Sygn. akt III Ca 1194/14
Dnia 20 listopada 2014 r.
Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:
Przewodniczący - Sędzia SO Tomasz Pawlik (spr.)
Sędzia SO Magdalena Balion - Hajduk
SO Anna Hajda
Protokolant Dominika Tarasiewicz
po rozpoznaniu w dniu 20 listopada 2014 r. w Gliwicach
na rozprawie
sprawy z powództwa M. M., P. M. i U. M.
przeciwko (...) Spółce Akcyjnej w W.
o zapłatę
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach
z dnia 11 kwietnia 2014 r., sygn. akt I C 1440/12
1. oddala apelację;
2. zasądza od pozwanego na rzecz powódki U. M. kwotę 1800 zł (tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;
3. zasądza od pozwanego na rzecz powoda M. M. kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;
4. zasądza od pozwanego na rzecz powoda P. M. kwotę 1200 zł (tysiąc dwieście złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego;
SSO Anna Hajda SSO Tomasz Pawlik SSO Magdalena Balion - Hajduk
Sygn. akt: III Ca 1194/14
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy zasądził od pozwanego na rzecz:
- powódki U. M. kwotę 60 000 zł z odsetkami ustawowymi: od kwoty 50 000 zł od dnia 21.12.2011 r. i od kwoty 10.000 zł od dnia 7.11.2013 r.,
- powoda M. M. kwotę 20 000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 21.12.2011 r.,
-powoda P. M. kwotę 20 000 zł z odsetkami od kwoty 10 000 zł od dnia 7.10.2011 r. i od kwoty 10.000 zł od dnia 7.11.2013 r.,
tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną przed dniem 3 sierpnia 2008 r. krzywdę, stanowiącą następstwo naruszenia deliktem ich dóbr osobistych, w związku ze śmiercią ich córki i siostry w wypadku komunikacyjnym.
Jednocześnie oddalił powództwo w pozostałym zakresie i rozstrzygnął o kosztach postępowania.
U podstaw tego rozstrzygnięcia legły bezsporne między stronami ustalenia faktyczne, z których wynikało, że w dniu 30 września 2001 r. w P., K. G., kierując samochodem osobowym marki F. (...) o nr rej. (...), bez uprawnień i w stanie nietrzeźwości, stracił panowanie nad pojazdem i najechał na J. M. córkę i siostrę powodów. W wyniku powyższego, ta ostatnia doznała licznych obrażeń ciała, co skutkowało jej zgonem. Odpowiedzialność kierowcy samochodu ustalono wyrokiem Sądu Rejonowego w Tarnowskich Górach z dnia 2 października 2002 r., wydanym w sprawie o sygn. akt II K 1279/01, zmienionym następnie wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 17 grudnia 2002 r., sygn. akt VI K a 757/02, w którym Sąd uznał K. G. winnym popełnienia czynu wyczerpującego znamiona przestępstwa z art. 177 § 2 k.k. w zw. z art. 178 k.k. W chwili zdarzenia sprawca wypadku poruszał się samochodem, którego zaboru dokonał na szkodę A. K., posiadającej ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej w pozwanym (...) S.A.
Sąd I instancji ustalił też, że powodowie byli bardzo związani z J. M.. Bezpośrednio po zdarzeniu z dnia 30 września 2001 r. całkowicie odcięli się od świata zewnętrznego, cierpieli na brak snu i łaknienia. W wyniku jej śmierci zostali na zawsze pozbawieni poczucia bliskości, miłości, przywiązania z jej strony.
Relacje powódki U. M. z córką były bardzo bliskie, powódka była dla córki nie tylko rodzicem, ale również przyjaciółką. Kobiety spędzały ze sobą bardzo dużo czasu, J. M. przedstawiała matce swoich najbliższych znajomych, radziła się w sprawach osobistych, zwierzała się. Po wypadku córki powódka U. M. nie potrafiła poradzić sobie z cierpieniem; odczuwała emocjonalną pustkę, ból, zrezygnowała z kontaktów towarzyskich, unikała kontaktu ze znajomymi. Zaczęła cierpieć na powracające silne bóle głowy. Przedłużająca się żałoba spowodowała, że powódka odsunęła się od męża, mniej czasu poświęcała synowi, koncentrowała się na sobie i swoim cierpieniu. W 2003 r. podjęła leczenie psychiatryczne, które kontynuuje do dnia dzisiejszego. U powódki zdiagnozowano nawracające zaburzenia depresyjne o ciężkim nasileniu, bez objawów psychotycznych, które utrzymują się pomimo aktywnego leczenia psychofarmakologicznego i jego częstych modyfikacji. Jak wynika z opinii biegłego psychiatry T. M., skutki wypadku w sferze życia zawodowego, rodzinnego i towarzyskiego powódki U. M. odczuwane są do dziś i niekorzystnie wpływają na jej aktywność życiową i zawodową. Stan zdrowia powódki wymaga dalszego leczenia psychiatrycznego, zwłaszcza z powodu ruminacji o treściach samobójczych.
Powód M. M. również silnie przeżył tragiczną śmierć córki. Zaczął nadużywać alkoholu, więcej palić. Zrezygnował z utrzymywania kontaktów towarzyskich, oddalił się od żony.
Powód P. M. był związany z siostrą, choć ich stosunki były najbliższe w dzieciństwie a w późniejszym okresie uległy osłabieniu. Powód silnie przeżył śmierć siostry, zdarzenie to wywołało u niego ból, cierpienie i złość. W początkowym okresie po tragicznych wydarzeniach z września 2001 r. ograniczył kontakty towarzyskie. W ocenie przyjaciół, stał się bardziej zamknięty w sobie, spokojniejszy, mniej wesoły.
Powyższe ustalenia Sąd I Instancji oparł o takie dowody jak: dokumentacja medyczna powódki U. M. – , dokumenty w aktach szkody Nr PL (...) w szczególności operat szkody osobowej, opinia biegłego psychiatry T. M., zeznania świadków: M. S. i A. S. , przesłuchanie stron: U. M. i P. M. –
Wyjaśnił też, że w dniu 14.06.2011 r. powodowie zgłosili pozwanej zaistnienie szkody. W odpowiedzi, pozwana wypłaciła na rzecz powodów świadczenie w łącznej wysokości 55.175 zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej na podstawie art. 446 § 3 k.c. (dla powódki U. M. – 25.000 zł, dla pozwanego M. M. – 20.000 zł), zwrotu kosztów nagrobka, usług pogrzebowych, ubioru i stypy. Jednocześnie pozwana odmówiła wypłaty odszkodowania z tytułu zadośćuczynienia za naruszenie dobra osobistego w postaci prawa do posiadania członka rodziny.
Na bazie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji ocenił żądania pozwu za zasadne do wysokości zasądzonej w opisanym wyroku. Odnośnie tego wskazał, że co do zasady zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność w takim samym zakresie jak sprawca szkody. Oznacza to, zdaniem Sądu Rejonowego, iż ubezpieczenie obowiązkowe od odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych obejmuje także szkody, których następstwem jest śmierć danej osoby. Z kolei śmierć osoby najbliższej może prowadzić do naruszenia dobra osobistego, jakim jest więź rodzinna i dawać tym samym prawo do żądania zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c..
W ocenie Sądu I instancji pogląd o dopuszczalności zastosowania powołanych przepisów w przypadku roszczeń o zadośćuczynienie za śmierć osoby najbliższej wskutek popełnienia czynu niedozwolonego i uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia przed dniem 3 sierpnia 2008 r., tj. dniem, kiedy zaczął obowiązywać art. 446 § 4 k.c., należy uznać obecnie za ugruntowany w orzecznictwie.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt analizowanej sprawy Sąd Rejonowy stwierdził, iż w rozstrzyganym przypadku zostały spełnione ustawowe przesłanki umożliwiające dochodzenie zadośćuczynienia. Jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego, na skutek śmierci J. M. zerwaniu uległa więź łącząca rodzinę; do chwili jej śmierci rodzina funkcjonowała prawidłowo, darzyła się wzajemnym szacunkiem i zaufaniem. Śmierć J. M. spowodowała ból, cierpienie, poczucie krzywdy, osamotnienia, opuszczenia i złości u każdego z powodów.
Wysokość zadośćuczynienia, która na tym etapie postępowania była także sporna, Sąd I instancji ustalił biorąc pod uwagę, iż powódka U. M., jako matka zmarłej J. M., bardzo przeżyła jej śmierć. Powódka była silnie związana z córką, ta ostatnia miała w niej nie tylko rodzica, ale również przyjaciela. W następstwie śmierci córki powódka zaczęła unikać kontaktów z innymi ludźmi, stała się drażliwa i płaczliwa, rozpamiętywała tragiczną sytuację, była apatyczna i przygnębiona. Nastąpił rozkład jej więzi towarzyskich, jak również małżeńskich. U powódki doszło do długotrwałego pogorszenia stanu psychicznego, znaczących cierpień psychicznych pod postacią zaburzeń adaptacyjnych, które spowodowały ograniczenie jej aktywności życiowej. Pomimo aktywnego leczenia psychofarmakologicznego oraz upływu znacznego czasu od dnia feralnego wypadku, powódka nadal cierpi na nawracające zaburzenia depresyjne o nasileniu ciężkim, stanowiące konsekwencje sytuacji życiowej spowodowanej śmiercią córki. Tragiczne wydarzenie wywarło i nadal wywiera negatywny wpływ na życie emocjonalne powódki, która w dalszym ciągu wymaga leczenia psychiatrycznego.
Mając na uwadze powyższe, w szczególności aktualny stan zdrowia powódki U. M., jakość jej funkcjonowania w społeczeństwie, następstwa związane ze śmiercią córki, a nadto czas jaki upłynął od momentu wypadku, Sąd Rejonowy ocenił, że adekwatną kwotą zadośćuczynienia jest 60.000 zł. W pozostałym natomiast zakresie powództwo zostało oddalone jako wygórowane.
Decydując o wysokości zadośćuczynienia należnego powodowi M. M. Sąd Rejonowy miał na uwadze, iż jego celem ma być kompensacja krzywdy powoda, wywołana naruszeniem dobra osobistego poprzez zerwanie szczególnych więzi rodzinnych, łączących go z córką. Zdarzenie to wywołało określone perturbacje w życiu powoda, które poprzez zadośćuczynienie winny być złagodzone. Zadośćuczynienie to ma pomóc powodowi w dostosowaniu się do zmienionej sytuacji życiowej. Po śmierci córki powód M. M. zaczął nadużywać alkoholu, szukając w nim ukojenia. Rozpadły się jego kontakty towarzyskie, pogorszeniu uległa relacja z żoną. Dodatkowo wskutek wypadku doszło do gwałtownego, niespodziewanego zerwania więzi rodzinnej.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 24 § 1 k.c., Sąd ustalił wysokość należnego powodowi zadośćuczynienia na kwotę 20.000 zł. W pozostałym zakresie powództwo M. M. zostało oddalone. W ocenie Sądu, zasądzenie kwoty w wyższej wysokości byłoby w realiach niniejszej sprawy nieuzasadnione, a to wobec braku materiału dowodowego w postaci zeznań samego powoda.
J. M. miała w chwili śmierci 19 lat, mieszkała razem z rodzicami i bratem, wówczas 22 – letnim powodem P. M.. Ten ostatni również dotkliwie przeżył śmierć siostry. Zdarzenie, do którego doszło dnia 30 września 2001 r. pozbawiło go prawa do życia w prawidłowo funkcjonującej rodzinie, która nagle, z przyczyn od siebie niezależnych, stała się dysfunkcyjna, nie zapewniająca wsparcia, jakiego mógł i powinien oczekiwać. Śmierć J. M. spowodowała ból, cierpienie, poczucie krzywdy, osamotnienia, opuszczenia i złości u powoda. W ocenie Sądu Rejonowego, wysokość zadośćuczynienia należnego powodowi P. M. winna wynieść 20.000 zł. Decydując o powyższym, Sąd wziął pod uwagę stan, w jakim powód znajdował się bezpośrednio po zdarzeniu, w wyniku którego jego siostra straciła życie, czas trwania jego żałoby, bliskość jego kontaktu ze zmarłą, aktualny stan zdrowia, podobnie jak i upływ czasu od feralnego zdarzenia. W pozostałej części, roszczenie P. M. oddalono.
Podstawę prawną rozstrzygnięcia Sądu w przedmiocie zasądzonych odsetek stanowił przepis art. 481 § 1 k.c.. z uwzględnieniem, że wyrok zasądzający zadośćuczynienie nie ma charakteru konstytutywnego, lecz deklaratywny.
O kosztach postępowania rozstrzygnięto na podstawie art.100 k.p.c.
Od opisanego wyroku apelację wniósł pozwany, który zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie prawa materialnego tj. art.448 w zw. z art.24 § 1 k.c. i art.34 ust.1 ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli komunikacyjnych, domagał się zmiany tego orzeczenia i oddalenia powództwa w całości, a także zasądzenia na jego rzecz kosztów postępowania za obie instancji. Alternatywnie pozwany wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.
Skarżący kwestionował generalnie możliwość zasądzenie na rzecz powodów zadośćuczynienia w związku ze śmiercią osoby najbliższej na podstawie zastosowanych przez Sąd Rejonowy przepisów prawa. Podkreślił także, w kontekście zarzutu naruszenia art.34 ust.1 ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli komunikacyjnych, że katalog dóbr podlegających ochronie gwarancyjnej w ramach zawartej umowy ubezpieczenia wymienia enumeratywnie chronione dobra i nie przewiduje obowiązku odszkodowawczego za dobro w postaci utraty więzi z osobą bliską, która straciła życie w wypadku drogowym. W uzasadnieniu argumentowano, że do zaistniałego stanu faktycznego nie znajduje zastosowania art.446 § 4 k.c., który wszedł w życie dopiero 3.08.2008 r. Przyznano, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawiło się stanowisko, wedle którego możliwe jest przyznanie zadośćuczynienia za śmierć osoby bliskiej na podstawie art.448 w zw. z art.24 k.c., traktujące śmierć osoby bliskiej jako naruszenie dobra osobistego w postaci więzi między członkami rodziny czy też prawo do życia w pełnej rodzinie. Przeprowadzono jednak krytykę tego stanowiska. Zdaniem skarżącego akceptacja tego stanowiska oznaczałaby, że nowelizacja art.446 k.c. dokonana ustawą z dnia 30.05.2008 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw byłaby zbędna. Sąd Najwyższy już po dokonaniu tej nowelizacji zmienił dotychczasową linię orzeczniczą bezzasadnie zrównując sytuację prawną osób najbliższych poszkodowanemu, który poniósł śmierć, zarówno przed jak i po 3.08.2008 r.. Orzeczenia Sądu Najwyższego wiążą jednak sądy powszechne tylko w konkretnych sprawach i nie stanowią źródła prawa. W rozpatrywanej sprawie uwzględnienie powództwa prowadziło zatem do naruszenia zasad, że przepisów nie wolno interpretować rozszerzająco oraz, że prawo nie działa wstecz.
W odpowiedzi na apelację powodowie domagali się oddalenia apelacji pozwanego i zasądzenia na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego. Podkreślili, że wykazali wszystkie przesłanki odpowiedzialności z art.448 k.c. tj.: zaistnienie zdarzenia powodującego naruszenie dobra osobistego, adekwatny związek przyczynowy pomiędzy zdarzeniem a naruszeniem tego dobra oraz winę sprawcy. Wskazali też na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2010 r. sygn. akt III CZP 76/10, z której wynika możliwość zastosowania art.448 w zw. z art.24 § 1 k.c. w rozpatrywanym stanie faktycznym. Powołali dodatkowo orzecznictwo Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego odpowiadające stanowisku wyrażonemu w uchwale.
Sąd Okręgowy zważył:
Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.
W apelacji nie podważano ustaleń faktycznych poczynionych przez Sąd Rejonowy, a kwestionowano jedynie podstawę odpowiedzialności pozwanego. Powoduje to, że obecnie można poprzestać na wyjaśnieniu podstawy prawnej rozstrzygnięcia (art.387 § 2 1 k.p.c.). Jednocześnie Sąd Okręgowy akceptuje w całości i przyjmuje za swoje ustalenia Sądu Rejonowego.
Ustawa z dnia 30 maja 2008 r. o zmianie kodeksu cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2008 r. Nr 116, poz. 731) dodała z dniem 3 sierpnia 2008 r. do art. 446 k.c. kolejny § 4, przewidujący, że sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za krzywdę wynikającą ze śmierci osoby bliskiej. Przepis ten znajduje zastosowanie do zdarzeń zaistniałych po jego wejściu w życie, co zrodziło istotne praktycznie i wywołujące kontrowersje w doktrynie i judykaturze zagadnienie uprawnień najbliższych członków rodziny osób zmarłych w wyniku czynów niedozwolonych przed dniem 3 sierpnia 2008 r. do zrekompensowania krzywdy wywołanej tym zgonem. Ostatecznie w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowało się jednolite stanowisko zgodnie z którym, najbliższemu członkowi rodziny zmarłego przysługuje na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 § 1 k.c. zadośćuczynienie pieniężne za doznaną przed dniem 3 sierpnia 2008 r. krzywdę, stanowiącą następstwo naruszenia deliktem dobra osobistego w postaci prawa do życia w pełnej rodzinie czy też szczególnej więzi rodzinnej ze zmarłym, której zerwanie powoduje ból, cierpienia psychiczne, poczucie krzywdy i osamotnienia (por. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 22 października 2010 r., III CZP 76/10, OSNC- ZD 2011, nr B, poz. 42, z dnia 13 lipca 2011 r., III CZP 32/11,OSNC 2012, Nr 1, poz. 10, z dnia 7 listopada 2012 r., III CZP 67/12,OSNC 2013, Nr 4, poz. 45, z dnia 20 grudnia 2012 r., III CZP 93/12, OSNC 2013, nr 7-8, poz. 84 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 10 listopada 2010 r., II CSK 248/10, z dnia 11 maja 2011 r., I CSK 621/10).
Sąd Okręgowy podziela w całości to orzecznictwo i nie dostrzega w apelacji pozwanego żadnych nowych argumentów, które mogły by powodować wątpliwości co do jego trafności. Tym samym bezzasadny jest zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art.448 w zw. z art.24 § 1 k.c..
Trzeba też podkreślić, że także przed wejściem w życie art. 446 § 4 k.c. umowa ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej posiadacza lub kierującego pojazdem mechanicznym wprawianym w ruch za pomocą sił przyrody obejmowała roszczenie osób pośrednio poszkodowanych o zadośćuczynienie z tytułu naruszenia dóbr osobistych, określone w art. 34 ust. 1 w zw. z art. 35 ustawy z 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, o ile do naruszenia tychże dóbr doszło w wyniku ruchu pojazdu mechanicznego (por. np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 28.05.2014 I A Ca 1587/13 LEX nr 1477199). Czyni to zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art.34 ust.1 ustawy z dnia 22.05.2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli komunikacyjnych bezpodstawnym.
W apelacji nie kwestionowano, że w wyniku śmierci poszkodowanej w wypadku komunikacyjnym doszło do naruszenia dóbr osobistych powodów. Nie podważano także wysokości zasądzonego zadośćuczynienia. W tej sytuacji, gdy zarzuty apelacji zmierzające do ograniczenia odpowiedzialności pozwanego za wypadek ubezpieczeniowy okazały się chybione, orzeczono jak w sentencji, na podstawie art.385 k.p.c..
O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art.98 § 1 i art.108 § 1 k.p.c. mając na uwadze wynik postępowania apelacyjnego. Koszty zastępstwa procesowego powodów, których współuczestnictwo miało charakter formalny, określono przy zastosowaniu § 6 pkt 5 i 6 oraz § 13 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
SSO A. H. SSO T. P. (spr.) SSO M. B.-Hajduk