UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 31 października 2012r. skierowanym przeciwko Bankowi (...) S.A. z siedzibą w W. C. P. wnosił o uznanie za niedozwolone w rozumieniu art. 385¹ k.c. postanowienia umowy o treści: „W przypadku braku Pana stosownej zgody Pana dane będą przekazywane wyłącznie podmiotom uprawnionym na podstawie przepisów prawa, jak również upoważnionym na podstawie zawartych przez Bank umów, służących realizacji czynności bankowych, ze szczególnym uwzględnieniem firm windykacyjnych”. Wskazał, iż zapis ten jest stosowany przez pozwany Bank w formularzu „Informacja o kliencie - dane ogólne” załączonym do pozwu, a stanowiącym część obowiązującej umowy rachunku bankowego zawartej między stronami.

Pozwany Bank (...) S. A. z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu. Wskazał, iż załączony przez powoda formularz pochodzi z 2006r., a od tego czasu treść tego formularza uległa kilkakrotnie zmianie.

Wyrokiem z dnia 10 października 2013r. Sąd Okręgowy w sprawie XVII AMC 10222/12 w pkt 1 oddalił powództwo, w pkt 2 zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 377 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, w pkt 3 kosztami sądowymi w zakresie opłaty stałej od pozwu, od uiszczenia której powód był zwolniony, obciążył Skarb Państwa.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

Pozwany Bank w ramach prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie usług finansowych posługiwał się w obrocie z konsumentami postanowieniem wzorca umowy o treści: „W przypadku braku Pana stosownej dodatkowej zgody, Pana dane osobowe będą przekazywane wyłącznie podmiotom uprawnionym na podstawie przepisów prawa, jak również upoważnionym na podstawie zawartych przez Bank umów, służących w szczególności realizacji czynności bankowych, ze szczególnym uwzględnieniem firm windykacyjnych”, jednak zaprzestał jej stosowania w okresie sześciu miesięcy poprzedzających wniesienie pozwu w niniejszej sprawie.

Sąd Okręgowy wskazał, iż nie mogły być przedmiotem dowodu w tej sprawie okoliczności przedmiotowo nieistotne, zaś postępowanie dowodowe ograniczono do normatywnie wyrażonych przez ustawodawcę przesłanek abuzywności wzorca umowy. Oceniając zebrany w aktach materiał dowodowy Sąd I instancji uznał, iż pozwany bank skutecznie zaprzeczył, aby stosował kwestionowaną klauzulę w okresie poprzedzającym wniesienie pozwu, a powód nie udowodnił twierdzeń zawartych w pozwie.

Mając na uwadze powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Wskazał, iż w niniejszej sprawie przedmiotem sporu było ustalenie, czy omawiany wzorzec umowny pozostawał w obrocie w okresie sześciu miesięcy poprzedzających wniesienie powództwa oraz czy kwestionowane postanowienie ma charakter niedozwolony. Wyjaśnił, iż w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone Sąd dokonuje abstrakcyjnej oceny wzorca celem ustalenia czy zawarte w nim klauzule mają charakter niedozwolonych postanowień umownych w rozumieniu art. 385¹§1 k.c. Aby uznać określone postanowienie umowne za niedozwolone musi ono spełniać cztery przesłanki, tj. (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta, (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron. Sąd Okręgowy wskazał, iż zakwestionowane postanowienie umowne nie dotyczy głównych świadczeń stron.

Sąd I instancji wskazał, iż na stronie powodowej ciążył obowiązek udowodnienia faktu stosowania przez pozwanego wzorca w okresie sześciu miesięcy przed wytoczeniem powództwa. Zgodnie z art. 479³⁹ k.p.c. z żądaniem uznania wzorca umowy za niedozwolony można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Stosowanie wzorców umów w rozumieniu ww. przepisu należy wiązać z momentem zawierania umów, nie zaś z samym wykonywaniem przez strony postanowień umowy zawartej z użyciem tego wzorca. Powód nie przedstawił wiarygodnego dowodu na okoliczności opisane w pozwie, a pozwana im zaprzeczyła wskazując, iż zaprzestanie stosowania wzorca umowy nastąpiło wraz z dniem wprowadzenia zmian we wzorcu umowy począwszy od 5 sierpnia 2007r. poprzez poczynione zmiany w 2011 i 2012r. Zdaniem Sądu I instancji od przeszło sześciu miesięcy przed wytoczeniem w niniejszej sprawie powództwa wzorzec umowny nie zawiera już kwestionowanego postanowienia, wobec czego powództwo podlega oddaleniu.

O kosztach Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód podnosząc zarzuty naruszenia art. 479³⁹ k.p.c. w zw. z art. 6 k.c., art. 233 k.p.c., art. 245 k.p.c. i art. 227 k.p.c. poprzez uznanie, iż to po stronie powodowej leży wykazanie, że pozwany zaprzestał stosowania zaskarżonych postanowień sześć miesięcy przed wytoczeniem powództwa i w konsekwencji ustalenie, że na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego można uznać, że pozwany zaprzestał stosowania zaskarżonych postanowień sześć miesięcy przed wniesieniem pozwu. W konsekwencji skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania lub orzeczenie co do istotny sprawy przez uwzględnienie żądania pozwu oraz zasądzenie kosztów postępowania w postaci utraconych zarobków w wysokości stawki minimalnej przewidzianej w przepisach dla adwokatów.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda jest niezasadna, aczkolwiek niektórym postawionym w niej zarzutom nie można odmówić słuszności.

Zgodnie z art. 479³⁹ k.p.c. z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy. Zasadnie jednak skarżący podniósł, że ciężar wykazania, iż przedsiębiorca zaprzestał stosowania kwestionowanego postanowienia umownego spoczywa na przedsiębiorcy. Obowiązkiem powoda jest wykazanie, iż pozwany stosował kwestionowaną klauzulę, zaś jeśli przedsiębiorca broni się podnosząc, że zaprzestał stosowania takiej klauzuli, to ciężar wykazania tej okoliczności spoczywa na nim. Stanowisko w tej kwestii jest już ugruntowane w orzecznictwie: tak np. Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z dnia 18 września 2013r. VI ACa 1600/12 Legalis Nr 1049460 oraz w wyroku z dnia 7 sierpnia 2013r. VI ACa 569/13 LEX Nr 1378918).

Termin sześciomiesięczny wskazany w art. 479³⁹ k.p.c. ma charakter terminu prawa materialnego, a jego upływ prowadzi do utraty uprawnienia do wystąpienia z żądaniem uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone, czego konsekwencją jest oddalenie powództwa (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 lutego 2014r. VI ACa 962/13 LEX nr 1480640).

Sad Apelacyjny podziela pogląd wyrażony przez Sąd Okręgowy, iż pojęcie stosowania wzorców umownych w rozumieniu art. 479³⁹k.p.c. należy wiązać z momentem zawierania umów z użyciem tego wzorca, nie zaś z samym wykonywaniem przez strony postanowień umowy zawartej z użyciem tego wzorca (por. stanowisko wyrażone Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 24 września 2010r. VI ACa 140/10 LEX nr 927231 oraz w wyroku z 23 kwietnia 2013r. VI Aca 1483/12 LEX Nr 1369416). Przy czym momentem równoznacznym z zaniechaniem stosowania wzorca umowy zawierającego kwestionowane postanowienia umowne jest wprowadzenie do obrotu, a zatem zastosowanie nowego wzorca umowy, z treści którego wyeliminowano zakwestionowane postanowienie umowne. Postępowanie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone ma na celu dokonanie abstrakcyjnej, to jest oderwanej od konkretnej umowy i wynikającego z niej rozkładu prawa i obowiązków stron, oceny abuzywnego charakteru postanowień wzorca umownego używanego w obrocie konsumenckim przez przedsiębiorcę. Kontrola abstrakcyjna polega na kontroli wzorca jako takiego, w oderwaniu od konkretnej umowy, której wzorzec dotyczy. W przypadku kontroli abstrakcyjnej ocenie podlega treść danego postanowienia wzorca, a nie sposób jego wykorzystania: nie bada się konkretnej umowy, a jedynie wzorzec.

Odnosząc powyższe uwagi do niniejszej sprawy należy wskazać, iż pozwany załączył do odpowiedzi na pozew nowe formularze stosowane przy zawieraniu umów z konsumentami i wskazał, iż uległy one zmianie w związku z nowymi zarządzeniami władz banku wydanymi w latach 2007, 2011, 2012. Powód zakwestionował powyższe twierdzenia, wnosząc, aby Sąd zobowiązał pozwanego do złożenia zarządzeń, które wprowadzały te nowe formularze (k. 61). Sąd Okręgowy nie rozpoznał w ogóle tego wniosku, a jednocześnie uznał, iż powód nie udowodnił, aby pozwany stosował te klauzule w okresie sześciu miesięcy przed wniesieniem pozwu. W tej sytuacji należy uznać, iż zasadny jest zarzut naruszenia art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie dowodów, o których przeprowadzenie wnosił powód w piśmie z dnia 22 marca 2013r. Wbrew twierdzeniom Sądu Okręgowego dowody te były istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Jednak powyższe nie uzasadnia uchylenia zaskarżonego wyroku do ponownego rozpoznania. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 czerwca 2014r. I CSK 497/13 LEX nr 1521311 „W systemie apelacji pełnej, jaki obowiązuje w polskim procesie cywilnym, sąd drugiej instancji orzeka na podstawie materiału dowodowego zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Jako sąd merytorycznie rozpoznający sprawę od początku nie może pominąć środków dowodowych wskazanych przez strony na okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, które sąd pierwszej instancji pominął, przyjmując okoliczności te za wyjaśnione, jeżeli jako sąd drugiej instancji uznał, że nie zostały one wyjaśnione. Obowiązany jest wówczas z urzędu uzupełnić postępowanie dowodowe o dowody, które mimo wniosku strony pominął sąd pierwszej instancji, gdy z punktu widzenia prawa materialnego miały one istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy”. Przepis art. 381 k.p.c. pozostawia kwestię dopuszczenia nowych dowodów uznaniu sądu drugiej instancji, które jest jednak ograniczone możliwością wykazania przez stronę potrzeby ich późniejszego zgłoszenia. Pominięcie nowych dowodów jest możliwe, jeżeli strona ponosi winę za to, że wcześniej ich nie podała. Przepis ten nie może jednak stanowić przeszkody do wyjaśnienia okoliczności koniecznych do prawidłowego rozstrzygnięcia sporu, do czego zawsze powinien dążyć sąd drugiej instancji (tak SN w wyroku z dnia 28 marca 2014r. III CSK 150/13 LEX 1489245). W niniejszej sprawie strona pozwana nie złożyła wcześniej żądanych przez powoda dokumentów uznając, iż skoro Sąd pominął wniosek dowodowy powoda, to wystarczające były już złożone dokumenty. Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny w celu wyjaśnienia jakimi zarządzeniami zostały wprowadzone nowe wzorce umowne przez pozwanego dopuścił dowód z dokumentów załączonych przez pozwanego do odpowiedzi na apelację, w postaci:

- Zarządzenia nr (...) Prezesa Zarządu Banku (...) z dnia 1 sierpnia 2007r.,

- Wyciągu z „Instrukcji obsługi klientów indywidualnych” stanowiącej załącznik do Zarządzenia nr (...) Prezesa Zarządu Banku (...) SA z dnia 1 sierpnia 2007r., na podstawie której obowiązuje formularz „ Informacja o Kliencie - Dane ogólne” stanowiący załącznik nr 1.01 do ww. Instrukcji;

- noty zarządzającej nr (...) Wiceprezesa Zarządu Banku (...) SA z 5 sierpnia 2011r.;

- Wyciągu z Instrukcji rachunków oszczędnościowo – rozliczeniowych dla osób indywidualnych w Banku (...) SA stanowiącej załącznik do Noty zarządzającej nr (...), na podstawie której obowiązuje od 5 sierpnia 2011r. formularz „Informacja o kliencie – dane ogólne” stanowiący załącznik (...) do ww. instrukcji;

- Noty zarządzającej nr(...) Wiceprezesa Zarządu Banku (...) SA z dnia 20 grudnia 2012r.

Powyższe dowody wskazują, iż od sierpnia 2011r. pozwany bank zaprzestał stosowania kwestionowanego przez powoda wzorca umownego (formularz wprowadzony w 2007r. powielał kwestionowane postanowienie).

W świetle art. 233§1 k.p.c. Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Zgodnie z utrwalonym poglądem judykatury skuteczne postawienie zarzutu dotyczącego naruszenia ww. przepisu wymaga wykazania uchybienia przez sąd zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Jedynie to może być przeciwstawione uprawnieniu sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Nie jest bowiem wystarczające przekonanie strony o innej niż przyjął sąd wadze (doniosłości) poszczególnych dowodów i ich odmiennej ocenie niż ocena sądu (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z: 6 listopada 1998 r., II CKN 4/98; 10 kwietnia 2000 r., V CKN 17/2000, OSNC 2000, Nr 10, poz. 189). W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w swoich ustaleniach faktycznych oparł się na formularzach złożonych przez pozwanego i dokonał ich prawidłowej oceny, a apelacja nie podważa jej skutecznie. Należy zauważyć, iż załączone do akt formularze nie stanowią dokumentów w rozumieniu art. 244 k.p.c. czy 245 k.p.c., lecz inne środki dowodowe, o których mowa w art. 309 k.p.c., a które również mogą stanowić podstawę ustaleń faktycznych. Jak wyżej wskazano, przedmiotem oceny w trybie postępowania o uznanie za niedozwolone wzorca umowy są stosowane wzorce umowne, a nie konkretne podpisane umowy.

Należy przy tym zwrócić uwagę iż sam fakt, iż nie wprowadzono do umowy zawartej z powodem stosownego aneksu eliminującego kwestionowane postanowienie, nie jest w tym przypadku istotny, bowiem jak już wcześniej wskazano, pojęcie „stosowania” wzorców umownych w rozumieniu art. 479³⁹ k.p.c. należy wiązać z momentem zawierania umowy, a nie jej wykonywania.

Zgodnie z art. 7 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2014 poz. 1182) pod pojęciem przetwarzanie danych osobowych należy rozumieć jako jakiekolwiek operacje wykonywane na danych osobowych, takie jak zbieranie, utrwalanie, przechowywanie, opracowywanie, zmienianie, udostępnianie i usuwanie, a zwłaszcza te, które wykonuje się w systemach informatycznych. Zgodnie z art. 23 ust. 1 ww. ustawy przetwarzanie danych jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy: 1) osoba, której dane dotyczą, wyrazi na to zgodę, chyba że chodzi o usunięcie dotyczących jej danych; 2) jest to niezbędne dla zrealizowania uprawnienia lub spełnienia obowiązku wynikającego z przepisu prawa; 3) jest to konieczne do realizacji umowy, gdy osoba, której dane dotyczą, jest jej stroną lub gdy jest to niezbędne do podjęcia działań przed zawarciem umowy na żądanie osoby, której dane dotyczą; 4) jest niezbędne do wykonania określonych prawem zadań realizowanych dla dobra publicznego; 5) jest to niezbędne dla wypełnienia prawnie usprawiedliwionych celów realizowanych przez administratorów danych albo odbiorców danych, a przetwarzanie nie narusza praw i wolności osoby, której dane dotyczą. Ustawa z 29 sierpnia 1997r. prawo bankowe (Dz. U. 2012 poz. 1376) zawiera szczególne przepisy regulujące kwestie przetwarzania danych osobowych: przepis art. 105a tej ustawy wyznacza zakres, w którym dopuszczalne jest przetwarzanie przez banki informacji objętych tajemnicą bankową i instytucje utworzone na podstawie art. 105 ust. 4 prawa bankowego. Katalog podmiotów uprawnionych do przetwarzania danych jest zamknięty. Składają się na niego banki, inne instytucje ustawowo upoważnione do udzielania kredytów oraz instytucje utworzone na podstawie art. 105 ust. 4. Instytucje te nie mogą więc wykorzystywać danych objętych tajemnicą w niewyznaczonych granicach. Informacje te mogą być bowiem przetwarzane jedynie w celu oceny zdolności kredytowej i analizy ryzyka kredytowego. Zastrzeżenie to odnosi się do danych dotyczących osób fizycznych. Określone w art. 105a prawa bankowego granice nie dotyczą możliwości przekazywania informacji objętych tajemnicą bankową w trybie przepisów ustawy (art. 105, 106-106 d prawa bankowego). Ustawa daje bankom i instytucjom utworzonym na podstawie art. 105 ust. 4 prawa bankowego możliwość przetwarzania danych stanowiących tajemnicę bankową dotyczących osób fizycznych nie tylko w trakcie trwania umowy, która kreuje te informacje, lecz także po tym terminie, jednak nie dłużej niż przez okres 5 lat od dnia wygaśnięcia zobowiązania. Dla rozszerzenia okresu wykorzystywania tych danych poza czas obowiązywania umowy konieczne jest uzyskanie pisemnej zgody osoby, której informacje te dotyczą. Wymóg uzyskania zgody nie obowiązuje w sytuacji, w której kontrahent banku nie wykonał zobowiązania lub dopuścił się zwłoki w spełnieniu świadczenia wynikającego z umowy zawartej z bankiem lub inną instytucją ustawowo upoważnioną do udzielania kredytów powyżej 60 dni, a po zaistnieniu tych okoliczności upłynęło co najmniej 30 dni od poinformowania tej osoby przez bank lub inną instytucję ustawowo upoważnioną do udzielania kredytów o zamiarze przetwarzania dotyczących jej informacji stanowiących tajemnicę bankową, bez jej zgody. W tym wypadku czas, w którym instytucje upoważnione mogą przetwarzać dane objęte tajemnicą bankową poza okres trwania umowy, wynosi 12 lat od wygaśnięcia zobowiązania. Nie potrzeba również zgody osoby fizycznej, której informacje dotyczą, na ich przetwarzanie dla celów stosowania metod statystycznych, o których mowa w art. 128 ust. 3 prawa bankowego.

Kwestionowane postanowienie umowne w zakresie, w jakim może być rozumiane jako upoważnienie banku do przekazywania danych osobowych klienta bez jego zgody bliżej nie określonym podmiotom, z którymi bank podpisał umowy i nie tylko w celach wskazanych w ustawie - jest sprzeczne z ww. przepisami prawa bankowego, które mają charakter bezwzględnie obowiązujący. Klauzule sprzeczne z prawem są bezwzględnie nieważne. W orzecznictwie wskazuje się, iż w takim przypadku brak jest podstaw do uznania za abuzywne postanowienia umownego sprzecznego z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa (tak SN w wyroku z dnia 27 sierpnia 2014r. II SK 83/13 G. Prawna 2014/167/4, Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 26 marca 2014r. VI ACa 1086/13 LEX nr 1499066). Postanowienie wzorca umowy, sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem ustawy, nie może być uznane za niedozwolone postanowienie umowne na podstawie art. 385¹ § 1 k.c.

Tym samym podnoszone przez powoda zarzuty naruszenia przez przedmiotowe postanowienie wzorca umowy - przepisów prawa bankowego i ustawy o ochronie danych osobowych, nawet w przypadku uznania, iż nie upłynęło 6 miesięcy od daty zaprzestania stosowania przedmiotowego wzorca umownego, nie mogłyby odnieść zamierzonego skutku, bowiem w przypadku nieważności postanowienia powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy podlega również oddaleniu.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 14 ust. 3 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawne udzielonej z urzędu (Dz. U. 2013 poz. 490).

Oczywistą omyłkę pisarską w nazwie pozwanego, zawartą w komparycji zaskarżonego wyroku Sąd Apelacyjny sprostował na podstawie art. 350 § 1 i 3 k.p.c.

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE