UZASADNIENIE

W pozwie, który wpłynął do Sądu Okręgowego w Łodzi w dniu 29 stycznia 2014 r., powód W. K. wniósł o zasądzenie od pozwanego (...) S.A. w W. kwoty 80.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć najbliższego członka rodziny, z ustawowymi odsetkami od dnia 2 października 2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania , w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych .

Uzasadniając podstawy faktyczne pozwu wskazano, iż w dniu 21 marca 2008 r. w P. miał miejsce wypadek komunikacyjny, w wyniku którego zmarł K. K.. Sprawcą przedmiotowego zdarzenia był A. D., posiadający ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej w pozwanym towarzystwie, a który został za popełnienie przestępstwa z art. 177 § 1 i § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. skazany prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Pabianicach z dnia 27 września 2010 r. w sprawie o sygnaturze akt II K 220/08.

Na skutek wypadku W. K. stracił ojca. Chłopiec miał wówczas 13 lat i chodził do I klasy gimnazjum. Po śmierci K. K., powód miał problemy w szkole, pogorszyły się jego wyniki w nauce, stał się nadpobudliwy. W jego zachowaniu widoczne były zaburzenia emocjonalne (silny lęk, płaczliwość, nierealistyczne obawy, silny lek przed przebywaniem w samotności). Ból, cierpienie i poczucie bezsilności małoletniego spotęgował fakt, iż nie był obecny na pogrzebie swojego ojca – przebywał wówczas w szpitalu z uwagi na doznane wielomiejscowe urazy i złamanie kończyn. Jako 12-letni chłopiec , powód nie potrafił zrozumieć przedwczesnego odejścia ukochanego ojca. Małoletni utracił poczucie bezpieczeństwa, wsparcie i opiekę ze strony K. K., który był dla chłopca autorytetem ( pozew W. K. k. 2-6)

W dniu 29 stycznia 2014 r. G. K. reprezentowana przez przedstawicielkę ustawową – matkę B. S. - złożyła w Sądzie Okręgowym oparty na tej samej podstawie faktycznej pozew przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę kwoty 80.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć najbliższego członka rodziny, z ustawowymi odsetkami od dnia 2 października 2013 r. do dnia zapłaty oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych .

Na skutek wypadku z 21.03.2008 r. małoletnia G. K. utraciła ojca. Dziewczynka bardzo przeżyła śmierć K. K., z którym była bardzo zżyta. Powódka narzekała na koszmary senne, napięcie emocjonalne i drażliwość. Powyższe zaburzenia powodowały znaczne pogorszenie samopoczucia, stany gorączkowe oraz bóle głowy i brzucha. Ból, cierpienie i poczucie bezsilności małoletniej spotęgował fakt, iż nie była ona obecna na pogrzebie swojego ojca – przebywała wówczas w szpitalu z uwagi na doznane wielomiejscowe urazy.

(pozew G. K. k. 2-6 załączonych akt sprawy II C 137/14 tutejszego Sądu)

Sąd Okręgowy w Łodzi postanowieniem wydanym w dniu 7 lutego 2014 r. postanowił połączyć sprawę z powództwa G. K. przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę ze sprawą II C 136/14 z powództwa W. K. przeciwko (...) S.A. w W. o zapłatę, do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia (postanowienie - k. 10 załączonych akt sprawy II C 137/14).

W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Zdaniem pozwanego ubezpieczyciela, w okolicznościach sprawy (wypadek miał miejsce przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c., tj. przed 3.08.2008 r.) roszczenie o zadośćuczynienie w związku ze śmiercią ojca powodów nie ma podstaw, i to zarówno w oparciu o art. 446 § 4 k.c., jak i art. 448 k.c. Decydujące znaczenie dla oceny materialno-prawnych podstaw roszczenia ma bowiem data zaistnienia czynu niedozwolonego tj. data wypadku. ze względu na brak przepisów międzyczasowych i istnienie generalnej zasady nieretroakcji ustawy, wynikającej z art. 3 k.c. przyjąć należy, że przepis art. 446 § 4 k.c. należy stosować tylko w tych przypadkach, gdy czyn niedozwolony, będący źródłem zobowiązania, zaistnieje po jego wejściu w życie. W dacie wypadku przepis ten nie obowiązywał. Wszedł bowiem w życie w dniu 3.08.2008 r. Ustawa wprowadzająca ten przepis nie zawiera żadnych przepisów międzyczasowych, stąd na postawie art. 3 k.c. należy przyjąć, że nie działa wstecz.

W odcenie pozwanego, materialno-prawną podstawą przedmiotowego roszczenia nie może także być art. 448 k.c. a koronnym argumentem przemawiającym za taką tezą jest fakt wprowadzenia do porządku prawnego art. 446 § 4 k.c. Uzasadnieniem dla jego wprowadzenia było bowiem istnienie luki w prawie polegającej na niemożności zasądzenia zadośćuczynienia w przypadkach podobnych jak w niniejszej sprawie, której to luki nie można było wypełnić poprzez zastosowanie art. 448 k.c. Zdaniem ubezpieczyciela, nie można zgodzić się z tezą, że art. 448 k.c. pozwala na zasądzenie zadośćuczynienia za naruszenie każdego dobra osobistego. Gdyby tak było to, zakładając racjonalność ustawodawcy, zbędne byłoby nie tylko wprowadzenie do kodeksu art. 446 § 4 k.c. ale nawet istnienie art. 445 k.c. Wszak spowodowanie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia stanowi naruszenie dobra osobistego, jakim jest zdrowie.

Przepisy art. 445 i 446 § 4 k.c. należy traktować jako lex specialis w stosunku do regulacji zawartej w art. 448 k.c. Regulują one w sposób kompleksowy i wyczerpujący kwestię naprawienia szkody niemajątkowej - krzywdy, w przypadku uszkodzenia ciała, wywołania rozstroju zdrowia, a więc w przypadku naruszenia szczególnych dóbr osobistych. Art. 448 k.c. stosuje się w przypadku naruszenia innych dóbr osobistych.

Pozwany podkreślił, że w polskim systemie prawa cywilnego zasadą jest, że odszkodowanie z tytułu szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym /w tym szkody niemajątkowej/ przysługuje wyłącznie osobie przeciw której taki czyn został skierowany /por. np. wyrok SN z 4 lipca 1969, ICR 116/69, OSNCP 1970, z. 5, poz. 87; z dnia 7 listopada 1984, II CZ 402/84, LEX nr 8645; z dnia 13 X 1987, IV CR 266/87, OSNCP 1989, z. 9, poz. 142/. Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest unormowanie zawarte w art. 446 § 3 k.c. i obecnie od dnia 3 sierpnia 2008 r. również w art. 446 § 4 k.c., przyznające określone uprawnienia osobie najbliższej zmarłego. Wobec istnienia szczegółowego przepisu prawa nie można stosować przepisów art. 24 i następnych k.c. nawet w sytuacji, gdy aktualnie obowiązujące przepisy zezwalają na przyznanie zadośćuczynienia w związku ze śmiercią bliskiej osoby. Gdyby stosowanie przepisów dotyczące ochrony dóbr osobistych należało rozszerzyć obejmując nimi bliskich osoby zmarłej wskutek czynu niedozwolonego, ustawodawca nie dokonywałby nowelizacji art. 446 przez dodanie § 4 uprawniającego osoby bliskie zmarłemu do żądania zadośćuczynienia za wyrządzoną krzywdę. Tymczasem takie rozszerzenie zakresu stosowania art. 446 k.c. nastąpiło.

Biorąc powyższe pod uwagę, pozwany postulował, że roszczenie powodów nie jest usprawiedliwione co do zasady .

Z ostrożności procesowej pozwany, zarzucił, że roszczenie powodów jest nadmiernie wygórowane.

Zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych, przewidziane w art. 448 k.c. nie ma wyłącznie charakteru kompensacyjnego, lecz kompensacyjno-represyjny i jest tylko jednym ze środków usunięcia skutków naruszenia dobra osobistego, w przeciwieństwie do zadośćuczynienia przewidzianego w art. 446 § 4 k.c., który ma charakter wyłącznie kompensacyjny. Na taki charakter zadośćuczynienia z art. 448 k.c. wskazuje całość regulacji służących ochronie dóbr osobistych, gdzie przewidziane środki nie tylko mają usunąć skutki naruszenia, ale wyraźnie dać satysfakcję moralną poszkodowanemu i napiętnować sprawcę naruszenia. Powodowe żyją w pełnej rodzinie, ich matka wyszła ponownie za mąż i wspólnie z ojczymem opiekują sie dziećmi, wspierają je. Dodatkowo pozwany podniósł, że po zgłoszeniu szkody przeprowadził postępowanie likwidacyjne, łącznie wypłacając członkom rodziny zmarłego kwotę 356.773,00 zł.

Na rzecz powodów pozwany wypłacił po 100.000 zł odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci ojca wraz z ustawowymi odsetkami (z uznania 45.000 zł oraz z orzeczenia Sądu Rejonowego w Pabianicach w sprawie I C 378/08 - 55.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami) - łącznie 111.365.15 zł oraz wypłaca miesięczną rentę alimentacyjną po 550 zł.

Przy ustalaniu stosownego odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci ojca, wobec tego, że brak było uregulowania art. 446 § 4 k.c., zastosowano szeroką wykładnię pojęcia „znacznego pogorszenia sytuacji życiowej” i przyznane odszkodowanie nie służyło wyłącznie kompensacie szkody majątkowej, ale przede wszystkim uwzględniało osłabienie aktywności życiowej wynikające z bólu i cierpienia po stracie osoby najbliższej oraz brak wsparcia i pomocy w przyszłości.Tym samym przyznane odszkodowanie zawierało elementy zadośćuczynienia, więc ponowne dochodzenie roszczenia jest nieuprawnione.

Nadto, strona pozwana wskazała, że zgłoszenie roszczenia zadośćuczynienia w oparciu o przepis art. 448 k.c. nastąpiło 6.09.2013r.

(odpowiedzi na pozew k. 20-25, k. 67-72)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 21 marca 2008 roku na ulicy (...) w P. miał miejsce wypadek komunikacyjny, w przebiegu którego doszło do czołowego zderzenia dwóch pojazdów: F. (...) o nr rej (...), kierowanego przez znajdującego się pod wpływem alkoholu A. D. oraz F. (...) o nr rej. (...), kierowanego prawidłowo przez K. K.. W wyniku zdarzenia K. K. poniósł śmierć na miejscu, a będący pasażerami auta - jego żona B. K. oraz dzieci: W. K. i G. K., doznali licznych obrażeń ciała (bezsporne).

A. D. w dacie zdarzenia posiadał ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych w pozwanym zakładem ubezpieczeń (bezsporne).

Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Pabianicach dnia 27 września 2010 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt II K 220/08, A. D. został uznany za winnego tego, że w dniu 21 marca 2008 r. w P. na ul. (...) umyślnie naruszył zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym przez to, że kierując samochodowym marki F. (...) o nr rej. (...), będąc w stanie nietrzeźwości – 0,64 mg/l alkoholu w wydychanym powietrzu, wbrew treści art. 45 ust. 1 i art. 19 ust. 1 prawa o ruchu drogowym, nie zachował należytych środków ostrożności, nie dostosował prędkości prowadzonego przez siebie pojazdu do warunków, w jakich ruch się odbywał, w następstwie czego na łuku drogi stracił panowanie nad samochodem, zjechał na przeciwległy pas ruchu doprowadzając do zderzenia czołowego z jadącym z przeciwka samochodem marki F. (...) o nr rej. (...) kierowanym przez K. K., którego pasażerami nadto byli: B. K. oraz małoletni W. K. i G. K., w wyniku czego pokrzywdzony K. K. na skutek odniesionych obrażeń wielonarządowych zmarł na miejscu zdarzenia, a B. K. doznała złamania licznych żeber z krwiakiem jamy opłucnej, pęknięcia śledziony z następowym jej usunięciem, stłuczeniem głowy z następowym obrzękiem mózgu, które to obrażenia przy uwzględnieniu bardzo ciężkiego stanu ogólnego i wstrząsu krwotocznego należy traktować jako chorobę realnie zagrażającą życiu w rozumieniu art. 156 k.k., a małoletni W. i G. K. doznali obrażeń, które spowodowały naruszenie czynności narządów ich ciał na czas trwający dłużej niż 7 dni , to jest czynu wyczerpującego dyspozycje art. 177 § 1 i § 2 k.k. w zw. z art. 178 § 1 k.k. (wyrok w sprawie II K 220/08 Sądu Rejonowego w Pabianicach – k. 129 załączonych akt likwidacji szkody nr (...)).

W chwili wypadku W. K. miał prawie 13 lat, a G. K. – niespełna 9 lat (odpisy skrócone aktów urodzenia k. 17, k. 31 odw. załączonych akt likwidacji szkody nr (...)).

Dziewczynka była świadoma podczas wypadku, chłopiec był nieprzytomny. Po wypadku były przestraszone i płakały, pytały nieustannie gdzie są mama i tata. O śmierci ojca dzieci dowiedziały się od babci przed pogrzebem, w którym nie mogły uczestniczyć. Wcześniej fakt śmierci ojca był przed nimi ukrywany.

Po śmierci K. K. powódka mało mówiła o ojcu, unikała poruszania tego tematu, każda rozmowa o tacie kończyła się płaczem dziewczynki. Małoletnia tęskniła za ojcem, postawiła na honorowym miejscu w swoim pokoju jego zdjęcie, często werbalizowała tęsknotę za jego obecnością. Po przeprowadzce G. umieściła fotografię w swoim pokoju w nowym domu (zeznania M. B. – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:13:33, 00:21:05).

Rodzina K. przed tragedią funkcjonowała zgodnie. B. K. i K. K. pracowali zawodowo. K. K. uczestniczył w procesie wychowania dzieci i miał z nimi bardzo dobre relacje. Z racji posiadanych zdolności plastycznych, pomagał córce w tworzeniu kronik szkolnych. Na ścianach w domu wiszą obrazy namalowane przez K. K., G. odziedziczyła talent po ojcu. Mężczyzna był oczytany, pomagał dzieciom w odrabianiu lekcji i chętnie spędzał z nimi wolny czas podczas organizowanych przez siebie wycieczek. K. K. nauczył syna wędkarstwa, obaj pasjonowali się również motoryzacją. W roku, w którym wydarzył się wypadek, rodzina miała wyjechać razem na wakacje za granicę, została uiszczona zaliczka, która przepadła.

W. K. po śmierci ojca przestał się uczyć, buntował się, niegrzecznie odzywał do matki i był nieposłuszny. Na skutek problemów z nauką powód dwa razy nie zdał do następnej klasy. Chłopcu brakowało wsparcia ojca, który stanowił dla niego autorytet.

(zeznania M. B. – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:18:30, 00:24:46, zeznania przedstawicielki ustawowej powódki B. S. – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:38:15, 00:43:06, zeznania W. K. - protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:52:26, , 00:54:31 , zeznania J. P. - protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:30:45, 00:32:34).

Wiosną 2008 roku G. K. przystąpiła do pierwszej komunii świętej. Uroczystość była smutna, dziewczynka poruszała się jeszcze o kulach. Podczas pieśni dla rodziców w kościele, powódka rozpłakała się (zeznania M. B. – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:25:58, zeznania przedstawicielki ustawowej powódki B. S. – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:43:06, zeznania J. P. - protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:32:34).

Matka powodów B. K. dwa lata po śmierci K. K. wyszła ponownie za mąż i obecnie nosi nazwisko S. (odpis skrócony aktu małżeństwa k. 19).

Rodzina przeprowadziła się do samodzielnego domu i obecnie wszyscy czworo zamieszkują w domu w R.. Relacje ojczyma z powodami układają się dobrze, ale nie jest to taka więź jak z ojcem. Dzieci nie sprawiają już kłopotów wychowawczych. Rodzina mieszka blisko cmentarza w R., dzieci raz na tydzień odwiedzają grób ojca, często go wspominają i odnoszą swoje decyzje do tego, jak postąpiłby K. K.. Obecnie G. K. uczy się w gimnazjum, a W. K. – kontynuuje edukację w prywatnym liceum w Ł. i jednocześnie pracuje (zeznania J. P. – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:34:36, zeznania B. S. – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:47:57, 00:50:01, zeznania powoda W. K. – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:54:31, zeznania M. bednarskiej – protokół rozprawy z 30.04.2014 r. – 00:19:59, 00:23:27).

We wrześniu 2008 roku strona pozwana wypłaciła na rzecz W. i G. K. kwoty po 45.000 zł tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej (art. 446 § 3 k.c.), zaś na rzecz B. K. – kwoty : 45.000 zł tytułem odszkodowania oraz 6.043 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu K. K. (art. 446 § 1 k.c.), o czym poszkodowania zostali zawiadomieni pismem z 5.09.2008 r. (operat szkodowy z 5.09.2008 r. – k. 39, pismo z 5.0..2008 r. – k. 40 załączonych akt likwidacji szkody nr (...)).

W dniu 24.09.2008 r. ubezpieczyciel przyznał nadto B. K. kwotę 8.730 zł tytułem zawrotu kosztów nagrobka (pismo z 24.09.2008 r. k. 47 załączonych akt likwidacji szkody nr (...)).

W dniu 30 września 2009 r. W. K. i G. K. pozwany przyznał rentę alimentacyjną w wysokości po 550 zł miesięcznie od 1.04.2008 r. do ukończenia przez poszkodowanych 18 roku życia (pismo z 30.09.2009 r. k. 66, pismo z 14.09.2009 r. – k. 66 odw. - załączonych akt likwidacji szkody nr (...)).

Sąd Rejonowy w Pabianicach prawomocnym wyrokiem z dnia 24 lutego 2009 r., wydanym w sprawie o sygnaturze akt I C 376/08 z powództw: B. K., G. K. i W. K. przeciwko (...) S.A. Oddziałowi Okręgowemu w Ł. zasądził od pozwanego: na rzecz W. K. oraz G. K. kwoty po 55.000 zł , a na rzecz B. K. – kwotę 15.000 zł - z ustawowymi odsetkami od dnia 20 września 2008 r. do dnia zapłaty.

Powyższe kwoty Sąd zasądził z tytułu znacznego pogorszenia się sytuacji życiowej powodów po śmierci K. K. w wypadku z dnia 21 marca 2008 r., to jest na podstawie art. 446 § 3 k.c.

Sąd Rejonowy w Pabianicach ustalił, że w wyniku śmierci ojca powodów, ich sytuacja życiowa uległa pogorszeniu ponad przeciętnemu i ustalił należnego odszkodowania, uwzględniając że chwili śmierci K. K. miał 41 lat i był osobą zdrową i zaradną. Sąd uznał, ze wykonywałby dorywcze prace budowlane przez co najmniej 10 najbliższych lat, z których osiągnąłby dochód w kwocie około 300.000 zł, zaś z wynagrodzenia minimalnego osiągnąłby w ciągu 10 lat osiągnąłby dochód w wysokości 96.000 zł. Biorąc pod uwagę stały wzrost cen za usługi oraz wzrost pensji minimalnej, Sąd uznał, że dochód ten systematycznie winien się powiększać i przyjął do obliczeń okres 10 lat, mając na uwadze wiek powodów i przewidywany okres łożenia na nie w związku z nauką. Dlatego też, uwzględniając tylko utratę dochodów (bez zaoszczędzonych kosztów remontów i prac osobistych|), Sąd przyjął, że żądania powodów są niewygórowane (łączna kwota odszkodowania dla powodów – 260.000 zł - jest niższa niż sama strata dochodu z prac dorywczych wykonywanych przez K. K.).

(wyrok k. 31-32, uzasadnienie k. 33-37 załączonych akt sprawy I C 376/08 Sądu Rejonowego w Pabianicach).

Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem wydanym w dniu 13 maja 2009 r. w sprawie o sygn.akt III Ca 439/09 oddalił apelację pozwanego od opisanego powyżej wyroku (wyrok k. 54, uzasadnienie k. 55-59 załączonych akt sprawy I C 376/08 Sądu Rejonowego w Pabianicach).

W piśmie z dnia 26 sierpnia 2013 r., które wpłynęło do pozwanego ubezpieczyciela w dniu 6 września 2013 r., W. i G. K. reprezentowani przez przedstawicielkę ustawową – matkę B. S., wnieśli o wypłacenie na rzecz każdego z nich kwoty po 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć ich ojca K. K., na podstawie art. 23 i 24 oraz art. 448 k.c., w terminie do dnia 1 października 2013 r. (pismo pełnomocnika powodów – k. 126-128, koperty k. 142-144 załączonych akt likwidacji szkody nr (...)).

Powyższy , bezsporny między stronami , stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych dowodów.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje :

Powództwo w odniesieniu do każdego z powodów okazało się zasadne w całości.

Zgodnie z art. 822 § 1-2 i 4 k.c. przez umowę ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej ubezpieczyciel zobowiązuje się do zapłacenia określonego w umowie odszkodowania za szkody wyrządzone osobom trzecim, wobec których odpowiedzialność za szkodę ponosi ubezpieczający albo ubezpieczony. Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, umowa ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej obejmuje szkody będące następstwem przewidzianego w umowie zdarzenia, które miało miejsce w okresie ubezpieczenia. Uprawniony do odszkodowania w związku ze zdarzeniem objętym umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej może dochodzić roszczenia bezpośrednio od ubezpieczyciela.

Kwestią sporu w sprawie niniejszej było istnienie podstawy prawnej zasądzenia na rzecz powodów zadośćuczynienia za krzywdę doznaną w związku ze śmiercią ich ojca K. K., która miała miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r., tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny i niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731), na mocy której do Kodeksu cywilnego został wprowadzony do art. 446 § 4.

Zdaniem strony pozwanej, takowej podstawy nie ma, ponieważ omawiana ustawa nowelizująca nie zawiera przepisów intertemporalnych, a zatem – zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 3 k.c. – nie ma mocy wstecznej i nie znajduje zastosowania do stanów faktycznych zaistniałych przed dniem jej wejścia w życie.

Takie stanowisko nie jest źródłem kontrowersji w judykaturze (patrz: wyrok SN z 25.05.2011 r. sygn. akt II CSK 537/10, Lex nr 846563, wyrok SN z 10.11.2010 r. sygn. II CSK 248/10). Sąd podziela to stanowisko i dlatego w zaistniałej sytuacji faktycznej powodowie nie mogą domagać się zadośćuczynienia na podstawie art. 446 § 4 k.c., albowiem śmierć ich ojca nastąpiła przed wejściem w życie tego przepisu.

Nie oznacza to jednak, że powodowie w związku z doznaną krzywdą powstałą na skutek śmierci rodzica nie może domagać się skutecznie zadośćuczynienia na podstawie innych przepisów.

Według brzmienia art. 446 k.c. sprzed zmiany z dnia 3 sierpnia 2008 r. roszczenia osób pośrednio poszkodowanych z tytułu czynu niedozwolonego zasadniczo sprowadzały się do możliwości żądania odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej. To unormowanie nie przewidywało natomiast zadośćuczynienia, które pojawiło się dopiero po nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 30 maja 2008 r. (Dz. U. Nr 116 z 2008 r. poz. 731).

Dodanie § 4 do art. 446 k.c. wywołało wątpliwości w zakresie relacji tego przepisu i art. 448 k.c., zgodnie, z którym w razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone, odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia.

Wątpliwości wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 27 października 2010 r., III CZP 76/10 (Biul. SN 2010, nr 10, s. 11, OSNC-ZD 2011, nr B, poz. 142), w której uznał, że najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 w związku z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 r.

Również w uzasadnieniu do wyroku z dnia 14 stycznia 2010 roku o sygn. akt IV CSK 307/09 Sąd Najwyższy podniósł, że spowodowanie śmierci osoby bliskiej przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 116, poz. 731) mogło stanowić naruszenie dóbr osobistych najbliższych członków rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Nie ulega wątpliwości, że rodzina jako związek najbliższych osób, które łączy szczególna więź wynikająca najczęściej z pokrewieństwa i zawarcia małżeństwa, podlega ochronie prawa. Dotyczy to odpowiednio ochrony prawa do życia rodzinnego obejmującego istnienie różnego rodzaju więzi rodzinnych. Dobro rodziny jest nie tylko wartością powszechnie akceptowaną społecznie, ale także uznaną za dobro podlegające ochronie konstytucyjnej. Artykuł 71 Konstytucji stanowi, że Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej ma obowiązek uwzględniania dobra rodziny. Dobro rodziny wymienia także art. 23 k.r.o., zaliczając obowiązek współdziałania dla dobra rodziny do podstawowych obowiązków małżonków. Więź rodzinna odgrywa doniosłą rolę, zapewniając członkom rodziny m.in. poczucie stabilności, wzajemne wsparcie obejmujące sferę materialną i niematerialną oraz gwarantuje wzajemną pomoc w wychowaniu dzieci i zapewnieniu im możliwości kształcenia. Należy, zatem przyjąć, że prawo do życia rodzinnego i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie na podstawie art. 23 i 24 k.c. Spowodowanie śmierci osoby bliskiej może, zatem stanowić naruszenie dóbr osobistych członków jej rodziny i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Za taką oceną przemawia dodatkowo art. 446 § 4 k.c., który zezwala obecnie na uzyskanie zadośćuczynienia od osoby odpowiedzialnej za śmierć osoby bliskiej bez potrzeby wykazywania jakichkolwiek dodatkowych przesłanek, poza wymienionymi w tym przepisie. Można, zatem przyjąć, że art. 446 § 4 w relacji do art. 448 k.c. poszerzył możliwość uzyskania zadośćuczynienia, co ma także znaczenie dla rozmiarów przyznawanego zadośćuczynienia. Wprowadzenie art. 446 § 4 k.c. nie powinno być natomiast rozumiane w ten sposób, że w dotychczasowym stanie prawnym art. 448 k.c. nie mógł stanowić podstawy przyznania zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej. Takie stwierdzenie oznaczałoby, że chwila, w której zaszło zdarzenie będące źródłem szkody, decydująca - zgodnie z wyborem ustawodawcy - o możliwości zastosowania art. 446 § 4 k.c., rozstrzygałaby definitywnie o istnieniu lub braku istnienia uprawnienia do uzyskania zadośćuczynienia za krzywdę spowodowaną śmiercią osoby bliskiej, bez względu na rodzaj tej krzywdy. Prowadziłoby to do radykalnego zróżnicowania sytuacji osób, które doznały krzywdy o podobnym charakterze, nawet w krótkich odstępach czasu, co jest trudne do zaakceptowania.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że wprowadzenie art. 446 § 4 k.c. doprowadziło jedynie do zmiany w sposobie realizacji roszczenia przez skonkretyzowanie osób uprawnionych do jego dochodzenia oraz przesłanek jego stosowania. Natomiast najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu, który miał miejsce przed dniem 3 sierpnia 2008 roku (wejście w życie art. 446 § 4 k.c.). Więź między rodzicami a dzieckiem jest wartością niematerialną "własną" rodziców, a skoro ona w utrwalonym już orzecznictwie uznana została jako ich dobro osobiste podlegające ochronie prawa cywilnego, to jednym ze środków tej ochrony jest norma wynikająca z art. 448 k.c. Więź emocjonalna łącząca osoby bliskie jest dobrem osobistym, a więc doznany na skutek śmierci osoby bliskiej uszczerbek może polegać nie tylko na osłabieniu jej aktywności życiowej i motywacji do przezwyciężania trudności, lecz jest także następstwem naruszenia tej relacji między osobą zmarłą a jej najbliższymi (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 2011 roku o sygn. akt I CSK 621/10 oraz z dnia 25 maja 2011 roku o sygn. akt II CSK 537/10).

Pogląd o dopuszczalności zastosowania art. 24 § 1 k.c. w zw. z art. 448 k.c. w przypadku roszczeń o zadośćuczynienie za śmierć osoby najbliższej wskutek popełnienia czynu niedozwolonego i uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia przed dniem 3 sierpnia 2008 r., tj. dniem, kiedy zaczął obowiązywać art. 446 § 4 k.c., należy uznać obecnie za ugruntowany w orzecznictwie (patrz m.in.: uchwała SN z dnia 22 października 2010 r., III CZP 76/10, LEX nr 604152; uchwała SN z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11, OSNC z 2012 r., z. 1, poz. 10; por. uchwała SN z dnia 20 grudnia 2012 r., III CZP 93/12, Biul. SN z 2012 r., z. 12, s. 11; por. wyrok SN z dnia 14 stycznia 2010 r., IV CSK 307/09, OSNCZD z 2010 r., z. 3, poz. 91; wyrok SN z dnia 11 maja 2011 r., I CSK 621/10, LEX nr 848128; wyrok SN z dnia 25 maja 2011 r., II CSK 537/10, LEX 846563; wyrok SN z dnia 15 marca 2012 r., I CSK 314/11, LEX nr 1164718; postanowienie SN z dnia 22 maja 2013 r., II CSK 695/12, niepubl.; wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 23 września 2005 r., I ACa 554/05, Pal. 9-10/2006 i z 14 grudnia 2007 r., I ACa 1137/07, LEX nr 466366; wyroki Sądu Apelacyjnego w Łodzi: z dnia 12 lipca 2012 r., I ACa 481/12, niepubl., z 23 grudnia 2013 r., I ACa 608/13, z 28 stycznia 2014 r., I ACa 941/13 ; z 7 marca 2014 r. , I ACa 1187/13; z 14 lutego 2014 r. , I ACa 1069/13; z 28 maja 2013 r., I ACa 98/13, z 29 stycznia 2014 r., I ACa 953/13; z 4 grudnia 2013 r. , I ACa 772/13; z 18 marca 2014 r., I ACa 1264/13; z 26 maja 2013 r., I ACa 37/13, z 29 sierpnia 2013 r. , I ACa 359/13 – opublikowane w portalu orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Łodzi).

Sąd orzekający w niniejszej sprawie podziela powyższe stanowisko Sądu Najwyższego, dlatego też rozważył czy w niniejszej sprawie zostały spełnione przesłanki z art. 448 k.c.

Do przesłanek odpowiedzialności na podstawie art. 448 k.c. zalicza się:

– naruszenie dobra osobistego, powodujące szkodę niemajątkową,

– związek przyczynowy między tym naruszeniem a szkodą niemajątkową, która spowodowana jest naruszeniem (por. G. Bieniek (w:) Komentarz..., s. 452).

Przesłanką odpowiedzialności art. 448 k.c. jest także nie tylko bezprawne, ale i zawinione działanie sprawcy naruszenia dobra osobistego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 grudnia 2002 roku, V CKN 1581/00).

Spełnienie ostatniej z wymienionych przesłanek nie budzi wątpliwości, bowiem bezsporne jest, iż przyczyną śmierci ojca stron było umyślne działanie A. D..

Ubezpieczony A. D. został uznany za winnego umyślnego naruszenia zasad bezpieczeństwa w ruchu drogowym i spowodowania zderzenia czołowego z samochodem kierowanym przez K. K., w następstwie czego ojciec powodów poniósł śmierć na miejscu. Sprawca znajdował się pod wpływem alkoholu , co samo w sposobie świadczy o istnieniu winy spowodowania szkody.

W wyniku śmierci K. K. doszło do naruszenia dobra osobistego powodów w postaci więzi rodzinnych z ojcem. Dla każdego człowieka śmierć osoby najbliższej jest jednym z najbardziej traumatycznych doświadczeń. Udziałem dzieci stały się cierpienia psychiczne będące wynikiem silnej więzi emocjonalnej, jaka łączyła ich z ojcem. W tym zakresie zeznania przedstawicielki ustawowej powódki B. S., M. B. i J. P. były ze sobą zbieżne – dla W. i G. K. ojciec był osobą bardzo ważną, wzorcem i autorytetem , stanowili kochającą się rodzinę, a strata K. K. była dla dzieci silnym ciosem i przeżyciem z pewnością traumatycznym. Źródłem negatywnych przeżyć psychicznych był również możliwości symbolicznego pożegnania się z ojcem podczas uroczystości pogrzebowych.

Tym samym należy uznać, iż zostały spełnione przesłanki z art. 448 k.c.

Nie można zgodzić się z argumentacją strony pozwanej, iż odszkodowanie za znaczne pogorszenie się sytuacji życiowej , zasądzone na rzecz powodów przez Sąd Rejonowy w Pabianicach w sprawie I C 376/08 na podstawie art. 446 § 3 k.c., uwzględniało również szkodę niemajątkową. Analiza uzasadnienia wyroku wydanego we wskazanej sprawie nie pozwala na zasadne przyjęcie takiego wniosku. Sąd szczegółowo analizował sytuację majątkową powodów, a w szczególności dochody uzyskiwane przez K. K. i B. K., wydatki rodziny i ich warunki życiowe, ale tylko w aspekcie stricte majątkowym, to jest utraconych przez rodzinę dochodów. Uzasadnienie wyroku w sprawie I C 376/08 zawiera matematyczne obliczenia, a zasądzone odszkodowanie nie uwzględnia szkody niemajątkowej, mimo że na gruncie art. 446 § 3 k.p.c. przyjmowano co do zasady , że odszkodowanie przyznawane na tej podstawie nosi cechy swoistości, ponieważ służyło naprawieniu różnych szkód o charakterze majątkowych, częstokroć nieuchwytnych. W konkretnym przypadku powodów, zasądzone odszkodowania nie miało za zadanie tego rodzaju szkód wyrównać. Na marginesie wskazać należy również, że wyrok w sprawie I C 376/08 zapadł w dniu 24 lutego 2009 r., a więc już po wejściu w życie szeroko omawianej nowelizacji do Kodeksu cywilnego wprowadzającej regulację art. 446 § 4 k.c.

Przy ustalaniu wysokości należnego zadośćuczynienia należy wziąć pod uwagę szereg czynników, takich jak: rodzaj naruszonych dóbr osobistych, formę naruszenia, intensywność negatywnych przeżyć psychicznych pokrzywdzonego, wpływu naruszenia na społeczną pozycję pokrzywdzonego, potrzebę udzielenia pokrzywdzonemu satysfakcji adekwatnej do jego statusu majątkowego i możliwości finansowych sprawcy naruszenia. Wysokość zadośćuczynienia odpowiadająca doznanej krzywdzie powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną, naruszoną przez doznane cierpienie psychiczne. Samo zaś zadośćuczynienie nie jest automatyczną konsekwencją wyrządzenia szkody, w kompetencji sądu pozostaje zaś uznanie czy osobie, której szkoda została wyrządzona, w kontekście całokształtu okoliczności faktycznych danego przypadku należy się zadośćuczynienie i w jakiej wysokości (por. wyrok SN z 18.02.2010 r. sygn. II CSK 434/09, Lex nr 602683, wyrok SN z 14.02.2008 r. sygn. II CSK 536/07, Lex nr 461725, wyrok SN z 9.11.2007 r., sygn. V CSK 245/07, Lex nr 369691, wyrok SA w Warszawie 2.12.2006 r., sygn. VI ACa 567/06, Lex nr 558390).

Szczególny charakter więzi, jaka łączyła powodów ze zmarłym ojcem wskazuje na rozmiar cierpień zasługujący na zasądzenie zadośćuczynienia w wysokości żądanej pozwem.

Utrata rodzica, zwłaszcza w tak młodym wieku, jest bez wątpienia zdarzeniem w wysokim stopniu traumatycznym, którego skutki będą odczuwalne w przyszłości. Nagła śmierć ojca zaburzyła beztroskie dzieciństwo powodów, którzy na zawsze pozbawieni zostali oparcia w osobie jednego z rodziców. Brak obecności ojca, źródła autorytetu i wiedzy o świecie i życiu w sposób bardziej negatywny wpłynął na W. K. – chłopiec miał okresowe problemy edukacyjne, które udało mu się przezwyciężyć. Z upływem czasu rozmiar bólu będzie ulegał zmniejszeniu, zwłaszcza wobec uformowania się nowej jednostki rodzinnej na skutek ponownego zamążpójścia matki powodów. Tęsknota za ojcem jest jednak u nich nadal obecna, co znajduje odzwierciedlenie chociażby w dużej częstotliwości odwiedzania grobu ojca czy też ciągłej obecności w pokoju G. zdjęcia K. K.. W ocenie Sądu, wbrew stanowisku pozwanego – roszczenie powodów nie cechuje nadmierność tylko z tego względu, że obecnie żyją w pełnej rodzinie. Z uwagi na wiek powodów i żywe wspomnienia o K. K., mąż matki nigdy nie będzie w stanie zastąpić im ojca.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd zasądził na rzecz powodów kwoty po 80.000 zł, to jest zgodnie z żądaniem pozwu.

Żądanie odsetek w zakresie zasądzonej kwoty tytułem zadośćuczynienia znajduje podstawę w treści art. 481 k.c. Należy w tym miejscu wskazać, iż termin spełnienia świadczenia przez dłużnika, którym jest zakład ubezpieczeń, w ramach ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, oznaczony jest przez przepis art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. z 2003 r. Nr 124, poz. 1152) , zgodnie z którym zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie.

W przedmiotowej sprawie za takowe zawiadomienie należy uznać pismo wzywające pozwanego ubezpieczyciela do naprawienia krzywdy poprzez zapłatę kwot po 150.000 zł tytułem zadośćuczynienia, noszące datę 26 sierpnia 2013 r., które pozwany otrzymał w dniu 6 września 2013 r. (w aktach likwidacji szkody znajdują się wprawdzie trzy koperty dotyczące doręczenia pozwanemu trzech pism zawierających zgłoszenia roszczeń członków rodziny K., ale wszystkie są opatrzone tą sama data wpływu do siedziby pozwanego). W tym stanie rzeczy Sąd uznał 7 października 2013 r. za datę początkową naliczania świadczenia ubocznego.

Powództwo podlegało oddaleniu jedynie w zakresie żądania naliczania odsetek ustawowych od dnia 2 października 2013 r.

O kosztach procesu Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 98 k.p.c.

Powodowie wygrali sprawę w całości , wobec czego Sąd zasądził od pozwanego na rzecz każdego z powodów całość poniesionych przez nich kosztów procesu.

Na koszty procesu poniesione przez każdego z powodów złożyły się: opłata od pozwu – 4.000 zł , koszt zastępstwa procesowego przez adwokata – 3.600 zł (obliczony zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) w zw. z art. 98 § 3 k.p.c. ) i opłata od pełnomocnictwa – 17 zł .

W tym stanie rzeczy Sąd orzekł jak w sentencji.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE