UZASADNIENIE

J. R. wniósł odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. z dnia 6 września 2011 r. odmawiającej przyznania wnioskodawcy prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2011 r. Sąd Okręgowy w Opolu zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 29 sierpnia 2011 r., uznając za udowodniony okres pracy w warunkach szczególnych od 3 marca 1986 r. do 31 grudnia 1998 r. w Zakładach (...) w P., z wyłączeniem okresów pobierania zasiłku chorobowego po 14 listopada 1991 r.

Rozstrzygniecie to Sąd oparł o następująco ustalony stan faktyczny:

J. R., urodzony w dniu (...), pobierający obecnie zasiłek dla bezrobotnych, 29 lipca 2011 r. złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Na podstawie przedłożonej dokumentacji ZUS ustalił, że wnioskodawca w dniu 29 sierpnia 2011 roku ukończył 60 lat życia, nie pozostaje w stosunku pracy, nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego, na dzień 1 stycznia 1999 r. wykazał 28 lat i 5 miesięcy okresów składkowych i nieskładkowych, jednakże nie posiada na tę datę co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, a jedynie 5 lat 7 miesięcy i 2 dni takich okresów zatrudnienia.

Do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach ZUS uwzględnił okresy zatrudnienia od dnia 1 sierpnia 1980 r. do dnia 28 lutego 1982 r. i od dnia 1 marca 1982 r. do dnia 2 marca 1986 r. w Zakładach (...) Spółce Akcyjnej w P..

Decyzją z dnia 6 września 2011 r. organ rentowy odmówił przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury, z uwagi na nieudowodnienie przez wnioskodawcę 15 lat pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze. Organ rentowy nie uznał za pracę w takich warunkach zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku zastępcy kierownika w przędzalni i kierownika przędzalni w okresie od 3 marca 1986 r. do 31 grudnia 1998 r.

J. R. w okresie od 1 sierpnia 1980 r. do dnia 31 maja 2011 r. był zatrudniony w Zakładach (...) w P., przy czym od 1 sierpnia 1980 r. do 28 lutego 1982 r. pracował na stanowisku ślusarza remontowego, od 1 marca 1982 r. do 2 marca 1986 r. - na stanowisku mistrza oddziału przygotowawczego, od 3 marca 1986 r. do 31 marca 1990 r. - na stanowisku zastępcy kierownika przędzalni i od 1 kwietnia 1990 r. do 31 grudnia 1998 r.- na stanowisku kierownika przędzalni. Przędzalnia, w której pracował J. R., położona była w miejscowości P. odległej o 26 km od biura firmy mieszczącego się w P.. Przędzalnia miała własne biuro z personelem, w tym służby kadrowe, związane z planowaniem oraz rozliczeniowe, które w znaczącym zakresie zastępowały służby kierownicze w wykonywaniu wszelkich obowiązków biurowych.

J. R. posiadał pełne przygotowanie zawodowe do pracy w zakładach przemysłu bawełnianego, bowiem przed podjęciem zatrudnienia w (...) w P. przez 11 lat pracował w (...) Fabryce (...) w Z. na stanowisku montera maszyn włókienniczych. Zdobyte tam doświadczenie, jak również praca na stanowisku ślusarza remontowego i mistrza oddziału przygotowawczego w (...) miało istotny wpływ na zakres jego obowiązków na stanowiskach kierowniczych w przędzalni tego zakładu pracy.

Zakres obowiązków wnioskodawcy po objęciu przez niego stanowiska zastępcy kierownika przędzalni sprecyzowany został w bardzo szczegółowy sposób na 4 stronach maszynopisu. Ogólnie rzecz biorąc był on odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie maszyn, ich stan techniczny, przeprowadzanie remontów, konserwacji, zaopatrzenia w części zamienne. Uczestniczył też w ustawianiu maszyn według wymaganych parametrów, a nadto w uruchamianiu przędzarek. Tych ostatnich maszyn było 18, w każdej z nich było 200 punktów przędnych, tj. łącznie 3600 punktów do uruchomienia.

Uruchamianie przędzarek po ich wyłączeniu trwało 3-4 godziny. Wnioskodawca posiadał też kwalifikacje do remontu zgrzeblarek, gdzie istotne było ustawienie elementów roboczych względem siebie z dokładnością do setnych części milimetra. Wprawdzie prace te nie należały do obowiązków zastępcy kierownika ani też kierownika przędzalni, ale wnioskodawca prace te wykonywał. Wymagało to ogromnej precyzji. Zgrzeblarek było 18, a przegląd każdej z nich wykonywany był 2 razy w miesiącu. Konieczność dbałości o stan techniczny maszyn na przędzalni, takich jak trzeparki, zgrzeblarki, rozciągarki, wymuszała obecność wnioskodawcy na wydziale przy stanowiskach pracowników zatrudnionych jako trzepacze, zgrzeblarze, rozciągacze, pracownicy transportu wewnętrznego. Wnioskodawca nadzorował też prace mistrzów zatrudnionych w tych wydziałach. Ponadto J. R. miał uprawnienia do klasyfikacji bawełny i sporządzania mieszanek bawełny. Chodziło przy tym o sporządzenie takiego układu mieszanek bawełny, aby wyszedł produkt, jak najlepszej jakości i w odpowiedniej kolorystyce. Rozcinało się bele bawełny i na podstawie próbek należało stworzyć mieszankę. Wnioskodawca uczestniczył w sporządzaniu mieszanek bawełny. Do obowiązków zastępcy kierownika przędzalni należało nadto dopilnowanie całego procesu produkcyjnego na poszczególnych etapach, w tym całości produktów z poszczególnych maszyn, tj. trzeparek, zgrzeblarek, rozciągarek.

Do obowiązków zastępcy kierownika przędzalni należał też współudział w opracowywaniu planów produkcyjnych, zaopatrzenia, jakości, inwestycji, kapitalnych remontów, itp., wyliczanie zużycia surowców dla poszczególnych asortymentów produkcji, analiza wykonania planów. Niewątpliwie wnioskodawca w pewnym zakresie uczestniczył przy tych pracach i był za nie odpowiedzialny, jednakże w znaczącej części prace te wykonywane były przez pracowników biura przędzalni.

Objęcie obowiązków kierownika przędzalni wiązało się z przejęciem przez J. R. odpowiedzialności za funkcjonowanie całej przędzalni, w tym zabezpieczenie w surowiec, składanie zamówień, planowanie produkcji. Pisemny zakres jego obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności zawiera 6 stron maszynopisu. W rzeczywistości zakres obowiązków wnioskodawcy zwiększył się w stosunku do okresu, gdy zajmował stanowisko zastępcy kierownika przędzalni. W dalszym ciągu uczestniczył bowiem w przygotowaniu mieszanek bawełny i klasyfikował surowiec. W celach oszczędnościowych zakład kupował bawełnę gorszej jakości, z której chciał uzyskać jak najlepszy produkt finalny. Wymagało to pełnienia nadzoru ze strony kierownika niemal przy każdym stanowisku pracy. Wnioskodawca w dalszym ciągu uczestniczył też przy przeglądach zgrzeblarek i nadzorował remonty z uwagi na posiadane w tym względzie kwalifikacje.

Taki zakres faktycznie wykonywanych prac wymuszał niemal stałą obecność wnioskodawcy na wydziale przędzalni w trakcie produkcji przy stanowiskach, na których zatrudnieni byli trzepacze, zgrzeblarze, rozciągacze, przędzarze, pracownicy transportu.

Zakłady (...) w P. zamieściły w wykazie stanowisk, na których w tym zakładzie praca wykonywana jest w warunkach szczególnych zarówno stanowisko zastępcy kierownika przędzalni, jak też kierownika przędzalni przyporządkowując je do wykazu A działu XIV poz. 24 rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. oraz zarządzenia Nr 19 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z 6.08.1983 r.

Wnioskodawca otrzymał od (...) świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym okres zajmowania stanowiska zastępcy kierownika przędzalni od 3.03. 1986 r. do 31.03.1990 r. oraz okres zajmowania stanowiska kierownika przędzalni od 1.04.1990 r. do 31.12.2008 r. zaliczony został do okresu pracy w warunkach szczególnych.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione. Zebrany w sprawie materiał dowodowy wykazał, że zakres obowiązków wnioskodawcy w okresie od 3 marca 1986 r. do 31 grudnia 1998 r. obejmował czynności wymienione w pkt. 24 działu XIV załącznika A do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. – tj. kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji oraz dozór inżynieryjno-techniczny na wydziale przędzalni będącym w ruchu, w którym jako podstawowe były wykonywane prace w szczególnych warunkach. Wnioskodawca legitymuje się stażem 15 lat pracy w szczególnych warunkach, niezbędnym do uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Stanowi to podstawę do zmiany zaskarżonej decyzji.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy, zarzucając:

-: naruszenie prawa materialnego, poprzez nieprawidłowe zastosowanie art. 32 i 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (w związku z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a także błędne ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy w Opolu, a dotyczące wykonywania przez wnioskodawcę pracy w warunkach szczególnych w okresie wskazanym w sentencji wyroku.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku poprzez oddalenie odwołania, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja organu rentowego jest nieuzasadniona.

J. R. urodził się 29 sierpnia 1951 r.

Zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (ust. 2).

Wnioskodawca ubiegał się o przyznanie świadczenia po osiągnięciu wieku określonego w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – tj. wynoszącego 60 lat. Warunkiem uzyskania prawa do emerytury w tym wieku jest nadto wykazanie przez ubezpieczonego, w myśl § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43), iż ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymienionej w Wykazie A, stanowiącym załącznik do powołanego rozporządzenia. Praca w szczególnych warunkach musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Spór w niniejszej sprawie dotyczył wykazania przez wnioskodawcę wymaganego powołanym przepisem stażu pracy w warunkach szczególnych. Sąd Okręgowy po przeprowadzeniu postępowania dowodowego uznał, iż wnioskodawcy doliczyć należy do stażu pracy w warunkach szczególnych okres pracy od 3 marca 1986 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku zastępcy kierownika oraz kierownika przędzalni w Zakładach (...) w P.. Wnioskodawca w okresie tym sprawował bezpośrednio dozór techniczno-inżynieryjnego na wydziale przędzalni.

Stanowisko Sądu Okręgowego w tym zakresie należy uznać za trafne. Praca wnioskodawcy w spornym okresie istotnie winna być uznana za pracę wymienioną w wykazie A dziale XIV, stanowiącym załącznik rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., pod pozycją 24.

Pod pozycją tą wymieniona jest kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Na wstępie należy zauważyć, że w judykaturze Sądu Najwyższego podkreśla się jednolicie, iż przewidziane w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo.

Podzielając takie rozumienie instytucji emerytury z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, należy stwierdzić, że określonymi w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia czynnościami ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno - technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Ocena, czy określona kontrola bądź dozór stanowiły pracę w szczególnych warunkach, uzależniona jest od stwierdzenia narażenia ubezpieczonego na czynniki istniejące na stanowiskach pracy podwładnych zatrudnianych w szczególnych warunkach. Od kontrolującego czy dozorującego wymaga się, aby praca z pkt. 24 była wykonywana stale i pełnym wymiarze czasu pracy na danym stanowisku (§ 2 rozporządzenia). Nie chodziłoby więc o sam funkcjonalny związek pracy kierownika z prowadzonym zakładem (produkcją), którego częścią z istoty jest nadzór, jednak o związanie z pracą na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Trafnie wskazuje Sąd Okręgowy, iż zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala na uznanie, że wnioskodawca kierował pracą działu przędzalni, sprawując bezpośredni nadzór nad pracownikami wykonującymi pracę w warunkach szczególnych i czynił to stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wnioskodawca był zatem bezpośrednio narażony na szkodliwe dla zdrowia czynniki, co jest podstawą do zaliczenia tego rodzaju dozoru do prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Na taki charakter pracy wnioskodawcy wskazują przede wszystkim świadkowie, jak również dokumentacja pracownicza, przede wszystkim szczegółowy zakres obowiązków znajdujący się w aktach osobowych.

Tym samym wskazywany okres pracy od 3 marca 1986 r. do 31 grudnia 1998 r. w Zakładach (...) w P. stanowi pracę w szczególnych warunkach, której wykonywanie uprawnia do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wielu emerytalnym.

Po zaliczeniu wskazanego okresu do pracy w warunkach szczególnych staż pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych przekracza wymagany okres 15 lat. Wnioskodawca spełnia przesłanki do uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację organu rentowego jako bezzasadną.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE