś, że w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie mają odpowiednie zastosowanie przepisy rozdziału 58 kodeksu postępowania karnego, z wyjątkiem art. 555. Z kolei przepis art. 558 kpk w zakresie nieunormowanym przepisami postępowania karnego odsyła w sprawach o odszkodowanie i zadośćuczynienie do przepisów kodeksu postępowania cywilnego. W oparciu o te uregulowania pełnomocnik starał sie wykazać, że w takich sprawach mają zastosowanie przepisy z art. 481 § 1 kc i art. 455 kc, co uzasadnia zasądzenie odsetek za zadośćuczynienie od daty złożenie wniosku.

Powyższy sposób dochodzenia przez skarżącego swoich racji zawiera zasadniczy błąd, gdyż zbędne było odwoływanie się do treści art. 8 ust. 3 cyt. ustawy oraz art. 558 kpk. Wspomniane przepisy regulują jedynie kwestie proceduralne związane z tokiem postępowania w sprawach o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Rozstrzygają o tym, że sąd prowadzi postępowanie jak postępowanie karne, choć jego przedmiotem nie jest kwestia odpowiedzialności karnej sprawcy czynu zabronionego, a posiłkowo stosuje przepisy cywilnego procesu. W żadnej mierze nie dają one jednak podstaw do wywodzenia na ich podstawie o kwestiach materialnoprawnych dot. m.in. zasad ustalania szkody i krzywdy, określenia wysokości odszkodowania i zadośćuczynienia, a także zasądzenia odsetek. O tym, że roszczenia zawarte w cyt. ustawie oraz rozdziale 50 kpk są roszczeniami cywilnoprawnymi przesądza sama ich istota, na co wskazuje dotychczasowe orzecznictwo. „Roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie, o których mowa w art. 8 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (Dz. U. Nr 34, poz. 149 ze zm.), mają charakter cywilnoprawny", (uchwała SN z dnia 28.10.1993 r. sygn. akt I KZP 21/93 publ. OSNKW 1993/11-12/67).

Reasumując te część rozważań należy jeszcze raz podkreślić, że analiza przepisów zawartych w ustawie z 1991 r. oraz w rozdziale 50 kodeksu postępowania karnego prowadzi do wniosku, że przepisami tymi ukształtowane zostały dwa szczególne roszczenia, których cechy powodują, że mają one charakter cywilnoprawny. Z tego więc względu roszczenia te uznać należy za instytucje prawa cywilnego materialnego. Natomiast fakt, że mogą być one dochodzone tylko w szczególnym trybie postępowania przed sądem karnym, według reguł określonych w tym rozdziale, sprawia, że ten szczególny tryb postępowania uznać trzeba za instytucję prawa karnego procesowego, co jednak nie może zmienić oceny obu typów roszczeń odszkodowawczych (z ustawy z 1991 r. oraz z art. 552 § 1 k.p.k.) jako wyłącznie cywilnoprawnych To z kolei pozwala stwierdzić, że przepisy prawa cywilnego materialnego mają zastosowanie do rozważanych tu roszczeń odszkodowawczych i jest to pogląd powszechnie akceptowany. W żadnej jednak mierze powyższe rozważania nie świadczą o słuszności stanowiska skarżącego co do daty od jakiej należy przyznać odsetki.

Odnosząc się w tym miejscu do istoty żądania zawartego w apelacji należy zauważyć, że art. 481 kc i art. 455 kc w tego typu sprawach muszą uwzględniać specyfikę spraw o odszkodowanie i zadośćuczynienie. Na ten temat pisał już w pisemnym uzasadnieniu sąd okręgowy. Jego stanowisko, będące powtórzeniem stanowiska Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1993 r. sygn. akt I KZP 35/91, jest jak najbardziej przekonywujące i w związku z tym aktualne. Jedynie dla porządku należy powtórzyć, że odszkodowanie i zadośćuczynienie dochodzone w trybie ustawy 23 lutego 1991 r., jak również dochodzone w trybie przewidzianym w rozdziale 50 kpk, zachowuje szereg odrębności w stosunku do zasad obowiązujących przy dochodzeniu roszczeń na podstawie przepisów prawa cywilnego. Skarb Państwa nie jest stroną w takich postępowaniach i dopiero prawomocne orzeczenie sądowe daje wnioskodawcy prawo żądania wypłaty, a zatem z tą chwilą roszczenie staje się wymagalne. Jest oczywiste, że sąd orzekający czy prokurator biorący udział w postępowaniu nie występują w charakterze organu reprezentującego Skarb Państwa jako dłużnika. Zgłoszenie wniosku o przyznanie odszkodowania (art. 554 § 1 k.p.k.) nie jest więc wezwaniem do zapłaty w rozumieniu prawa cywilnego materialnego, ale czynnością procesową inicjującą rozpoznanie sprawy.

Prowadzi to do przyjęcia wniosku, że ustawodawca, wyłączając cywilnoprawny tryb dochodzenia omawianych roszczeń, ukształtował je w ten sposób, że dopiero wykonalne orzeczenie sądu, wydane w postępowaniu przewidzianym w rozdziale 50 kpk staje się podstawą do wypłaty należności. Orzeczenie wydane w tym postępowaniu staje się wykonalne dopiero po uprawomocnieniu się. Dopiero z tą chwilą można przyjąć, że Skarb Państwa powinien spełnić świadczenie. Należy więc uznać, że z właściwości zobowiązania Skarbu Państwa do wypłaty odszkodowania i zadośćuczynienia przewidzianego w rozdziale 50 kodeksu postępowania karnego i przepisie art. 8 ust. 1 cytowanej ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. wynika, że "terminem spełnienia świadczenia" (art. 455 k.c.) jest uprawomocnienie się orzeczenia o zasądzeniu odszkodowania.

W tym zakresie można już mówić o utrwalonym orzecznictwie. Oprócz wspomnianej już uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10.12.1991 r. sygn. akt I KZP 35/91 wypowiadał się też Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 29 kwietnia 1991 r. sygn. V KRN 475/90 i sygn. akt V KRN 477/90 (nie publ.), ale też Sąd Apelacyjny w Krakowie w postanowieniu z dnia 19.06.1996 r. sygn. akt II AKz 202/96 (publ. KZS 1996/5-6/82), Sąd Apelacyjny w Krakowie postanowieniem z dnia 10.06.1992 r. sygn. akt II AKz 35/92 (publ. KZS 1992/3-9/145), Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 4.10.2007 r. sygn. akt II Aka 148/07 (publ. KZS 2007/10/60) oraz Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 15.01.2008 r. sygn. akt II AKa 247/07 (publ. Prok.i Pr.-wkł. 2009/10/54).Cytowane zatem przez pełnomocnika postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17.01.1990 r. sygn. akt 148/09 prezentuje nieaktualne stanowisko judykatury, które nigdy później nie znalazło swojego powtórzenia.

Powyższe rozważania świadczą o oczywistej bezzasadności apelacji, która nie dawała żadnych podstaw do zmiany lub uchylenia zaskarżonego wyroku.

Sąd zasądził na rzecz pełnomocnika wnioskodawcy wynagrodzenie tytułem poniesionych kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym w kwocie wynikającej z treści § 14 ust. 6 i § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ...

Na podstawie art. 13 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego kosztami postępowania odwoławczego obciążono Skarb Państwa.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE