UZASADNIENIE

Pozwem z 5 marca 2014 r. powodowie D. P. i A. P. wnieśli o zasądzenie na rzecz każdego z nich od pozwanych (...) Spółki akcyjnej w W. i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. solidarnie kwot po 1) 100.000 zł z tytułu zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego w postaci szczególnej więzi rodzinnej na skutek śmierci syna wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz 2) 2.528,77 zł z tytułu skapitalizowanych ustawowych odsetek od kwoty zadośćuczynienia, liczonych od 22 grudnia 2013 r. do 4 marca 2014 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty.

Wyrokiem z 30 października 2014 r., sygn. akt I C 677/14, Sąd Okręgowy w Kielcach w punkcie I zasądził od (...) S.A. w W. i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. solidarnie na rzecz D. P. kwotę 5.115,40 zł z ustawowymi odsetkami od 5 marca 2014 r., w punkcie II zasądził od (...) S.A. w W. i Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych w W. solidarnie na rzecz A. P. kwotę 4.144 zł z ustawowymi odsetkami od 5 marca 2014 r., w punkcie III oddalił powództwo w pozostałej części, a w punktach IV – VIII rozstrzygnął o kosztach procesu.

Orzeczenie zapadło na tle następującego stanu faktycznego:

Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 22 maja 1998 r. w S. doszło do zderzenia pojazdów kierowanych przez R. J. i S. W., w wyniku czego zginął jeden z pasażerów samochodu R. J., T. P.. Wyrokiem z 29 października 1998 r., sygn. akt II K 399/98, Sąd Rejonowy w Końskich uznał R. J. i S. W. za winnych popełnienia przestępstwa wypadku drogowego ze skutkiem śmiertelnym. Samochód kierowany przez R. J. był objęty ubezpieczeniem (...) S.A., a S. W. – ubezpieczeniem w ramach zielonej karty. T. P., siedzący na tylnej kanapie samochodu osobowego, w chwili zdarzenia nie miał zapiętych pasów. Brak było w toku postępowania możliwości ustalenia, czy ten fakt miał wpływ na jego śmierć. Zapięcie pasów nie gwarantowałoby zabezpieczenia T. P. przed wyrzuceniem go z pojazdu. W chwili śmierci T. P. miał 23 lata. Ukończył szkołę zawodową elektryczną, a następnie technikum elektroniczne bez matury. Nigdy nie pracował w wyuczonym zawodzie. Po ukończeniu szkoły najpierw przez 2 lata pracował w odlewni żeliwa w S., a następnie przez około rok jako osoba bezrobotna pozostawał na utrzymaniu rodziców. Był kawalerem i mieszkał z rodzicami. D. P. w chwili śmierci syna miała 48 lat, nie pracowała z powodu redukcji etatów, wcześniej przez 25 lat pracowała jako suwnicowa. Po śmierci syna była pod opieką psychiatry i zażywała środki farmakologiczne. W 2002 r. stwierdzono u niej przewlekły reaktywny zespół depresyjny i cechy organicznego uszkodzenia (...), klinicznie przejawiające się stanami niepokoju psychoruchowego, obniżeniem nastroju, zaburzeniami snu, myślami depresyjnymi i okresowo samobójczymi, stanami lękowymi, poczuciem niewydolności psychicznej i fizycznej, spadkiem aktywności życiowej, licznymi dolegliwościami somatycznymi, wzmożonym poczuciem choroby somatycznej i doznanej krzywdy. W chwili obecnej D. P. nie leczy się psychiatrycznie ani nie korzysta z porad psychologa, pomaga drugiemu synowi G. po śmierci jego partnerki życiowej w opiece na dziećmi, mieszka wraz z mężem we własnym mieszkaniu, uzyskuje emeryturę w wysokości 1.203,03 zł miesięcznie. A. P. w chwili śmierci syna miał 46 lat, pracował jako ślusarz. W 1999 r. stracił stałe zatrudnienie i zaczął podejmować prace dorywcze. Po śmierci syna stan jego zdrowia psychicznego pogorszył się, nie musiał jednak korzystać z pomocy specjalistów, skupiając się na wspieraniu żony. Pobiera emeryturę w wysokości 1.840 zł miesięcznie. (...) S.A. przyznał małżonkom P. łącznie kwotę 33.879,80 zł z tytułu odszkodowania, w tym 8.879,80 zł z tytułu zwrotu kosztów pogrzebu i nagrobka, 15.000 zł dla D. P. i 10.000 zł dla A. P., z tym że z tej sumy potrącono 20% z tytułu przyczynienia się zmarłego do wypadku. Ostatecznie wypłacono małżonkom P. kwotę 27.103,60 zł. Wyrokiem z 8 maja 2002 r., sygn. akt I C 47/01, Sąd Rejonowy w Końskich zasądził od (...) S.A. i (...) solidarnie na rzecz D. P. i A. P. kwoty po 11.385,50 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wyrokowania z tytułu odszkodowania na podstawie art. 446 § 3 k.c.

W rozważaniach prawnych Sąd Okręgowy , odwołując się do art. 23 k.c. i art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c., stwierdził, że śmierć osoby najbliższej powoduje naruszenie dobra osobistego osoby emocjonalnie związanej ze zmarłym, a prawo do życia w rodzinie i utrzymania tego rodzaju więzi stanowi dobro osobiste członków rodziny i podlega ochronie. W stanie prawnym sprzed 3 sierpnia 2008 r. spowodowanie śmierci osoby bliskiej mogło stanowić naruszenie dóbr osobistych najbliższych członów rodziny zmarłego i uzasadniać przyznanie im zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. Powództwo zostało uznane za uzasadnione co do zasady, ponieważ powodowie wykazali, że między nimi a synem T. istniała więź rodzinna, której zerwanie spowodowało u nich ból, cierpienie i poczucie krzywdy. W ocenie Sądu, zgłoszone roszczenie jest jednak znacząco wygórowane, ponieważ w przypadku naruszenia dóbr osobistych pokrzywdzonemu przysługują przede wszystkim środki o charakterze niemajątkowym, a świadczenie majątkowe ma charakter uzupełniający. Zadośćuczynienie ma mieć charakter symboliczny, ponadto tragiczne zdarzenie miało miejsce ponad 16 lat temu, wobec czego cierpienie psychiczne odczuwane przez powodów jest już mniejsze. Zadośćuczynienie nie jest rekompensatą za całe życie, jakie można by spędzić ze zmarłym, gdyby nie zaistniał wypadek. Ponadto Sąd Okręgowy zauważył, że odszkodowanie zasądzone wcześniej na rzecz powodów przez Sąd Rejonowy w Końskich na podstawie art. 446 § 3 k.c. nie było odszkodowaniem za uszczerbek majątkowy sensu stricto, ale obejmowało także niekorzystne zmiany w sferze dóbr niematerialnych członków rodziny zmarłego, które rzutowały na ich sytuację materialną. Sąd Okręgowy obniżył też kwotę należną z tytułu skapitalizowanych odsetek.

Apelację od wyroku wnieśli powodowie, zaskarżając go w części oddalającej powództwo oraz zarzucając:

1. naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. wskutek błędnej wykładni polegającej na:

a) uznaniu, że przyznane powodom odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3 k.c. nie ograniczało się wyłącznie do szkód mających charakter materialny i obejmowało także niekorzystne zmiany w sferze dóbr niematerialnych, co z kolei rzutowało na uwzględnienie przez Sąd przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia wypłaconych powodom kwot z tytułu odszkodowania i doprowadziło do zasądzenia zadośćuczynienia o charakterze symbolicznym, które nie rekompensuje doznanej krzywdy,

b) ustaleniu, że kwota 5.000 zł dla powódki D. P. i 4.000 zł dla powoda A. P. jest kwotą odpowiednią i rekompensującą krzywdę po stracie syna,

2. naruszenie prawa procesowego i sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego wskutek naruszenia przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na wynik sprawy, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny dowodów w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i niewszechstronny, bowiem z pominięciem przeprowadzenia dowodu z łącznej opinii biegłego psychiatry i psychologa przy jednoczesnym ustaleniu, że po śmierci syna powódka leczyła się psychiatrycznie z rozpoznaniem przewlekłego zespołu depresyjnego, a powód doznał pogorszenia stanu psychicznego, co wskazuje na zasadność przeprowadzenia łącznej opinii biegłych na okoliczność ustalenia stanu psychicznego strony powodowej bezpośrednio po śmierci syna i obecnie.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżący wnieśli o zmianę wyroku poprzez uwzględnienie powództwa w całości wraz z kosztami postępowania, w tym kosztami zastępstwa procesowego, za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Strona pozwana (...) S.A. wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się częściowo uzasadniona.

Sąd Apelacyjny akceptuje i przyjmuje za własny stan faktyczny ustalony przez Sąd Okręgowy, czyniąc go podstawą rozstrzygnięcia apelacyjnego, a także co do zasady podziela zamieszczone w zaskarżonym wyroku wywody prawne.

Chybiony, a przede wszystkim nieprecyzyjny, jest zarzut naruszenia prawa procesowego, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny dowodów z pominięciem przeprowadzenia dowodu z łącznej opinii biegłego psychiatry i psychologa. Zdaniem skarżącego, brak ten doprowadził do sprzeczności istotnych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, jednak jak wynika z uzasadnienia apelacji, skarżący zgadza się z ustaleniami dotyczącymi faktów takich, jak leczenie psychiatryczne powódki po śmierci syna z rozpoznaniem przewlekłego zespołu depresyjnego oraz pogorszenie stanu psychicznego powoda, nieprowadzące jednak do podjęcia leczenia. Podnosząc w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., strona musi wykazać, jakich dowodów sąd nie ocenił lub ocenił wadliwie, jakie fakty pominął i jaki wpływ pominięcie faktów czy dowodów miało na treść orzeczenia. Jak wielokrotnie wyjaśniano w orzecznictwie Sądu Najwyższego (m.in. w uzasadnieniu wyroku z 5 września 2002 r., II CKN 916/00), podstawa skargi oparta na zarzucie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. może być uznana za zasadną jedynie w wypadku wykazania, że ocena materiału dowodowego jest rażąco wadliwa lub w sposób oczywisty błędna, dokonana z przekroczeniem granic swobodnego przekonania sędziowskiego, wyznaczonych w tym przepisie. Tymczasem skarżący nie wskazują na konkretną wadliwość rozumowania Sądu I instancji poprzez odstąpienie od kryteriów wyznaczonych w art. 233 § 1 k.p.c., lecz kwestionują oddalenie jednego z wniosków dowodowych. Zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. został zatem sformułowany błędnie, niezależnie jednak od tego, należy zauważyć, że przeprowadzenie dowodu z łącznej opinii biegłych psychologa i psychiatry nie było konieczne dla trafnego ustalenia stanu psychicznego powodów i rozmiaru ich krzywdy. Powodowie złożyli w sprawie wyczerpujące wyjaśnienia, w których szczegółowo przedstawili swoją sytuację, stan zdrowia, w tym psychicznego i przebieg procesu leczenia po śmierci syna. Sąd Okręgowy nadał tym okolicznościom właściwą wagę i znaczenie, trafnie nie dostrzegając przy tym potrzeby odwoływania się do wiadomości specjalnych, którymi dysponują biegli.

Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia prawa materialnego wskutek błędnej wykładni i uznania, że odszkodowanie przyznane powodom na podstawie art. 446 § 3 k.c. wyrokiem Sądu Rejonowego w Końskich z 8 maja 2002 r., sygn. akt I C 47/01, nie ograniczało się wyłącznie do szkód mających charakter materialny. Zgodnie z poglądem utrwalonym w orzecznictwie i literaturze, „stosowne odszkodowanie” z art. 446 § 3 k.c. obejmowało przed wprowadzeniem do porządku prawnego przepisu art. 446 § 4 k.c. szeroko pojęte szkody, nie tylko majątkowe, często nieuchwytne lub trudne do obliczenia, prowadzące do znacznego pogorszenia ogólnej sytuacji życiowej osoby najbliższej. Pogląd ten był szeroko akceptowany do czasu nowelizacji art. 446 k.c., która weszła w życie 3 sierpnia 2008 r., dodając do niego § 4, wyraźnie przewidujący odrębną podstawę zadośćuczynienia. Norma ta była więc stosowana bardzo elastycznie, pozwalając do pewnego stopnia na rekompensatę także uszczerbku niematerialnego wywołanego śmiercią bliskiej osoby. Należy zatem uznać, że przyznane i wypłacone małżonkom P. w 2002 r. odszkodowanie w kwotach po 11.385,50 zł obejmowało także niekorzystne zmiany w sferze dóbr niematerialnych, które rzutowały na ich sytuację majątkową, więc Sąd Okręgowy słusznie uwzględnił jego wysokość, ustalając odpowiednią globalną kwotę zadośćuczynienia.

Zasadny okazał się natomiast zarzut naruszenia art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c., polegający na ustaleniu, że kwota 5.000 zł dla powódki D. P. i 4.000 zł dla powoda A. P. jest odpowiednią kwotą zadośćuczynienia. W ocenie Sądu Apelacyjnego, kwota ta, by móc stanowić adekwatną rekompensatę dla powodów, powinna być wyższa. Śmierć bliskiej osoby, zwłaszcza młodej, z którą wiązano plany na przyszłość, może wywołać bardzo różnorodne, poważne następstwa w psychice pozostałych członków rodziny. Niewątpliwie rodzice zmarłego T. P. doznali na skutek jego tragicznej śmierci silnego wstrząsu psychicznego. Nagła strata dziecka nie pozostała bez wpływu na ich aktywność życiową, w tym zawodową. Bezpośrednio po śmierci syna przeżyli długotrwałą żałobę, która u D. P. przerodziła się w depresję i skutkowała koniecznością podjęcia leczenia psychiatrycznego. Małżonkowie P. zasadnie w perspektywie dalszego życia oczekiwali wsparcia ze strony syna T., z którym byli silnie związani uczuciowo. Jego śmierć pozbawiła ich tej perspektywy, a przeżywanie osobistej tragedii znacznie osłabiło ich energię życiową. W przypadku naruszenia dobra osobistego w postaci więzi rodzinnej, zadośćuczynienie przyznane na podstawie art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. obejmuje różne aspekty krzywdy spowodowanej śmiercią osoby bliskiej. Jego wysokość powinna być ustalona na takim poziomie, by spełniało ono swój cel, jakim jest wynagrodzenie krzywdy związanej z gwałtowną zmianą sytuacji członków rodziny zmarłego. Suma ta powinna jednak uwzględniać przede wszystkim rozmiary krzywdy realnie odczuwanej przez osoby występujące z danym roszczeniem według stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia rozprawy (art. 316 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.). W tym kontekście kluczowe znaczenie ma okoliczność, że T. P. zginął w maju 1998 r. Z upływem lat siła negatywnych przeżyć, cierpienie i natężenie poczucia krzywdy u jego rodziców musiały zostać osłabione. Niewątpliwie rodzicom zmarłego nadal towarzyszy – i zapewne już do końca życia będzie towarzyszyć – smutek i poczucie osamotnienia, jednak roszczenie o zadośćuczynienie dochodzone po 16 latach (na dzień wytoczenia powództwa) w zgłoszonej przez nich wysokości, musi zostać uznane za znacznie wygórowane. Warto w tym miejscu powołać się na pogląd Sądu Apelacyjnego w Krakowie, wyrażony w wyroku z 27 czerwca 2013 r., I ACa 548/13, zgodnie z którym zadośćuczynienie w wypadku naruszenia dobra osobistego związanego z utratą bliskiej osoby ma przede wszystkim na celu ułatwić żyjącym członkom rodziny przejście psychicznego procesu akceptacji zaistniałego stanu rzeczy, tj. ma pomóc w przeżyciu okresu żałoby poprzez dostarczenie środków, które m.in. pozwolą zwolnić przejściowo tempo życia i które sprzyjać będą odzyskaniu równowagi psychicznej. Mając wszystkie podane okoliczności na uwadze, Sąd Apelacyjny zwiększył kwoty zadośćuczynienia przyznane powodom do wysokości 10.000 zł na rzecz każdego z nich, uznając, że zadośćuczynienie w tej wysokości spełni swoją funkcję kompensacyjną. Stosownie do tego rozstrzygnięcia, Sąd Apelacyjny zmienił także proporcjonalnie kwotę skapitalizowanych odsetek, należnych powodom za okres od 22 grudnia 2013 r. do 4 marca 2014 r., podwyższając ją do 257 zł.

Zmiana wyroku poprzez uwzględnienie powództwa do wysokości 10.257 zł na rzecz każdego z powodów pociągnęła za sobą konieczność zmiany rozstrzygnięcia o kosztach procesu, przy zastosowaniu zasady ich stosunkowego rozdzielenia, ponieważ ostatecznie powodowie przegrali w ok. 90%. Kwota 3.292 zł, zasądzona od każdego z powodów w punktach IV i V zaskarżonego wyroku z tytułu częściowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, została zastąpiona kwotą 1.500 zł (art. 100 zd. 1 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu), a kwota 250 zł, która ma zostać pobrana od każdego z pozwanych na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kielcach z tytułu części opłaty sądowej od pozwu nieobciążającej przeciwników procesowych – została zastąpiona kwotą 513 zł (art. 100 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 113 ust. 1 u.k.s.c.).

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w sentencji, oddalając apelację w pozostałym zakresie.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., znosząc je wzajemnie między stronami.

WYROK

UZASADNIENIE