UZASADNIENIE

Powodowie E. M., J. M., R. M. i D. M. domagali się zasądzenia od pozwanego P. B.: - na rzecz E. M. kwoty 2.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wyniku kierowanej przez pozwanego pod jej adresem groźby pozbawienia życia w dniu 30 września 2008r.; - na rzecz E. M. kwoty 2.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wyniku kierowanej przez pozwanego pod jej adresem groźby pozbawienia życia w październiku 2008r.; - na rzecz E. M. kwoty 3.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wyniku spowodowanych przez pozwanego obrażeń ciała w postaci stłuczenia powłoki klatki piersiowej po stronie prawej w dniu 1 września 2008r.;- na rzecz J. M. kwoty 3.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wyniku kierowanej przez pozwanego pod jego adresem gróźb pozbawienia życia i uszkodzenia ciała w okresie od dnia 8 października 2008r. do dnia 28 listopada 2008r.; - na rzecz R. M. kwoty 1.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wyniku kierowanej przez pozwanego pod jego adresem groźby uszkodzenia ciała w dniu 17 października 2008r.;- na rzecz D. M. kwoty 1.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę w wyniku kierowanej przez pozwanego pod jego adresem groźby uszkodzenia ciała w dniu 18 listopada 2008r. oraz o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania.

Uzasadniając swoje żądanie powodowie podali, iż przedmiotem pozwu jest żądanie zasądzenia zadośćuczynienia za doznane przez powodów krzywdy w wyniku popełnionych przez pozwanego przestępstw, za które został on prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej z dnia 24 maja 2010r. na karę łączną jednego roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres próby dwóch lat, utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 12 października 2010r. Dalej podali, że na skutek dokonanych przez pozwanego przestępstw powodowie doznali cierpień psychicznych, a w przypadku powódki E. M. również cierpień fizycznych . Groźby pozwanego wywołały w psychice powodów wiele negatywnych następstw. Powodowie zaczęli się obawiać o swoje bezpieczeństwo i o bezpieczeństwo najbliższych. Odczuwali lęk, słysząc głos pozwanego, który mieszka na tym samym piętrze, co powodowie, czy też słysząc odgłosy dobiegające z mieszkania P. B.. Pismem z dnia 19 października 2012r. powodowie zwrócili się do pozwanego o dobrowolną zapłatę kwoty 12.000 zł w terminie 14 dni, lecz ten nie spełnił ich żądania. W pozwie powodowie złożyli wniosek o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego psychiatry i psychologa klinicznego na okoliczność ustalenia, skutków czynów pozwanego w sferze zdrowia psychicznego powodów.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i o zasądzenie solidarnie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania. W uzasadnieniu swojego stanowiska podał, iż powodowie nie są osobami pokrzywdzonymi, lecz wykorzystują chorobę pozwanego i fakt leczenia się przez niego w poradni zdrowia psychicznego. Pozwany nie potrafi poradzić sobie z trudnymi sąsiadami, jakimi są powodowie. Powodowie denerwują pozwanego, nagrywają go, wykonują w stosunku do niego obraźliwe gesty. Zachowują się nagannie także w stosunku do rodziny pozwanego, a w szczególności w stosunku do żony pozwanego E. B.. Sam fakt skazania pozwanego za groźby karalne nie świadczy jeszcze o tym, iż powodowie doznali krzywdy, która mogłaby skutkować przyznaniem zadośćuczynienia. Podniósł, że obrażenia E. M. skutkowały naruszeniem czynności narządów ciała na okres poniżej 7 dni, a powódka skarżyła się jedynie na stłuczenie powłok klatki piersiowej po stronie prawej.

Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej wyrokiem z dnia 12 marca 2014 roku zasądził od pozwanego P. B. na rzecz powódki E. M. kwotę 2.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 października 2012 roku do dnia zapłaty; zasądził od pozwanego P. B. na rzecz powoda J. M. kwotę 1.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 października 2012 roku do dnia zapłaty; zasądził od pozwanego P. B. na rzecz powoda R. M. kwotę 1.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 października 2012 roku do dnia zapłaty; a także zasądził od pozwanego P. B. na rzecz powoda D. M. kwotę 1.000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 października 2012 roku do dnia zapłaty, a w pozostałym zakresie powództwo E. M. i J. M. oddalił. Nadto przyznał adw. E. S. ze Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej wynagrodzenie w wysokości 2.400 zł za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu pozwanego P. B. oraz zasądził od pozwanego solidarnie na rzecz powodów kwotę 1.200 zł tytułem zastępstwa procesowego w sprawie.

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że Sąd Rejonowy w Rudzie Śląskiej wyrokiem z dnia 24 maja 2010 r. wydanym w sprawie o sygnaturze VI K 160/10 uznał P. B. za winnego popełnienia następujących czynów:

- w dniu 30 września 2008 r. w R. przy ulicy (...) groził pozbawieniem życia E. M., przy czym groźba ta wzbudziła w pokrzywdzonej uzasadnioną obawę, że zostanie spełniona.

- w dniu 1 września 2008 r. w R. przy ulicy (...) dokonał uszkodzenia ciała E. M. poprzez szarpanie, powodując obrażenia w postaci stłuczenia powłoki klatki piersiowej po prawej stronie, czym naruszył czynność narządów ciała pokrzywdzonej na czas poniżej 7 dni.

- w październiku 2008 r. działając czynem ciągłym, groził E. M. pozbawieniem życia, która to groźba wzbudziła w pokrzywdzonej uzasadnioną obawę, że zostanie spełniona.

- w okresie od 8 października 2008 r. do 28 listopada 2008 r. działając czynem ciągłym, groził J. M. pozbawieniem życia i uszkodzeniem ciała, które to groźby wzbudziły w pokrzywdzonym uzasadnioną obawę, że zostaną spełnione.

- w dniu 17 października 2008 r. w R. groził R. M. uszkodzeniem ciała, która to groźba wzbudziła w pokrzywdzonym uzasadnioną obawę, że zostanie spełniona.

- w dniu 18 listopada 2008 r. w R. groził D. M. uszkodzeniem ciała, która to groźba wzbudziła w pokrzywdzonym uzasadnioną obawę, że zostanie spełniona.

Sąd wymierzył P. B. karę łączną jednego roku pozbawienia wolności i warunkowo zawiesił wykonanie orzeczonej kary łącznej na okres próby wynoszący dwa lata. Sąd Okręgowy w Gliwicach wyrokiem z dnia 12 października 2010 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt VI Ka 615/10 utrzymał w mocy zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej, uznając apelację za oczywiście bezzasadną.

Sąd Rejonowy ustalił, że w dniu 1 października 2008 r. powódka zgłosiła się do SP ZOZ Szpitala Miejskiego w R.. Została ona wypisana tego samego dnia z uwagi na brak wskazań do hospitalizacji. U powódki rozpoznano stłuczenie okolicy powłok klatki piersiowej po stronie prawej bocznej. Zalecono jej leczenie w poradni rejonowej.

Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że powodowie mieszkają w R. przy ulicy (...). Jednym z ich sąsiadów jest pozwany. Sąsiedzi M. i B. mieszkają na tym samym piętrze. W październiku 2008 r. pozwany wielokrotnie kierował pod adresem powódki groźby pozbawienia jej życia. W dniu 1 października 2008 r. E. M. wracała do domu z synem R., gdy spotkała przy windzie pozwanego. P. B. zwrócił się do powódki obraźliwymi słowami. Następnie pozwany złapał powódkę obiema rękami za ubrania na wysokości jej klatki piersiowej, a następnie zamachnął się tak jakby chciał ją uderzyć. W konsekwencji pozwana doznała otarć naskórka. W okresie od 8 października 2008 r. do 28 listopada 2008r. pozwany kierował groźby pod adresem powoda J. M.. Pozwany wygrażał powodowi pobiciem i przestrzegł go by uważał na swoją osobę, bo może mu się coś wydarzyć. W dniu 17 października 2008 r. pozwany groził R. M.. Z kolei w dniu 18 listopada 2008 r. D. M. przy windzie spotkał P. B., który właśnie wchodził do bloku. Widząc powoda, pozwany zaczął krzyczeć i miał pretensje do zachowania D. M.. Powód nie chciał rozmawiać z pozwanym, więc wyszedł z budynku. P. B. udał się jednak za powodem i w dalszym ciągu krzyczał, że cała rodzina pożałuje. Pozwany kieruje groźby pod adresem powodów do chwili obecnej. Zachowania te występują w miejscach publicznych.

Sąd Rejonowy wskazał, że konflikt pomiędzy rodziną M. a rodziną B. trwa od 2000 roku. Odkąd powodowie zamieszkali w sąsiedztwie pozwanego, jego zachowanie negatywnie odbiło się na psychice powodów. Powódka bardzo rzadko pozostaje sama
w domu. Zazwyczaj przebywa albo z mężem, albo z dziećmi. Kiedy J. M. jest w pracy, to E. M. stara się nie wychodzić z mieszkania. Powódka jest nerwowa w pracy. Kiedy zaczyna opowiadać o sąsiedzie, trzęsą się jej ręce. Kiedy powódka wraca do domu z pracy, to na przystanek wychodzi po nią ktoś z domowników. Powódka wychodząc sama z domu, bierze ze sobą dyktafon, gdyż tak doradziła jej Policja. E. M. stale zażywa leki uspokajające. Powódkę denerwują szmery pod jej drzwiami. Jest bardzo nerwowa, kiedy mąż ma iść do pracy na nocną zmianę. Powodowie starają się wychodzić z domu razem. J. M. nie może spać po nocach i jest nerwowy. Regularnie informuje żonę, że dotarł szczęśliwie do pracy. Obawia się o bezpieczeństwo swoje i swoich najbliższych. J. M. czuje się zagrożony, słysząc głos pozwanego na klatce schodowej. Obawy związane z zachowaniem powoda odczuwali również R. M. i D. M.. Są często zdenerwowani. Po groźbach sąsiada D. M. bał się zostawać sam w domu. Do chwili obecnej unika pozwanego. W związku z tym korzysta z windy w ograniczonym zakresie. R. M. i D. M. w porze wieczornej nie wychodzą z domu. R. M. spędza więcej czasu w domu niż w przeszłości. Nie ma wielu kolegów. W związku z zachowaniem pozwanego korzysta z porad lekarskich.

W ustalony stanie faktycznym Sąd Rejonowy zakwalifikował roszczenie powodów w oparciu o art. 24 § 1 k.c. w związku z art. 448 k.c. Przytaczając treść tych przepisów wskazał, że przesłankami przyznania zadośćuczynienia są: naruszenie dobra osobistego, wina pozwanego oraz istnienie adekwatnego związku przyczynowego.

Sąd Rejonowy wskazał przy tym, że zgodnie z art. 11 k.p.c., był związany faktem, że pozwany P. B. został skazany za przestępstwa gróźb karalnych kierowanych wobec powodów oraz naruszenie nietykalności cielesnej powódki E. M.. Sąd Rejonowy wskazał przy tym, że przepis ten nie reguluje i nie przesądza jednak kwestii odpowiedzialności cywilnej, co uprawniało pozwanego do wykazywania, że powodowie przyczynili się zaistnienia szkody i zgodnie z art. 6 k.c., obciążał go obowiązek wykazania tej okoliczności (tj, że powodowie sprowokowali pozwanego). Sąd Rejonowy uznał jednak, że pozwany tej okoliczności nie wykazał, w związku z czym zachodzą przesłanki do zasądzenia na rzecz powodów zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych.

Przy określeniu wysokości należnego zadośćuczynienia Sąd Rejonowy uwzględnił to, że pozwany naruszył ich dobre imię, cześć, a także szeroko rozumiane prawo bezpieczeństwa, a w przypadku powódki, również jej nietykalność cielesną.

Sąd Rejonowy wskazał, że zachowanie P. B. wywołało w psychice powodów negatywne następstwa. Szczegółowo wskazując te następstwa, Sąd Rejonowy ustalił wysokość zadośćuczynienia z uwzględnieniem aktualnych warunków oraz stopy życiowej społeczeństwa kraju, w którym mieszka poszkodowany. Mając to na uwadze, Sąd uznał, że zadośćuczynienie w kwotach po 2.500 zł na rzecz E. M. oraz w kwotach po 1.000 zł na rzecz J. M. R. M. oraz D. M. spełni swoją kompensacyjną rolę, ma dla powodów odczuwalną ekonomicznie wartość, a przy tym nie jest wygórowane na tle krajowych warunków ekonomicznych.

W ocenie Sądu powódce należało przyznać zadośćuczynienie w wyższej kwocie niż pozostałym powodom, gdyż powódka została w większym zakresie dotknięta ujemnymi następstwami zachowań pozwanego. Ponadto pozwany naruszył nie tylko jej dobre imię i cześć, ale również nietykalność cielesną.

Uznał zatem, że żądania powodów E. M. i J. M., ponad zasądzone sumy za zbyt wygórowane, co skutkowało ich częściowym oddaleniem.

O odsetkach Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 k.c.

Sąd Rejonowy przyznał adwokat E. S. ze Skarbu Państwa wynagrodzenie w wysokości 2.400 zł za pełnienie funkcji pełnomocnika z urzędu pozwanego P. B. na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 123 , poz. 1058 z późniejszymi zmianami) oraz § 2 ust. 1 w związku z § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 z późniejszymi zmianami). O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w związku § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, przyjmując, iż powództwo zostało uwzględnione w 50 %.

Apelację od tego orzeczenia wniósł pozwany, zarzucając naruszenie:

a) art. 24 § 1 k.c. w związku z art. 448 k.c. i art. 6 k.c. przez zasądzenie na rzecz powodów zadośćuczynienia pomimo braku wystąpienia krzywdy, w tym cierpienia psychicznego i fizycznego oraz pomimo braku wykazania krzywdy;

b) art. 362 k.c. przez zasądzenie na rzecz powodów zadośćuczynienia i w całości pominięcie okoliczności, iż to powodowie prowokowali celowo pozwanego;

c) art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych pozwanego o dopuszczenie dowodu z płyty CD z zapisem zdarzenia z dnia 24 października 2013r., pisma pozwanego i jego żony do Prokuratury Rejonowej w Rudzie Śląskiej z dnia 28 października 2013r., wyciągu protokołu posiedzenia z dnia 3 września 2013r. sygn. akt II W 205/12 oraz przesłuchania świadka M. B., a także przez uchylanie pytań w stosunku do przesłuchiwanych świadków;

d) art. 233 k.p.c. przez dowolną ocenę dowodów i pominięcie okoliczności świadczących o prowokującym zachowaniu powodów oraz sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z treścią zebranego materiału dowodowego polegającą na przyjęciu, że powodowie w wyniku zachowania pozwanego doznali cierpień psychicznych, a powódka E. M. nadto cierpień fizycznych;

e) § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu przez przyznanie wynagrodzenia adw. E. S. w wysokości 2.400 zł bez podwyższenia tej kwoty o należny podatek VAT w wysokości 23 % oraz błędne ustalenie, że powództwo uwzględniono w 50 %, podczas gdy uwzględniono w 46 % i naruszenie

f) art. 100 k.p.c. poprzez stosunkowe rozdzielenie kosztów i obciążenie pozwanego w połowie kosztami zastępstwa procesowego strony powodowej.

Na tych podstawach powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt 1 – 5 przez oddalenie powództwa w całości, a w pkt 6 przez zasądzenie na rzecz adwokata E. S. kwoty 2.400 zł powiększonej o należny podatek VAT w kwocie 552 zł, a w pkt 7 przez obciążenie powodów kosztami postępowania, ewentualnie wzajemne zniesienie kosztów.

Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Na rozprawie apelacyjnej powodowie wnieśli o oddalenie apelacji oraz zasądzenia na rzecz powodów od pozwanego zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja odniosła skutek.

Zgodnie z art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c., pozew, niezależnie od spełnienia warunków formalnych każdego pisma procesowego, winien również zawierać dokładnie określone żądanie. Dokładnie określone żądanie wyznacza bowiem granice litispendencji oraz granice orzekania. Jak wskazał Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 2 maja 1957r. (II CR 305/57), sądowi nie wolno zasądzić czegokolwiek na podstawie innego stanu faktycznego niż ten, który jest podstawą powództwa. Uwzględnienie roszczenia na podstawie innej podstawy faktycznej niż wskazanej w pozwie, jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 29 października 1993r. (I CRN 156/93), stanowiłoby zmianę powództwa, do czego sąd nie jest uprawniony.

Mając na względzie powyższe, należy ponownie wskazać podstawę faktyczną przytoczoną w pozwie.

Powodowie E. M., J. M., R. M. i D. M. domagali się zasądzenia zadośćuczynienia na swoją rzecz, za doznane przez nich krzywdy w wyniku popełnionych przez pozwanego przestępstw, za które został on prawomocnie skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Rudzie Śląskiej z dnia 24 maja 2010r., utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 12 października 2010r. Dalej podali, że na skutek dokonanych przez pozwanego przestępstw powodowie doznali cierpień psychicznych, a w przypadku powódki E. M. również cierpień fizycznych . Groźby pozwanego wywołały w psychice powodów wiele negatywnych następstw. Powodowie zaczęli się obawiać o swoje bezpieczeństwo i o bezpieczeństwo najbliższych. Odczuwali lęk, słysząc głos pozwanego, który mieszka na tym samym piętrze, co powodowie, czy też słysząc odgłosy dobiegające z mieszkania P. B..

Sąd Rejonowy wadliwie uznał, że tak określając podstawę faktyczną powództwa powodowie domagali się roszczeń z tytułu naruszenia ich dóbr osobistych, a jako podstawę prawną, stosując zasadę da mihi factum dabo tibi ius, wskazał art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c. F. zaskarżone orzeczenie pominął jednak, że powodowie ani w pozwie, ani też w dalszych pismach procesowych, nie wskazali aby ich dobra osobiste zostały naruszone, nie wskazali też tych konkretnych naruszonych dóbr osobistych.

Podstawą ich roszczeń, jak wielokrotnie podkreślali, będąc nadto reprezentowanymi przez zawodowego pełnomocnika, było wyrządzenie im krzywdy fizycznej i psychicznej przez pozwanego i z tego tytułu domagali się zadośćuczynienia. Oznacza to zatem, że ich roszczenia wynikały z wyrządzenia im szkody niemajątkowej (szkody na osobie), tj. cierpień psychicznych, a w przypadku powódki E. M., również cierpień fizycznych, które były następstwem działań pozwanego. Podstawą prawną dla tych roszczeń stanowi art. 445 k.c. w związku z art. 444 k.c.

Uznać zatem należało, że Sąd Rejonowy kwalifikując ich żądanie na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 24 k.c., dopuścił się naruszenia art. 321 k.p.c. Sąd ten zatem wyrokował co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem. Uznać zatem należało, że w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, co czyniło zasadnym wydanie przez Sąd Okręgowy orzeczenia kasatoryjnego w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c.

Z tych względów Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 $ 4 k.p.c.

Sąd Rejonowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy uwzględni kwalifikację prawną powództwa w ramach art. 444 k.c. w związku z art. 445 k.c. zgodnie ze stanowiskiem powodów i przeprowadzi postępowanie dowodowe, stosownie do wniosków i stanowisk stron, w ty, rozważając zastosowanie art.240§1kpc odnośnie dowodów zgłoszonych dotychczas w postępowaniu.

SSR (del.) Roman Troll SSO Leszek Dąbek SSO Gabriela Sobczyk

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE