UZASADNIENIE

Powód K. B. domagał się uchylenia obowiązku alimentacyjnego względem A. B., podnosząc, że spłaca obecnie dług pozwanej z tytułu niezapłaconego czynszu oraz pożyczkę zaciągniętą w czasie trwania małżeństwa, a także, że jest ciężko chory i ponosi wysokie wydatki na leczenie.

Roszczenie to sprecyzował na rozprawie w dniu 23 września 2013 r. wnosząc o uchylenie alimentów w kwocie po 700 zł miesięcznie z dniem 1 października 2013r. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości. W uzasadnieniu wskazała, że jest zaliczona do osób niepełnosprawnych. Nadto, na rozprawie w dniu 29 października 2013r. powód wniósł o uchylenie alimentów, oświadczając, że spłaca pożyczkę zaciągniętą w trakcie trwania małżeństwa. Pozwana wniosła o oddalenie powództwa, wskazując, że alimenty są jedynym źródłem jej dochodu oraz że pozostaje pod opieką poradni pulmunologicznej i lekarza ogólnego.

Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim wyrokiem z dnia 18 marca 2014r. uchylił obowiązek alimentacyjny powoda K. B. wobec pozwanej A. B. wynikający z wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach Ośrodek (...) w R. z dnia 25 stycznia 2012 r. w sprawie II RC 1180/10 w kwocie po 700 zł miesięcznie od dnia 1 lipca 2014r., a w pozostałej części powództwo oddalił. Nadto ustalił opłatę na kwotę 420 zł i obciążył nią w całości Skarb Państwa.

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że powód i pozwana zawarli związek małżeński 6 marca 1982 r. w Urzędzie Stanu Cywilnego w R.. Z tego związku strony posiadają pełnoletnie dzieci Ł., M. i A.. Małżeństwo stron zostało prawomocnie rozwiązane przez rozwód z winy obu stron na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach OZ w R. z dnia 25 stycznia 2012 r. w sprawie II RC 1180/10. W orzeczeniu Sąd zasądził od powoda na rzecz pozwanej alimenty w kwocie po 700 zł miesięcznie.

W dacie wyrokowania przez Sąd Okręgowy w Gliwicach Ośrodek (...) w R. powód utrzymywał się ze świadczenia emerytalnego z ZUS w kwocie 2031,07 zł miesięcznie (po potrąceniu alimentów w kwocie 560 zł miesięcznie uiszczanych na rzecz pozwanej zgodnie z ugodą sądową z dnia 13 maja 2010r.). Wynajmował pokój pod R. za opłatą w wysokości 400 zł miesięcznie. Na opłacenie mediów przeznaczał kwotę 100 zł miesięcznie. Powód ponosił miesięczne koszty wyżywienia w wysokości 500 zł oraz zakupu odzieży oraz lekarstw w wysokości 200 zł. Płacił też miesięcznie kwotę 30 zł za telefon oraz spłacał raty pożyczki zaciągniętej wspólnie z żoną w wysokości 850 zł miesięcznie.

Pozwana nie pracowała, utrzymywała się z alimentów otrzymywanych od powoda oraz z pomocy społecznej. Zamieszkiwała w mieszkaniu wraz z synami Ł. i M.. Ł. B. pracował na Kopalni, natomiast M. B. wyjechał za granicę. Powódka pokrywała miesięczne koszty utrzymania mieszkania w postaci czynszu: 560 zł, energii elektrycznej – 100 zł, gazu – 45 zł. Przeznaczała również kwoty: 600 zł miesięcznie na wyżywienie, 200 zł miesięcznie na odzież i obuwie, 50 zł miesięcznie na lekarstwa, prawie 100 zł na papierosy, a także kwotę 100 zł miesięcznie na środki higieny osobistej. Powódka od 2009 r. cierpiała na dolegliwości związane z kręgosłupem, chorowała również od 20 lat na rozedmę płuc, korzystała także z pomocy psychologicznej.

Obecnie powód K. B. ma 53 lata, z zawodu jest górnikiem. Powód pobiera świadczenie emerytalne w wysokości 1297,45 zł netto (po odliczeniu zaliczki na podatek, składki na ubezpieczenie zdrowotne, kwoty 700,00 zł tytułem zasądzonych alimentów oraz kwoty 874,79 zł przekazanej do depozytu). Przeciwko powodowi zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne z wniosku A. B.. W roku 2013 r. powód zawarł nowy związek małżeński. Zajmuje wraz z żoną pokój z kuchnią. Na miesięczne opłaty powoda składają się wydatki na: czynsz - 400 zł, energię elektryczną – 120 zł, gaz – 40 zł, wodę – 60 zł, wyżywienie – 600 zł, leki – 150 zł. Powód spłaca również w dalszym ciągu raty pożyczki zaciągniętej wspólnie z A. B. w trakcie trwania małżeństwa. Obecna żona powoda nie pracuje. Powód posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Owa niepełnosprawność istnieje od dnia 2 kwietnia 2013 r. Cierpi na chorobę nowotworową. U powoda zdiagnozowano nieoperacyjny guz płuca lewego, zmiany torbielowate płuca prawego, stan po zawale mięśnia sercowego. Powód cierpi również na łuszczycę.

Pozwana A. B. ma 50 lat, z zawodu jest mechanikiem urządzeń przeróbczych. Mieszka wraz z dwoma dorosłymi synami. Na miesięczne koszty utrzymania mieszkania, pozwana przeznacza kwotę 700 zł. Na ową kwotę składają się wydatki na czynsz, energię elektryczną i gaz. Pozwana ponosi również koszty wyżywienia w wysokości 450 zł. (...) pozwanej nie pracują, nie dokładają się też do kosztów utrzymania mieszkania. Pozwana nie pracuje, jest zarejestrowana w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna bez prawa od zasiłku. Jest gotowa podjąć zatrudnienie, obecnie jednak brak jest możliwości zatrudnienia pozwanej. Pozwana posiada orzeczenie o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, przy czym niepełnosprawność istnieje od dnia 2 września 1988 r. Pozwana leczy się z powodu zwyrodnienia stawów kręgosłupa, dyskopatii lędźwiowej, przewlekłej obturbacyjnej choroby płuc oraz hipercholesterolemii. Mimo rozpoznanych schorzeń, pozwana ze względu na stan zdrowia jest zdolna do pracy nie tylko w warunkach pracy chronionej, ale także na ogólnym rynku pracy z wyjątkiem ciężkiej pracy fizycznej wykonywanej w pozycji wymuszonej, połączonej z noszeniem i przenoszeniem ciężarów powyżej wartości dopuszczalnych, dozwolonych kobietom.

W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd Rejonowy przywołując treść art. 60 § 1 k.r.o. wskazał, że źródłem prawa rozwiedzionego małżonka do otrzymywania środków utrzymania nie jest rozwód, lecz istniejące wcześniej małżeństwo, a podstawą obowiązku alimentacyjnego w tym przypadku jest stan niedostatku, w jakim znajduje się małżonek uprawniony do alimentów. Sąd wskazał, że stan niedostatku należy kwalifikować jako sytuację, w której osoba nie może własnymi siłami samodzielnie zaspokoić swoich usprawiedliwionych, podstawowych potrzeb.

W dalszej części, wskazując, że zgodnie z art. 138 k.r.o., w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego, stwierdził, że dla rozstrzygnięcia o żądaniu opartym na art. 138 k.r.o. wymaga porównania stanu istniejącego w dacie uprawomocnienia się wyroku zasądzającego alimenty ze stanem istniejącym w dacie orzekania o ewentualnym zniesieniu obowiązku alimentacyjnego.

Analizując zmiany jakie zaszły od daty poprzedniego orzeczenia w sprawie alimentów, Sąd stwierdził, że sytuacja osobista oraz zdrowotna powoda uległa zasadniczej zmianie. Powód zawarł związek małżeński, utrzymuje swą obecną żonę. K. B. podupadł znacznie na zdrowiu, przez co zwiększyły się znacznie jego wydatki na leczenie. Uzyskał również orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, utracił zdolność do pracy. W związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji wymaga konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy ze strony innej osoby.

Sąd zwrócił uwagę, że pozwana również dysponuje orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, jednakże nie wynika z tego, że pozwana jest niezdolna do pracy. Niepełnosprawność istnieje od dnia 2 września 1988 r., a więc istniała już w dacie ostatniego orzekania w przedmiocie alimentów. Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, którym obecnie dysponuje pozwana jest więc potwierdzeniem stanu jej zdrowia, który istniał już w dacie poprzedniego orzekania w przedmiocie alimentów. Nadto, w oparciu o opinię biegłego, sąd uznał, że pozwana ze względu na stan zdrowia jest zdolna do pracy nie tylko w warunkach pracy chronionej, ale także na ogólnym rynku pracy, z wyjątkiem ciężkiej pracy fizycznej wykonywanej w pozycji wymuszonej, połączonej z noszeniem i przenoszeniem ciężarów powyżej wartości dopuszczalnych, dozwolonych kobietom.

Sąd zwrócił także uwagę, że zmniejszeniu uległy koszty utrzymania pozwanej. W dacie poprzedniego orzekania w przedmiocie alimentów kształtowały się one na poziomie 1.755 zł, a obecnie w granicach 1.150 zł.

Sąd uznał także, że pozwana zamieszkuje z dwoma dorosłymi synami, którzy również winni się przyczynić do utrzymania wspólnego gospodarstwa domowego.

Uwzględniając wskazane powyżej okoliczności, sąd uznał, że pozwana jest w stanie zaspokoić własne potrzeby dochodami z własnej pracy. Zdaniem Sądu winna ona wykazać zdecydowanie większe starania o podjęcie zatrudnienia, a w konsekwencji, stwierdził brak przesłanek do stwierdzenia, iż pozwana znajduje się w niedostatku. Sąd uznał przy tym za niecelowe natychmiastowe pozbawienie pozwanej jakichkolwiek środków utrzymania, dlatego uchylił obowiązek od 1 lipca 2014 r., aby znalazła zatrudnienie i przygotowała się do przejęcia ciężaru własnego utrzymania.

Z uwagi na sytuację materialna pozwanej nie obciążono jej kosztami postępowania po myśli art. 102 k.p.c.

Apelację od tego orzeczenia wniosła pozwana zaskarżając wyrok w części uchylającej obowiązek alimentacyjny powoda.

Zarzuciła naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że opinia biegłego lekarza jest logiczna, spójna, stanowi pełnowartościowe źródło dowodowe, a wnioski z niej płynące są klarowne i logiczne podczas, gdy ze złożonych przez pozwaną dokumentów wynikają odmienne wnioski niż ustalone przez biegłego, a zatem należy przyjąć, że Sąd nie rozważył wszechstronnie zebranego materiału dowodowego w sprawie, jak również przez dowolną ocenę materiału dowodowego a polegającą na uznaniu, że jestem zdolna do pracy nie tylko w warunkach pracy chronionej, ale także na ogólnym rynku pracy, z wyjątkiem ciężkiej pracy fizycznej i że zameldowani w lokalu położonym w W. przy ul. (...) dorośli synowie Ł. B. i M. B. winni przyczyniać się do utrzymania wspólnego gospodarstwa domowego, podczas gdy pozwana jest z licznymi schorzeniami, nie znajduje zatrudnienia na obecnym rynku pracy, pozostaje zarejestrowana w Urzędzie Pracy bez prawa do zasiłku, syn Ł. B., mimo, iż jest zatrudniony w Zakładzie Gospodarki Mieszkaniowej i Remontowej w W. odpracowuje zaległość czynszową, nie osiąga żadnych dochodów a syn M. B. wyjechał do Anglii w poszukiwaniu pracy.

Nadto zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci przepisu art. 60 § 1 k.r.i.o poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że nie znajduje się w niedostatku i może własnymi siłami samodzielnie zaspokoić swoje usprawiedliwione potrzeby.

Na tych podstawach wniosła o uchylenie wyroku w zaskarżonej części, ewentualnie zmianę zaskarżonego wyroku poprzez utrzymanie obowiązku alimentacyjnego oraz obciążenie powoda kosztami postępowania za obie instancje.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd pierwszej instancji prawidłowo zakwalifikował roszczenia powoda, przyjmując podstawę prawną swego rozstrzygnięcia przywołane przepisy prawne, a następnie ustalił wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Poczynione ustalenia dotyczące okoliczności faktycznych mają podstawę w zgromadzonym w sprawie materialne dowodowym, który w zakresie dokonanych ustaleń jest logicznych i wzajemnie spójny, natomiast informacje zawarte w poszczególnych źródłach dowodowych nawzajem się uzupełniają i potwierdzają, przez co są w pełni wiarygodne.

Ustalenia te Sąd Okręgowy przyjmuje za własne.

Art. 233 k.p.c. odnosi się wprost do oceny dowodów wskazując, według jakich kryteriów winna być ona przeprowadzona. Wyraża mianowicie zasadę swobodnej oceny dowodów stanowiąc w § 1, że Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, które jedynie mogą zostać przeciwstawione uprawnieniu Sądu do dokonywania swobodnej oceny dowodów. Jeżeli z określonego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Tylko w przypadku, gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 września 2002r., II CKN 817/00). Z tego wynika, że do skutecznego postawienia zarzutu naruszenia przepisu art. 233 k.p.c. nie jest więc wystarczające przekonanie strony o ich odmiennej ocenie niż ocena Sądu (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 lutego 2012r., I ACa 1407/11).

Wskazanym powyżej kryteriom podlega również opinia biegłego. Ocena tego dowodu winna uwzględniać następujące kryteria: zgodności treści opinii z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków. Sąd może więc oceniać opinię biegłego pod względem fachowości, rzetelności, czy też zgodności z zasadami logiki. Nie jest natomiast uprawniony do kwestionowania merytorycznych poglądów biegłego, czy w ich miejsce wprowadzać własne stwierdzeń. (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 3 sierpnia 2012r., I ACa 217/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 sierpnia 2012r., I ACa 40/11).

Mając na względzie powyższe, należało uznać, że ocena materiału dowodowego zostało poczyniona przez Sąd Rejonowy zgodnie z wymogami wskazanymi powyżej. Jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia, dla przyjęcia, że zachodziły przesłanki do uwzględnienia roszczenia powoda, Sąd Rejonowy oparł się w znacznej mierze na wnioskach płynących z opinii biegłego. Opinia ta w sposób szczegółowy wskazała schorzenia występujące u pozwanej, jak również ich wpływ na jej zdolność (ograniczenie) do pracy. Uwzględniając przy tym wnioski wynikające z orzeczenia o stwierdzeniu umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, Sąd I instancji uwzględnił i przyjął za istotne dla rozstrzygnięcia wnioski zawarte w opinii biegłego. Na podstawie tego dowodu, przy uwzględnieniu również orzeczenia wydanego w stosunku do pozwanej stwierdzającego jej niepełnosprawność w stopniu umiarkowanym, zasadne było ustalenie, że pozwana posiada pewną zdolność zarobkową. Ponownego przytoczenia wymaga stwierdzenie, że pozwana jest zdolna do pracy nie tylko w warunkach pracy chronionej, ale także na ogólnym rynku pracy z wyjątkiem ciężkiej pracy fizycznej wykonywanej w pozycji wymuszonej, połączonej z noszeniem i przenoszeniem ciężarów powyżej wartości dopuszczalnych, dozwolonych kobietom.

Uznać, zatem należało, że ocena opinii została przeprowadzona z dochowaniem wymogów z art. 233 § 1 k.p.c.

Nie można podzielić również dalszych zastrzeżeń pozwanej, które w istocie kwestionują ustalenie, iż posiada ona (ograniczoną) zdolność do pracy, nie ograniczoną wyłącznie do jej wykonywania w warunkach pracy chronionej.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że zgodnie z art. 232 k.p.c. na stronach ciąży obowiązek przedstawienia dowodów dla stwierdzenia faktów z których wywodzą skutki prawne. Wskazany powyżej ciężar dowodu w znaczeniu formalnym uzupełnia ciężar dowodu w znaczeniu materialnym wyrażony w art. 6 k.c., który nakłada na stronę ciężar udowodnienia faktów, z których wywodzi ona skutki prawne. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 listopada 2007r., (II CSK 293/07), ciężar udowodnienia faktu należy rozumieć z jednej strony jako obarczenie strony procesu obowiązkiem przekonania sądu dowodami o słuszności swoich twierdzeń, a z drugiej konsekwencjami poniechania realizacji tego obowiązku, lub jego nieskuteczności. Tą konsekwencją jest zazwyczaj niekorzystny dla strony wynik procesu.

Uwzględniając wskazany powyżej obowiązek stron, jak również materialno prawną podstawę pozwu, zwrócić należy uwagę, że pozwana w żaden sposób nie wykazała, iż ustalona w toku postępowania przed Sądem I instancji jej ograniczona zdolność zarobkowa jest nieprawidłowa. Wskazać nadto należy, że pomimo, iż uchylenie obowiązku alimentacyjnego zostało odroczone w czasie, to jednak pozwana nie wykazała okoliczność, aby w tym czasie poszukiwała pracy, jak również tego, że nie mogła jej znaleźć. Wobec niewykazania przez nią tych okoliczności, ustalenia Sądu Rejonowego wskazujące na posiadanie przez nią zdolności do podjęcia pracy zarobkowej, należało uznać za uzasadnione.

Uwzględniając przy tym, że zaistniały przesłanki z art. 138 k.r.o., nie można jednak pominąć celu obowiązku alimentacyjnego ustanowionego na podstawie art. 60 § 1 k.r.o. Zgodnie z nim małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Wskazany w tym przepisie stan niedostatku, stanowiący zasadniczą przesłankę nałożenia obowiązku alimentacyjnego na byłego małżonka, definiuje się jako „brak własnych środków (zarobków lub dochodów) oraz możliwości zaspokojenia potrzeb uprawnionego, które należy uznać za uzasadnione w jego konkretnej, rozpatrywanej indywidualnie sytuacji życiowej (społecznej, zdrowotnej, wiekowej)” (Komentarz do art.60 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, [w] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz. Henryk Dolecki (red.), Tomasz Sokołowski (red.), Marek Andrzejewski, Anita Lutkiewicz-Rucińska, Adam Olejniczak, Anna Sylwestrzak, Andrzej Zielonacki, Lex 2010).

Istotne, przy uwzględnieniu zarzutów apelacji, jest także zwrócenie uwagi, że niedostatek, stanowiący podstawę zasądzenia alimentów na rzecz rozwiedzionego małżonka, ma charakter względny, stąd małżonek domagający się alimentów winien w pełni wykorzystać wszystkie możliwości w celu uzyskania dochodów niezbędnych do zaspokojenia usprawiedliwionych własnych potrzeb (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 10 lutego 2004r. (I ACa 1422/03).

Mając na względzie powyższe, wskazać należy, że udzielona powódce „pomoc finansowa”, w ramach art. 60 § 1 k.r.o., winna uwzględniać posiadane przez powódkę możliwości zarobkowe. Uwzględniając zakres jej zdolności do pracy, jak również wysokość minimalnego wynagrodzenia w chwili orzekania przez Sąd Rejonowy, tj. w 2014r. – 1.680 zł (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 11 września 2013 r. w sprawie wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę w 2014r., Dz.U. z 2013r., poz. 1074), do wysokości istniejącego obowiązku alimentacyjnego, a także kosztów jej utrzymania, jak również okoliczności, że pozwana w chwili jego ustalenia dochodów nie uzyskiwała, uznać należało, że wygasły przesłanki do utrzymania tego obowiązku.

Z tych względów apelacja pozwanej podlegała oddaleniu w oparciu o art. 385 k.p.c.

SSR (del.) Roman Troll SSO Magdalena Balion – Hajduk SSO Andrzej Dyrda

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE