UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 5 grudnia 2013 roku (data prezentaty Sądu k. 2) Prokurator Prokuratury Rejonowej (...) w W., działając na rzecz B. P. przeciwko Spółdzielczej (...) w G., wniósł o ustalenie nieważności umowy pożyczki konsumenckiej na cele mieszkaniowe nr (...), zawartej w dniu 30 marca 2010 roku pomiędzy pozwaną a B. W. P. z uwagi na fakt, iż w chwili zawierania umowy znajdowała się ona w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

W uzasadnieniu powód wskazał, iż w dniu 30 marca 2010 roku B. P. (1) zawarła ze Spółdzielczą (...) z siedzibą w G. – za pośrednictwem (...) Oddziału (...) – umowę pożyczki konsumenckiej na cele mieszkaniowe w wysokości 20.000,00 złotych, a środki te zostały wypłacone na rachunek bankowy. W rzeczywistości uzyskane pieniądze były przeznaczone dla J. M., która poprosiła B. P. o zawarcie przedmiotowej umowy z uwagi na trudną sytuację materialną. P. nie wiedziała, jakie dokumenty podpisuje, nie czytała umowy przed podpisaniem, nie przeznaczyła przedmiotowych środków na własne potrzeby, a według podjętych ustaleń całą pożyczkę miała spłacać J. M.. Aktualnie, prawie 1/3 środków z emerytury poszkodowanej jest zajmowane przez komornika. W uzasadnieniu powołano się także na zeznania świadków, którzy wskazali m.in., że B. P. (1) urodziła się z niedorozwojem umysłowym, korzystała z pomocy psychiatry i co prawda funkcjonuje samodzielnie w życiu codziennym, ale potrzebuje pomocy i wsparcia przy bardziej skomplikowanych czynnościach. Wskazano także na treść opinii psychologicznej oraz opinii sądowo-psychiatrycznej, z których wynika, że w zachowaniu poszkodowanej widoczne są objawy typowe dla niepełnosprawności intelektualnej, wyraźny infantylizm w rozumieniu relacji społecznych, a także rozpoznano upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim, co skutkowało zakłóceniem zdolności do postrzegania, zapamiętywania oraz odtwarzania spostrzeżeń w trakcie zawierania przedmiotowej umowy. Z treści opinii wynikało także, że w momencie zawierania umowy B. P. (1) nie była zdolna do swobodnego podjęcia decyzji, a wyrażenie woli było ograniczone w stopniu znacznym. W związku z powyższym nie budziło wątpliwości, że poszkodowana zawierając umowę pożyczki w dniu 30 marca 2010 roku znajdowała się w stanie wyłączającym swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Zgodnie zaś z art. 82 k.c. oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (w szczególności ze względu na chorobę psychiczną, niedorozwój umysłowy albo inne, chociażby nawet przemijające zaburzenia czynności psychicznych) jest nieważne. Przeciwko J. M. toczy się postępowanie karne przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy w W. III Wydziałem Karnym. (pozew k. 2-7)

W odpowiedzi na pozew z dnia 5 lutego 2014 roku (data stempla pocztowego k. 52) pozwana Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G., reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika radcę prawnego M. J., podniosła zarzut niewłaściwości miejscowej i wniosła o przekazanie sprawy według właściwości Sądowi Rejonowemu w Gdyni. Odnosząc się natomiast do istoty sprawy, pozwana wniosła o oddalenie powództwa, a także zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanej kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniesiono na wstępie, że pozwana ma siedzibę w G., a wybór Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy, przed którym wytoczono powództwo, nie został uzasadniony. W dalszej części pozwana zaprzeczyła wszystkim twierdzeniom strony powodowej, poza wyraźnie przyznanymi. Wskazała, że przesłankami powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa są interes prawny powoda w dokonaniu żądanego ustalenia oraz istnienie stosunku prawnego lub prawa, które powództwo dotyczy, tymczasem powód nie określił, na czym miałby polegać interes prawny B. P. w żądaniu ustalenia nieważności przedmiotowej umowy pożyczki. Podniosła także, że B. P. (1), w sprawie VI Nc-e (...) z powództwa (...) o zapłatę zadłużenia wynikającego z umowy pożyczki nie wniosła sprzeciwu od wydanego nakazu zapłaty, wskutek czego Sąd nie badał okoliczności dotyczących stosunku prawnego między stronami, ale prawomocny nakaz zapłaty rozstrzygał o odpowiedzialności B. P.. Z tego też względu, w oparciu o powyższy tytuł wykonawczy, prowadzone było postępowanie egzekucyjne pod sygn. Km 1201/12. W związku z powyższym, a także wobec tego, że rozstrzygnięcie niniejszej sprawy nie będzie mieć wpływu na sytuację pożyczkobiorcy, a także nie uchyli wcześniejszego prawomocnego orzeczenia, pozwana wnosiła o oddalenie powództwa. Jak wskazano, w przeciwnym wypadku doszłoby do naruszenia postanowień art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., który zabrania prowadzenia o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami sprawy, która została już prawomocnie osądzona, tymczasem w oparciu o te same okoliczności faktyczne zapadło już rozstrzygnięcie w postępowaniu upominawczym przed Sądem Rejonowym Lublin-Zachód w Lublinie w dniu 3 stycznia 2012 roku, a ponadto prawomocne postanowienia wydał już komornik w toku postępowania egzekucyjnego. Z ostrożności procesowej wskazano także, że powód nie wykazał, iż B. P. (1) w chwili zawierania przedmiotowej umowy znajdowała się w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Stan braku świadomości, o którym mowa w art. 82 k.c., charakteryzuje się całkowitym brakiem rozeznania, niemożnością zrozumienia zachowań własnych i zachowań innych osób, niezdawaniem sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania. Brak swobody oznacza natomiast, że osoba rozpoznaje co prawda sens własnych i cudzych działań, ale na skutek czynników psychicznych wyłączona jest możliwość swobodnego działania. Tymczasem B. P. (1) osobiście wnioskowała o zawarcie przedmiotowej umowy i samodzielnie ją podpisała, a wcześniej wypełniła i podpisała deklarację członkowską w (...) oraz dyspozycję wypłaty pożyczki. Ponadto, w dniu 16 kwietnia 2012 roku zawarła z pozwaną ugodę, co wskazuje, że wiedziała o fakcie zawarcia umowy pożyczki i rozumiała znaczenie podjętych czynności. Stwierdzono także, że zachowanie B. P. w chwili zawierania umowy musiało być rozsądne i nie rodziło wątpliwości co do stanu psychicznego, skoro pracownicy pozwanej zdecydowali się pożyczki udzielić. (odpowiedź na pozew k. 34-37)

Pismem z dnia 25 marca 2014 roku (data prezentaty Sądu k. 70) powód Prokurator Prokuratury Rejonowej (...) dokonał modyfikacji powództwa pod względem podmiotowym, wskazując jako drugą pozwaną B. P. i wnosząc o jej wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanej.

Odnosząc się do zarzutów pozwanego (...) im. (...) z siedzibą w G. powód wskazał, że zgodnie z art. 33 k.p.c. możliwe jest wytoczenie powództwa o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału, a w przedmiotowej sprawie wszystkie te przesłanki zostały spełnione. W kwestii zarzutu dot. istnienia interesu prawnego w rozumieniu art. 189 k.p.c. po stronie B. P. (2) powód wskazał, iż po modyfikacji powództwa nie jest konieczne jego wykazanie, na podstawie art. 7 i 57 k.p.c. W obecnej sytuacji procesowej działania prokuratora mają na celu eliminowanie nieważnych umów z obrotu prawnego, co ma służyć prawidłowości i bezpieczeństwu obrotu. Powód stwierdził ponadto, że zarzut pozwanej dot. waloru przedłożonych opinii biegłych jest chybiony, a przedłożone opinie nie stanowiły dokumentów prywatnych, ponieważ zostały wydane na podstawie postanowienia prokuratora w toku postępowania przygotowawczego. Powód podtrzymał także swoje stanowisko zawarte w pozwie, że B. P. (2) znajdowała się w chwili zawierania umowy z pozwaną w stanie wyłączającym swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. (pismo procesowe powoda k. 70-76)

Postanowieniem z dnia 4 kwietnia 2014 roku Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. II Wydział Cywilny wezwał do udziału w sprawie B. P. (2) w charakterze pozwanej. (postanowienie k. 84)

Pismem z dnia 30 kwietnia 2014 roku (data stempla pocztowego k. 97) pozwana (...) im. (...) z siedzibą w G. podtrzymała zarzut niewłaściwości miejscowej i wniosła ponownie o przekazanie sprawy według właściwości Sądowi Rejonowemu w Gdyni wskazując, że przedmiotem niniejszego procesu jest ustalenie nieważności umowy, czyli ustalenie nieistnienia praw, jakie miałyby z tej umowy wynikać, wobec czego roszczenie nie ma charakteru majątkowego.

W przedmiotowym piśmie pozwany wniósł także o zasądzenie od strony powodowej na rzecz pozwanej (...) im. (...) z siedzibą w G. kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, wywołanego wytoczonym a następnie cofniętym powództwem przez Prokuratora Prokuratury Rejonowej (...) w W. na rzecz B. P. (2), oddalenie powództwa wytoczonego w pismem z dnia 25 marca 2014 roku (data prezentaty Sądu) oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania.

W uzasadnieniu pełnomocnik pozwanej (...) im. (...) z siedzibą w G. stwierdził, że powód wystąpił w istocie z nowym roszczeniem procesowym zamiast roszczenia pierwotnego, wobec czego uprzednie powództwo uznał za cofnięte, w związku z tym zwrócił się o zasądzenie kosztów postępowania, zgodnie z art. 203 § 3 k.p.c. W dalszej części uzasadnienia pełnomocnik pozwanej podtrzymał dotychczasowe twierdzenia, wyrażone w dniu 5 lutego 2014 roku w odpowiedzi na pierwotne powództwo. (odpowiedź na pozew k. 94-96)

Pismem z dnia 10 czerwca 2014 roku (data prezentaty Sądu k. 110) powód Prokurator Prokuratury Rejonowej (...) cofnął powództwo z dnia 5 grudnia 2013 roku (data prezentaty Sadu k. 2) wniesione przeciwko (...) im. (...) z siedzibą w G., złożone na podstawie art. 7 k.p.c. w zw. z art. 55 k.p.c. w zw. z art. 189 k.p.c. w zw. z art. 82 § 1 k.c., a także poparł powództwo z dnia 5 grudnia 2013 roku (data prezentaty Sadu k. 2), zmodyfikowane pismem z dnia 25 marca 2014 roku (data prezentaty Sądu k. 70) przeciwko (...) im. (...) z siedzibą w G. oraz B. P. (2), złożone na podstawie art. 7 k.p.c. w zw. z art. 57 k.p.c. w zw. z art. 189 k.p.c. w zw. z art. 82 § 1 k.c.

W uzasadnieniu powód wskazał, iż w związku z modyfikacją powództwa po stronie powodowej występuje (...) oraz B. P. (2). W pozostałej części uzasadnienia powód podtrzymał swoje dotychczasowe stanowisko w przedmiocie zarzutów podnoszonych przez pozwaną (...) im. (...) z siedzibą w G.. (pismo procesowe powoda k. 110-116)

Postanowieniem z dnia 18 czerwca 2014 roku Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. umorzył postępowanie co do żądania opartego na podstawie art. 55 k.p.c. (postanowienie k. 117)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Orzeczeniem z dnia 28 stycznia 1966 roku, sygn. akt Oi13168/03-190-65, Obwodowa Komisja Lekarska do spraw Inwalidztwa i Zatrudnienia stwierdziła u B. P. schorzenie w postaci wrodzonego niedorozwoju umysłowego.

(dowód z dokumentu: orzeczenie (...) k. 23)

W dniu 30 marca 2010 roku B. P. (1) zawarła ze Spółdzielczą (...) z siedzibą w G. umowę pożyczki konsumenckiej na cele mieszkaniowe nr (...) w kwocie 20.000,00 złotych na okres od 30 marca 2010 roku do 10 marca 2015 roku. Prowizję z tytułu udzielenia pożyczki ustalono w wysokości 4,90% kwoty pożyczki, tj. 980,00 zł, całkowity jej koszt wyniósł 12.475,61 zł, a rzeczywista stopa oprocentowania 25,02%.

(dowód z dokumentu: umowa pożyczki konsumenckiej nr (...) – k. 8-14)

Pozwem z dnia 6 października 2011 roku, złożonym w elektronicznym postępowaniu upominawczym przed Sądem Rejonowym Lublin-Zachód w Lublinie, Wydział VI Cywilny, Spółdzielcza Kasa Oszczędnościowo-Kredytowa im. F. S. z siedzibą w G. wniosła o zasądzenie od B. W. P. kwoty 19.013,21 zł wraz z odsetkami umownymi od dnia 6 października 2011 roku do dnia zapłaty oraz zasądzenie zwrotu kosztów sądowych i kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu wskazano, że powód domaga się zapłaty w związku z brakiem spłaty przez pozwaną umowy pożyczki z dnia 30 marca 2010 roku.

(dowód z dokumentu: pozew o zapłatę z dnia 6 października 2011 roku k. 43)

Nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym z dnia 3 stycznia 2012 roku, sygn. akt VI Nc-e 1329690/11, Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie, VI Wydział Cywilny, nakazał, aby pozwana B. P. (1) zapłaciła na rzecz powoda (...) im. (...) z siedzibą w G. kwotę 19.013,21 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości czterokrotności stopy lombardowej NBP od dnia 6 października 2011 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 2.642,28 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

(dowód z dokumentu: nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym k. 44)

W dniu 29 lutego 2012 roku nadano klauzulę wykonalności na nakaz zapłaty z dnia 3 stycznia 2012 roku, sygn. akt VI Nc-e 1329690/11.

(dowód z dokumentu: postanowienie k. 44v)

W dniu 1 marca 2012 roku pełnomocnik (...) im. (...) z siedzibą w G. złożył do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli w W. A. L. wniosek o wszczęcie egzekucji wobec dłużnika B. W. P..

(dowód z dokumentu: wniosek o wszczęcie egzekucji k. 45)

W dniu 28 marca 2012 roku (...) im. (...) zgodził się na zawarcie ugody w sprawie spłaty zadłużenia wynikającego z umowy pożyczki konsumenckiej na cele mieszkaniowe nr (...), zawartej z B. P. w dniu 30 marca 2010 roku.

(dowód z dokumentu: pismo z dnia 28 marca 2012 roku k. 48)

Postanowieniem z dnia 10 lipca 2012 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy-Woli w W. A. L. umorzył na wniosek wierzyciela postępowanie egzekucyjne wszczęte przeciwko dłużnikowi B. W. P..

(dowód z dokumentu: postanowienie z dnia 10 lipca 2012 roku k. 50)

Prawomocnym wyrokiem z dnia 24 lutego 2014 roku, Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w W. I Wydział Cywilny w sprawie z powództwa Prokuratora Prokuratury Rejonowej (...) w W. i B. P. (2) przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej z siedzibą we W. o zapłatę ustalił, że umowa kredytu nr KGP (...) zawarta w dniu 7 kwietnia 2010 roku pomiędzy (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. a B. P. (2) jest nieważna z uwagi na to, że B. P. (2) w chwili zawierania umowy znajdowała się w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

(dowód z dokumentu: wyrok w sprawie sygn. akt I C 1954/13 z dnia 24 lutego 2014 roku k. 173)

B. P. (2) wykazuje objawy upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim i w chwili zawierania umowy pożyczki ze (...) im. (...) z siedzibą w G. w dniu 30 marca 2010 roku nie była w stanie świadomie i dobrowolnie wyrazić swoją wolę.

Objawami wskazanego upośledzenia może być obniżenie sprawności funkcji poznawczych, a operacje myślowe mogą być dokonywane tylko na konkretnym materiale. Występują duże trudności z uogólnianiem, wnioskowaniem, abstrahowaniem oraz zdolnością do myślenia abstrakcyjnego. Stwierdzono także zmniejszenie krytycyzmu, osłabienie mechanizmu kontroli i planowania działań, zwiększoną sugestywność i podatność na wpływy innych osób, a także ubogi zasób słownictwa i rozumienia bardziej skomplikowanych sytuacji społecznych. Ujawniono również problemy z wykonywaniem działań liczbowych, a w przypadku operacji pieniężnych B. P. (2) jest w stanie wykonać jedynie proste operacje.

W kwestii okoliczności zawarcia przedmiotowej umowy ze (...) uznać należy, że B. P. (2) nie potrafiła i nie potrafi ocenić jej obiektywnej wartości, nie ma rozeznania co do podstawowych elementów pożyczki (np. oprocentowania), nie była w stanie przewidzieć w pełni konsekwencji zawartej umowy pożyczki, do której podpisania została nakłoniona przez sąsiadkę J. M..

(dowód z opinii biegłych k. 144-149)

Przeciwko J. M. toczy się postępowanie karne w Sądzie Rejonowym dla m.st. Warszawy III Wydziale Karnym. J. M. jest oskarżona o to, że w okresie od marca do maja 2010 roku w W., w krótkich odstępach czasu z góry powziętym zamiarem w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadziła B. W. P. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 42.863,17 zł poprzez wykorzystanie jej niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania i namówienie jej do zawarcia umowy pożyczki w Spółdzielczej Kasie Oszczędnościowo-Kredytowej im. F. S. na kwotę 19.013,21 zł oraz zawarcia umowy kredytu w (...) Bank Spółka Akcyjna na kwotę 27.749,96 zł, a następnie do przekazania jej tych pieniędzy jednocześnie wprowadzając w błąd B. W. P. co do zamiaru i możliwości finansowych spłaty zaciągniętych zobowiązań, czym działała na jej szkodę, tj. o czyn z art. 286 § 1 k.k. w zw. z art. 12 k.k.

(okoliczności bezsporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie wskazanych wyżej dokumentów oraz dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy albowiem żadna ze stron nie zakwestionowała ich prawdziwości, a Sąd analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy nie dopatrzył się okoliczności mogących skutkować powstaniem wątpliwości co do ich prawdziwości. Strony nie kwestionowały faktu zawarcia przedmiotowej umowy pożyczki konsumenckiej przez B. W. P. w dniu 30 marca 2010 roku, przedmiotem sporu była natomiast kwestia tego, czy w chwili jej zawierania znajdowała się ona w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Bezsporne okoliczności Sąd mógł zatem uznać za ustalone już na zasadzie art. 229 i 230 k.p.c. Zgodnie z art. 229 k.p.c. nie wymagają dowodu fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości co do swej zgodności ze stanem rzeczywistym, a w myśl art. 230 k.p.c., gdy strona nie wypowie się co do twierdzeń strony przeciwnej o faktach, sąd, mając na uwadze wyniki całej rozprawy, może fakty te uznać za przyznane.

Ustalając stan faktyczny w zakresie okoliczności budzących spór pomiędzy stronami, Sąd oparł się natomiast na zeznaniach świadków: A. G. (k. 125) i M. T. (k. 125-126), pracowników pozwanej (...) im. (...) z siedzibą w G., których zeznania dotyczyły okoliczności zawarcia przedmiotowej pożyczki; G. B. (k. 126-127) – siostry przyrodniej pozwanej, na okoliczność sytuacji i stanu zdrowia B. W. P., w tym sytuacji związanej z doprowadzeniem do zawarcia umowy pożyczki i wpływu na tę decyzję J. M.. Istotne dla rozstrzygnięcia były także zeznania pozwanej B. W. P. (k. 185-186), w których przedstawiła sytuację z marca 2010 roku i przyczyny zawarcia przedmiotowej umowy. Sąd uznał wskazane zeznania za wiarygodne, spójne i korespondujące z zebranym w sprawie materiałem dowodowym. Rozstrzygając w przedmiotowej sprawie Sąd oparł się także na opinii sądowo-psychiatryczno-psychologicznej, wydanej przez biegłego psychiatrę oraz biegłego psychologa, uznając tę opinię za rzetelną, fachową i wykonaną z zachowaniem najwyższej staranności. Z treści wskazanej opinii jednoznacznie wynikało, że B. P. (2) wykazuje objawy upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim i w chwili zawierania umowy pożyczki ze (...) im. (...) z siedzibą w G. w dniu 30 marca 2010 roku nie była w stanie świadomie i dobrowolnie wyrazić swoją wolę. Wnioski przedstawione przez biegłych znajdowały potwierdzenie w opiniach wykonanych w toku postępowania przygotowawczego 2 Ds. 1353/12/II, ale również w zeznaniach siostry przyrodniej pozwanej. Także zeznania złożone przez samą B. W. P., jak i okoliczności przez nią wskazane potwierdzały objawy niepełnosprawności intelektualnej, braku myślenia abstrakcyjnego czy zrozumienia relacji społecznych. Wobec powyższych twierdzeń i wyjaśnień, nie budziły wątpliwości Sądu ustalenia w zakresie stanu psychicznego pozwanej zarówno w dniu zawarcia umowy pożyczki, jak i w okresie składania wniosku o jej wydanie czy też podczas podpisywania ugody z pozwaną (...) im. (...) z siedzibą w G.. Na marginesie wskazać należy, iż w związku z inną umową zawartą przez pozwaną B. W. P. z (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W., przed Sądem Rejonowym dla m.st. Warszawy w W. I Wydziałem Cywilnym, toczyło się postępowanie pod sygn. akt I C 1954/13, zakończone wydaniem wyroku w dniu 24 lutego 2014 roku ustalającego, że umowa kredytu nr KGP (...) zawarta w dniu 7 kwietnia 2010 roku pomiędzy (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą we W. a B. W. P. jest nieważna z uwagi na to, że B. P. (1) w chwili zawierania umowy znajdowała się w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

Sąd zważył, co następuje:

Rozważania w przedmiotowej sprawie rozpocząć należy od analizy kwestii interesu prawnego przewidzianego w art. 189 k.p.c. w sytuacji wytaczania procesu przez Prokuratora. Stosownie bowiem do treści powyższego przepisu, powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny jest zatem przesłanką powództwa o ustalenie, która w sposób niezależny od innych, wymaganych przez prawo materialne okoliczności, warunkuje określony skutek tego powództwa. Stosownie zaś do treści art. 7 k.p.c., prokurator może wytoczyć powództwo w każdej sprawie, chyba że przepis ustawowy uprawnie to ogranicza. Jego kompetencje są szerokie i autonomiczne, a decyzja w zakresie potrzeby wszczęcia postępowania sądowego lub udziału w sprawie nie podlega kontroli sądu. Prokurator jest uprawniony do wytoczenia powództwa na rzecz określonej osoby, wskazanej w pozwie na podstawie art. 55 k.p.c., jak miało miejsce pierwotnie w przedmiotowej sprawie (w takiej sytuacji osoba ta może wstąpić do sprawy w każdym jej stanie w charakterze powoda, zgodnie z art. 56 k.p.c.). Prokurator może również, w oparciu o art. 57 k.p.c., wytoczyć powództwo nie działając na rzecz oznaczonej osoby i wówczas wnosi on pozew przeciwko wszystkim osobom będącym stronami stosunku prawnego, którego dotyczy powództwo. Kwestia interesu prawnego w takiej sytuacji została wyjaśniona w uzasadnieniu wyroku z dnia 2 sierpnia 2007 r. V CSK 109/07 ( opublikowany w OSNC 2008 z 9 poz. 107 oraz LEX 325649), gdzie Sąd Najwyższy stwierdził, że prokurator ma również obowiązek wykazać interes prawny osoby zastępowanej, gdy wytacza niesamodzielne powództwo, tzn. na rzecz określonej osoby o ustalenie – na podstawie wspomnianego art. 55 k.p.c. w związku z art. 189 k.p.c., gdyż będąc powodem w znaczeniu materialnym, działa w rezultacie jako substytut procesowy osoby na rzecz której wytoczył powództwo. Natomiast gdy Prokurator wytacza powództwo samoistne o ustalenie nieważności umowy, korzystając z umocowania określonego w art. 7 i 57 k.p.c. i pozywa wszystkich kontrahentów umowy to działa w interesie publicznym dla ochrony praworządności, a przesłanki tego działania nie podlegają kontroli ani ocenie sądu, a interes prawny kontrahentów umowy występujących po stronie pozwanej, nie ma tu żadnego znaczenia. Taki pogląd Sąd Najwyższy wyraził również w uzasadnieniu wyroku z dnia 9 marca 1993 r., I CR 3/93 (OSNCP 1993, nr 9, poz. 165 oraz LEX 3899). W niniejszym postępowaniu nie było więc koniczne wykazywanie interesu prawnego Prokuratora w wytoczeniu powództwa, gdyż interes o którym mowa w tym przepisie przewidziany dla podmiotów prawa cywilnego, a Prokurator reprezentuje interes publiczny, wyrażający dążenie do eliminacji z obrotu prawnego nieważnych umów. Stanowią one bowiem zagrożenie dla uczestników obrotu działających zgodnie z prawem, przy czym Prokurator bywa często jedynym podmiotem uprawnionym do skutecznego kwestionowania takich umów. Takie działanie znajduje także oparcie w art. 2 i 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 roku o prokuraturze (Dz. U. z 2002 r., Nr 21 poz. 206 ze zm.).

Wobec wykazania możliwości wytoczenia powództwa w przedmiotowej sprawie przez Prokuratora rozważyć następnie należy możliwe rozstrzygnięcia sprawy wytoczonej w oparciu o art. 189 k.p.c. Powództwo w niniejszej sprawie dotyczyło ustalenia nieważności umowy pożyczki konsumenckiej z dnia 30 marca 2010 roku, zawartej pomiędzy pozwanymi (...) im. (...) z siedzibą w G. a B. W. P. z uwagi na to, że pozwana B. P. (1) w czasie zawierania tej umowy znajdował się w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Zgodnie z treścią art. 82 k.c., wskazaną w tym przepisie wadę oświadczenia woli powodują dwa stany faktyczne, tj. stan wyłączający świadomość oraz stan wyłączający swobodę. Nieważne jest bowiem oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w takim stanie. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych. Stan taki musi przy tym wynikać z przyczyny wewnętrznej, a więc ze stanu, w jakim znajduje się osoba składająca oświadczenie woli, a nie z okoliczności zewnętrznych, w jakich osoba ta się znalazła. Udowodnienie tej kwestii, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 6 k.c. spoczywało na powodzie. Podkreślić należy, że ewentualne zaburzenie u osoby dokonującej czynności prawnej czynności psychicznych, o jakim mowa w art. 82 k.c., należy oceniać wyłącznie na moment składania przez daną osobę oświadczenia woli. A zatem, ocenie w niniejszym postępowaniu podlegał jedynie stan rozeznania pozwanej B. W. P. w dacie zawarcia umowy, tj. w dniu 30 marca 2010 roku.

Mają na uwadze argumenty podniesione przez powoda, a także kwestionowanie przez pozwaną (...) im. (...) z siedzibą w G. stanu psychicznego pożyczkobiorcy w chwili zawierania umowy, Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych z zakresu psychiatrii i psychologii, celem ustalenia stanu psychicznego pozwanej w chwili zawierania przedmiotowej umowy. Wnioski z opinii biegłych były już powyżej przytaczane i oceniane przez Sąd i jednoznacznie stwierdzały, że w dacie zawierania umowy pozwana B. P. (1) znajdował się w stanie wyłączającym świadome i swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Z mocy art. 82 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby przemijającego zaburzenia czynności psychicznych. Biegli jednoznacznie stwierdzili objawy upośledzenia umysłowego w stopniu lekkim. B. P. (1) jest w stanie mieszkać samodzielnie i wykonywać podstawowe czynności. Jak sama zeznała jednak i co zostało poparte dowodami, praktycznie nie potrafi czytać ani pisać. Nie jest w stanie zrozumieć znaczenia sytuacji i konsekwencji z nich wynikających, m.in. sytuacji prawny – nie pojmuje, że wobec zawarcia umowy pożyczki konieczne będzie jej spłacanie. Mamy więc do czynienia z ograniczeniem zdolności percepcji faktów i zdarzeń oraz ich oceny. Odtwarzanie i formułowanie wniosków następuje u na podstawie powierzchownych przesłanek i często na podstawie bodźców przykuwających uwagę. Za takie można uznać naciski innych osób dominujących intelektualnie, co potęguje ujawniony infantylizm w zakresie rozumienia relacji społecznych. U pozwanej stwierdzono m.in. naiwność, sugestywność i łatwowierność, co spowodowało, że J. M. namówiła pozwaną na zawarcie umowy pożyczki i umowy kredytu. Wobec tak wielu ujawnionych u pozwanej objawów upośledzenia umysłowego stwierdzić należy, że pracownicy pozwanej (...) im. (...) z siedzibą w G. mogli podjąć wątpliwości co do stanu psychicznego B. W. P. w chwili zawierania umowy pożyczki i nie dopuścić do jej zawarcia. Powyższe przesłanki, a także ustalony w sprawie stan faktyczny doprowadziły do przyjęcia, że zaistniały przesłanki wskazane w art. 82 k.c. Zgodnie z tym przepisem wystarczające jest istnienie takiego stanu, który powoduje brak rozeznania, niemożność rozumienia posunięć własnych i posunięć innych osób oraz niezdawanie sobie sprawy ze znaczenia i skutków własnego postępowania (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 2006r., IV CSK 7/05, LEX nr 180191; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 2010r., II CSK 147/10, LEX nr 621139).

Wobec powyższego Sąd ustalił, że umowa pożyczki konsumenckiej na cele mieszkaniowe nr (...) zawarta w dniu 30 marca 2010 roku pomiędzy (...) im. (...) z siedzibą w G. a B. P. jest nieważna z uwagi na to, że B. P. (1) w chwili zawierania umowy znajdowała się w stanie wyłączającym świadome oraz swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli.

O kosztach procesu rozstrzygnięto na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z art. 102 k.p.c. w zw. z art. 108 k.p.c. Zgodnie z powyższymi przepisami strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Ponieważ w przedmiotowej sprawie Sąd orzekł zgodnie z żądaniem powoda, obowiązek zwrotu kosztów spoczywał na pozwanych, jednakże Sąd uznał, ze zachodzą przesłanki określone w art. 102 k.p.c. i nie obciążył pozwanej B. W. P. kosztami procesu, a drugą pozwaną (...) im. (...) obciążył w połowie, pozostawiając szczegółowe ich wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Zarządzenie: odpis wyroku wraz z odpisem uzasadnienia doręczyć pełnomocnikowi pozwanej (...) im. (...) z siedzibą w G..