UZASADNIENIE

Powodowie D. K. i Z. K. złożyli w dniu 23 stycznia 2013 r. w Sądzie Okręgowym w Szczecinie pozew o zasądzenie na ich rzecz solidarnie od pozwanego Powiatu (...) kwoty 100.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wytoczenia powództwa.

W uzasadnieniu pozwu wskazali następujące okoliczności. W dniu 6.10.2000 r. powodowie zawarli z małżonkami G. i M. S. (1) w formie aktu notarialnego umowę przedwstępną sprzedaży zabudowanej działki gruntu położonej w L., gmina D., oznaczonej na mapie numerem (...) o obszarze 27 arów dla, której ówczesny Sąd Rejonowy w Szczecinie XII Wydział Ksiąg Wieczystych prowadził księgę wieczystą KW (...). Nieruchomość była obciążona hipoteką zwykłą do kwoty 200.000 złotych i hipoteką kaucyjną do kwoty 200.000 złotych – obie na rzecz (...) Banku (...) S.A. w W.. Małżonkowie G. i M. S. (1) zobowiązali się sprzedać przedmiotową nieruchomość na rzecz powodów najpóźniej w terminie do 6.02.2011 r. Cena sprzedaży ustalona na kwotę 200.000 zł. została przez powodów w całości uiszczona. W dniu 23 maja 2001r. małżonkowie S. zostali wywłaszczeni z ww. nieruchomości decyzją Starosty Powiatu (...). Na skutek odwołania ostateczna decyzja o wywłaszczeniu została wydana w dniu 2 października 2006r. Wywłaszczenie nastąpiło dla realizacji celu publicznego – modernizacji i rozbudowy przejścia granicznego pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec. W związku z wywłaszczeniem jedno ze świadczeń wzajemnych stron przewidziane w przedwstępnej umowie sprzedaży stało się niemożliwe. Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z 18 grudnia 2002 r., I Nc 170/02 Sąd Okręgowy w Szczecinie nakazał małżonkom S. aby solidarnie zapłacili powodom kwotę 200.000 zł z ustawowymi odsetkami od 15 września 2001 r. Nakaz uprawomocnił się 24 stycznia 2003r. Pismem z 14 stycznia 2003r. powodowie złożyli wniosek do Komornika Sądowego D. P. o wszczęcie postępowania zabezpieczającego, a następnie wnieśli o zajęcie wierzytelności przysługującej dłużnikom od Powiatu (...) w związku z wywłaszczeniem ich z nieruchomości położonej w L., gmina D., działka nr (...). Pismem z 12 lutego 2003r. powodowie złożyli wniosek o ustanowienie hipoteki przymusowej kaucyjnej do wysokości 100.000 zł na udziale dłużników w nieruchomości stanowiącej ww. działkę nr (...). Odrębnym pismem z tej samej daty złożyli również wniosek o ustanowienie hipoteki przymusowej kaucyjnej do wysokości 200.000 zł na nieruchomości położonej w gminie D., działka (...) dla, której była wówczas prowadzona księga wieczysta nr (...). Obie hipoteki kaucyjne zostały wpisane zgodnie z wnioskami. W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przez Komornika Sądowego D. P. pod sygn. V KM 216/03 powodowie wnieśli o wszczęcie egzekucji na podstawie prawomocnego nakazu zapłaty z dnia 18 grudnia 2002r. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności. Postępowanie egzekucyjne zainicjowane ich wnioskiem toczyło się pod sygnaturą V KM 1694/03. Pismem z dnia 1 września 2010 r. poprzedni pełnomocnik powodów wezwał Powiat (...), jako dłużnika rzeczowego, w związku z wywłaszczeniem nieruchomości dla której była prowadzona księga wieczysta nr (...), do zapłaty kwoty 100.000 zł. Powiat odmówił zapłaty, podnosząc, że wobec przekazania komornikowi kwoty pieniężnej stanowiącej odszkodowanie przysługujące byłym właścicielom za wywłaszczenie, odpowiedzialność Skarbu Państwa wygasła. Kolejne wezwanie do zapłaty również spotkało się z odmową ze strony Powiatu. Powodowie wskazali, że hipoteka przymusowa nadal jest wpisana w księdze wieczystej nr (...). Odnosząc się do stanowiska Powiatu w kwestii zapłaty 100.000 zł podnieśli, że postępowanie egzekucyjne prowadziło do częściowego wyegzekwowania należności z tytułu wierzytelności przysługującej małżonkom S. (z odszkodowania z tytułu wywłaszczenia), nie zaś z hipoteki obciążającej nieruchomość dłużników. Z powyższych względów należy zdaniem powodów uznać, że pozwany przekazał Komornikowi kwotę z tytułu odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości a nie z tytułu zabezpieczenia hipotecznego. Pozwany jako dłużnik rzeczowy nadal zobowiązany jest zatem do zapłaty żądanej pozwem kwoty.

Pozwany Powiat (...) wniósł w odpowiedzi na pozew o oddalenie powództwa (k. 73 – 76). W uzasadnieniu swojego stanowiska wskazał, że nie jest właścicielem nieruchomości, której dotyczy pozew, tj. nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), dla której Sąd Rejonowy Szczecin – Prawobrzeżne i Zachód w S. prowadzi księgę wieczystą nr (...). Potwierdzeniem tego jest treść decyzji wydanych w postępowaniu wywłaszczeniowym oraz treść księgi wieczystej prowadzonej dla tej nieruchomości. Właścicielem nieruchomości jest Skarb Państwa. Powiat (...) jest odrębną od niego osobą prawną i nie posiada w związku z powyższym legitymacji biernej w niniejszej sprawie. Pozwany wskazał nadto, że brak było podstaw do dokonania wpisu hipoteki przymusowej. Starosta (...), działając w oparciu o art. 117 ust. 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami złożył w dniu 30 kwietnia 2001r. wniosek o ujawnienie wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego, a wpisu na podstawie jego wniosku dokonano w dniu 9 grudnia 2002r. Wobec wyłączenia rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystej wniosek o wpis hipoteki przymusowej na rzecz powodów, złożony później niż wniosek starosty, był bezzasadny. Pozwany wskazał nadto, że hipoteka wygasła wobec zaspokojenia przez pozwanego wierzytelności, którą ta hipoteka zabezpieczała. W dniu 16.10.2009 r. pozwany przelał bowiem komornikowi D. P. kwotę 102.030 zł.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 6 października 2000 r. powodowie małżonkowie D. K. i Z. K. zawarli z małżonkami G. S. i M. S. (1) w formie aktu notarialnego przedwstępną umowę sprzedaży nieruchomości stanowiącej działkę gruntu nr (...) o powierzchni 27 arów, położonej w L., gmina D., dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie prowadził księgę wieczystą nr (...). Zgodnie z tą umową ww. nieruchomość miała zostać sprzedana powodom w dniu 6 lutego 2001 r. za cenę 200.000 zł. 100.000 zł powodowie uiścili tytułem ceny już w dniu zawarcia umowy przedwstępnej, a w dniu 1 lutego 2001 r. zapłacili resztę ceny. W dniu 23 maja 2001r. Starosta Powiatu (...) wydał decyzję o wywłaszczeniu G. i M. S. (1) z prawa własności nieruchomości, która miała zostać przez nich sprzedana powodom. Małżonkowie S. zaskarżyli decyzję o wywłaszczeniu do Wojewody (...) a następnie wnieśli do Naczelnego Sądu Administracyjnego Ośrodka (...) w S. skargę na decyzję Wojewody wydaną w toku kontroli instancyjnej. Wobec wszczęcia postępowania wywłaszczeniowego nie doszło do zawarcia umowy sprzedaży pomiędzy powodami a małżonkami S.. W dniu 29 kwietnia 2002 r. powodowie wnieśli przeciwko małżonkom S. powództwo, w którym zażądali zwrotu zapłaconej przez nich kwoty 200.000 zł. Nakazem zapłaty z 18 grudnia 2002 r., sygn. I Nc 170/02 Sąd Okręgowy w Szczecinie zasądził od G. i M. S. (1) solidarnie na rzecz powodów kwotę 200.000 zł z ustawowymi odsetkami od 15 września 2001 r. Nakaz jest prawomocny.

Bezsporne, a nadto dowody:

- przedwstępna umowa sprzedaży z 6.10.2000 r. (k. 42 – 44)

- pokwitowanie (k. 41)

- decyzja Starosty Powiatu (...) z 23.5.2001 r. (k. 13 – 20)

- decyzja Starosty Powiatu (...) z 2.10.2006 r. (k. 21 – 24)

- pozew z 26.4.2002 r. (k. 39 – 40)

- nakaz zapłaty Sądu Okręgowego w Szczecinie z 18.12.2002 r., I Nc 170/02 (k. 45)

- postanowienie Sądu Okręgowego w Szczecinie z 30.6.2003 r., I Nc 170/02 (k. 46)

W 2001r. małżonkowie S. otrzymali tytułem odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości kwotę 894.091,35 zł. W dniu 26 czerwca 2002r. Naczelny Sąd Administracyjny Ośrodek (...) w S. uchylił zaskarżoną decyzję Wojewody (...) w przedmiocie odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość w związku z koniecznością wyjaśnienia i uregulowania stanu prawnego budynku magazynowego, który częściowo położony był na wywłaszczanej działce, a częściowo na działce sąsiedniej. Po uregulowaniu stanu prawnego budynku Wojewoda (...) uchylił decyzję Starosty (...) z dnia 23 maja 2001r., a ten po ponownym rozpoznaniu sprawy wydał w dniu 2 października 2006r. decyzję, w której orzekł o:

- wywłaszczeniu na rzecz Skarbu Państwa G. i M. małżonków S. z prawa własności nieruchomości stanowiącej działkę nr (...) o pow. 0,27 ha, dla której Sąd Rejonowy w Szczecinie prowadził wówczas księgę wieczystą nr (...) (dawny numer (...)),

- ustaleniu odszkodowania na kwotę 1.040.306,22 zł

- potrąceniu z kwoty odszkodowania kwoty 947.577,36 zł z tytułu wypłaconego małżonkom S. w 2001r. odszkodowania, zwaloryzowanego na dzień wydania decyzji

- przekazaniu pozostałej kwoty 92.728,86 zł na rachunek bankowy Komornika Sądowego zgodnie z zajęciem wierzytelności i prawa z dnia 11 lutego 2003r., sygn. akt VKm 216/03 oraz z dnia 5 września 2006r., sygn. akt VKm 1694/03, na spłatę zadłużenia małżonków S. wobec wierzycieli D. i Z. K. (powodów)

- zobowiązaniu D. i Z. K. do wydania zgody Skarbowi Państwa- Staroście (...) na wykreślenie w księdze wieczystej nr (...) hipoteki wpisanej na ich rzecz.

Aktualnie księgę wieczystą dla wywłaszczonej nieruchomości prowadzi Sąd Rejonowy Szczecin - P. i Zachód, a numer tej księgi to (...). W księdze tej na podstawie decyzji o wywłaszczeniu został wpisany jako właściciel Skarb Państwa. W dziale IV księgi nadal wpisana jest na rzecz powodów hipoteka przymusowa kaucyjna, zabezpieczająca wierzytelność na kwotę 100.000 zł. Hipoteka została wpisana do księgi wieczystej w dniu 31 marca 2004r.

Bezsporne, a nadto dowody:

- decyzja Starosty Powiatu (...) z 2.10.2006 r. (k. 21 – 24)

- wydruk elektronicznej księgi wieczystej o nr (...) według jej stanu z 23.01.2013 r. (k. 25 – 38)

- wniosek z 12.02.2003 r. (k. 51)

- zawiadomienie z 5.04.2003 r. (k. 53)

Powodowie prowadzili przeciwko małżonkom S., na podstawie nakazu zapłaty z 18 grudnia 2002r. zaopatrzonego w klauzulę wykonalności, postępowanie zabezpieczające. Postępowanie to prowadził komornik sądowy D. P. pod sygn. V KM 216/03. W toku postępowania powodowie złożyli wniosek o zajęcie wierzytelności przysługującej małżonkom S. od Starostwa Powiatowego w P. w związku z wywłaszczeniem z nieruchomości stanowiącej działkę nr (...). Komornik zajął tę wierzytelność 11 lutego 2003r. W dniu 9 kwietnia 2003 r. powodowie złożyli wniosek o wszczęcie na podstawie ww. tytułu wykonawczego postępowania egzekucyjnego przeciwko małżonkom S. i przeprowadzenie egzekucji między innymi z wierzytelności przysługującej dłużnikom od Gminy M. S. w związku z wywłaszczeniem nieruchomości stanowiącej działkę nr (...). Postępowanie egzekucyjne prowadzone było pod sygn. V KM 1694/03. W dniu 5 września 2006r. komornik zajął wierzytelność przysługującą dłużnikom w związku z wywłaszczeniem ich nieruchomości.

W dniu 16 października 2009 r. Starostwo Powiatowe w P., w wykonaniu wezwań wynikających z zajęć wierzytelności dokonanych w postępowaniu V KM 216/03 i V KM 1694/03, przelał komornikowi sądowemu D. P. kwotę 102.030 zł.

W dniu 8 stycznia 2013 r. komornik sądowy D. P. umorzył wobec bezskuteczności egzekucji postępowanie egzekucyjne o sygn. V Km 192/09, prowadzone z wniosku powodów przeciwko M. S. (2) i G. P. (poprzednio S.).

Bezsporne, a nadto dowody:

- wniosek z 14.01.2003 r. (k. 47, 48)

- pismo z 10.2.2013 r. (k. 49)

- zawiadomienie o zajęciu z 11.2.2003 r. (k. 50)

- wniosek z 9.04.2003 r. (k. 55, 56)

- potwierdzenie dokonania przelewu (k. 79)

- decyzja Starosty Powiatu (...) z 2.10.2006 r. (k. 21 – 24)

- postanowienie z 8.01.2013 r., V KM 192/09 (k. 63)

W dniu 9 maja 2013 r. Starosta (...) złożył w Sądzie Rejonowym Szczecin - Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie wniosek o wykreślenie hipoteki przymusowej kaucyjnej ustanowionej na rzecz powodów. W uzasadnieniu wniosku powołał się na swój wniosek z 30 kwietnia 2001 r. o dokonanie w księdze wieczystej wpisu o wszczęciu postępowania wywłaszczeniowego, decyzję o wywłaszczeniu z 2 października 2006 r. i wpłatę komornikowi dla małżonków K. kwoty 102.030 zł. Wniosek Starosty nie został dotychczas rozpoznany.

Bezsporne, a nadto dowody:

- wniosek z 30.4.2001 r. (k. 78)

- wniosek z 8.05.2013 r. (k. 80 – 82)

Powodowie wzywali Starostwo Powiatowe w P. do zapłaty kwoty 100.000 zł. Pozwany odmówił zapłaty a w uzasadnieniu swojego stanowiska podał, że przekazanie kwoty 102.030 zł wyłącza odpowiedzialność Skarbu Państwa.

Bezsporne, a nadto dowody:

- wezwanie z 1.09.2010 r. (k. 57)

- pismo z 8.09.2010 r. (k. 58)

- wezwanie z 25.05.2012 r. (k. 59, 60)

- pismo z 17.08.2012 r. (k. 62)

Sąd zważył co następuje:

Powództwo okazało się bezzasadne z uwagi na brak legitymacji biernej po stronie pozwanego.

Podstawę prawną żądania pozwu stanowi art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2001 r., Nr 124, poz. 1361; dalej: u.k.w.h.). Zgodnie z jego treścią w celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Aktualnie hipoteka uregulowana jest jako prawo o jednolitej konstrukcji, opartej w głównej mierze na założeniach dotychczasowej hipoteki kaucyjnej. Ustawą z dnia 26 czerwca 2009r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 131, poz. 1075), która weszła w życie w dniu 20 lutego 2011r., został zniesiony podział na hipotekę kaucyjną i hipotekę zwykłą. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ww. ustawy do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece z dnia 6 lipca 1982 r. w nowym brzmieniu. W przedmiotowej sprawie hipoteka przymusowa kaucyjna została ustanowiona przed dniem 20 lutego 2011r. (wpis w księdze wieczystej został dokonany w dniu 31 marca 2004r. na wniosek złożony w dniu 18 lutego 2003r.), zatem zastosowanie do niej znajdą przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece w nowym brzmieniu, nadanym ustawą z dnia 26 czerwca 2009r.

Podstawowym uprawnieniem wierzyciela z tytułu ustanowienia hipoteki jest prawo dochodzenia zaspokojenia z obciążonej nieruchomości, bez względu na to czyją stała się własnością i bez względu na to czy pomiędzy wierzycielem hipotecznym a dłużnikiem rzeczowym (właścicielem obciążonej nieruchomości) istnieje stosunek obligacyjny. Dłużnik rzeczowy może, ale nie musi być dłużnikiem osobistym z tytułu zabezpieczonej wierzytelności. Sens hipoteki wyraża się właśnie w tym, że jeżeli dłużnik osobisty nie spełnia należnego świadczenia pieniężnego wierzyciel może wszcząć egzekucję przeciwko dłużnikowi rzeczowemu. Przedtem powinien jednak uzyskać przeciwko niemu tytuł wykonawczy (por. wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2004r., IV CK 606/03, Lex Polonica nr 1633078).

Powodowie domagali się pozwem zapłaty 100.000 zł w związku ustanowieniem na ich rzecz hipoteki na nieruchomości stanowiącej działkę nr (...), położonej w L., Gmina D.. Swoje żądanie skierowali przeciwko Powiatowi (...) jako dłużnikowi rzeczowemu, tymczasem z decyzji o wywłaszczeniu i treści księgi wieczystej prowadzonej dla ww. nieruchomości wynika, że jej właścicielem jest Skarb Państwa, a nie Powiat (...). Starosta (...) został wymieniony w dziale II księgi wieczystej tylko i wyłącznie jako organ reprezentujący Skarb Państwa. Sposób takiego oznaczenia został określony w §41 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17.09.2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz. U. Nr 102, poz. 1122). Zgodnie z treścią tego przepisu uprawniony z tytułu prawa własności Skarb Państwa powinien być oznaczony przez jego wymienienie i wskazanie nazwy organu, który go reprezentuje. Z przepisów ustawy o gospodarce nieruchomościami z dnia 21.08.1997 r. (t.j. z 2010, Nr 102, poz.651) wynika, że starosta jest organem reprezentującym Skarb Państwa w sprawach gospodarowania nieruchomościami, wykonującym zadania z zakresu administracji rządowej (art. 11), a także organem właściwym w sprawach wywłaszczenia, wykonującym zadania z zakresu administracji rządowej (art. 112). Starosta jest też przewodniczącym zarządu powiatu- jednostki samorządu terytorialnego, która posiada osobowość prawną i stanowi odrębny od Skarbu Państwa podmiot praw i obowiązków (art. 2 ust. 1 i 2 oraz art. 26 ust. 1 ustawy z 5.06.1998 r. o samorządzie powiatowym; t.j. Dz.U. z 2013, poz. 595).

Mając na względzie podniesione wyżej okoliczności Sąd powództwo oddalił. Z uwagi na przyczyny oddalenia powództwa - brak legitymacji po stronie pozwanego, zbędne jest odnoszenie się do pozostałych podnoszonych przez strony kwestii, a w szczególności kwestii zaspokojenia wierzytelności powodów zabezpieczonej hipoteką przez wpłatę na konto komornika kwoty 102.030 zł. Na marginesie zauważyć jednak należy, że zgodnie z art. 128 ustawy o gospodarce nieruchomościami, sumę odszkodowania za wywłaszczenie zmniejsza się o wartość innych praw, jakie zostały ustanowione na wywłaszczanej nieruchomości. Odszkodowanie należy się każdemu z podmiotów wywłaszczanych praw rzeczowych, które istniały na nieruchomości w dniu wydania decyzji o wywłaszczeniu. Z uzasadnienia decyzji o wywłaszczeniu z dnia 2 października 2006r. wnioskować można, że kwota 102.030 zł była tą, o którą zmniejszono odszkodowanie należne małżonkom S. i którą przekazano na spłatę wierzytelności zabezpieczonej hipoteką na rzecz powodów.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Zgodnie z jego treścią strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Mając na uwadze, że pozwany wygrał sprawę w całości, Sąd zasądził na jego rzecz solidarnie od pozwanych poniesione przez niego koszty wynagrodzenia radcy prawnego w wysokości 3.600 zł, ustalonej na podstawie § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1349).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE