UZASADNIENIE

Małżonkowie W. G.i W. G. (1) żądali od pozwanej A. T. kwoty 210.000 zł tytułem zwrotu nakładów poczynionych przez nich na nieruchomości pozwanej.

W uzasadnieniu powodowie podnieśli m. in., że z nieruchomości korzystali na zasadzie umowy najmu, którą zawarli z Nadleśnictwem S., przedstawiającym się jako właściciel nieruchomości. W czasie korzystania z nieruchomości powodowie przeprowadzili liczne remonty, zarybili staw i stworzyli sad, postawili ogrodzenie i wybudowali altanę ogrodową, zaś wartość tych nakładów stanowi kwotę dochodzoną pozwem. W 2005 r. pozwana wystąpiła z żądaniem zwrotu nieruchomości, którą powodowie opuścili 6 kwietnia 2011 r.

W rozwinięciu pozwu powodowie – reprezentowani przez fachowego pełnomocnika ustanowionego z urzędu - wskazali, że z nieruchomości korzystali jako posiadacze zależni w dobrej wierze, zaś podstawą żądania zwrotu nakładów są przepisy art. 230 k.c. w zw. z art. 226 k.c. Wskazali także zakres i rodzaj nakładów, których rozliczenia się domagają, wraz z datami, w których zostały one poczynione (w okresie od 1987-2002 r.):

1) schody z drewna sosnowego – 1982 r.,

2) nasadzenia w sadzie – 1982 r.,

3) hydrofornia – 1982 r.,

4) remont kapitalny lokalu – 1986r.,

5) nasadzenia wokół działki – 1986 r.,

6) ogrodzenie posesji – 1987 r.,

7) wymiana okien i drzwi w budynku gospodarczym – 1993 r.,

8) adaptacja strychu – 1997 r.,

9) urządzenie kuchni na strychu – 1998 r.,

10) pomost i altanka nad stawem – 1999 r.,

11) łazienka na strychu – 2000 r.,

12) montaż kominka i rur rozprowadzających ciepło – 2000 r.,

13) przebudowa budynku gospodarczego na garaż – 2000 r.,

14) ocieplenie budynku mieszkalnego – 2002 r. (k. 86-89 i k. 177-179).

W odpowiedzi na pozew pozwana A. T. wniosła o oddalenie powództwa i zwrot kosztów procesu.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwana podniosła m. in., że nie wiązał jej z powodami żaden stosunek zobowiązaniowy. Opuszczając nieruchomość powodowie zabrali ze sobą elementy wyposażenia, które pozostawały w kręgu ich zainteresowania, nadto w protokole odbioru z 11 kwietnia 2011 r. powód złożył oświadczenie, że nie będzie rościł w stosunku do pozwanej żadnych roszczeń z tytułu pozostałych elementów wyposażenia i nakładów poniesionych na lokal mieszkalny.

W toku postępowania pozwana podniosła nadto zarzut potrącenia kwoty 6.000 zł z tytułu wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie od listopada 2001 r. do grudnia 2005 r. – wg stawki 120 zł miesięcznie, którą powodowie płacili jej od stycznia 2006 r. (k. 80-81 i k. 112)

W czasie postępowania pełnomocnik powoda wskazał, że podpisując oświadczenie z dnia 11 kwietnia 2011 r. powód działał w błędzie co do jego treści, albowiem był przekonany, że kwituje jedynie przekazanie kluczy od mieszkania (k. 89 i k. 398).

Wyrokiem z dnia 16 lipca 2012 r., wydanym w sprawie I C 417/11, Sąd Okręgowy w O. oddalił powództwo (punkt I wyroku), odstąpił od obciążania powodów kosztami procesu na rzecz pozwanej (punkt II wyroku) oraz przyznał radcy prawnemu L. O.od Skarbu Państwa wynagrodzenie za zastępstwo prawne powodów sprawowane z urzędu w kwocie 8.856 zł, obejmującej należny podatek od towarów i usług w kwocie 1.656 zł (punkt III wyroku).

Podstawowym założeniem wyżej opisanego wyroku było przyjęcie, że pozwana nie posiada biernej legitymacji do występowania w sprawie, albowiem rozliczenia nakładów powodowie powinni żądać od podmiotu, z którym łączył ich stosunek zobowiązaniowy, tj. z Nadleśnictwem S.. Jednocześnie Sąd I instancji wskazał, że powodowie korzystali z przedmiotowej nieruchomości jako posiadacze zależni w dobrej wierze, a zatem podstawą rozliczenia nakładów winien być przepis art. 226 k.c. i art. 230 k.c. Dodatkowo Sąd przyjął, że w dniu 11 kwietnia 2011 r. powód zrzekł się roszczeń z tytułu pozostawionych na nieruchomości elementów wyposażenia i nakładów, co najmniej w zakresie lokalu mieszkalnego, w ramach instytucji zwolnienia z długu. (k. 378 i k. 382-385 v.)

Po rozpoznaniu apelacji powodów, wyrokiem z dnia 19 grudnia 2012 r., Sąd Apelacyjny w Białymstoku uchylił zaskarżony wyrok w punktach I i II i przekazał sprawę tut. Sądowi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej (sygn. akt I ACa 697/12).

Uzasadniając swoje rozstrzygnięcie Sąd Apelacyjny w B.wskazał, że A. T.nigdy nie utraciła własności przedmiotowej posesji, a akty stanowiące podstawę władztwa właścicielskiego Skarbu Państwa – Nadleśnictwa S.były nieważne ex tunc. W konsekwencji Skarb Państwa nie mógł skutecznie wynajmować, oddawać w bezpłatne użyczenie lub w użytkowanie na zasadach lokalu służbowego lub zakładowego dom pozwanej wraz z działką, na której ten budynek był posadowiony. Jednocześnie Sąd II instancji przesądził, że powodowie zajmowali sporną nieruchomość jako posiadacze zależni w dobrej wierze, w związku z czym podstawą prawną rozliczenia dokonanych przez nich nakładów są przepisy art. 226 k.c. w zw. z art. 230 k.c.

Nadto Sąd Apelacyjny w Białymstoku zalecił dokonanie oceny prawnej skuteczności oświadczenia powoda złożonego w dniu 11 kwietnia 2011 r., przy czym podzielił zapatrywanie Sądu I instancji kwalifikujące omawiane oświadczenie woli jako umowa zwolnienia z długu (art. 508 k.c.). Jednocześnie Sąd uznał, że powód był uprawniony w ramach zarządu majątkiem wspólnym do złożenia przedmiotowego oświadczenia woli o treści zawartej w dokumencie z dnia 11 kwietnia 2011 r., bez uprzedniej zgody małżonki. (k.428-436)

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie są małżeństwem i pozostają w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej.

W 1981 r. powodowie zamieszkali na nieruchomości w N. (ul. (...)), na której zezwoliło im zamieszkać bezpłatnie Nadleśnictwo S., którego pracownikiem był powód.

W 1987 r. została natomiast wydana decyzja o przydziale lokalu mieszkalnego w budynku położonym na tej nieruchomości. Drugi lokal w budynku przydzielono innej rodzinie, w związku z czym dokonano też podziału posesji, na której znajdował się budynek, a którą również przekazano im do korzystania. Lokal ten został przydzielony powodowi przez Nadleśnictwo jako bezpłatne mieszkanie służbowe, zaś od 1 lipca 2004 r. - po odejściu powoda na emeryturę - powodowie korzystali z niego na zasadzie kolejnych umów najmu, które zawierali z Nadleśnictwem S..

Wyżej wspomniane umowy, w tym te dotyczące bezpłatnego korzystania z nieruchomości, obejmowały nie tylko lokal mieszkalny, ale również osadę leśną położoną w N. z budynkami gospodarczymi – oborą i stodołą. Zgodnie z postanowieniami tych umów na powodach ciążył obowiązek bieżących napraw i konserwacji m.in. w zakresie podłóg i posadzek, okien i drzwi, osprzętu i pieców węglowych i akumulacyjnych, przewodów sanitarnych, malowania i tapetowania tynków, ścian i sufitów, drzwi, okien, urządzeń kuchennych, sanitarnych i grzewczych. Wprowadzanie ulepszeń w lokalu mogło zaś nastąpić za pisemną zgodą wynajmującego i na podstawie pisemnej umowy określającej sposób rozliczeń z tego tytułu.

Niezależnie, na wniosek powoda zezwolono mu na korzystanie ze znajdującego się na nieruchomości stawu, w tym zakresie zawierając odrębną umowę z Nadleśnictwem. W ramach zawartej umowy powód uiszczał na rzecz Nadleśnictwa czynsz w wysokości niespełna 300 zł rocznie do 2004 r. (włącznie).

( dowód : oświadczenie powodów - k. 105 i k. 377, pismo Nadleśnictwa S.- k. 191, umowy najmu - k. 134-141, w szczególności § 7 i 8 - k. 136, k. 139-140; zeznania W. G.w charakterze strony powodowej – k. 499-500 v.; zeznania W. G. (1)w charakterze strony powodowej – k. 500 v.-501; zeznania A. T.w charakterze strony pozwanej – k. 501-501 v.; zeznania świadka J. G.– k. 216-217)

W okresie zamieszkiwania na nieruchomości powodowie poczynili szereg prac remontowych, ale także modyfikujących lokal:

1) w 1982 r. schody z drewna sosnowego – przyczyną przebudowy schodów były potrzeby wynikające ze zmiany sposobu użytkowania poddasza, a mianowicie ze strychu na pokoje mieszkalne (nakład ulepszający) – koszt prac 2.002,08 zł, przy czym przy uwzględnieniu stopnia zużycia ich wartość na dzień wydania nieruchomości wynosiła 1.001 zł (50 % zużycia technicznego), jednak prace te nie miały wpływu na ogólną wartość nieruchomości w dniu jej wydania,

2) w 1985 r. hydrofornia – nakład dokonany z uwagi na zamarzanie wody w zimie polegający (koszt konieczny niezbędny do poniesienia w ramach typowego użytkowania), koszt wybudowania – 1.624,68 zł,

3) w 1986 r. „remont kapitalny” domu – prace polegające na podłączeniu sieci wodociągowej na parterze domu wraz z wybudowaniem zbiornika bezodpływowego, wymianie okien i drzwi na parterze, ułożenie boazerii na ścianach, wymiana podłogi (nakłady ulepszające), koszt remontu – 30.528,46 zł, przy czym przy uwzględnieniu stopnia zużycia ich wartość na dzień wydania nieruchomości wynosiła 12.211 zł (60 % zużycia technicznego), jednak prace te nie miały wpływu na ogólną wartość nieruchomości w dniu jej wydania,

4) w 1987 r. ogrodzenie posesji – dokonano ogrodzenia całej posesji oraz ogrodzenia w sposób oddzielający część działki powodów od części działki zajmowanej przez państwa M. (nakład ulepszający), koszt wykonania ogrodzenia – 11.917,27 zł, przy czym przy uwzględnieniu stopnia zużycia ich wartość na dzień wydania nieruchomości wynosiła 2.383 zł (80 % zużycia technicznego), jednak prace te nie miały wpływu na ogólną wartość nieruchomości w dniu jej wydania,

5) w 1993 r. wymiana okien i drzwi w budynku gospodarczym (brak możliwości ustalenia zakresu i wartości wykonanych prac z uwagi na rozbiórkę tego budynku),

6) w 1997 r. adaptacja strychu – prace polegające na zaadaptowaniu strychu na część mieszkalną, w ramach których wykonano lukarny w połaci dachowej, ułożenie podłogi na stropie drewnianym, szkielet nowych ścian obłożono boazerią i wypełniono izolację termiczną, zamontowano instalację elektryczną (nakłady ulepszające), koszt adaptacji – 25.577,34 zł (nakład został w pełni zamortyzowany),

7) w 1998 r. urządzenie kuchni na strychu – w trakcie przebudowy części strychu na potrzeby kuchni wykonano podłogi i posadzki, oblicowano część ścian glazurą, zamontowano drzwi wewnętrzne, zamontowano instalację wodno-kanalizacyjną i elektryczną (nakłady ulepszające), koszt adaptacji – 3.691,01 zł (nakład w pełni zamortyzowany),

8) w 1999 r. budowa pomostu i altanki nad stawem – wykonanie tego elementu obejmowało zamontowanie pomostu opartego na palach wbitych w dno jeziora, pobudowanie altany w postaci zadaszonego szkieletu na jednej z części pomostu (nakład ulepszający), koszt prac – 5.280,92 zł, przy czym przy uwzględnieniu stopnia zużycia ich wartość na dzień wydania nieruchomości wynosiła 2.640 zł (50 % zużycia technicznego), dokonany nakład nie zwiększył wartości całej nieruchomości w chwili wydania,

9) w 2000 r. wykonanie łazienki na strychu – położenie posadzki w miejscu byłej podłogi drewnianej, oblicowanie ścian glazurą na płycie kartonowo-gipsowej, zamontowanie drzwi wewnętrznych i zamontowanie instalacji wodno-kanalizacyjnej wraz z niezbędnym osprzętem (nakłady ulepszające, nie zwiększyły wartości nieruchomości), koszt prac – 2.218,84 zł (zamortyzowany),

10) w 2000 r. montaż kominka i rur rozprowadzających ciepło – zakres robót obejmował podkład betonowy pod obudowę, wykonanie obudowy murowanej z elementami z płyt kartonowo-gipsowych, wkład kominkowy, rury spiro jako rozprowadzenie ciepłego powietrza (nakład ulepszający), koszt prac – 1.701,18 zł (nakład w pełni zamortyzowany),

11) w 2000 r. przebudowa budynku gospodarczego na garaż (brak możliwości ustalenia zakresu i wartości wykonanych prac z uwagi na rozbiórkę tego budynku),

12) w 2002 r. ocieplenie budynku mieszkalnego – prace polegające na ułożeniu warstwy izolacyjnej ze styropianu na całej powierzchni ścian zewnętrznych wraz z zapuszczeniem siatki w kleju (nakład ulepszający, prace zwiększyły wartość nieruchomości o szacunkowy koszt robót z ociepleniem), wartość prac – 6.084,24 zł (nakład przydatny, choć wymaga uzupełnienia spowodowanego brakiem tynku zewnętrznego), przy czym przy uwzględnieniu stopnia zużycia ich wartość na dzień wydania nieruchomości wynosiła 1.217 zł (80 % zużycia technicznego).

Prace te były finansowane nie tylko przez powodów, ale w znacznej części (zwłaszcza w zakresie adaptacji strychu na mieszkanie) przez ch syna i synową. Powodem rozpoczęcia prac adaptacyjnych strychu była bowiem chęć zamieszkania tam syna powodów - K. wraz z rodziną. W 1998 r. po przeprowadzeniu remontu strychu polegającego na przygotowaniu pomieszczeń mieszkalnych (pokój, łazienka, kuchnia), K. G. wraz z żoną przeprowadził się do rodziców, zajmując piętro domu.

Nadleśnictwo S., jako wynajmujący, nie zawierało z powodami żadnych umów w zakresie wykonanych przez nich remontów, natomiast nie sprzeciwiało się pracom, których wykonanie powód sygnalizował nadleśniczemu. Pisemną zgodę od wynajmującego na przeprowadzenie prac ulepszających powodowie uzyskali jedynie w zakresie altanki w ogrodzie.

Nadto powodowie dokonali na terenie siedliska nasadzeń drzew owocowych i krzaków oraz nasadzeń świerków, przy czym powyższego powód dokonał na przełomie roku 1979 r./1980 r., a więc jeszcze przed objęciem nieruchomości w posiadanie przez powodów. Powodowie korzystali z sadu, pobierając pożytki naturalne.

W ramach dokonywanych nakładów powodowie zarybiali staw począwszy od 1994 r., przy czym odławiali ryby na własny użytek.

( dowód : opinia biegłego z zakresu budownictwa J. L.– k. 241-309, k. 353-356 i k. 517-547; faktury i rachunki - k. 90-101; zeznania świadka J. G.w zakresie zgody na remonty i inne prace - k. 216-217; pisma Nadleśnictwa S.wraz z dostępną dokumentacją - k. 191-192, k. 233-235 i k. 514; zgoda w sprawie altanki - k. 142; wykaz prac - k. 178-179; oświadczenie powodów - k. 185; dokumentacja fotograficzna – k. 498; zeznania świadka A. G.– k. 153 v.; zeznania świadka K. G.– k. 153 v.–154; zeznania świadka E. K.– k. 153; zeznania świadka J. P.- k. 152 v.; zeznania świadka R. K.– k. 464 v.-465; zeznania W. G.w charakterze strony powodowej – k. 499-500 v.; zeznania W. G. (1)w charakterze strony powodowej – k. 500 v.-501; zeznania A. T.w charakterze strony pozwanej – k. 501-501 v.)

Przedmiotowa nieruchomość, stanowiąca część działki nr (...), położonej w miejscowości N., gmina J., powiat (...), zlokalizowana jest bezpośrednio przy drodze krajowej nr (...). W okresie objętym pozwem działka stanowiła siedlisko gospodarcze, zabudowana była budynkiem mieszkalnym wolnostojącym oraz budynkami gospodarczymi: drewnianą stodołą, murowanym chlewem i hydrofornią. Teren działki w części zagrodowej, wokół budynków stanowił podwórze przydomowe, w części zagospodarowany jako ogródek warzywny z drzewkami owocowymi i częścią rekreacyjną z altaną. Przedmiotowa działka poza siedliskiem jest porośnięta trawami, zadrzewiona i zakrzaczona, a pozostały teren stanowi kompleks leśny. Teren posesji i część użytkowana przez powodów była ogrodzona siatką na słupkach stalowych od strony szosy oraz częściowo płotem drewnianym. Przez teren działki przebiega napowietrzna linia energetyczna. W odległości około 200 metrów od siedliska znajduje się staw, przy którym powodowie wybudowali drewniany pomost z wiatą.

Działka nr (...)położona jest na terenie, gdzie brak jest miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a według zapisów Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego częściowo obejmuje tereny oznaczone jako (...) – obszar osadniczy wielofunkcyjny, a częściowo położona jest w strefie turystyczno-wypoczynkowej oraz w strefie leśnej. Ponadto na działce lokalizowane są częściowo rolnicze nieużytki bagienne i zalesienia na siedliskach bagiennych.

W okresie zamieszkiwania na terenie spornej nieruchomości powodowie zajmowali 23 ary terenu działki z samodzielnym dojazdem do szosy. Powierzchnia przedmiotowych budynków gospodarczych wynosiła: 148 m² – stodoła i 74,76 m² – obora. W zajmowanym przez powodów budynku mieszkalnym łączna powierzchni użytkowa wynosiła:

a) w okresie od 1981 r. (data zamieszkania powodów) do 1998 r.– 55,15 m²,

b) w okresie od 1998 r. (adaptacja strychu na poddaszu – pokój i kuchnia) do 2000 r. – 91,35 m²,

c) w okresie od 2000 r. (adaptacja strychu – łazienka) do 11 kwietnia 2011 r. (zwrot nieruchomości) - 94,23 m², w tym na parterze – 55,15 m² (2 pokoje, kuchnia, łazienka, sień), a na poddaszu – 39,08 m² (pokój, kuchnia, łazienka, sień).

W 2008 r. doszło do rozbiórki budynku stodoły. W 2011 r. pozwana zleciła wybudowanie nowego, murowanego budynku hydroforni w miejsce poprzedniego (drewnianego). Obecnie na działce pozostały ruiny chlewu (część murów z bloczków betonowych z wrotami drewnianymi i częścią konstrukcji dachu), pozostałe zaś budynki zostały zburzone. Pomost drewniany wraz z altaną spalił się w 2006 r. (zdaniem powodowa został podpalony przez nieustalonych sprawców).

Wartość czynszu za najem spornego siedliska zajmowanego przez powodów wraz z budynkami gospodarczymi i posesją gruntową, na której znajduje się staw, wynosiła:

a) za okres od 1981 r. do 2004 r. (data przejścia powoda na emeryturę) – 15.353 zł (w tym w okresie od 1981 r. do 1995 r. – kwota 8.922.011 zł),

b) za okres od sierpnia 2004 r. do 11 kwietnia 2011 r. (data zwrotu nieruchomości) – 16.993,10 zł, przy czym za okres od listopada 2001 r. do grudnia 2005 r. – 8.894 zł.

Na ogólną wartość nieruchomość nie miały wpływu nasadzenia drzewek owocowców lub świerków, które zostały posadzone przez powoda jeszcze przed wprowadzeniem się jego i jego małżonki na teren siedliska. Ze względu na wiek drzew wiśni, śliwy, agrestu, porzeczki, śliwy ałycza i karagana okres produktywnego użytkowania został zakończony, a wartość została zamortyzowana. Natomiast wartość jednego drzewa świerku w wieku ponad 31 lat wynosi 1.063,71 zł, a w wieku 21 – 25 lat wynosi 344,23 zł.

( dowód : opinia biegłej z zakresu szacowania nieruchomościami – k. 585-636, k. 658-659, k. 664-665 i k. 704 v.-705; opinia biegłej z zakresu rolnictwa i ogrodnictwa – k. 677-687)

Właścicielem przedmiotowej nieruchomości była i jest pozwana, która swoich praw w tym zakresie dochodziła w toku postępowania sądowego o uzgodnienie treści księgi wieczystej ze stanem rzeczywistym i korzystny dla siebie wyrok uzyskała po orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005 r. w sprawie IV CK 304/05.

( bezsporne ; potwierdzone przez: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2005 r. wraz z uzasadnieniem - k. 145-150)

W 2006 r. pozwana wystąpiła z żądaniem eksmisji powodów. Jednocześnie w piśmie datowanym na dzień 7 kwietnia 2006 r. pozwana wezwała powodów do uiszczenia odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości w wysokości 120 zł miesięcznie za okres od stycznia do kwietnia 2006 r. oraz w wysokości 100 zł miesięcznie za okres od maja 2006 r. Nadto pozwana zezwoliła powodowi na racjonalne i zgodne z zasadami prowadzenia gospodarki rybnej korzystanie z jeziora położonego obok siedliska (bezpłatnie).

Jednocześnie strony poczyniły ustne ustalenia, wedle których pozwana wyraziła zgodę, aby powodowie zamieszkiwali na terenie należącej do niej nieruchomości jeszcze przez okres 3 lat, czyli do 2009 r. Po tym czasie powodowie mieli dobrowolnie opuścić nieruchomość.

( dowód: protokół - k. 84, pismo pozwanej – k. 115; oświadczenie powoda - k. 376 v.)

Pozwana poinformowała powodów o tym, że od dnia 1 września 2009 r. zamierza przystąpić do rozbiórki budynku obory znajdującej się na jej posesji w N. z uwagi na jego zły stan techniczny i konieczność porządkowania terenu posesji.

( dowód : pismo pozwanej z dnia 5 sierpnia 2009 r. – k. 504)

Ostatecznie powodowie opuścili sporną nieruchomość na początku kwietnia 2011 r.

W dniu 11 kwietnia 2011 r. powód W. G.podpisał „Protokół odbioru mieszkania”, w którym oświadczył, że „jego rodzina opróżniła i opuściła lokal położony w miejscowości N., ul. (...), zabierając wszelkie należące do nich wyposażenie”, a nadto „iż nie będzie rościł w stosunku do A. T.żadnych roszczeń z tytułu pozostałych elementów wyposażenia i nakładów poniesionych na lokal mieszkalny.”

Przed podpisaniem spornego oświadczenia pełnomocnik pozwanej odczytał jego treść, przy czym powód nie prosił o powtórzenie treści tego pisma lub o wyjaśnienie znaczenia poszczególnych sformułowań. Nadto powód nie poprosił żadnej osoby, w tym swojego prawnika, z którym pozostawał w stałym kontakcie, o obecność podczas podpisywania protokołu odbioru nieruchomości.

( dowód: protokół - k. 84, oświadczenie powoda - k. 376 v.; zeznania W. G.w charakterze strony powodowej – k. 499-500 v.; zeznania W. G. (1)w charakterze strony powodowej – k. 500 v.-501; zeznania A. T.w charakterze strony pozwanej – k. 501-501 v.)

Pismem z 3 października 2011 r. pozwana wezwała powoda do zapłaty odszkodowania za bezumowne korzystanie z nieruchomości w okresie luty-marzec 2011 r. w kwocie 600 zł. Dodatkowo pozwana poprosiła powodów o kontakt w celu odbioru elementów kominka, które możliwe są do odzyskania podczas rozbiórki budynku mieszkalnego, których chęć odbioru wyraził powód.

( dowód : pismo pozwanej - k. 116)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle poczynionych w sprawie ustaleń powództwo nie może zostać uwzględnione.

Na wstępie rozważań podkreślenia wymaga, że po rozpoznaniu przedmiotowej sprawy przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku przesądzone zostało, iż pozwana, jako właścicielka spornej działki we wsi N., na której posadowione były budynki, posiada legitymację bierną do występowania w niniejszym procesie. Podstawą prawną rozliczenia nakładów dokonanych przez powodów, będących posiadaczami zależnymi w dobrej wierze, na nieruchomości pozwanej stał się przepis art. 226 k.c.-229 k.c. w zw. z art. 230 k.c. Niemniej przy dokonywaniu rozliczenia nakładów na nieruchomość pozwanej, należało uwzględnić treść dokumentu podpisanego przez powoda w dniu 11 kwietnia 2011 r., w ramach którego – w imieniu swoim i małżonki - zwolnił pozwaną z długu mogącego powstać na skutek dokonania rozliczenia z tytułu pozostałych elementów wyposażenia i nakładów poniesionych na lokal mieszkalny. Tym samym Sąd II –giej instancji przesądził, że do złożenia powyższego oświadczenia woli powód nie był obowiązany uzyskać uprzedniej zgody małżonki.

Pamiętać przy tym należy, że zgodnie z art. 386 § 6 k.p.c. uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji w zakresie oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania wiąże zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sam sąd odwoławczy, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Od razu zauważyć trzeba, iż ocena prawna dokonana przez sąd odwoławczy oraz wskazania tego sądu są wprawdzie bezwzględnie wiążące dla sądu pierwszo instancyjnego, niemniej może się zdarzyć, że okoliczności faktyczne w dalszym ciągu postępowania ulegną istotnej zmianie. W tak zmienionej sytuacji zapatrywania sądu II –giej instancji, uwarunkowane określonymi danymi faktycznymi, mogą całkowicie lub częściowo stracić na swej adekwatności. Wobec powyższego przyjmuje się, że mimo związania sądu pierwszej instancji oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania, dopuszczalna jest zmiana oceny prawnej w dalszym postępowaniu w razie zmiany stanu faktycznego lub prawnego, które były podstawą orzeczenia uchylającego wyrok przez sąd odwoławczy (por. Tadeusz Wiśniewski, Apelacja i kasacja. Nowe środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym, Warszawa 1996, s. 109).

W rezultacie meritum niniejszego sporu, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, sprowadziło się do ustalenia zakresu, czasu powstania, rodzaju i wartości nakładów poczynionych przez powodów na spornej nieruchomości, także w kontekście określenia wysokości czynszu najmu, jaki powodowie uiszczaliby za korzystanie ze spornej nieruchomości. Dodatkowo Sąd obowiązany został do dokonania skuteczności prawnej oświadczenia woli powoda zawartego w dokumencie podpisanym w dniu 11 kwietnia 2011 r., a dokładniej zaistniała potrzeba przeprowadzenia analizy skuteczności oświadczenia powoda o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego oświadczenia. W dalszej kolejności tut. Sąd został zobligowany do dokonania analizy zasadności i wysokości zgłoszonego przez pozwaną zarzutu potrącenia.

Od razu podkreślenia wymaga, że ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd poczynił przede wszystkim w oparciu o dokumenty, których wiarygodności i prawdziwości żadna ze stron skutecznie nie podważyła. Odnosząc się do zeznań świadków i stron zaznaczyć należy, że w zakresie pewnych okoliczności wykluczały się one wzajemnie, co znacznie utrudniało poczynienie ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, w szczególności w zakresie ustalenia okoliczności związanych z dokonanymi nakładami na nieruchomości.

Dostrzec także należy, że świadkowie zeznający w tej sprawie stanowią rodzinę lub znajomych (współpracowników) powodów. Pamiętać przy czym trzeba, że składając zeznania świadkowie i przede wszystkim strony przedstawiały subiektywnie zapamiętany obraz zaistniałej sytuacji dotyczącej wydarzeń mających miejsce nawet 33 lata temu. Taki znaczny upływ czasu, w połączeniu z podeszłym wiekiem stron, może tłumaczyć rozbieżności w podawanych przez nich, na różnym etapie sprawy, okoliczności sprawy. Konkluzja powyższa dotyczy przede wszystkim powodów, którzy w sposób niekonsekwentny powoływali niektóre okoliczności sprawy związane chociażby z ilością dokonanych nasadzeń, o czym będzie jeszcze mowa.

Mając powyższe na względzie, Sąd kierował się wyjątkową ostrożnością przy dokonywaniu oceny wiarygodności zeznań stron i świadków. Nadto Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych różnych specjalności, przy czym wszystkie sporządzone w sprawie opinie uznał za rzetelne, wiarygodne i tym samym mogące stanowić podstawę do dokonania wiążących ustaleń faktycznych w sprawie. Dostrzec przy tym należy, że biegli ustosunkowali się do wszystkich zgłoszonych przez strony wątpliwości w zakresie treści wydanych opinii, w sposób przekonujący odpowiadając na wszystkie zastrzeżenia i dodatkowe pytania. Istotne jest przy tym, że po złożeniu opinii uzupełniających, jeśli takowa potrzeba zaistniała, pełnomocnicy stron nie zgłaszali dalszych wniosków dowodowych (np. o powołanie innego biegłego danej specjalności), co pozwala domniemywać, że ostatecznie nie kwestionowali wniosków płynących z treści przedmiotowych opinii.

Przechodząc do oceny prawnej żądania pozwu, jeszcze raz przypomnieć należy, że Sąd odwoławczy przesądził, iż w niniejszej sprawie będą miały zastosowanie przepisy art. 230 k.c. w zw. z art. 226 k.c. Dostrzec przy tym należy, że przepisy regulujące zwrot nakładów mają zastosowanie jedynie wówczas, gdy stron nie łączył stosunek umowny. Przepisy art. 224-230 k.c. stosuje się w sytuacji, gdy rzecz znalazła się w posiadaniu niewłaściciela, a źródłem tego stanu rzeczy nie była umowa.

W niniejszej sprawie poza sporem było, że w okresie od 1981 r. do 2004 r. powodów i pozwanej nie łączył żaden stosunek prawny w zakresie korzystania z tej nieruchomości, gdyż powodowie uzyskali możliwość bezpłatnego korzystania z nieruchomości (jej części w postaci lokalu mieszkalnego i osady leśnej) jako mieszkania służbowego najpierw wskutek użyczenia im jej przez Nadleśnictwo S. (którego nadleśniczy wyraził zgodę na zamieszkanie tam powodów - vide: wyjaśnienia powoda k. 367), następnie na mocy przydziału dokonanego przez Nadleśnictwo w 1987 r. Dopiero w dniu 24 kwietnia 1995 r. powodowie zawarli z Nadleśnictwem umowę najmu nieruchomości, jednak nie ponosili oni z tego tytułu żadnych opłat (mieszkanie służbowe), co zmieniło się w 2004 r., kiedy to powód przeszedł na emeryturę. Odrębna umowa powodów i Nadleśnictwa dotyczyła natomiast stawu położonego na nieruchomości.

Jak wyjaśnił Sąd Apelacyjny w Białymstoku w uzasadnieniu wyroku wydanego w sprawie o sygn. akt I ACa 697/12, pozwana nigdy nie utraciła własności przedmiotowej posesji, w związku z czym akty stanowiące podstawę władztwa Skarbu Państwa – Nadleśnictwa S. były nieważne ex tunc (k. 435). W tej sytuacji uznać należało, że brak jest jakiegokolwiek stosunku zobowiązaniowego, na podstawie którego powinno dojść do rozliczenia spornych nakładów na nieruchomość, a powodowie – jako posiadacze zależni w dobrej wierze – mogą żądać dokonania rozliczenia ich nakładów w oparciu o przepisy art. 226 k.c. w zw. z art. 230 k.c. (kwestia przesądzona).

Jeszcze przed dokonaniem szczegółowej analizy poszczególnych roszczeń powodów, w kontekście zaleceń Sądu II instancji, dla porządku podkreślenia wymaga, że dokonane przez powodów nakłady na nieruchomości pozwanej należy podzielić na trzy grupy, a mianowicie na nakłady dokonane na nieruchomości budynkowe (dom mieszkalny i budynki gospodarcze), na zarybienie stawu oraz na nakłady w postaci nasadzeń. Jednocześnie wspominane nakłady, będące przedmiotem niniejszej sprawy, które to zgodnie z twierdzeniami powoda były czynione do 2002 r., miały różny charakter (konieczne i ulepszające), co ma istotne znaczenie z punktu widzenia merytorycznego rozpoznania powództwa.

Zgodnie bowiem z art. 226 § 1 k.c. w zw. z art. 230 k.c. posiadacz zależny w dobrej wierze może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. W przypadku natomiast innych nakładów, w tym ulepszających, posiadacz ten może żądać ich zwrotu o tyle, o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Wspomnieć jedynie należy, że w realiach niniejszej sprawy nie będzie miało zastosowanie zdanie 3 omawianego art. 226 § 1 k.c., odnoszącego się do kwestii zwrotu nakładów dokonanych przez posiadacza po czasie uzyskania wiedzy na temat wytoczenia powództwa o wydanie rzeczy (tu: 2006 r.), ponieważ ostatnie nakłady były czynione w 2002 r.

Przedstawiciele doktryny i piśmiennictwa zgodnie podają, że nakładami koniecznymi są wydatki, których celem jest utrzymanie rzeczy w stanie zdatnym do normalnego korzystania, zgodnie z przeznaczeniem. W pojęciu tym mieszczą się zatem wydatki na niezbędne remonty i konserwację rzeczy, dokonanie zasiewów, utrzymanie inwentarza itp. Natomiast nakłady nieodpowiadające temu celowi, a więc nakłady zmierzające do ulepszenia rzeczy (nakłady użyteczne – ulepszające) albo nadanie jej cech odpowiadających szczególnym upodobaniom posiadacza (nakłady zbytkowne) stanowią rodzaj „innych nakładów”, o których mowa w art. 226 § 1 zd. 2 k.c.

W tym stanie rzeczy, Sąd obowiązany był nie tylko poczynić ustalenia w zakresie okoliczności związanych z samym dokonaniem nakładów (data powstania, zakres robót, rodzaj nakładu), lecz także z wartością nakładów, przy jednoczesnym uwzględnieniu ewentualnego ich pokrycia w korzyściach uzyskanych przez posiadacza (nakłady konieczne), względnie zwiększenia wartości nieruchomości w dniu jej zwrotu spowodowanego dokonaniem konkretnych nakładów (ulepszające).

Pamiętać przy należy, że powodowie objęli w posiadanie sporną nieruchomość pod koniec 1981 r., a w skład tego siedliska wchodził dom mieszkalny, dwa budynki gospodarcze (stodoła i obora) oraz działka wraz z dostępem do stawu. Od razu zasygnalizować należy, że w ramach przeprowadzonych w domu mieszkalnym remontów powodowie wraz z synem i synową zaadoptowali strych, przez co doszło do zwiększenia jego powierzchni użytkowej.

Na wstępie rozważań w tym zakresie warto także zwrócić uwagę na to, że niemalże wszystkie nakłady powodowie dokonali tzw. metodą gospodarską, przy czym część napraw i drobnych remontów wykonywanych było przez ówczesnego „wynajmującego”, tj. Skarb Państwa – Nadleśnictwo S., który był pracodawcą powoda zatrudnionego w charakterze leśniczego, o czym już była wyżej mowa.

Odnosząc się do pierwszej grupy nakładów dokonanych przez powodów na nieruchomość w latach 1981-2002, a mianowicie tych poczynionych na nieruchomości budynkowe, podkreślenia wymaga, że w tym zakresie zaistniała konieczność pozyskania wiadomości specjalnych z zakresu budownictwa. W tym celu Sąd dopuścił dowód z opinii z zakresu budownictwa J. L., który dokonał m. in. ustalenia zakresu prac wykonanych w domu mieszkalnym oraz oceny charakteru prac remontowo-budowlanych.

W świetle wydanej opinii wszystkie prace wykonane przez powodów na spornej nieruchomości budynkowej miały charakter nakładów ulepszających, za wyjątkiem budowy hydroforni, która została uznana przez biegłego za nakład konieczny. Tym samym biegły z zakresu budownictwa nie podzielił stanowiska powodów, że wskazane przez nich nakłady w postaci zamontowania schodów na strych, wykonania kapitalnego remontu, wykonania ogrodzenia całej posesji oraz montażu kominka, stanowiły nakłady konieczne. Istotne jest przy tym, że w zakresie każdego z wyżej wymienionych prac biegły w sposób przekonywujący wyjaśnił, jakimi względami kierował się dokonując oceny charakteru poszczególnych prac remontowych.

Ostatecznie strona powodowa nie podważała sporządzonej opinii biegłego z zakresu budownictwa, dlatego też jedynie na marginesie odnieść się należy do treści zarzutów podniesionych przez powodów w stosunku do pierwszej opinii biegłego. Powodowie bowiem wskazywali, że nie zgadzają się z treścią opinii biegłego, w świetle której zamontowanie schodów oraz „kapitalny remont” parteru domu stanowiły nakład ulepszający (strona powodowa nie kwestionowała ustaleń biegłych w zakresie zakwalifikowania nakładów związanych z posadzeniem ogrodzenia i zamontowaniem nowego ogrzewania domu wraz z kominkiem – k. 335-336).

Co się tyczy zamontowania schodów na strych, to w toku postępowania pojawiła się wątpliwość na temat ich wyglądu i stanu technicznego w chwili objęcia domu w posiadanie powodów. Powodowie podnosili bowiem, że znajdujące się tam schody były spróchniałe, a powód nawet podał, iż we wspomnianym budynku nie było schodowo prowadzących na strych, lecz zwykła drabina. Jednak z zeznań świadków wynika, że w domu mieszkalnym znajdowały się drewniane schody o cechach typowych dla schodów używanych wyłącznie do celów potrzeb gospodarczych budynku mieszkalnego (dostanie się na strych; np. k. 464 v.).

Istotne jest przy tym, że schody zamontowane przez powodów służyły odmiennym celom niż wspomniane cele gospodarcze, a mianowicie, jak słusznie wskazał biegły, nakład ten został poczyniony w związku z planami zaadaptowania strychu na cele mieszkalne. O powyższym świadczy głównie ich solidny wygląd, a także to, że zostały wyposażone w balustradę z tralkami drewnianymi oraz z dodatkową balustradą na części podłogi poddasza (por. dokumentacja fotograficzna – k. 255-256).

Na wyżej dokonaną ocenę nie może mieć wpływu okoliczność, że do faktycznego wykonywania prac mających na celu zmianę przeznaczenia strychu na mieszkalny doszło dopiero w 1997 r., co zdaniem powodów świadczy o innym celu czynionego nakładu. Z zeznań świadka J. G. wynika bowiem, że w niedługim okresie czasu po wprowadzeniu się powodów do przedmiotowego domu, zwrócili się do Nadleśnictwa z ustną prośbą o wyrażenie zgody na zaadaptowanie strychu na pomieszczenie mieszkalne, na co zezwolono (k. 216 v.).

W tej sytuacji Sąd podzielił wątpliwości biegłego związane z rzeczywistym przeznaczeniem zamontowanych schodów, albowiem sposób ich wykonania potwierdza, że służyły one innym celom niż w chwili objęcia nieruchomości w posiadanie przez powodów. W tym miejscu przypomnieć należy, że nakłady mają charakter konieczny tylko wtedy, gdy czynione są w celu utrzymania rzeczy w stanie zdatnym do normalnego korzystania zgodnie z dotychczasowym przeznaczeniem. W rezultacie omawiany nakład zaliczyć należało do kategorii „innych nakładów”, o których mowa w art. 226 § 1 k.c.

Podobnie ocenić należało kwestię nakładów czynionych w związku z remontem parteru domu jednorodzinnego, które zostały określone przez powodów jako „remont kapitalny”, z czym nie zgodził się biegły z zakresu budownictwa (nie wykonano np. wymiany belek stropowych). Zdaniem biegłego żadne z tych prac remontowo-budowlanych nie miało charakteru koniecznego, a jedynie służącego modernizacji budynku mieszkalnego (przykładowo powodowie dokonali wymiany okien, wstawili drzwi do kuchni, na ścianach ułożyli boazerię, ułożyli podłogę z desek w pokojach i na korytarzu).

W ocenie Sądu dokonane prace remontowe zmierzały do zmodernizowania starego domu, w którym mieszkali powodowie, co nadaje im cechy nakładów ulepszających. Jednocześnie powodowie nie wykazali, aby czynione przez nich nakłady na remont parteru domu służyły do utrzymania rzeczy w stanie zdatnym do normalnego korzystania, tj. aby stanowiły nakłady konieczne. Warto w tym miejscu przytoczyć zeznania świadka J. G., który podał, że „na tamte czasy budynek nadawał się do zamieszkania po odnowieniu, malowaniu, drobnych pracach konserwacyjnych” (k. 216 v.). Powyższe potwierdza jedynie, że podjęte przez powodów prace remontowe nosiły cech nakładów o charakterze modernizującym (ulepszającym).

Dostrzec także trzeba, że stosownie do postanowień umownych zawartych z Nadleśnictwem S., powód obowiązany był ponosić koszty eksploatacji nieruchomości, w tym koszty napraw i remontów. Obowiązek ten obejmował wszelkie wydatki pozwalające na korzystanie z nieruchomości zgodnie z jej właściwościami i przeznaczeniem oraz służące utrzymaniu jej w należytym, niepogorszonym stanie. Podejmowanie natomiast innych prac mających na celu modernizowanie domu stanowiło pewnego rodzaju ryzyko, powodowie nie mogli mieć bowiem pewności, że zostanie im zwrócona wartość nakładów czynionych na cudzej nieruchomości (w ich mniemaniu na nieruchomość Nadleśnictwa S.).

Jednocześnie w wydanej opinii biegły nie określił rodzaju i wartości nakładów czynionych na budynki gospodarcze, gdyż brak jest dowodów potrzebnych do pozyskania niezbędnych informacji o rzekomo wykonanych remontach. W dniu przeprowadzenia przez biegłego oględzin nieruchomości przedmiotowe budynki gospodarcze zostały zniszczone, w związku z czym niemożliwym stało się sporządzenie opinii w zakresie nakładów określonych w punkcie 7 i 13 wykazu z k. 178-179.

Istotne jest przy tym, że biegły nie podjął się określenia zakresu i wartości prac w omawianym zakresie wskazując m. in., że nie jest w stanie nawet szacunkowo określić wartości prac polegających na wykonaniu stolarki okiennej i drzwiowej w budynku gospodarczym bez danych dotyczących chociażby ich wymiarów. Nie sposób także dokonać oceny prac polegających na zaadaptowaniu części obory na garaż w postaci m. in. budowy ściany z cegieł czy też wykonania posadzki betonowej, skoro po tym budynku pozostały tylko fundamenty.

W tym miejscu wskazać należy, że na rozprawie w dniu 30 maja 2014 r. Sąd oddalił wniosek dowodowy powodów o wystąpienie do telewizji o udostępnienie nagrań wykonanych na nieruchomości powodów na okoliczność stanu nieruchomości w N. i poczynienia przez powodów nakładów na tej nieruchomości. W uzasadnieniu omawianego wniosku dowodowego pełnomocnik powodów wskazał, że nagrania te pozwolą biegłemu na wypowiedzenie się co do stanu nieruchomości oraz szacunkowej wartości poczynionych przez powodów nakładów, w szczególności w zakresie nakładów poczynionych na budynkach gospodarczych (k. 335). Jednak zdaniem Sądu ewentualne uzyskanie wspomnianych nagrań telewizyjnych nie mogło mieć istotnego znaczenia z punktu widzenia możliwości wydania przez biegłego z zakresu budownictwa opinii uzupełniającej, nie sposób bowiem uznać, aby w oparciu o nagrania był w stanie pozyskać takie dane jak wymiary zamontowanych drzwi. Poza tym mało prawdopodobnym jest, aby dziennikarze dokonali szczegółowych nagrań w budynku obory lub stodoły i to w sposób umożliwiający pozyskanie przez biegłego interesujących danych.

Inną rzeczą jest, że strona powodowa nie przeprowadziła dowodu, z którego wynikałoby, że w sprawie wystąpiły względy formalne, dla których przedstawiciele telewizji odmówiliby wydania przedmiotowych nagrań. Wskazane przez powodów względy finansowe nie mogą być wyłączną przyczyną uzasadniającą uwzględnienie takowego wniosku (k. 705 v.). Nie można przecież zapominać, że to na stronie powodowej ciąży konieczność przedstawienia wszelkich dowodów na potwierdzenie swych twierdzeń i obowiązek ten nie może być przerzucany na Sąd w sytuacji, gdy strona jest w stanie sama pozyskać określone dowody (środki dowodowe).

Podsumowując, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwolił na ustalenie, że na spornej nieruchomości powodowie poczynili jeden nakład konieczny w postaci budowy hydroforni. Pozostałe zaś wykonane przez nich prace remontowo-budowlane stanowiły nakłady ulepszające, celem których było modernizowanie starego domu jednorodzinnego do potrzeb mieszkających w nim powodów.

W toku procesu powodowie nie kwestionowali natomiast ustalenia biegłego, który wyliczył, że koszt wybudowania wspomnianej hydroforni wynosił 1.624,68 zł. W następstwie powyższego należało ustalić, czy powodom należy się zwrot wyżej wskazanej kwoty tytułem dokonanego nakładu koniecznego.

Jak już była wyżej mowa, posiadaczowi należy się zwrot wartości nakładów koniecznych o tyle, o ile nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Jeżeli posiadacz nie osiągnął korzyści, chociażby ze względu na krótki okres posiadania rzeczy, przysługuje mu roszczenie o zwrot nakładów w pełnej wysokości, ewentualnie roszczenie wyrównawcze obejmujące różnicę pomiędzy poczynionymi nakładami a osiągniętymi korzyściami. Jeśli natomiast posiadacz uzyskuje pokrycie poczynionych nakładów koniecznych w korzyściach z rzeczy, ni powstaje po stronie właściciela obowiązek dokonywania na jego rzecz jakiegokolwiek zwrotu (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 lutego 2002 r., I ACa 91/01, Wokanda 2003/11/139). Istotne jest przy tym, że to na powodzie spoczywa ciężar przeprowadzenia dowodu, iż dokonane nakłady konieczne nie mają pokrycia w korzyściach, które uzyskał.

Doktryna wskazuje przy tym, że omawiany przepis ma stanowić równowagę pomiędzy interesami posiadacza i właściciela z punktu widzenia – najogólniej rzecz ujmując – zakresu korzystania z rzeczy przez posiadacza. Na mocy art. 224 § 1 zd. 2 k.c. posiadacz samoistny w dobrej wierze nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne. Celem zachowania wspomnianej równowagi ustawodawca przyjął regułę, wedle której posiadacz może żądać zwrotu nakładów koniecznych tylko wtedy, gdy nie wartość uzyskanych prze niego korzyści nie przekracza wartości dokonanych nakładów.

W tej sytuacji powodowie obowiązani byli przeprowadzić dowód świadczący o tym, że nie ponieśli żadnych korzyści z tego tytułu, że zajmowali nieruchomość stanowiącą de facto własność pozwanej. Dla porządku jeszcze raz przypomnieć należy, że powodowie nie uiszczali żadnego czynszu, względnie innych świadczeń, z tytułu zajmowania spornej nieruchomości w okresie od 1981 r. do 2004 r. Dopiero bowiem od roku 2004, kiedy to powód przeszedł na emeryturę, zaczęli oni uiszczać czynsz najmu na rzecz Nadleśnictwa S., a od 2006 r. – odszkodowanie za bezumowne korzystanie z nieruchomości na rzecz pozwanej A. T..

Oczywistym wydaje się, że powodowie zajmujący cudzą nieruchomość i nie ponoszący z tego tytułu jakichkolwiek opłat, uzyskali z tego tytułu korzyść. Przez korzyść z art. 226 § 1 k.c. rozumieć należy nie tylko uzyskane pożytki cywilne (np. czynsz najmu), ale także możliwość swobodnego korzystania z nieruchomości (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2012 r., I ACa 657/12, Lex nr 1254532). Wprawdzie powodowie korzystali ze spornej nieruchomości jako posiadacze zależni, ale traktowali ją niemalże jako swoją własność, a to z uwagi na przekonanie o tym, że w przyszłości nadleśnictwo przeniesienie na nich prawo własności. Na powyższe nie może mieć istotnego znaczenia okoliczność, że powodowie byli przeświadczeni o tym, że prawo własności tej nieruchomości przysługuje Nadleśnictwu S.. Przy dokonywaniu rozliczenia nakładów koniecznych, brany jest bowiem pod uwagę obiektywny i niezależny od woli strony stan uzyskania korzyści przez posiadacza.

W tej sytuacji zaistniała konieczność dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu szacowania nieruchomości celem ustalenia wartości rynkowej czynszu za najem spornego siedliska zamieszkiwanego przez powodów, tj. nieruchomości mieszkalnej wraz z budynkami gospodarczymi (obora i stodoła) i posesją gruntową. Jednocześnie biegła została zobowiązana do tego, aby przy ustalaniu wysokości czynszu najmu brała pod uwagę fakt przeprowadzenia adaptacji strychu na pomieszczenia mieszkalne, co w oczywisty sposób musiało znaleźć przełożenie na wartość ewentualnie uzyskiwanego czynszu.

Z wyliczeń poczynionych przez biegłą wynika, że za okres od 1981 r. do lipca 2004 r. wartość czynszu za najem spornego siedliska zajmowanego przez powodów wynosiłaby w przybliżeniu 15.352 zł (892 zł + 2.198 zł + 3.162 zł + 9.100 zł). Wyżej wspomniana kwota została wyliczona przy uwzględnieniu, że czynsz najmu za okres od 1981 r. do 1995 r. odpowiadał kwocie sprzed denominacji, tj. 8.922.011 zł, jednak wyłącznie dla celów niniejszego postępowania, tj. szacunkowych (orientacyjnych), przyjąć należało wskazaną kwotę już po denominacji, tj. 892,20 zł.

Biegła wyjaśniła przy tym, że wskazane stawki czynszu zostały ustalone na podstawie bazowych stawek czynszu komunalnego, które nie uwzględniały wydatków operacyjnych związanych z utrzymaniem nieruchomości takich jak koszty mediów czy nakłady na konserwację i remonty bieżące. Określona w opinii wartość czynszu najmu jest zatem dochodem netto generowanym przez nieruchomość, jaki mógł uzyskać właściciel lub inny jej użytkownik. W tej sytuacji fakt ponoszenia przez powodów kosztów eksploatacyjnych na sporną nieruchomość nie mógł mieć znaczenia dla ustaleń związanych z korzyściami, jakie powodowie uzyskali z rzeczy (czynsz najmu). Dodatkowo biegła wyjaśniła, że podstawą jej wyliczeń były bazowe stawki czynszu przyjętego dla lokali mieszkalnych zasobu gminnego, których stan techniczny odpowiadał stanowi technicznemu budynku zamieszkałego przez powodów.

Trudno przy tym pominąć okoliczność, że wyliczony przez biegłą czynsz najmu, oparty na stawkach komunalnych, siłą rzeczy jest niższy niż stawki rynkowe. W konsekwencji można wysnuć wniosek, że w przypadku zamiaru wynajęcia przez powodów siedliska o zbliżonych właściwościach i położeniu, w rzeczywistości musieliby uiścić wyższe stawki czynszu. Z drugiej jednak strony powoływane przez pozwaną przykładowe stawki najmu siedlisk położonych na terenie województwa (...) mają charakter ofertowy, a nie rynkowy potwierdzony zawartymi umowami najmu. Powyższe oznacza, że w przypadku zawarcia transakcji istnienie wysokie prawdopodobieństwo, że takie stawki ofertowe – po przeprowadzeniu negocjacji - ulegną obniżeniu.

Mając na względzie wszystkie wyżej opisane okoliczności uznać należało, że poprzez bezczynszowe korzystanie przez powodów ze spornej nieruchomości w latach 1981 – 2004, wartość poczynionych przez nich nakładów koniecznych w postaci budowy hydroforni (1.624,68 zł) została pokryta wartością korzyścią, jaką uzyskali z rzeczy. Dlatego też, na podstawie art. 226 § 1 k.c. w zw. z art. 230 k.c., powództwo małżonków G., w zakresie odnoszącym się do zwrotu poczynionych przez nich nakładów koniecznych, podlegało oddaleniu.

W dalszej części rozważań odnieść się należy do wyżej wspomnianych nakładów ulepszających, które zgodnie z żądaniem pozwu powodowie mieli dokonać na nieruchomościach budynkowych pozwanej.

W tym miejscu jeszcze raz podkreślenia wymaga, że posiadacz w dobrej wierze może żądać ich zwrotu tylko o tyle, o ile zwiększają one wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi. Istotne jest bowiem, czy uprawniony uzyskał rzeczywistą korzyść, dlatego też nakłady zwrotne muszą być użyteczne i zwiększające wartość majątku właściciela w chwili zwrotu, a nie w innym, dowolnie dobranym momencie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2009 r., V CSK 111/09, Lex nr 654430).

Niekwestionowanym jest, że przy dokonywaniu wartości nieruchomości w kontekście poczynionych na niej nakładów ulepszających, musi być brany pod uwagę ich realny i ostateczny wpływ na wartość określaną na dzień zwrotu rzeczy. Skoro decydujące znaczenie ma wartość nieruchomości w chwili jej wydania właścicielowi, to należy także brać pod uwagę zużycie techniczne poczynionych nakładów, niejednokrotnie określane mianem amortyzacji. Jeżeli bowiem poczynione nakłady uległy amortyzacji w skutek ich używania przez posiadacza jeszcze przed dniem wydania rzeczy, to posiadacz nie może domagać się zwrotu ich pełnej wartości. Konsekwencją zamortyzowania się nakładów w pełnym zakresie jest stan, w którym ostatecznie nie doszło do wzrostu wartości rzeczy wskutek dokonania tych konkretnych nakładów (vide: Edward Gniewek Kodeks cywilny. Księga druga, Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz do art. 226 Kodeksu cywilnego. Zakamycze 2001, Lex nr 73555; wyrok Sadu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 27 kwietnia 2010 r., VI ACa 1127/09, Lex nr 1120205).

Warto w tym miejscu przywołać stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w treści uchwały z dnia 20 sierpnia 1973 r. (III CZP 17/73, OSNC 1974/4/66), w świetle którego granicę roszczenia z tytułu zwrotu nakładów innych niż konieczne stanowi suma odpowiadająca zwiększeniu wartości rzeczy. Suma ta, jak podkreślił Sąd Najwyższy, może w konkretnym wypadku być wyższa od wydatków poczynionych na te nakłady, jeżeli w ostatecznym wyniku wartość rzeczy wzrosła w stopniu przekraczającym poczynione wydatki i odwrotnie - może być w konkretnym wypadku także mniejsza, jeżeli wartość rzeczy wzrosła w stopniu mniejszym w stosunku do wydatków.

Z powyższych względów niezbędnym stało się ustalenie, czy poniesione nakłady ulepszające zwiększały wartość budynku mieszkalnego w chwili wydania siedliska pozwanej, a więc w dniu 11 kwietnia 2011 r., przy uwzględnieniu stanu zużycia technicznego tych nakładów. Biorąc powyższe pod uwagę, powołany w sprawie biegły z zakresu budownictwa wskazał, że co do zasady wszystkie ustalone w sprawie nakłady ulepszające uległy zużyciu technicznemu (w różnym stopniu), przy czym wpływ na wartość rynkową nieruchomości w dniu jej wydania mogło mieć jedynie ocieplenie budynku mieszkalnego. Powyższe oznacza, że brak było podstaw prawnych do żądania przez powodów zwrotu wartości wskazanych przez nich nakładów ulepszających, poza wspomnianym ociepleniem budynku mieszkalnego, a mianowicie nakładów w postaci wykonania schodów na piętro domu (nie podnosi wartości budynku), „remontu kapitalnego” parteru domu (nie powoduje wzrostu wartości), ogrodzenia posesji (nie podnosi wartości), adaptacji strychu wraz z budową kuchni i łazienki (pełna amortyzacja), budowy pomostu i altanki (nakład nie spowodował wzrostu wartości) oraz montażu kominka (pełna amortyzacja).

Zgodnie z treścią wydanej opinii koszt wykonania ocieplenia budynku mieszkalnego wynosił 6.084,24 zł (według cen z 2011 r.), jednak stan amortyzacji przedmiotowego nakładu ocenił na 80 %. W konsekwencji rzeczywista wartość ocieplenia na dzień zwrotu nieruchomości została przez biegłego określona na kwotę 1.217 zł. Określając stopień zużycia tego nakładu, biegły wziął pod uwagę nie tylko datę jego poczynienia (2002 r., czyli 9 lat przed wydaniem rzeczy), lecz także fakt, że do dnia zwrotu nieruchomości powodowie nie dokonali rozłożenia na ociepleniu tynku zewnętrznego (por. dokumentacja fotograficzna z k. 249). Taka sytuacja z dużym prawdopodobieństwem spowodowała, że przed ułożeniem tynku zewnętrznego niezbędnym byłoby zdjęcie siatki wraz z zaprawą klejową, co mogłoby doprowadzić do uszkodzenia płyt styropianowych. Uwzględniając powyższe okoliczności biegły doszedł do przekonania, że nakład ulepszający w postaci ocieplenia budynku gospodarczego zwiększył wartość nieruchomości w chwili jej wydania o kwotę 1.217 zł (6.084,24 zł x 20 %).

Jednocześnie, zdaniem biegłego, pozostałe prace remontowo-budowlane dokonane w znacznej części na przełomie lat 80-tych i 90-tych, nie mają realnego wpływu na ostateczną wartość nieruchomości. Biegły słusznie przy tym zauważył, że gdyby nie dbałość powodów o sporną nieruchomość, to w chwili wydania nieruchomości posadowione na niej budynki praktycznie przestałyby istnieć. Powyższe nie zmienia jednak faktu, że omawiane remonty były wykonywane nawet 30 lat przed dniem wydania nieruchomości, przede wszystkim zaś poczynione nakłady nie mają realnego wpływu na zwrot wartości nieruchomości. Warto przy tym zwrócić uwagę, że już w 2006 r. powodowie pozyskali informację o tym, że pozwana odzyskała własność siedliska, w związku z czym przedstawiciel Nadleśnictwa S. odradził im wykonywanie jakichkolwiek prac i remontów na nieruchomości.

Dodatkowo wspomnieć należy, że w toku przedmiotowego procesu ujawniono okoliczności świadczące o tym, że to nie powodowie ponosili koszty związane z adaptacją strychu wraz z budową łazienki i kuchni, lecz ich syn K. G. razem z synową A. G.. Okoliczność powyższą potwierdzają nie tylko zeznania świadka K. G. i jego żony (k. 153 v.-154), ale także zeznania np. J. P. (k. 152 v.). Czynienie przedmiotowych nakładów przez syna powodów wydaje się być oczywiste, skoro od początku zakładano, że zaadaptowany strych będzie zajmowany przez K. i jego przyszłą rodzinę. W przeciwnym razie pozbawione sensu byłyby nakłady zmierzające do wybudowania drugiej kuchni na piętrze domu, zamiast chociażby dodatkowego pokoju pozostającego w dyspozycji powodów. Z powyższych względów Sąd nie dał wiary zeznaniom powodów, w których podali, że sporne nakłady związane z adaptacją strychu były czynione wyłącznie przez nich („strych robiliśmy my, a syn do tego nie ma nic” – k. 705 v.).

Podsumowując powyższy fragment, prace remontowo-budowlane wykonane w budynku mieszkalnym zajmowanym przez powodów miały charakter nakładów ulepszających, które nie zwiększyły wartości nieruchomości w chwili jej wydania, przez co brak jest podstaw do zasądzenia ich wartości w oparciu o art. 226 § 1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 230 k.c. Jedynym nakładem ulepszającym, którego zwrotu wartości powodowie mogą się domagać, jest ocieplenie budynku mieszkalnego (wartość na dzień wydania nieruchomości -1.217 zł).

Niemniej w toku przedmiotowej sprawy i tak nie zaistniały podstawy do uwzględnienia żądania pozwu nawet w tak niewielkim zakresie, albowiem opuszczając nieruchomość pozwanej W. G. złożył pisemne oświadczenie, w którym stwierdził, że „jego rodzina opróżniła i opuściła lokal położony w miejscowości N., ul. (...), zabierając wszelkie należące do nich wyposażenie.”, a nadto „iż nie będzie rościł w stosunku do A. T. żadnych roszczeń z tytułu pozostałych elementów wyposażenia i nakładów poniesionych na lokal mieszkalny.” (protokół k. 84).

Jak już wcześniej wskazano, na skutek rozpoznania apelacji przez Sąd Apelacyjny w B. przesądzone zostało, że przedmiotowe oświadczenie woli powoda miało charakter umowy zwolnienia z długu, o której mowa w art. 508 k.c. Jednocześnie, z uwagi na ustalenia poczynione uprzednio przez Sądy obu instancji, nie istniała konieczność dokonywania oceny złożonego oświadczenia w kontekście treści art. 36 § 2 k.r.o. w zw. z art. 37 § 1 pkt 1-4 k.r.o. Sąd rozpoznający przedmiotową sprawę został bowiem związany ustaleniem, że powód posiadał uprawnienie do złożenia przedmiotowego oświadczenia woli w ramach zarządu majątkiem swoim oraz małżonki. Nadto ustalono, że zawarta umowa o zwolnienie z długu dotyczyła tylko i wyłącznie nakładów poczynionych przez powodów w budynku mieszkalnym.

W tej sytuacji do rozstrzygnięcia pozostała kwestia, czy powód skutecznie uchylił się od skutków prawnych złożonego w dniu 11 kwietnia 2011 r. oświadczenia woli. W ocenie strony powodowej składający oświadczenie działał w błędzie co do jego treści, ponieważ był przekonany, że kwituje jedynie przekazanie kluczy od mieszkania (k. 89). W toku postępowania powód dodatkowo podnosił, iż nie zrozumiał treści podpisywanego przez siebie oświadczenia.

Niewątpliwie następstwem spełnienia przesłanek określonych w art. 84 k.c. jest wzruszenie czynności prawnej dokonanej pod wpływem błędu, poprzez złożenie przez działającego pod wpływem błędu oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych złożonego oświadczenia. Takie oświadczenie powinno być złożone zgodnie z wymaganiami objętymi art. 88 k.c., które doprowadza do unieważnienia ex tunc tej czynności prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2003 r., V CK 477/02, niepubl.; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2010 r., II CSK 239/09, niepubl.).

Przede wszystkim zaznaczyć należy, że błąd jest to wada oświadczenia woli, polegająca na tym, że składający je działa pod wpływem niezgodnego z prawdą wyobrażenia o rzeczywistości lub jej elemencie albo pod wpływem braku takiego wyobrażenia. Bezspornym jest, że błąd może dotyczyć faktu lub prawa, przy czym błąd ten musi być istotny i odnosić się do treści oświadczenia woli. Definicję błędu istotnego formułuje art. 84 § 2 k.c., powołując się, dla obiektywizacji oceny istotności błędu, na miernik rozsądnego działania, wskazuje on bowiem, że błąd jest istotny, jeśli składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 202 r., V CSK 25/12, Lex nr 1293974).

Dodatkowo przedstawiciele literatury podnoszą, że błąd musi polegać na błędzie postrzegania (widzenia), nie zaś przewidywania i wnioskowania, należącego do sfery motywacyjnej składającego oświadczenie. Nie ma zatem mowy o błędzie, gdy składający oświadczenie woli znał otaczającą go rzeczywistość i miał świadomość okoliczności związanych z zawieraną umową (składanym oświadczeniem), ale wyciągnął z nich niewłaściwe wnioski i podjął niesłuszną lub niekorzystną dla siebie decyzję. Błąd co do pobudki albo błąd polegający na mylnym przewidywaniu wyniku przedsięwzięcia, podejmowanego na podstawie umowy, pozbawiony jest doniosłości prawnej. Nie stanowi też błędu co do treści czynności prawnej mylna ocena zarówno aktualnych, jak i przyszłych okoliczności, nieobjętych treścią dokonanej czynności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2000 r., III CKN 963/98, OSNC 2002/5/63; wyrok Sadu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 21 stycznia 2013 r., I ACa 833/12, Lex nr 1289379).

Z uwagi na to, że błąd dotyczy sfery wewnętrznej podmiotu składającego oświadczenie woli, ustalenie wystąpienia takiego błędu możliwe jest jedynie poprzez analizę zewnętrznych okoliczności poprzedzających, towarzyszących złożonemu oświadczeniu woli oraz tych, które nastąpiły już po złożeniu oświadczenia woli. W takiej sytuacji należy uwzględnić cel gospodarczy, jaki strona składająca oświadczenie woli chciała osiągnąć, skonfrontowania tego celu z treścią czynności prawnej, oceny stopnia skomplikowania zamierzonej i podjętej czynności prawnej, okoliczności subiektywnych dotyczących możliwości oceny składanego oświadczenia oraz zachowania się drugiej strony poprzedzającego dokonanie tej czynności. Niewykluczonym jest, że po wyeliminowaniu czynników zewnętrznych towarzyszących składanemu oświadczeniu woli, strona dostrzegłaby rzeczywiste znaczenie prawne dokonywanej przez siebie czynności prawnej. Granicą, która wyklucza możność powołania się na błąd jest sytuacja, gdy mylne wyobrażenie o skutkach prawnych złożonego oświadczenia woli zostało spowodowane niedbalstwem strony w zapoznaniu się z treścią składanego oświadczenia woli (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r., III CSK 221/11, Lex nr 1164737).

W ocenie Sądu właśnie okoliczności towarzyszące podpisaniu spornego oświadczenia z dnia 11 kwietnia 2011 r. świadczą o tym, że w sprawie nie zaistniały podstawy do uznania skuteczności uchylenia się powoda od jego skutków prawnych. Dostrzec jednak należy, że dokonanie takowej oceny jest o tyle trudne, że stanowisko strony powodowej w zakresie okoliczności związanych z podpisaniem przedmiotowego oświadczenia woli jest wewnętrznie sprzeczne. Z jednej strony bowiem powód podnosił, że nie miał świadomości znaczenia podpisywanej umowy o zwolnienie z długu z uwagi na zbyt skomplikowaną treść tego dokumentu (niezrozumienie treści). Z drugiej strony natomiast podawał, że złożył takie oświadczenie mimo, iż nie słyszał odczytywanej mu treści dokumentu, co tłumaczył problemami ze słuchem (k. 499 v.). Argument powoda o niezrozumieniu trudnych dla niego sformułowań o charakterze prawnym jest co najmniej wątpliwy przy przyjęciu, że nie usłyszał słów, które odczytał mu pełnomocnik strony pozwanej. Problem niezrozumienia znaczenia słów może się bowiem pojawić dopiero po tym, jak takie słowa zostaną w ogóle usłyszane.

W ocenie Sądu brak jest jakichkolwiek wiarygodnych dowodów, które mogłyby potwierdzić okoliczność, że powód nie usłyszał treści odczytywanego mu dokumentu. W toku postępowania nie ujawniono albowiem, aby powód cierpiał na poważniejsze dysfunkcje słuchu, na co nie zwrócił także uwagi Sąd w czasie licznych rozpraw, na których to obecny powód składał wyjaśnienia (np. poprzez brak potrzeby ponawiania zadawanych pytań). Poza tym powód nie przedłożył jakiejkolwiek dokumentacji medycznej, względnie nie złożył innego wniosku dowodowego mającego świadczyć o tym, że cierpi na niedosłuch.

Niezależnie od powyższego podkreślenia wymaga, że ewentualna dysfunkcja słuchu powoda nie może automatycznie stanowić podstawy do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli, jeśli powód nawet nie poprosił pełnomocnika pozwanej o powtórne odczytanie treści pisma (k. 499 v.), tym bardziej, że jak twierdził, nie otrzymał egzemplarza dokumentu. Powyższe świadczy bowiem o całkowitym braku zachowania minimum staranności o własne interesy, na co zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w powołanym orzeczeniu wydanym w sprawie o sygn. akt III CSK 221/11.

Podobnie możliwość uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia na mocy art. 84 k.c. została wyłączona, gdy dana osoba składa podpis na dokumencie bez uprzedniego jego odczytania. Przyjmuje się bowiem, że w takiej sytuacji strona nie myli się, ponieważ świadomie składa oświadczenie mimo, że nie zna jego treści, akceptując w ten sposób każde postanowienie zawarte w dokumencie (por. A. Szpunar, glosa do uchwały Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 1994 r., III CZP 75/94, OSP 1995/2/33).

Co się zaś tyczy kwestii rzekomego niezrozumienia treści składanego oświadczenia woli, to w pierwszej kolejności zauważyć należy, że w toku procesu powód nie podawał okoliczności, z których wynikałoby, iż pełnomocnik pozwanej wprowadził go w błąd w ten sposób, że odczytał mu treść dokumentu z pominięciem zdania dotyczącego zrzeczenia się roszczeń z tytułu dokonanych nakładów. Jednocześnie powód nie przekonał Sądu do słuszności stanowiska, wedle którego nie zrozumiał on treści „protokołu” podpisywanego w dniu 11 kwietnia 2011 r.

Do akt sprawy zostały dołączone dokumenty podpisane przez powoda, w treści których umieszczone zostały sformułowania o znacznie wyższym stopniu skomplikowania niż słowa „nie będzie rościł w stosunku do A. T. żadnych roszczeń z tytułu pozostałych elementów wyposażenia i nakładów poniesionych na lokal mieszkalny”. Powód bowiem podpisywał nie tylko umowy dotyczące dostawy mediów (k. 23-29v.), umowy pożyczki i kredytu (k. 17-22), lecz przede wszystkim dnia 24 września 2010 r. wraz z żoną zobowiązał się do zawarcia umowy najmu, zamieszkania w lokalu wraz z oświadczeniem dotyczącym zrzeczenia się roszczeń związanych z lokalem mieszkalnym (k. 463).

W konsekwencji uznać należało, że powód, posiadający średnie wykształcenie, rozumie podstawowe sformułowania prawne. W ocenie Sądu sformułowanie „nie będzie rościł żadnych roszczeń” wydaje się być na tyle zrozumiałe i powszechnie stosowane, iż nie może budzić wątpliwości, że stanowi – najogólniej rzecz ujmując - formę „rezygnacji” składającego oświadczenie z dochodzenia roszczeń np. na drodze sądowej. Okoliczność potwierdzającą, że powód był świadomy znaczenia podpisywanego dokumentu, stanowią zeznania powódki W. G. (1), która podała, iż po złożeniu oświadczenia w dniu 11 kwietnia 2011 r. powód żałował podjętej w tym zakresie decyzji („co ja zrobiłem” – k. 500 v.).

Trudno przy tym pominąć, że skoro – jak twierdzi powód – nie usłyszał, względnie nie zrozumiał treści odczytywanego mu oświadczenia, a nadto nie był w posiadaniu egzemplarza protokołu, to wątpliwe wydają się być podane przez niego okoliczności, jakoby wiedzę o faktycznej treści pisma powziął dopiero w trakcie konsultacji u swojego prawnika. Brak posiadania przy sobie spornego dokumentu, przy jednoczesnej nieumiejętności powtórzenia jego treści, wyklucza bowiem możliwość przekazania jej innej osobie (prawnikowi), co dodatkowo poddaje w wątpliwość wiarygodność podawanych przez powoda okoliczności podpisania oświadczenia.

Z powyższych względów uznać należało, że strona powodowa nie zaoferowała Sądowi żadnego wiarygodnego dowodu, z którego mogłoby wynikać, że powód nie zrozumiał treści podpisywanego oświadczenia. Nawet jeśli uznać, że twierdzenia powoda o braku zrozumienia treści oświadczenia woli są prawdziwe, to i tak brak byłoby podstaw do uwzględnienia zasadności złożonego oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych umowy o zwolnienie z długu.

Przede wszystkim niezrozumiałym jest zachowanie powoda, który – jak twierdzi – z uwagi na niedosłuch i niezrozumienie treści składanych oświadczeń woli wielokrotnie korzystał z pomocy synowej, która odczytywała mu treść podpisywanych dokumentów, zaś w sytuacji składania oświadczenia woli z pozwaną nie poprosił nikogo o pomoc. Pamiętać przy tym należy, że strony pozostawały ze sobą w konflikcie od około 2006 r., kiedy to pozwana odzyskała własność nieruchomości. Mimo powyższego powód nie zachował należytej ostrożności i staranności przy podpisywaniu oświadczenia woli chociaż miał świadomość tego, że stosowne dokumenty będą podpisywane przy dokonywaniu odbioru nieruchomości. Co ważne, w toku procesu pełnomocnik pozwanej przyznał, że po odczytaniu dokumentu nie tłumaczył powodowi znaczenia jego treści z tego względu, że przed dniem 11 kwietnia 2011 r. spotkał się z małżonkami G. i wtedy też podjęte zostały rozmowy na temat spornej umowy o zwolnienie z długu (k. 705-705 v.).

Warto także podkreślić okoliczność, że z uwagi na spór istniejący między stronami od 2006 r., powodowie byli praktycznie w stałym kontakcie ze swoim prawnikiem, tj. obecnym pełnomocnikiem z urzędu (np. k. 705 v.), którego powód mógł przecież poprosić o konsultację prawną tym bardziej, że podpisanie takiego oświadczenia nie miało charakteru nagłego lub nieprzewidywalnego. Dostrzec bowiem należy, że ewentualna odmowa podpisania przez powoda spornego dokumentu nie rodziłaby dla niego żadnych negatywnych konsekwencji, albowiem podpisanie protokołu odbiorczego nie musiało wiązać się ze zwolnieniem z długu (element dodatkowy oświadczenia). Poza tym w zaistniałej sytuacji powód nie był osobą znajdującą się w słabszej pozycji w tym znaczeniu, że nie musiał podejmować ryzyka podpisania czegoś, czego teoretycznie nie rozumie, z tego względu, że np. druga strona oferuje mu świadczenie wzajemne. Nie istniała zatem jakakolwiek przyczyna rozumiana jako przymus, która uzasadniałaby tak pochopne podpisanie dokumentu, przy przyjęciu oczywiście, że powód rzeczywiście nie rozumiał jego treści.

Uwzględniając powyższe Sąd uznał, że przy podpisywaniu spornego oświadczenia woli powód wykazał się wyjątkowym brakiem należytej staranności i dbałości o własne interesy. Jak już była wyżej mowa, mylne wyobrażenie o skutkach prawnych złożonego oświadczenia, będące wynikiem niedbalstwa strony w zapoznaniu się z treścią składanego oświadczenia woli, nie może być podstawą uchylenia się od jego skutków. Przyjęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby zwolnienie z ponoszenia odpowiedzialności prawnej za złożone oświadczenia woli praktycznie tych wszystkich osób, które w pośpiechu i bez zachowania staranności podejmują decyzje dotyczące np. zaciągania zobowiązań. Konsekwencją powyższego byłoby natomiast znaczne osłabienie poczucia stabilności stron w zawieranych stosunkach zobowiązaniowych.

Biorąc pod uwagę wszystkie wyżej wskazane okoliczności Sąd uznał, że z uwagi na brak podstaw z art. 84 § 1 i 2 k.c. powód nie uchylił się skutecznie od skutków prawnych oświadczenia z dnia 11 kwietnia 2011r. Powyższe oznacza, że zawarta umowa o zwolnienie z długu skutkowała wygaśnięciem zobowiązania pozwanej z tytułu rozliczenia nakładów dokonanych na budynek mieszkalny i w rezultacie oddaleniem powództwa w omawianym zakresie.

Przedmiotem żądania pozwu były także nakłady poczynione przez powodów w postaci nasadzeń i zarybienia stawu. Tytułem wstępu tej części uzasadnienia zaznaczyć należy, że w przypadku obu tych roszczeń dokonanie oceny ich zasadności było znacznie utrudnione, albowiem powodowie nie byli w stanie w sposób konsekwentny i jednoznaczny określić zakresu poczynionych nakładów, o czym będzie jeszcze mowa poniżej. Tym bardziej nie sposób uznać, iż strona powodowa wykazała omawiane roszczenia, zarówno co do zasady, jak i wysokości, w szczególności, że pozwana kwestionowała znaczną część okoliczności podawanych przez powodów w tym zakresie.

Przedstawienie przez powodów konkretnych dowodów świadczących o zasadności ich żądań jest o tyle istotne, że w przypadku spraw o rozliczenie nakładów nie ma zastosowania przepis art. 322 k.p.c. Przepis ten bowiem stanowi normę szczególną i jako taki może być stosowany tylko w sprawach wyraźnie w nim wymienionych, do których to nie zalicza się spraw o rozliczenie nakładów (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 1980 r., III CRN 51/80, Lex 8237). Dodatkowo podkreślenia wymaga, że wprawdzie strona żądająca rozliczenia nakładów nie jest obowiązana do samodzielnego określenia wartości każdego detalu składającego się na te nakłady, gdyż stanowcze wypowiedzenie się w tej kwestii wymaga wiadomości specjalnych i tym samym usprawiedliwia powołanie biegłego, niemniej strona ta obowiązana jest przywołać w sprawie takie okoliczności, na podstawie których w ogóle będzie istniała możliwość sporządzenia opinii przez biegłego.

Odnosząc się szczegółowo do problematyki nakładów w postaci nasadzeń, podkreślenia wymaga, że bezspornie powodowie dokonali zasadzenia drzew i krzewów owocowych oraz świerków, niemniej w toku sprawy nie udało się ustalić ich dokładnej ilości. Ustalenie powyższej okoliczności było o tyle bardziej utrudnione, że powodowie podawali inne dane dotyczące poczynionych nakładów w pismach procesowych (k. 178), odmiennie zaś w toku składanych zeznań lub wyjaśnień (np. k. 464 v.). Nadto inne dane dotyczące ilości drzew i krzewów znajdujących się na posesji w dniu jej wydania, tj. w dniu 11 kwietnia 2011 r., podawała sama pozwana (k. 224).

W tej sytuacji, jak już wyżej wskazano, niemożliwym stało się dokładne ustalenie zakresu i wartości poczynionych nakładów, niemniej Sąd uwzględnił wniosek strony powodowej i dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu rolnictwa i ogrodnictwa celem ustalenia wartości dokonanych przez powodów nasadzeń, przy uwzględnieniu kilku wariantów (różnych wersji stron). Jak wynika z treści wydanej opinii, z uwagi na znaczny wiek posadzonych przez powodów wiśni, śliwy, agrestu, porzeczki, śliwy ałycza i karagana, ich okres produktywnego użytkowania został zakończony, a tym samym ich wartość została zamortyzowana. W rezultacie jedyną wartość rynkową przedstawiają zasadzone świerki, co nie oznacza jednak automatycznie, że stronie powodowej należy się zwrot ich wartości.

Nie sposób bowiem pominąć niekwestionowanej okoliczności, iż powód zasadził drzewa i krzewy jeszcze w 1980 r., a więc przed wprowadzeniem się małżonków G. na teren spornego siedliska. Tym samym nie można uznać, że czyniąc omawiane nakłady na nieruchomość pozwanej, powodowie byli jej posiadaczami w jakiejkolwiek postaci. Konsekwencją powyższego jest natomiast to, że podstawą prawną roszczenia o zwrot nakładów w postaci nasadzeń nie mogą być przepisy art. 226-230 k.c., które regulują zasady rozliczeń nakładów wyłącznie między posiadaczem a właścicielem rzeczy.

W tym miejscu przypomnieć należy, że w przypadku poczynienia nowych ustaleń faktycznych w sprawie po jej uchyleniu i ponownym przekazaniu do rozpoznania, możliwym jest wskazanie przez sąd I-szej instancji innej podstawy prawnej. Taka sytuacja miała miejsce w przedmiotowej sprawie, albowiem z uwagi na pierwotne stwierdzenie przez tut. Sąd braku legitymacji biernej pozwanej, nie dokonano merytorycznego rozpoznania żądania zwrotu nakładów w postaci nasadzeń. Dopiero podczas ponownego rozpoznania sprawy ujawniono, że spornych nasadzeń dokonano w czasie, kiedy powodowie nie byli posiadaczami siedliska pozwanej. Z powyższych względów dopuszczalnym stało się wskazanie innej podstawy prawnej omawianego żądania.

Wobec powyższego, z uwagi na brak innej podstawy prawnej do dokonania rozliczenia omawianych nakładów (brak stosunku zobowiązaniowego i niemożność stosowania art. 226-229 k.c.), niezbędnym stało się rozpoznanie przedmiotowego żądania w kontekście przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu. Nie ulega bowiem wątpliwości, że bezpodstawne wzbogacenie polega na uzyskaniu korzyści majątkowej przez jedną osobę (tu: pozwaną) kosztem drugiej (tu: powodowie), przy czym co do zasady konsekwencją takiego „wzbogacenia się” jest obowiązek zwrotu bezpodstawnie uzyskanej korzyści. Celem roszczenia o wydanie bezpodstawnego wzbogacenia jest zatem przywrócenie równowagi zachwianej nieuzasadnionym przejściem jakiejś wartości z jednego majątku do drugiego (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1988 r., III CRN 83/88, OSNCP 1989/5/84).

W tym zakresie wskazać powołać należy przepis art. 408 § 1 k.c., w myśl którego zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął, zaś zwrotu innych nakładów może żądać tylko, gdy zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania. Powyższe reguły odnoszą się jednak do czyniącego nakłady w dobrej wierze. Odmiennie uregulowana została sytuacja osoby, która czyniąc nakłady wiedziała, że korzyść się jej nie należy, wtedy może żądać zwrotu nakładów tylko o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania (art. 408 § 2 k.c.).

Przy oznaczaniu zasad rozliczaniu nakładów po myśli art. 408 § 1 i 2 k.c. uzasadnionym wydaje się sięgnięcie do przepisów o rozliczeniu nakładów między posiadaczem a właścicielem rzeczy. Dlatego też przedstawiciele orzecznictwa podkreślają, że w takim przypadku dokonanie nakładów powinno nastąpić przy uwzględnieniu cen rynkowych z chwili wydania rzeczy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 1983 r., IV CR 67/83, OSN 1983/11/186).

Na tle niniejszej sprawy nie można mieć wątpliwości co do tego, że w czasie, kiedy powód sadził drzewa będące przedmiotem sporu nie istniała żadna podstawa prawna lub nawet faktyczna, uzasadniająca dokonywanie takich nakładów. Co ważne, miał on świadomość nie tylko tego, że nie był obowiązany do czynienia takich nakładów, lecz przede wszystkim, że sporne siedlisko nie stanowi jego własności, względnie nie posiada on do niego innego tytułu prawnego lub faktycznego (posiadanie). Wobec powyższego uznać należało, że do rozliczenia przedmiotowych nakładów powinien być zastosowanie art. 408 § 2 k.c.

Uwzględniając powyższe Sąd poczynił starania mające na celu ustalenie, czy drzewa pozostałe w chwili wydania na terenie spornej nieruchomości, miały wpływ na zwiększenie jej wartości. Powołana w sprawie biegła z zakresu szacowania nieruchomościami, po dokonaniu oględzin spornego siedliska, ustaliła jednak, że dokonane przez powodów nasadzenia w postaci drzew owocowych i świerków nie zwiększyły wartości rynkowej nieruchomości (k. 704 v.).

Jak podkreśliła bowiem biegła, fakt posadzenia dodatkowych drzew o gatunkach podanych przez powodów nie ma żadnego znaczenia dla ogólnej wartości nieruchomości głównie z uwagi na położenie siedliska, które znajduje się na terenie działki w znacznej części zalesionej (w pobliżu lasu). Potencjalny nabywca nieruchomości uwzględniałby, zdaniem biegłej, możliwości inwestycyjne, z pominięciem okoliczności poczynienia na niej nasadzeń świerków i drzew owocowych. Z opinii biegłej jednoznacznie wynika, że wpływ na wartość rynkową nieruchomości mogłoby mieć co najwyżej ewentualne nasadzenie drzew ozdobnych i bardziej cennych niż pospolite gatunki typu świerk (k. 705). Inną rzeczą jest, że w chwili wydania spornej nieruchomości w 2011 r. ogród prowadzony przez powodów był w stanie zaniedbanym, co wydaje się oczywiste z uwagi na wcześniej zapowiedzianą konieczność opuszczenia siedliska przez powodów.

Mając zatem na uwadze wszystkie wyżej opisane okoliczności, Sąd doszedł do przekonania, że omawiane roszczenie powodów nie zasługuje na uwzględnienie z uwagi na treść art. 408 § 2 k.c.

Jedynie na marginesie wskazać należy, że powodowie nie mogliby także skutecznie dochodzić zwrotu poczynionych nakładów w postaci nasadzeń w kontekście nienależnego świadczenia (art. 410 k.c.). Świadczenie jest nienależne m. in. wtedy, gdy ten, kto je spełnił, nie był do tego w ogóle zobowiązany, co oznacza, że w chwili spełnienia świadczenia nie istniał żaden stosunek obligacyjny obciążający świadczącego na rzecz wzbogaconego. W takiej sytuacji świadczący może żądać zwrotu nienależnego świadczenia wyłącznie wtedy, gdy pozostawał w usprawiedliwionym błędzie co do istnienia zobowiązania, względnie co do osoby, na rzecz której takie świadczenie nastąpiło. Przepis art. 411 pkt 1 k.c. wprost bowiem określa, że spełniający świadczenia nie może żądać jego zwrotu, jeżeli wiedział, że nie był zobowiązany do świadczenia, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej.

Jak już była wyżej mowa, sadząc sporne drzewa i krzewy powodowie byli świadomi tego, że nie są zobowiązani do dokonania takiego świadczenia. Jedynymi względami, dla których powodowie podjęli decyzję o posadzeniu przedmiotowych roślin była po pierwsze chęć stworzenia sadu celem korzystania z niego dla własnych potrzeb, po drugie zaś „ogrodzenie” zajmowanej części nieruchomości (k. 376 v.). Pamiętać przy tym należy, iż w chwili czynienia nakładów powodowie nie uzyskali od Nadleśnictwa S. jakichkolwiek gwarancji co do tego, że sporna nieruchomość będzie stanowić ich własność, a jedynie powodowi zapowiedziano przydzielenie mu siedliska jako nieruchomości służbowej.

Trudno zatem przyjąć, że dokonując przedmiotowe świadczenie powodowie pozostawali w usprawiedliwionym błędzie co do istnienia obowiązku czynienia takowych nakładów. Biorąc powyższe pod uwagę, z uwagi na treść art. 411 pkt 1 k.c., powodowie nie mogą domagać się od pozwanej zwrotu nienależnego świadczenia.

Podobnie brak było podstaw do uwzględnienia kolejnego żądania pozwu, czyli zwrotu nakładów w postaci zarybienia stawu.

Czyniąc ustalenia faktyczne w sprawie Sąd przyjął, że powodowie korzystali ze stawu znajdującego się w pobliżu zajmowanego przez nich siedliska na podstawie odrębnej umowy zawartej z Nadleśnictwem S.. Niekwestionowanym przy tym było, że powodowie nie tylko odławiali ryby znajdujące się w tym stawie, ale również sami dokonywali nakładów w postaci dodatkowego zarybienia tego zbiornika wodnego.

W tym miejscu jeszcze raz zauważyć należy, że powodowie obowiązali byli udowodnić zakres i wartość czynionych nakładów, co jednak w przypadku zarybienia stawu jest praktycznie niemożliwe. Pamiętać bowiem trzeba, że powodom jako posiadaczom zależnym w dobrej wierze, czynionym nakłady ulepszające lub zbytkowe, a takimi z całą pewnością były czynności polegające na zwiększeniu ilości ryb pływających w stawie, nie należy się zwrot środków pieniężnych w ilości odpowiadającej kwocie poniesionej na zakup materiału zarybieniowego. Treść przepisu art. 226 § 1 k.c. w zw. z art. 230 k.c. jednoznacznie wskazuje, że posiadacz może żądać zwrotu nakładów ulepszających (zbytkowych) tylko wtedy, gdy zwiększają one wartość rzeczy w chwili jej wydania.

W toku niniejszej sprawy natomiast powodowie nie zgłosili żadnego wniosku dowodowego (poza zeznaniami stron), zmierzającego do wykazania, że w chwili wydania spornej nieruchomości doszło do zwiększenia wartości całego siedliska z uwagi na fakt zarybiania stawu. Przede wszystkim sami powodowie przyznali, że ostatnie nakłady na nieruchomości były czynione w 2002 r., co może oznaczać brak istotnego wpływu na wartość nieruchomości zwracanej w 2011 r. tym bardziej, że brak jest danych dotyczących stanu zarybienia stawu w dniu zwracania siedliska. Poza tym nie sposób ustalić, czy i w jakim procencie czynione zarybienia miały rzeczywisty wpływ na ilość ryb znajdujących się w stawie, skoro nie był on pozbawiony ryb jeszcze przed wprowadzeniem się powodów na teren nieruchomości, a pierwsze zarybienia były czynione przez powodów w 1994 r. (k. 104).

W rezultacie Sąd uznał, że powodowie nie przeprowadzili żadnego skutecznego dowodu, którym wykazaliby zasadność dochodzonego roszczenia, co musiało skutkować oddaleniem powództwa w omawianym zakresie.

Niezależnie od powyższego podkreślenia wymaga, że przedmiotowe żądanie pozwu nie mogło zostać uwzględnione z uwagi na słusznie podniesiony przez pozwaną zarzut naruszenia art. 5 k.c. Zauważyć bowiem należy, że powodowie uiszczali na rzecz Nadleśnictwa S. czynsz za korzystanie ze spornego stawu w wysokości około 300 zł. Kiedy pozwana odzyskała własność siedliska w 2006 r., wyraziła zgodę na to, aby powodowie zamieszkiwali na terenie nieruchomości przez okres kolejnych 3 lat, tj. do 2009 r. Jednocześnie właścicielka nieruchomości zezwoliła powodom na racjonalne i zgodne z zasadami prowadzenia gospodarki rybnej korzystanie ze stawu (k. 115), przy czym nie żądała od nich z tego tytułu żadnego odszkodowania lub wynagrodzenia (czynszu). Ostatecznie powodowie nie opuścili nieruchomości zgodnie z pierwotnymi ustaleniami (2009 r.) i pozostali na jej terenie do kwietnia 2011 r. Powyższe oznacza, że powodowie nie ponosili żadnych kosztów związanych z korzystaniem ze stawu polegającym m. in. na odławianiu ryb, przez okres 6 lat (powód uiścił czynsz za staw w 2005 r., ale Nadleśnictwo zwróciło mu zapłaconą kwotę prawie 300 zł – k. 499 v.).

W świetle powyższych okoliczności sprawy należy podzielić pogląd pozwanej, że dochodzenie przez powodów omawianego roszczenia stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c. Trudno bowiem uznać, aby zgłoszone przez nich żądanie pozostawało zgodne z zasadami współżycia społecznego, w szczególności z zasadami lojalności wobec kontrahenta. Nadto uwzględnienie omawianego żądania kłóciłoby się z szeroko rozumianym ogólnym poczuciem sprawiedliwości. Podkreślenia przy tym wymaga, że sprzeczność z zasadami współżycia społecznego usprawiedliwiająca zastosowanie art. 5 k.c. nie musi - w świetle tego przepisu - być zawiniona przez stronę i może istnieć nawet w razie subiektywnie nienagannego jej zachowania się w okresie poprzedzającym wystąpienie tej sprzeczności.

Dlatego też z uwagi na brak dowodu poczynienia nakładów na staw w żądanym przez powodów zakresie, a także przy uwzględnieniu art. 5 k.c., Sąd uznał przedmiotowe żądanie pozwu za nieuzasadnione.

Mając na względzie wszystkie wyżej opisane okoliczności sprawy, na mocy art. 226 § 1 k.c. w zw. z art. 230 k.c., art. 6 k.c., art. 84 § 1 i 2 k.c., art. 408 § 2 k.c., art. 411 pkt 1 k.c. i art. 5 k.c. przy uwzględnieniu art. 386 § 6 k.p.c., Sąd oddalił żądanie powodów zapłaty na ich rzecz kwoty 210.000 zł tytułem zwrotu nakładów dokonanych przez nich na nieruchomości pozwanej, o czym orzeczono w punkcie I wyroku.

Kończąc rozważania zaznaczyć trzeba, że podniesiony przez pozwaną zarzut potrącenia kwoty 6.000 zł tytułem odszkodowania za bezumowne korzystanie przez powodów ze spornej nieruchomości w okresie od listopada 2001 r. do grudnia 2005 r., nie zasługiwał na uwzględnienie, co oczywiście nie ma żadnego wpływu na ostateczny wynik sprawy oddalonej z innych przyczyn. Niemniej wyjaśnić należy, że powodowie nie byliby obowiązani do zapłaty na rzecz pozwanej przedmiotowego odszkodowania, albowiem do dnia otrzymania przez powodów pisma Nadleśnictwa S. z dnia 2 stycznia 2006 r., w którym to zostali poinformowani o odzyskaniu przez pozwaną własności spornej nieruchomości, pozostawali oni posiadaczami w dobrej wierze.

Zgodnie natomiast z art. 224 § 1 k.c. w zw. z art. 230 k.c. posiadacz zależny w dobrej wierze nie jest zobowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę. Dopiero od chwili, w której posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy (art. 224 § 2 k.c.).

W powyższej sytuacji oczywistym jest, że pozwana nie posiada uprawnienia do żądania odszkodowania za lata 2001 – 2005, a więc za okres, kiedy powodowie pozostawali posiadaczami w dobrej wierze.

Powodowie, jako strona przegrywająca sprawę, na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. zobowiązani są do dokonania na rzecz strony pozwanej zwrotu poniesionych przez nią niezbędnych kosztów procesu. Do takich kosztów należało zaliczyć wynagrodzenie pełnomocnika za postępowanie pierwszoinstancyjne (7.200 zł) i drugoinstancyjne (5.400 zł), opłatę skarbową od pełnomocnictwa (17 zł) oraz opłatę od zażalenia na koszty procesu orzeczone w wyroku wydanym w sprawie I C 417/11 (72 zł).

Jednocześnie podkreślenia wymaga, że w ocenie Sądu nie zaistniały żadne szczególne okoliczności, które mogłyby stanowić podstawę zastosowania art. 102 k.p.c. Omawiany przepis umożliwia Sądowi odstąpienie od obciążania strony przegrywającej kosztami procesu na rzecz strony wygrywającej tylko w przypadkach wyjątkowych i jednocześnie szczególnie uzasadnionych. Pamiętać przy tym należy, że dla zastosowanie normy z art. 102 k.p.c. nie wystarcza tylko trudna sytuacja majątkowa strony (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2013., IV CZ 58/13, Lex nr 1396462; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 27 listopada 2013 r., I ACa 725/13, Lex nr 1409197; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 30 grudnia 2013 r., I ACa 832/13, Lex nr 1416141).

Zdaniem Sądu ani sam przebieg procesu, ani inne okoliczności rozpoznawanej sprawy, nie mogły stanowić wystarczającej podstawy do uznania, że mamy do czynienia z wypadkiem szczególnie uzasadnionym, o którym mowa w art. 102 k.p.c. Dostrzec przy tym należy, że trudna sytuacja materialna i zdrowotna powodów była już przedmiotem uwzględnienia ich wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych i o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Co ważne, powodowie z całą pewnością mieli świadomość tego, jakie mogą ich obciążać koszty procesu chociażby dlatego, że ich interesy reprezentował profesjonalny pełnomocnik, nadto powodowie mieli już do czynienia z postępowaniami sądowymi.

W tej sytuacji Sąd, na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 i § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy udzielonej z urzędu (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 461) w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., Sąd zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanej kwotę 12.689 zł tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 12.617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II wyroku).

O kosztach wynagrodzenia pełnomocnika powodów ustanowionego z urzędu orzeczono po myśli przepisów § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 i § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. j. Dz. U. z 2013 r., poz. 490). Przedmiotowe wynagrodzenie obejmowało jedynie wynagrodzenie pełnomocnika za reprezentowanie powodów w toku postępowania apelacyjnego (5.400 zł), zwiększonego o podatek od towarów i usług w wysokości 1.242 zł, albowiem o wynagrodzeniu tego pełnomocnika z urzędu przed Sądem I –szej instancji orzeczono w punkcie III wyroku z dnia 16 lipca 2012 r. (k. 378), który nie został uchylony przez wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku (k. 428).

Mając powyższe na względzie, na podstawie wyżej wskazanych przepisów, Sąd przyznał radcy prawnemu ustanowionemu powodom z urzędu wynagrodzenie w łącznej wysokości 6.642 zł, o czym orzeczono w punkcie III wyroku.

Jednocześnie, na podstawie art. 113 ust. 4 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z dnia 28 lipca 2005 r. (t. j. Dz. U. z 2010 r., Nr 90, poz. 594 ze zm.), Sąd odstąpił od obciążania powodów nieuiszczonymi kosztami sądowymi na rzecz Skarbu Państwa (punkt IV wyroku).

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE