UZASADNIENIE

W rozpoznawanej sprawie powódka, po zmodyfikowaniu swojego żądania, wniosła pozew przeciwko B. G. (1) o ustalenie nieważności umowy ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży lokalu położonego we W. przy ul. (...), zawartej w dniu 15 kwietnia 2011 r. pomiędzy B. G. (1), a (...) w W. Oddział Terenowy we W..

W uzasadnieniu swojego stanowiska powódka wskazała, że była żoną pozwanego B. G. (1) od 1974 r. do 1998 r. Na podstawie przydziału z dnia 9 sierpnia 1978 r. pozwany – będąc wojskowym – otrzymał kwaterę stałą - w której zamieszkał wraz z żona (powódką) i dwójką dzieci.

W 1990 r. pozwany wyprowadził się z przydzielonej kwatery, a w 1991 r. zostało przeprowadzone przekazanie mieszkania do użytku przez powódkę. Przy czym powódka wielokrotnie informowała (...), że pozwany B. G. (1) nie zamieszkuje w przedmiotowym lokalu.

W dniu 15 kwietnia 2011 r. pozwany na podstawie umowy sprzedaży nabył własność lokalu położonego we W. przy ul. (...) na preferencyjnych zasadach (z bonifikatą).

Przy czym art. 55 ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych stanowi, że lokale mieszkalne mogą by sprzedawane, pod rygorem nieważności, wyłącznie na zasadach określonych w ustawie.

Dlatego też, ponieważ jedynie powódka była uprawniona do nabycia spornego lokalu, umowa sprzedaży zawarta przez pozwanych jest nieważna.

W odpowiedzi na pozew pozwany B. G. (1) wniósł o oddalenie powództwa, wskazując, że powódka buduje swoje roszczenie jedynie w oparciu o uchwałę Sądu Najwyższego z 4 kwietnia 2012 r. i na jej podstawie błędnie wskazuje, że pozwany nabył własność lokalu mieszkalnego wbrew zapisom ustawy z dnia 22.06.1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej, nie wskazując przy tym jaka norma prawna- bezwzględnie obowiązująca - została naruszona poprzez zawarcie kwestionowanej czynności prawnej. Pozwany podkreśla, że posiadał w dniu nabycia tytuł prawny do lokalu. Dyrektor oddziału (...) umieścił przedmiotowy lokal w wykazie nieruchomości do zbycia i wyraził wolę zawarcia umowy z pozwanym ad.1 jako osobą uprawnioną, a następnie przeniósł jej własność na niego w formie aktu notarialnego. Trudno zatem uznać, że lokal został nabyty niezgodnie z przepisem art. 55 ustawy o zakwaterowaniu. To w gestii Dyrektora był wybór na kogo przenieść własność tej nieruchomisci i to (...) uwzględnił właśnie wniosek pozwanego. Od chwili przydziału kwatery w 1978 r. do uprawomocnienia się wyroku rozwodowego w dniu 23.02.1998 r. powódka miał uprawnienie do zamieszkiwania w kwaterze stałej ale jej uprawnienie miało akcesoryjny charakter w stosunku do uprawnienia pozwanego, wynikającego z pełnienia służby wojskowej. Z przywołanych przez powódkę uchwał Sądu Najwyższego wynika też, że małżonek żołnierza nie może być uznany za współnajemcę, a tym samym nie można przyjąć, że powódkę łączył ze Skarbem Państwa stosunek najmu.

Z ostrożności procesowej pozwany podkreślił, że przyjęcie założenia, iż uprawnienie do nabycia lokalu wynikałoby z uprawnień do zamieszkania, które miało wejść do majątku wspólnego nie może stanowić w tym wypadku podstaw do stwierdzenia nieważności umowy a przede wszystkim naruszenia ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych, a co najwyżej może dotyczyć kwestii majątkowych stron.

Postanowieniem z dnia 28 maja 2013 r., na wniosek powódki, wezwano do udziału w sprawie w charakterze pozwanego (...) w W. Oddział (...) we W..

W odpowiedzi na pozew pozwany (...) wniósł o oddalenie powództwa w całości. Uzasadniając swoje stanowisko pozwany ad.2 wskazał, że powódka nie posiada interesu prawnego do wytoczenia powództwa o ustalenie, ponieważ nie była stroną umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego przy ul. (...) we W. zawartej w dniu 15.04.2011r. i w wyniku tej umowy nie nabyła praw lub obowiązków, ani też umowa nie wpływa w żaden sposób na jej sytuację prawną. Co więcej wydanie orzeczenia zgodnie z żądaniem powódki z całą pewnością nie poprawi jej sytuacji mieszkaniowej. Pozwany ad.2 wskazał również, że w momencie uprawomocnienia się wyroku rozwodowego – w dniu 23 lutego 1998 r. - powódka nie nabyła niezależnego od uprawnień byłego małżonka prawa zamieszkiwania (ani zajmowania) w lokalu mieszkalnym przy ul. (...) we W.. Prawo do kwatery jest szczególnym rodzajem świadczenia o charakterze rzeczowym, przysługującym żołnierzowi zawodowemu z racji stosunku służbowego. Jest to prawo osobiste, niemajątkowe i ze względu na swój charakter nie może być przeniesione na inną osobę, wobec czego nie podlega podziałowi w ramach podziału majątku wspólnego. W związku z orzeczonym rozwodem małżonków prawo małżonka żołnierza zawodowego do zamieszkiwania w osobnej kwaterze stałej jest uprawnieniem pochodnym w stosunku do prawa żołnierza. Natomiast uprawnienia małżonka żołnierza do zamieszkania w przyznanym lokalu nie jest uprawnieniem samoistnym lecz zależnym wynikającym z faktu pozostawania w stosunku rodzinnym z żołnierzem zawodowym. Prawo do lokalu stanowiło zatem majątek odrębny pozwanego. Taki charakter tego prawa potwierdza analiza przepisów ustawy o zakwaterowaniu z 1995r. i poprzedzającej jej ustawy z roku 1976r. Nie można zrównywać bowiem prawa do zajmowania kwatery wynikające z decyzji wydanej żołnierzowi z prawem najmu.

Zatem żądanie ustalenia nieważności umowy sprzedaży lokalu mieszkalnego przy ul. (...) we W. jest bezzasadne wobec braku przesłanek nieważności czynności prawnej w przedmiotowym stanie faktycznym.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 9 sierpnia 1978 r. B. G. (1) jako żołnierz zawodowy otrzymał od garnizonowego oddziału kwaterunkowego – budowlanego (...) W. przydział na lokal służbowy znajdujący się we W. przy ul. (...). Przy ustalaniu należnej powierzchni mieszkalnej uwzględniono też żonę D. G. i dwójkę ich synów.

( dowód: imienny nakaz przydziału kwatery stałej nr (...) k.90-92);

Małżeństwo powódki D. G. i pozwanego B. G. (1) ustało na skutek rozwodu orzeczonego wyrokiem Sądu Okręgowy we Wrocławiu z dnia 23 lutego 1998 r.

(dowód: wyrok Sądu Okręgowy we Wrocławiu z dnia 23 lutego 1998 r., sygn. akt I(2) RC 1994/96 k.76);

W lokalu przy ul. (...) we W. stale zamieszkuje powódka. Pozwany B. G. (1) wyprowadził się z tego lokalu w 1990 r. Przy czym powódka i pozwany ad. 1 nigdy nie przeprowadzili postępowania o podział majątku wspólnego obejmującego prawo do kwatery.

( dowód: przesłuchanie powódki D. G. e-protokół z dnia31.10.2013r. 03:50-13:58, przesłuchanie pozwanego B. G. (1) e-protokół z dnia31.10.2013r 13:58-25:05);

Powódka w dniu 05.09.2007 r. złożyła wniosek o wykup mieszkania W odpowiedzi na jej pismo Dyrektor Oddziału (...) we W. w dniu 11.09.2007 r. wskazał, że zgodnie z zapisami ustawy z dnia 22.06.1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych nie jest ona uprawniona do ich nabycia tego lokalu albowiem tytuł prawny do lokalu posiada B. G. (1).

( dowód: pismo (...) z dnia 11.09.2007r. k.83);

Pozwany B. w czerwcu 2010 r. został poinformowany, iż lokal został przeznaczony do sprzedaży i złożył wniosek o wykup mieszkania w dniu 23.07.2010 r.

( dowód: pismo pozwanego z dnia 23.03.2010r. k.156, zawiadomienie z dnia 16.08.2010r. k.158, wniosek o nabycie lokalu z dnia23.07.2010r k.160, przesłuchanie pozwanego B. G. (1) e-protokół z dnia31.10.2013r 13:58-25:05);

Umową zawartą dnia 15 kwietnia 2011 r. przed notariuszem A. J. w Kancelarii Notarialnej we W., (...) w W. ustanowiła odrębną własność lokalu położonego przy ul. (...) we W. i sprzedała sporny lokal mieszkalny B. G. (1) .

(dowód: akt notarialny sporządzony przed notariuszem A. J. w Kancelarii we W., Rep. A. (...), k. 93-99).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzglednienie.

Powódka domagała się ustalenia nieważności umowy ustanowienia odrębnej własności i sprzedaży lokalu położonego we W. przy ul. (...), zawartej w dniu 15 kwietnia 2011 r. pomiędzy B. G. (1), a (...) w W. Oddział Terenowy we W. jako sprzecznej z przepisami ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych.

Stan faktyczny istotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, został ustalony w na podstawie dołączonych dokumentów i przesłuchania stron i nie był w zasadzie sporny miedzy stronami. Istota tego procesu sprowadzała się natomiast do oceny istniejących miedzy stronami stosunków prawnych, a w szczególności ocena charakteru prawa do kwatery stałej przydzielonej żołnierzowi i wiążącej się z nim ekspektatywy dla współmałżonka do nabycia tego lokalu.

Jak wypowiedział się Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 4 kwietnia 2012 r., w sprawie I CSK 8/12 przydział kwatery stałej jest prawem podmiotowym żołnierza zawodowego, podmiotem tego prawa jest również współmałżonek żołnierza, a w konsekwencji prawo do korzystania z takiej kwatery stanowi składnik majątku wspólnego małżonków.

Uwzględniając powyższe, po pierwsze wskazać trzeba, że powódka ma interes prawny w rozumieniu przepisu art. 189 k.p.c. w zw. z art. 58 k.c. w domaganiu się ustalenia nieważności umowy sprzedaży lokalu położonego we W. przy ul. (...).

W uzasadnieniu powołanego wyżej wyroku Sąd Najwyższy wskazał, że od chwili wejścia w życie ustawy z dnia 22.06.1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej, lokale stanowiące kwatery stałe mogły być zbywane w trybie i na zasadach określonych w art. 56-58 tej ustawy. Zarówno przed nowelizacją z 2004 r., jak i po tej nowelizacji, prawo do nabycia takiej kwatery przysługiwało między innymi osobom "uprawnionym, które zajmują kwaterę na podstawie decyzji o przydziale" (przed nowelizacją z 2004 r.) lub "osobom posiadającym tytuł prawny do zamieszkiwania w tym lokalu mieszkalnym" (po nowelizacji z 2004 r.). W obu wypadkach wykładnia tych pojęć musi uwzględniać regulacje zawarte w art. 58, który zarówno przed jak i po nowelizacji z 2004 r. rozróżniał sytuacje sprzedaży kwatery żołnierzowi zawodowemu i innym osobom uprawnionym, w tym członkom rodziny i małżonkowi, przewidując różne bonifikaty w każdym wypadku. Nie ulega zatem wątpliwości, że przepis art. 56 zarówno przed, jak i po nowelizacji z 2004 r. przewidywał prawo do nabycia kwatery na preferencyjnych zasadach również dla małżonka żołnierza zawodowego, któremu przydzielono kwaterę. Małżonek był bowiem "osobą uprawnioną" zajmującą kwaterę na podstawie decyzji o przydziale (przed nowelizacją z 2004 r.), jak również był "osobą posiadającą tytuł prawny do zamieszkiwania w tym lokalu (po nowelizacji z 2004 r.) i w art. 58 przewidziano sytuację, gdy to małżonek był nabywcą lokalu, ustalając wówczas inne ceny niż wtedy, gdy nabywcą był żołnierz.

Rozważając, czy prawo do kwatery stałej przydzielonej żołnierzowi zawodowemu w czasie trwania małżeństwa wchodzi do majątku wspólnego trzeba stwierdzić, że ponieważ żaden z przepisów omawianych wyżej ustaw nie przesądza wprost tej kwestii, mają w tym względzie zastosowanie ogólne zasady przewidziane w k.r.o. dotyczące przynależności prawa do majątku wspólnego lub osobistego (odrębnego). Ponieważ w tym wypadku nie chodzi o prawa wskazane w art. 33 pkt 1-5 i 7-8 k.r.o., ocenie podlegać może jedynie to, czy prawo do kwatery stałej jest prawem niezbywalnym w rozumieniu art. 33 pkt 6 k.r.o. Tylko bowiem w tym przypadku stanowiłoby ono odrębny majątek małżonka będącego żołnierzem i nie wchodziłoby w skład majątku wspólnego. W literaturze jednolicie przyjmuje się, że przepisu tego nie można odnosić do wszystkich praw niezbywalnych i nie są objęte jego hipotezą te prawa niezbywalne, które ze swej natury mogą być prawem wspólnym obojga małżonków (np. spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu). Za prawa niezbywalne, w rozumieniu tego przepisu, należy uznać tylko te prawa, które są ściśle związane z osobą uprawnionego małżonka i nie wchodzą w skład spadku po nim (np. użytkowanie, służebność osobista, prawo do alimentacji). Wszystkie inne prawa, też niezbywalne, ale niegasnące wraz ze śmiercią uprawnionego, mogą wchodzić w skład majątku wspólnego. Jak wynika z przepisów ustawy z dnia 22.06.1995r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej dotyczących losu prawa do kwatery stałej, po śmierci żołnierza, któremu ją przydzielono (np. art. 41 ust. 4), prawo to nie wygasa wraz ze śmiercią żołnierza. Poza tym, jak wskazano wyżej, prawo do zamieszkiwania w kwaterze przysługuje niewątpliwie obojgu małżonkom, a zatem prawo do kwatery stałej nie jest prawem niezbywalnym, w rozumieniu art. 33 pkt 6 k.r.o., a skoro tak, to zgodnie z ogólną zasadą przewidzianą w art. 32 § 1 k.r.o., jeżeli zostało nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej, stanowi dorobek małżonków, podobnie jak prawo najmu czy spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, od których nie różni się w istotny sposób.

Mając powyższe na uwadze potwierdzić należy, że skoro prawo do kwatery zostało przydzielone pozwanemu B. G. (1) w czasie trwania wspólności ustawowej z powódką, weszło ono do ich majątku wspólnego i powódka była współuprawniona nie tylko do korzystania z tego prawa, lecz także do nabycia go na preferencyjnych zasadach przewidzianych w art. 56 i 58 ustawy z dnia 22.06.1995r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej. Dopóki zatem wspólność tego prawa nie została zniesiona w wyniku podziału majątku wspólnego stron, oboje byli małżonkowie byli uprawnieni do korzystania z niego oraz do nabycia go w trybie i na zasadach przewidzianych w powyższych przepisach.

Dodać można jeszcze, że niczego tu nie zmieniło uchylenie art. 28 ustawy z dnia 22.06.1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej w wyniku nowelizacji z 2004 r. Jak bowiem stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 21 grudnia 2006 r. III CZP 131/06, uchylenie tego przepisu nie wprowadziło zmian w zakresie uregulowania stosunku prawnego powstałego w wyniku przydzielenia kwatery i również po uchyleniu go rozwiedziony małżonek nie może być uznany za osobę zajmującą kwaterę bez tytułu prawnego. Uchylenie powyższego przepisu, który regulował sposób korzystania z kwatery po rozwodzie i w niektórych sytuacjach przewidywał prawo byłego małżonka do otrzymania lokalu zamiennego albo prawo obojga byłych małżonków do jednego lokalu zamiennego lub ekwiwalentu pieniężnego, niczego nie zmieniło w kwestii przynależności do majątku wspólnego przydzielonego prawa do kwatery stałej. Uchylone zostały jedynie (na okres do kolejnej nowelizacji z 2010 r.) przewidziane dotychczas w ustawie obowiązki (...) wobec byłych małżonków w sytuacji rozwodu żołnierza, któremu przydzielono kwaterę stałą. Nie zmieniło natomiast wskazanych wyżej regulacji przesądzających o wejściu w skład majątku wspólnego małżonków prawa do przydzielonej jednemu z nich w czasie trwania małżeństwa kwatery stałej wraz z ekspektatywą nabycia tego lokalu na preferencyjnych warunkach przewidzianych w ustawie.

Akceptując w pełni przedstawione wyżej rozważania Sądu Najwyższego Sąd w niniejszej sprawie stoi na stanowisku, że skoro prawo do przydzielonej jednemu z małżonków w czasie trwania małżeństwa kwatery stałej wraz z ekspektatywą nabycia tego lokalu na preferencyjnych warunkach przewidzianych w ustawie, wchodzi w skład majątku wspólnego, zaś w przypadku powódki i pozwanego podział majątku (przynajmniej w zakresie tego prawa) nie został przeprowadzony – sprzedaż lokalu tylko jednemu z byłych małżonków jest czynnością prawną nieważną. Pozwany ad.2 Skarb Państwa- (...) nie dopełnił bowiem obowiązków wynikających z ustawy w kwestii rozdziału mieszkań pomiędzy byłymi małżonkami. Działania (...), który ofertę wykupu kwatery w 2010r. skierował tylko do pozwanego ad.1 B. G. (2) informując go, że jest wyłącznie uprawniony do nabycia tego prawa i jednoczenie odmawiając z tych samych powodów uwzględnienia wniosku powódki pochodzącego z roku 2007r., stanowi bez wątpienia naruszenie przepisów ustawy z dnia 22.06.1995r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej w kwestii wykupu kwater wojskowych. A co za tym idzie, z uwagi na to, że przepis art. 55 ustawy przewiduje, że lokale mieszkalne mogą by sprzedawane, pod rygorem nieważności, wyłącznie na zasadach określonych w ustawie, zaskarżona czynność prawna jest nieważna.

Byli małżonkowie mogliby w takiej sytuacji „zrealizować” wspólną ekspektatywę jedynie nabywając lokal razem jako współwłaściciele, bądź też jeden z nich mógłby nabyć lokal za zgodą drugiego ( art. 199 k.c. w zw. z art. 46 k.r.i o. i art. 1035 k.c.). Niewątpliwie w niniejszej sprawie zgody takiej nie było, a zatem zawarta umowa jako sprzeczna z prawem jest nieważna (art. 58 k.c.).

Rozstrzygnięcie o kosztach w punkcie II i III sentencji wyroku oparto na dyspozycji art. 98 k.p.c. w zw. 105 k.p.c., zgodnie z którym współuczestnicy sporu zwracają koszty procesu w częściach równych. W niniejszej sprawie współuczestnictwo pozwanych, jako stron umowy kwestionowanej przez powódkę było konieczne, jednocześnie brak podstaw do przyjęcia po ich stronie odpowiedzialności solidarnej lub in solidum. Tym samym koszty zastępstwa prawnego powódki przez pełnomocnika ustalone w kwocie 7 217 zł oraz koszty uiszczonej opłaty sądowej od pozwu w wysokości 1 000zł powinni oni ponieść w częściach równych.

W tym samym stosunku powinni ponieść koszty brakującej opłaty sądowej od pozwu (12 848 zł), od której powódka w części była zwolniona ( pkt III wyroku).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE